Niedozwolone klauzule umowne w umowach sprzedaży energii elektrycznej

Niedozwolone klauzule umowne w umowach sprzedaży energii elektrycznej Autor: Ewelina Zelek - doktorantka na Wydziale Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, mail: ewelina.zelek@gmail.com ( Energetyka nr 5/2012) Wprowadzenie Rynek energii elektrycznej jest całkowicie regulowany przez ustawę Prawo energetyczne 1. Działalność przedsiębiorców energetycznych jest tym samym uzależniona od warunków panujących na rynku, procesów konkurencji i potrzeb konsumentów. Prezes Urzędu Regulacji Energetyki 2 (URE) kształtuje zachowania firm energetycznych w kontaktach z konsumentami, gdyż samo PE nie zawiera wiele uregulowań. W obecnym stanie prawnym PE nie nadaje URE większych kompetencji i nie pozwalają mu interweniować, poza możliwością rozstrzygania sporów powstałych na tle odmowy zawarcia umowy sprzedaży energii na podstawie art.8 ust. 1 ustawy PE, kiedy to kształtuje w sposób bezpośredni treść wzajemnych zobowiązań stron. W drobnych sprawach pomocne mogą okazać się działania organizacji konsumenckich jak np. Powiatowy Rzecznik Konsumentów 3. Najistotniejszy przepis ustawy PE dotyczący interesów konsumentów zawarty jest w art. 1 ust. 2, i stanowi o tym, że PE ma przeciwdziałać negatywnym skutkom naturalnych monopoli i równoważyć interesy przedsiębiorców energetycznych oraz odbiorców paliw i energii 4. Swoboda kształtowania umów po stronie przedsiębiorców energetycznych, poza uregulowaniami ius cogens, a więc unormowaniami bezwzględnie obowiązującymi, jest w sposób znaczny ograniczona, gdy stroną umowy jest konsument 5. Zgodnie bowiem z przepisami KC postanowienia, które nie zostały uzgodnione indywidualnie 6, nie wiążą konsumenta, jeśli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający jego interesy. Jeżeli więc umowa, którą zawarł odbiorca z przedsiębiorcą energetycznym, zawiera niedozwolone klauzule to takie postanowienia nie są 1 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne t. jedn.(dz.u.z 2006 r. nr 89. poz. 625) 2 Podstawowe zadania realizowane przez Prezesa URE zawiera art. 23 ust. 2 ustawy Prawo energetyczne. 3 Art. 34 37 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z dnia 16 lutego 2007, Dz. U. 2007 r. Nr 50, poz. 331 ze zm.), a w nieuregulowanym zakresie stosuje się przepisy ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 223, poz. 1458). 4 P. Lentyński, Uwagi na temat stosowanych w dostawach energii elektrycznej, Energetyka marzec 2008 r., s. 216 219. 5 E. Łętowska: Prawo umów konsumenckich. Wydawnictwo C.H. Beck, 2002 r., s. 40. 6 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r., Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 16, poz. 93. 1

wiążące dla odbiorcy z mocy prawa 7. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kontroluje wzorce stosowane w umowach z konsumentami. Klauzule umowne, które zostały uznane przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów prawomocnym wyrokiem za niedozwolone wpisywane są do rejestru klauzul niedozwolonych 8. W sytuacji podejrzenia stosowania przez przedsiębiorcę postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru, dotyczy to także sytuacji, w której przedsiębiorca stosuje klauzule podobne do wpisanych do rejestru nawet jeśli wyrok SOKiK 9, na mocy którego dokonano wpisu, nie był wydany w stosunku do tego przedsiębiorcy, oceny tej praktyki dokonuje Prezes UOKiK w formie decyzji, po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego. Umowy sprzedaży energii elektrycznej Warto zwrócić uwagę na fakt, że przedsiębiorcy energetyczni przygotowują określony wzorzec umowy przed jej zawarciem, dlatego też konsument nie ma w zasadzie wpływu na jej treść. W związku z tym, że konsument jest słabszą stroną umowy istotne jest, aby takie wzorce umowne stosowane przez przedsiębiorców