NEWSLETTER PRAWA SAMORZĄDOWEGO 26-1.08.2016 r. W Dzienniku Ustaw i Monitorze Polskim opublikowano: 28.07.2016 r.: Rozporządzenie Ministra Rozwoju z 26.7.2016 r. w sprawie wykazu robót budowlanych (Dz.U. z 2016 r. Poz. 1125); http://www.dziennikustaw.gov.pl/du/2016/1125/1 Rozporządzenie Ministra Rozwoju z 26.7.2016 r. w sprawie rodzajów dokumentów, jakich może żądać zamawiający od wykonawcy w postępowaniu o udzielenie zamówienia (Dz.U. z 2016 r. poz. 1126); http://www.dziennikustaw.gov.pl/du/2016/1126/1 Rozporządzenie Ministra Rozwoju z 26.7.2016 r. w sprawie wzorów ogłoszeń zamieszczanych w Biuletynie Zamówień Publicznych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1127); http://www.dziennikustaw.gov.pl/du/2016/1127/1 29.07.2016 r.: Rozporządzenie Ministra Rozwoju z 26.7.2016 r. w sprawie protokołu postępowania o udzielenie zamówienia publicznego (Dz.U. z 2016 r. poz. 1128); http://www.dziennikustaw.gov.pl/du/2016/1128/1 Rozporządzenie Rady Ministrów z 19.7.2016 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta oraz zmiany nazwy gminy (Dz.U. z 2016 r. poz. 1134); www.dziennikustaw.gov.pl/du/2016/1134/1
Projekty ustaw: Obywatelski projekt ustawy o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych innych ustaw z dnia 19 lipca 2016 r. (RPU VIII, poz. 732) http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/przebiegproc.xsp?id=e9eee7e94dfaff86c1257ff5002a9f7 2 I. Stan faktyczny, potrzeba l cel wydania ustawy Przyjęty obecnie system finansowania zadań edukacyjnych państwa, opierający się o środki finansowe wydatkowane w formie części oświatowej subwencji ogólnej, nie zabezpiecza w sposób należyty prawidłowego wykonywania zadań oświatowych przez organy prowadzące, będące jednostkami samorządu terytorialnego. Samorządy terytorialne w ostatnich latach podnoszą argument, że środki pochodzące z części oświatowej subwencji ogólnej są niewystarczające, zaś wysokość ich dochodów własnych nie pozwala pokrywać całkowitych kosztów związanych z realizacją zadań oświatowych. Zdaniem przedstawicieli samorządów terytorialnych szczególnym problemem finansowym jest zagwarantowanie wysokości wynagrodzeń nauczycielskich na poziomie gwarantowanym przepisami ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta NauczycieLa (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 191 ze zm.) - dalej KN. Z tego względu jednostki samorządu terytorialnego podejmują szereg działań, bardzo często bezprawnych, zmierzających do zmiany statusu szkół samorządowych na status szkół prowadzonych przez organy pochodzących ze sfery prywatnoprawnej. W konsekwencji takie działanie powoduje wyłączenie stosowania norm ustawy Karta Nauczyciela w odniesieniu do nauczycieli zatrudnionych w szkołach samorządowych, których status publicznoprawny został zmieniony na status prywatnoprawny. Należy zauważyć, że w obecnie obowiązującym stanie prawnym, jedyną dopuszczalną prawnie formą przekształcenia, która powoduje zmianę statusu prawnego szkoły, jest instytucja przekazania szkoły do 70 uczniów - o której mowa w art. 5 ust. 5g ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 2156 ze zm.) - dalej u.s.o. Wszystkie Inne przekształcenia, w szczególności polegające na fikcyjnej likwidacji szkoły samorządowej i zastąpienia ją szkołą prywatną, czy też bezprawnego zaprzestania naboru do szkół w celu wywołania stanu obiektywizującego przyczynę późniejszej likwidacji, są działaniami bezprawnymi. W latach 2007-2015 w kolejnych wystąpieniach Związek Nauczycielstwa Polskiego informował centralne władze publiczne o przykładach łamania prawa oświatowego przez jednostki samorządu terytorialnego. Ważkim impulsem do tych wystąpień był brak działań nadzorczych w tej sprawie ze strony Ministerstwa Edukacji Narodowej, jak i wojewodów. Związek Nauczycielstwa Polskiego wielokrotnie występował do resortu edukacji o podjęcie natychmiastowych i adekwatnych działań zmierzających do zabezpieczenia realizacji prawa do edukacji publicznej w szkołach samorządowych. W tej samej sprawie występował także do Prezesa Rady Ministrów. Sprawą bezprawności przekształceń własnościowych w oświacie, na skutek wystąpień Związku Nauczycielstwa Polskiego, zajął się Rzecznik Praw Obywatelskich wskazując na możliwość