energetycznych zawierały postanowienia wyczerpujące i informujące konsumenta o jego prawach i obowiązkach, jakie wynikają z umowy. Ponadto przedsiębiorcy powinni sformułować wzorce umowne jednoznacznie i zrozumiale dla konsumentów, przy czym obowiązki stron i zakres odpowiedzialności wynikający z zawartej umowy powinien być zrównoważony. Aby postanowienie umowne uznane zostało za niedozwolone muszą być spełnione kumulatywnie następujące przesłanki; wzorzec umowy musi dotyczyć obrotu prawnego z udziałem konsumentów, a dane postanowienie umowy nie zostało z nim uzgodnione indywidualnie ale kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając przy tym jego interesy 10. Poniżej przedstawione zostaną wybrane przykłady niedozwolonych postanowień występujących w poszczególnych wzorcach umów, stosowanych przez wskazanych przedsiębiorców energetycznych. Natomiast pełną listę zakwestionowanych postanowień wraz ze wskazaniem nazwy wzorca umowy i przedsiębiorcy znajduje się na stronie Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Postanowienia umowne ograniczające lub wyłączające odpowiedzialność przedsiębiorców energetycznych 7 M. Skory Klauzule abuzywne zastosowanie przepisów Dyrektywy 93/13 w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej (Niemcy, Anglia, Francja, Czechy, Słowacja, Węgry), Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Ekspertyza wraz ze streszczeniem, Warszawa 2007 r., s. 50. 8 http://www.uokik.gov.pl/rejestr_klauzul_niedozwolonych2.php styczeń 2012 r., 9 Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Przepisy konsumenckie dla przedsiębiorców, Warszawa 2010 r., s. 33 i n. 10 M. Szermach, Dozwolone i niedozwolone klauzule umowne, Gazeta MSP Warszawa 2009 r., 2

W niektórych wzorcach umów sprzedaży energii elektrycznej znajdują się postanowienia ograniczające lub takie, które wyłączają odpowiedzialność przedsiębiorcy energetycznego w związku z niezapowiedzianymi zmianami lub przerwami w dostawie energii z powodu siły wyższej, która określana jest w dowolny sposób przez przedsiębiorców energetycznych. Nie istnieje legalna definicja siły wyższej, która traktowana jest jako nagłe, nieprzewidywalne i niezależne od woli stron zdarzenia, które uniemożliwia wykonanie umowy, a taki stan powinien istnieć obiektywnie. W zakwestionowanych wzorcach umownych przedsiębiorcy energetyczni nadają nazwanym przez siebie zjawiskom cechy siły wyższej, lecz w ocenie Prezesa UOKiK w niektórych przypadkach jest to nieuprawnione. Jako zdarzenie będące siłą wyższą wymieniono też strajk, który właściwie nie jest zdarzeniem nieprzewidywalnym więc nie uznaje się go za siłę wyższą. Przedsiębiorcy energetyczni stosując takie postanowienie we wzorcach umownych zyskuje uprawnienie do uznania, że dana okoliczność będąca przyczyną niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania jako okoliczności, która jest od niego niezależna i nie mógł jej zapobiec. W związku z tym, niektórzy przedsiębiorcy energetyczni będą mogli się zwolnić od odpowiedzialności podnosząc, że za daną okoliczność odpowiedzialności nie ponosi. Może to więc prowadzić do wyłączenia albo istotnego ograniczenia odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. Stanowi to naruszenie art. 385 3 pkt 2 k.c. w związku z czym niedozwolonym postanowieniem umownym są postanowienia umowne wyłączające lub w sposób istotny ograniczające odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. Przedsiębiorca energetyczny jest profesjonalistą w związku z czym powinno dysponować odpowiednią wiedzą i środkami technicznymi, w celu zapewnienia należytego wykonania zobowiązania. Zgodnie bowiem z art. 355 k.c. przedsiębiorca energetyczny zobowiązany jest do zachowania należytej staranności przy wykonywaniu umowy 11. Natomiast przepis art. 4 ust.1 ustawy PE stanowi, iż przedsiębiorca energetyczny, który zajmuje się przesyłaniem lub dystrybucją paliw lub energii ma obowiązek utrzymywać zdolność urządzeń, instalacji i sieci do realizacji zaopatrzenia w te paliwa lub energię w sposób ciągły i niezawodny, przy zachowaniu obowiązujących wymagań jakościowych 12. W związku z tym, biorąc pod uwagę charakter działalności przedsiębiorcy energetycznego, powoływanie się przez przedsiębiorcę energetycznego na okoliczności związane z wystąpieniem awarii w sieci skutkującej nieprzewidzianymi przerwami w dostarczaniu energii elektrycznej lub wystąpienie konieczności wykonania nieprzewidzianych prac dla zapobieżenia lub usunięcia skutków awarii w sieci w sposób bezwarunkowy, nie może stanowić podstawy zwolnienia od odpowiedzialności względem konsumenta. Przedsiębiorca powinien w ramach swojej działalności dokonywać konserwacji, modernizacji urządzeń w zakresie niezbędnym do prawidłowego i bezawaryjnego świadczenia usług. Dlatego też w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (tzw. rozporządzenie 11 Wyrok SN z dnia 11.01.2001 r., sygn. IV CKN 150/00, OSN IC 2001, nr 10, poz. 53. 12 Art. 9 ustawy Prawo energetyczne. 3

systemowe ) 13 zostały określone zasady dochodzenia odszkodowania za przerwy w dostarczaniu energii elektrycznej. Przedsiębiorcy energetyczni spośród okoliczności, które powodują wyłączenie lub ograniczenie ich odpowiedzialność za niewykonanie bądź nienależyte wykonanie umowy, wymieniają także przypadki, które według Prezesa UOKiK, niekoniecznie będą stanowić podstawę do wyłączenia odpowiedzialności. Okolicznościami takimi mogą być m.in. orzeczenia sądowe i decyzje organów administracyjnych, które według przedsiębiorców energetycznych przesądzają o ograniczeniu lub przerwie w dostawie energii elektrycznej. Zdaniem Prezesa UOKiK formułowanie tego typu postanowień umownych może prowadzić do bezpodstawnego wyłączenia lub ograniczenia odpowiedzialności za niewykonanie bądź nienależyte wykonanie umowy. Takie stanowisko Prezesa UOKiK zgodne jest z orzecznictwem SOKiK. W efekcie może to skutkować skierowaniem przez Prezesa UOKiK pozwu do SOKiK w zakresie uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone, na podstawie art. 479 38 1 k.p.c. 14 Postanowienia umowne z nieprawidłowo określonym terminem płatności W niektórych wzorcach umów dotyczących sprzedaży energii elektrycznej występują postanowienia, które nie określają precyzyjnie terminu płatności, albo też ustalają na fakturze minimalny termin płatności za dostarczoną energię w sposób naruszający dobre obyczaje i ekonomiczne interesy konsumentów. Wobec wymogu przejrzystości treści wzorców niedopuszczalne jest niedoprecyzowanie przez przedsiębiorców energetycznych terminów płatności określonych w umowie z konsumentami. W uzasadnieniu wyroku dot. klauzuli wpisanej do rejestru niedozwolonych postanowień wzorców umowy pod nr 495 15 SOKiK stwierdził m.in., iż przy tak sformułowanym postanowieniu konsument nie posiada wiedzy przy zawieraniu umowy z przedsiębiorcą energetycznym odnośnie terminu płatności należności przez niego za świadczenie drugiej strony, gdyż umowa takiego terminu nie określa, a czyni to wyłącznie faktura doręczona po jej zawarciu 16 Z kolei określenie terminu początkowego do zapłaty jako daty wystawienia faktury może wiązać się ze skróceniem faktycznego czasu na wykonanie przez konsumenta zobowiązania oraz może spowodować nieterminowe wywiązanie się ze zobowiązania, ze względu na brak uwzględnienia czasu upływającego pomiędzy wysłaniem faktury a jej dostarczeniem konsumentowi. W związku z powyższym, stosowanie przez przedsiębiorcę 13 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (Dz. U. Nr 93 poz. 623 ze zm.). 14 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r., Kodeks postępowania cywilnego, Dz. U. Nr 43, poz. 296. 15 Wyrok z dnia 14.03.2005 r., Sygn. akt XVII Amc 6/04 w sprawie przeciwko Górnośląska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. w Zabrzu. 16 wspomniany już wyżej wyrok SOKiK z dnia 14 marca 2005 roku (sygn. akt XVII Amc 6/04). 4