wystąpienia w takim przypadku naruszeń obywatelskiego prawa do edukacji publicznej. W związku z tym, że działania jednostek samorządu terytorialnego przede wszystkim zmierzały do obejścia norm ustawy Karta Nauczyciela, w szczególności dotyczących kwestii wynagrodzeń nauczycielskich, zdaniem Wnioskodawcy istnieje potrzeba zmiany systemowych zasad ich finansowania. Wprowadzenie zmiany finansowania wynagrodzeń nauczycielskich z formuły subwencji oświatowej na dotację celową, zdejmie z jednostek samorządu terytorialnego ciężar ich finansowania wynagrodzeń nauczycielskich, a tym samym zmniejszy presję ze strony organów prowadzących odnośnie podejmowania, często sprzecznych z prawem, działań dotyczących zmiany statusu szkół samorządowych - jak ma to miejsce obecnie. Jednocześnie skanalizuje transfer środków publicznych na ściśle określone cele ustawowe, co również umożliwi nadzór państwa nad ich wydatkowaniem. II. Zmiany normatywne 1. Cel zmiany normatywnej obejmuje kilka ustaw. Zaproponowana w niniejszym projekcie nowelizacja w postaci ustawy o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych innych ustaw dokonuje zmian w ustawie z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 513 ze zm.) - dalej u.d.j.s.t., ustawie z dnia z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, a także ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela. 2. W związku z założonym celem niniejszej nowelizacji przede wszystkim zmianie muszą ulec zasady finansowania zadań oświatowych, określone w ustawie z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. W szczególności zmianie ulega art. 28 ust. 6 u.d.j.s.t. poprzez usunięcie z treści delegacji ustawowej odniesienia do stopni awansu zawodowego nauczycieli, jako kryterium ustalania części oświatowej subwencji ogólnej. W związku z tym, że wynagrodzenia nauczycieli nie będą finansowane z części oświatowej subwencji ogólnej, kryterium to staje się bezprzedmiotowe. Kolejną zmianą w wyżej wymienionej ustawie jest wprowadzenie zmian do treści art. 42 u.d.j.s.t. Zmiana polega na ustanowieniu ust. 2 pkt 5c, który wskazuje, iż średnie wynagrodzenia wraz m.in. z pochodnymi od wynagrodzeń, środków na odpis z funduszu socjalnego i In., finansowane są przez państwo w formie dotacji celowej. W związku z jednoczesnym dodaniem ust. 8a i ust. 9a minister właściwy do spraw oświaty i wychowania otrzymał kompetencję do określania w drodze rozporządzenia corocznie wysokość dotacji celowej na wynagrodzenia nauczycieli, sposobu i trybu udzielania tejże dotacji celowej, a także jej podziału i przekazania jednostkom samorządu terytorialnego. 3. Zmiana w ustawie o dochodach jednostek samorzgdu terytorialnego uzasadnia także zmianę ustawy o systemie oświaty oraz w ustawie Karta Nauczyciela. W art. 5a ust. 3 u.s.o. wprowadza się zmianę polegającą na dopisaniu zdania, iż środki niezbędne na wynagrodzenia nauczycieli szkół i placówek prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego, finansowane są przez państwo w drodze dotacji celowej. Ostatnią kwestią objętą przedmiotem nowelizacji, jest zmiana art. 30 KN. Zmiana polega na wprowadzeniu w art. 30 ust. 8 KN zasady, iż środki niezbędne na średnie wynagrodzenia