energetycznego postanowień tożsamych z zacytowaną wyżej klauzulą, może stanowić podstawę do wszczęcia postępowania w sprawie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, o jakiej mowa w art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Postanowienia umowne nieprawidłowo określające zasady składania oświadczeń woli We wzorcach umownych dotyczących dostarczania energii elektrycznej znajdują się postanowienia przesądzające o skuteczności złożenia oświadczenia woli, pomimo ich nie odebrania przez konsumentów, którzy np. nie powiadomili przedsiębiorcy energetycznego o zmianie adresu do korespondencji. W związku z tym w umowie ustanowiona jest fikcja skutecznego złożenia oświadczenia woli przez przedsiębiorcę energetycznego i to wówczas, gdy konsument pozbawiony byłby możliwości zapoznania się z jego treścią. Zdaniem Prezesa UOKiK oraz zgodnie z orzecznictwem SOKiK, wyrażonym np. w wyroku z dnia 17 sierpnia 2006 r. (Sygn. Akt XVII Amc 100/50) 17 w przypadku niedochowania przez konsumenta obowiązku powiadomienia przedsiębiorcy energetycznego o zmianie adresu do korespondencji, można go obciążyć kosztami mylnych operacji, lecz niedopuszczalna jest regulacja sankcjonująca dokonanie przez przedsiębiorcę czynności, która w istocie nie nastąpiła. Zastosowanie jednak przez przedsiębiorcę energetycznego tego typu postanowień może stanowić podstawę do wszczęcia postępowania w sprawie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Warto również zwrócić uwagę na postanowienia dotyczące możliwości rozwiązania umowy dostarczania energii elektrycznej. Ustawa PE (z wyjątkiem sytuacji braku zgody odbiorcy na zainstalowanie przedpłatowego układu pomiarowo-rozliczeniowego) nie wskazuje, w jakich okolicznościach umowa sprzedaży energii elektrycznej może zostać rozwiązana przez przedsiębiorcę energetycznego. Ponadto, zgodnie z art. 4 ustawy PE, to na przedsiębiorstwach energetycznych ciąży publicznoprawny obowiązek dostarczania odbiorcom energii elektrycznej w sposób ciągły i niezawodny. W związku z tym, wypowiedzenie umowy dostarczania energii elektrycznej zawartej na czas nieokreślony powinno nastąpić wyłącznie w wyjątkowych przypadkach wskazanych w ustawie PE. W orzecznictwie SOKiK zakwestionowano postanowienia wzorców umów, na mocy których umowa zostaje rozwiązana przez przedsiębiorcę energetycznego bez powodu, który przewidywałaby ustawa PE, jak na przykład postanowienie wpisane do rejestru pod poz. 1465: Umowa może być rozwiązana z zachowaniem pisemnej formy wypowiedzenia przez BZA S.A. z zachowaniem 3 miesięcznego terminu wypowiedzenia w przypadkach nie wyszczególnionych powyżej., jak orzekł SOKiK w wyroku z dnia 11 czerwca 2007 r., (sygn. akt XVII Amc 49/06) 18. 17 Wyrok SOKiK z dnia 17 sierpnia 2006 roku, w sprawie Sygn. Akt XVII Amc 100/50 przeciwko Fronton Sp. z o.o., klauzula wpisana do rejestru pod nr 918. 18 Wyrok z dnia 11.06.2007 r., Sygn. akt XVII AmC 49/06 przeciwko Enion S.A. w Krakowie, klauzula wpisana do rejestru pod nr 1464. 5

Naruszenia dotyczące obowiązku ochrony danych osobowych Niektóre wzorce umów stosowane przez przedsiębiorców energetycznych zawierają oświadczenie, wpisane jako jedno z postanowień, które zawiera zgodę na przetwarzanie danych osobowych odbiorcy bez jednoznacznie określonego celu i zakresu przetwarzania. Przetwarzanie danych osobowych konsumentów jest dopuszczalne zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych 19, za zgodą konsumenta i w zakresie określonym tą ustawą. Oświadczenie konsumenta, zgodnie z art. 7 ust. 5 uokik, nie może być wyinterpretowane, domniemywane lub dorozumiane z innego postanowienia umowy, którego treść jest niejednoznaczna i pozwala przedsiębiorcy na nieograniczone przedmiotowo przetwarzanie danych osobowych konsumenta. Ponadto taki zapis znajdujący się w umowie nie przyznaje konsumentowi możliwości wyboru, czy chce aby jego dane osobowe były przetwarzane i w jakim zakresie. Oznacza to pozbawienie konsumenta prawa do odmowy wyrażenia zgody na wykorzystanie jego danych osobowych, np. w celach informacyjnych czy marketingowych. Postanowienie tego typu wzorca umowy, który oznacza w zasadzie przymus udzielenia przez konsumentów zgody na przetwarzanie ich danych osobowych, stanowi naruszenie ustawy o ochronie danych osobowych, co może skutkować skierowaniem przez Prezesa UOKiK zawiadomienia do GIODO w związku z naruszeniem ustawy o ochronie danych osobowych. W niektórych wzorcach umownych stosuje się postanowienia, które przewidują nie tylko bezprawny obowiązek zabezpieczenia, ale często również bezpodstawną sankcję rozwiązania umowy, co może stanowić nieuczciwą praktykę rynkową, o której mowa w art. 4 ust.1 i 2 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym 20. Przywołane powyżej bezprawne działanie przedsiębiorcę energetycznego może stanowić podstawę do wszczęcia postępowania w sprawie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, o jakiej mowa w art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 uokik. Postanowienia nieprawidłowo określające prawa i obowiązki stron Umowa przyłączeniowa jest umową cywilno - prawną, która określa m.in. obowiązki stron w procesie przyłączeniowym 21. Strony takiej umowy przyjmują na siebie zobowiązanie do przeprowadzenia różnego rodzaju prac w związku z przyłączeniem. W tego typu umowach, w których główny ciężar prac spoczywa na konsumentach, zawarte są postanowienia nakładające na konsumentów obowiązek udzielenia gwarancji na wykonane roboty. Nałożenie takiego obowiązku na konsumentów wydaje się być sprzeczne z zasadą dobrowolności udzielenia gwarancji. Konsument nie jest w tym stosunku prawnym 19 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych t.jednolity (Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926, z późn. zm.) 20 Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz.U. Nr 171, poz. 1206 ze zm.). 21 Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Pozycja konsumenta na rynku energii elektrycznej, Warszawa Wrocław 2011 r., s. 148 151. 6

profesjonalistą, a jedynie zazwyczaj wykonuje on swoje zobowiązanie za pomocą takich podmiotów. Ponadto, w chwili sprzedaży przedsiębiorcy energetycznemu wykonanych przez konsumentów urządzeń elektroenergetycznych weryfikowana jest poprawność wykonanych prac w drodze odbioru technicznego zatwierdzanego przez tego przedsiębiorcę. Zastrzeżone we wzorcach umownych terminy udzielenia gwarancji są zazwyczaj znacznie dłuższe od terminów gwarancji, które udzielają sprzedawcy. Zgodnie z opinią Prezesa UOKiK takie postanowienia mogą być sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszać interesy konsumentów (art. 385 1 1 k.c.). W efekcie Prezes UOKiK może skierować pozew do SOKiK w zakresie uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolony, zgodnie z art. 479 38 1 k.p.c. We wzorcach umownych określających sytuacje w których konsument zobowiązany jest do przeprowadzenia części prac związanych z realizacją przyłączenia, znajdują się postanowienia, które przewidują jednostronne uprawnienie przedsiębiorcy energetycznego do ustalenia ceny sprzedaży tych prac, z pominięciem wartości podatku VAT uiszczonego przez konsumenta na rzecz podmiotu wykonującego na jego zlecenie wskazane prace. Zastosowanie takich postanowień oznacza, że konsument nigdy nie otrzyma pełnej rekompensaty za wykonane prace lub prawa przenoszone na rzecz przedsiębiorcy energetycznego. Dlatego też sytuacja taka może być sprzeczna z dobrymi obyczajami i naruszać ekonomiczne interesy konsumentów, a tym samym może zostać uznana za niedozwolone postanowienie umowne zgodnie z art. 385 1 1 k.c. W efekcie Prezes UOKiK może skierować pozew do SOKiK w zakresie uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolony, na podstawie art. 479 38 1 k.p.c. Postanowienia odnoszące się do odstąpienia od umowy W niektórych wzorcach umownych przedsiębiorcy energetyczni stosują postanowienia, na podstawie których mogą odstąpić od umowy bez wcześniejszego powiadomienia konsumenta 22. W związku z tym, że umowa o przyłączenie do sieci jest umową wzajemnym, odstąpienie od umowy bez uprzedniego wezwania konsumenta do spełnienia świadczenia jest sprzeczne z przepisem art. 491 1 k.c. Zgodnie z nim, jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, że w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Niektóre wzorce umowne zawierają jednak postanowienia, które przewidują prawo przedsiębiorców energetycznych do odstąpienia od umowy, gdy konsument pozostaje w zwłoce z zapłatą raty opłaty przyłączeniowej i tym samym zwalniają przedsiębiorców ze wspomnianego wyżej obowiązku wystosowania dodatkowego uprzedniego wezwania do zapłaty. Zachowanie przedsiębiorcy energetycznego niezgodne z tym uregulowaniem jest sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz rażąco narusza interesy konsumentów (art. 389 1 1 22 Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Pozycja konsumenta na rynku energii elektrycznej, Warszawa Wrocław 2011 r., s. 151 152. 7

k.c.), co potwierdził SOKiK wyrokiem z dnia 31.10.2007 r., w którym uznał za niedozwolone postanowienie, wpisane następnie do rejestru klauzul niedozwolonych pod nr. 1350. 23 Stosowanie przez przedsiębiorcę energetycznego klauzul zacytowanych powyżej, może więc stanowić podstawę do wszczęcia postępowania w sprawie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, o jakiej mowa w art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 uokik. Postanowienia umożliwiające podwyższenie opłaty za przyłączenie bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy oraz dotyczące właściwości sądu Warto zwrócić uwagę, że w niektórych wzorcach umownych przedsiębiorca energetyczny zastrzega sobie prawo do zmiany wysokości opłaty za przyłączenie, jak w przypadku postanowień, które uprawniają przedsiębiorców energetycznych do podwyższenia opłaty za przyłącze o wartość do + 10% bez zgody konsumenta i bez możliwości odstąpienia od zawartej umowy 24. Zastrzeżenie prawa do zmiany wysokości tej opłaty stanowi naruszenie art. 385 3 pkt 10 k.c., zgodnie z którym niedozwolonym postanowieniem umownym jest postanowienie, które uprawnia przedsiębiorcę energetycznego do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie oraz art. 385 3 pkt 20 k.c., zgodnie z którym niedozwolone postanowienia umowne to takie, które przewidują uprawnienie przedsiębiorcy energetycznego do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa do odstąpienia od umowy. Wzorce tego typu są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów, a zatem mogą stanowić niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 1 1 k.c., a w efekcie Prezes UOKiK może skierować pozew do SOKiK w zakresie uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolony, zgodnie z art. 479 38 1 k.p.c. Zaznaczyć należy, że niektóre postanowienia umowne w sposób nieprawidłowy regulują kwestie dotyczące właściwości sądu rozstrzygającego ewentualne spory wynikające z umowy. Takie postanowienia są tożsame z klauzulą wpisaną do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone jak np. klauzula pod nr. 353 25, czyli Wszelkie sprawy jakie mogą powstać w związku z realizacją umowy strony będą rozstrzygać w drodze negocjacji, a w przypadku niemożności osiągnięcia porozumienia przez Sąd miejscowo właściwy dla siedziby ZEORK S.A. jak orzeczono w przytoczonym wyżej wyroku SOKiK z 18 października 2004r., sygn. akt XVII Amc101/03. Stosowanie przez przedsiębiorcę energetycznego postanowień zawierających powyższą klauzulę może być podstawą do wszczęcia postępowania w sprawie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. 23 Wyrok z dnia 31 października 2007 r., sygn. akt XVII Amc 90/07, przeciwko Towarzystwo Budownictwa Społecznego TBS Budostal-3 Sp. z o.o. w Krakowie, wpisana do Rejestru pod nr 1350. 24 Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Pozycja..., Warszawa Wrocław 2011 r., s. 151 152. 25 Wyrok z dnia 18 grudnia 2006 r., sygn.akt XVII Amc 96/05 przeciwko Polska Korporacja Finansowa Skarbiec Sp. z o.o. w Gdańsku, wpisana do Rejestru pod nr 1353. 8

Postanowienia umowne naruszające obowiązki informacyjne wynikających z PE Przedsiębiorcy energetyczni, oprócz posługiwania się niedozwolonymi klauzulami, nie dopełniają także obowiązków informacyjnych wynikających z ustawy PE. W art. 7 ust. 2 ustawy PE ustawodawca wyznaczył minimalny zakres informacji, które powinny znaleźć się w umowie o przyłączenie do sieci, co miało zapewnić odpowiednie określenie zakresu zobowiązań podejmowanych przez kontrahentów, treść przewidywanych uprawnień oraz zasady wykonania umowy. Brak takich danych w umowie oznacza, że zakres wzajemnych zobowiązań stron nie jest precyzyjnie określony, co może prowadzić do powstania sporu na tle wykonania umowy. Najczęściej przedsiębiorcy energetyczni nie zamieszczają we wzorcach umownych regulacji odnoszącej się do odpowiedzialności przedsiębiorcy energetycznego w związku z niedotrzymaniem warunków umowy, z wyjątkiem kar umownych za zwłokę 26. Brak informacji na temat zakresu odpowiedzialności przedsiębiorców energetycznych może naruszać ich interes ekonomiczny, skutkować brakiem wysuwania roszczeń przeciwko przedsiębiorcom w sytuacjach, gdy takie żądania byłyby uzasadnione. Takie działanie przedsiębiorcy energetycznego może być podstawą do wszczęcia postępowania w sprawie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, zgodnie z art. 24 ust. 1 i 2 pkt 2 uokik. Podsumowanie Podsumowując, spośród zgłoszonych zastrzeżeń, największa ilość odnosi się do naruszeń w zakresie obowiązków informacyjnych wynikających z ustawy PE, następnie postanowień wyłączających lub ograniczających odpowiedzialność przedsiębiorcy energetycznego z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, przyznania przedsiębiorcy uprawnienia do jednostronnego rozwiązania umowy oraz nieprawidłowych zasad doręczania dokumentów, a następnie do nieprawidłowo określonego terminu płatności, nieprawidłowo ustalonych praw i obowiązków stron z tytułu prac związanych z realizacją umowy przyłączeniowej oraz ustalenia właściwości sądu do rozstrzygania sporów w sposób niezgodny z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego. Po przeprowadzonej kontroli wzorców umownych stosowanych przez przedsiębiorców energetycznych do sprzedaży energii elektrycznej Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów stwierdził liczne uchybienia. Do najpoważniejszych należały brak postanowień dotyczących odpowiedzialności przedsiębiorcy energetycznego za przerwy w dostawie energii albo nieprawidłowe sformułowanie takich postanowień, nieprawidłowe informowanie o terminie płatności, nieprawidłowe określenie zasad doręczania konsumentom faktur VAT, bezprawne zastrzeżenie prawa do jednostronnego rozwiązania umowy oraz naruszenie obowiązków informacyjnych wobec konsumentów. Efektem tego było wydanie przez Prezesa UOKiK w okresie od listopada do grudnia 2011 r. 14 decyzji. Decyzje te 26 Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Pozycja..., s. 155. 9

odnoszą się do takich przedsiębiorców energetycznych jak Enea, Enea Operator, Energa Obrót, Energa Operator, PGE Dystrybucja oraz PGE Obrót które zostały zobowiązane do zaprzestania praktyk, jak również przedsiębiorców, którym wymierzono kary pieniężne jak w przypadku RWE Polska dwie kary w wysokości 1542 516 zł i 1 928 144 zł, Tauron Dystrybucja także dwie kary w wysokości 1 863 656 zł i 261 526 zł. Zakwestionowane przez UOKiK działania przedsiębiorców energetycznych uznawane są za praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów. Stosowanie tego rodzaju praktyk jest zagrożone karą pieniężną w wysokości nawet do 10% osiągniętego przychodu w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Zważywszy na wyżej wymienione przykładowe decyzje Prezesa UOKiK należy zwrócić uwagę, że znajomość regulacji prawnych z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów stanowi istotną przesłankę uniknięcia ryzyka naruszenia prawa, a tym samym uczestnictwa w długim i kosztownym postepowaniu, w wyniku którego może zostać nałożona wysoka kara pieniężna. Uniknąć powyższego można choćby poprzez wdrożenie programów zgodności, czyli compliance programmes. Programy takie zapewniają nadzór i doradztwo w procesie wdrażania procedur mających na celu zapewnienie zgodności funkcjonowania przedsiębiorcy energetycznego z obowiązującymi przepisami prawnymi. Bibliografia [1] Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne t.jedn. (Dz.U. Z 2006 r. nr 89 poz. 625). [2] Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, (Dz. U. Nr 50, poz. 331 ze zm.). [4] Lentyński P. Uwagi na temat stosowanych w dostawach energii elektrycznej, Energetyka marzec 2008 r. [5] Łętowska E.: Prawo umów konsumenckich. Gdynia: Wydawnictwo C.H. Beck, 2002 r. [6] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.). [7] Skory M. Klauzule abuzywne zastosowanie przepisów Dyrektywy 93/13 w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej (Niemcy, Anglia, Francja, Czechy, Słowacja, Węgry). [8] http://www.uokik.gov.pl/rejestr_klauzul_niedozwolonych2.php styczeń 2012 r. [9] Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Przepisy konsumenckie dla przedsiębiorców, Warszawa 2010 r. [10] Szermach M. Dozwolone i niedozwolone klauzule umowne, Gazeta MSP Warszawa 2009 r. 10

[11] Wyrok SN z dnia 11.01.2001 r., sygn. IV CKN 150/00, OSN IC 2001, nr 10, poz. 53. [12] Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne t.jedn. (Dz.U. Z 2006 r. nr 89 poz. 625). [13] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (Dz. U. Nr 93 poz. 623 ze zm.). [14] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r., Kodeks postępowania cywilnego, Dz. U. Nr 43, poz. 296. [15] Wyrok z dnia 14.03.2005 r., Sygn. akt XVII Amc 6/04 w sprawie przeciwko Górnośląska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. w Zabrzu. [16] Wyrok SOKiK z dnia 14 marca 2005 roku (sygn. akt XVII Amc 6/04). [17] Wyrok SOKiK z dnia 17 sierpnia 2006 roku, w sprawie Sygn. Akt XVII Amc 100/50. [18] Wyrok z dnia 11.06.2007 r., Sygn. akt XVII AmC 49/06 przeciwko Enion S.A. w Krakowie. [19] Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych t. jednolity (Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926, z późn. zm.). [20] Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz.U. Nr 171, poz. 1206 ze zm.). [21] Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Pozycja konsumenta na rynku energii elektrycznej, Warszawa Wrocław 2011 r. [22] Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Pozycja konsumenta na rynku energii elektrycznej, Warszawa Wrocław 2011 r. [23] Wyrok z dnia 31 października 2007 r., sygn. akt XVII Amc 90/07. [24] Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Pozycja konsumenta na rynku energii elektrycznej, Warszawa Wrocław 2011 r. [25] Wyrok z dnia 18 grudnia 2006 r., sygn.akt XVII Amc 96/05. [26] Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Pozycja konsumenta na rynku energii elektrycznej, Warszawa Wrocław 2011 r. 11