nauczycieli, wraz z pochodnymi od wynagrodzeń, środki na odpis na fundusz socjalny, oraz środki na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli z uwzględnieniem doradztwa metodycznego, finansowane są przez państwo w drodze dotacji celowej. III. Skutki społeczne, gospodarcze, finansowe i prawne Przewidywane skutki nowelizacji dotyczą podstawowej kwestii, jaką jest przywrócenie odpowiedzialności państwa polskiego za utrzymanie godności zawodu nauczyciela jako zawodu charakteryzującego się cechą zaufania społecznego. W szczególności odpowiedzialność państwa polskiego dotyczyć ma kwestii źródeł finansowania wynagrodzeń nauczycielskich. Ustawodawca w pragmatyce nauczycielskiej określił wysokość średnich wynagrodzeń nauczycielskich, opartych o kwotę bazową określaną w ustawie budżetowej państwa. Wysokości wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli określa w obecnym stanie prawnym minister właściwy do spraw oświaty i wychowania w stosownym rozporządzeniu. Tak więc system wynagrodzeń nauczycielskich opiera się o powszechnie obowiązujące regulacje normatywne. Konsekwentnie więc właściwe organy państwa powinny ponosić odpowiedzialność za właściwe zabezpieczenie środków na sfinansowanie wynagrodzeń nauczycielskich. Obecne obowiązujące rozwiązanie normatywne nie jest właściwe, ponieważ częściowo ciężar związany z finansowaniem wynagrodzeń nauczycieli nakłada na organy samorządu terytorialnego, które nie mają wpływu na treść powszechnie obowiązujących regulacji normatywnych, określających wysokość wynagrodzeń nauczycieli (art. 30 KN, wysokości wynagrodzenia zasadniczego z rozporządzenia płacowego). Wprawdzie jednostki samorządu terytorialnego posiadają określony udział w dochodach podatkowych państwa, jak również posiadają własne dochody z innych źródeł, to jednak rozwarstwienie zamożności samorządów terytorialnych w skali kraju, powoduje w wielu przypadkach skutek w postaci niewydolnej realizacji ustawowych obowiązków państwa w zakresie edukacji. W ostatnich latach narastał kryzys w właściwym wykonywaniu zadań publicznych w zakresie oświaty przez organy władzy publicznej, a przede wszystkim przez jednostki samorządu terytorialnego. Organy samorządu terytorialnego zgłaszały coraz większe problemy z właściwym wykonaniem dyspozycji normatywnych odnośnie wynagrodzeń nauczycieli. Jednostki samorządu terytorialnego podejmowały także niezgodne z prawem działania mające na celu obejście przepisów dotyczących wynagrodzenia nauczycieli, określonych w ustawie Karta Nauczyciela, poprzez prywatyzację sieci szkolnictwa publicznego, lub zastępowania go siecią bezpłatnych szkół niepublicznych. W tych bowiem szkołach przepisy dotyczące wynagrodzeń nauczycieli nie mają zastosowania. Działania władz publicznych, które w sposób systemowy naruszają prawo, a które nie spotykają się z adekwatną reakcją organów nadzoru prawnego, są szczególnie demoralizujące tak dla porządku prawnego, jak i dla porządku społecznego. Mając powyższe na względzie należy wprowadzić rozwiązania normatywne, które zgodnie z zasadą praworządności, właściwie rozłożą ciężary publiczne na te organy, które mają decydujący wpływ na wysokość wynagrodzeń nauczycielskich. Właściwe określenie obowiązków władz publicznych i źródeł finasowania tychże obowiązków, zmniejszy presję finansową, jaka w ostatnich latach dotykała jednostki samorządu terytorialnego w
kwestii utrzymywania wynagrodzeń nauczycielskich na określonym poziomie, a tym samym zahamuje działania samorządu terytorialnego, które naruszają obowiązujące prawo. IV. Źródła finansowania Dotacja celowa na wynagrodzenia nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i innych placówkach samorządowych będzie w całości finansowana z budżetu państwa. V. Skutki finansowe Skutek finansowy niniejszej nowelizacji wynosi 39.092.459.738,36 zł. Poniżej przedstawiono w sposób szczegółowy podstawy normatywne i sposób wyliczenia kosztu. 1) Uwagi ogólne Zgodnie z treścią art. 30 ust. 1 KN - wynagrodzenie nauczycieli składa się z wynagrodzenia zasadniczego, dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego oraz za warunki pracy, wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw, nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, z wyłączeniem świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych i dodatków socjalnych w postaci dodatku wiejskiego/mieszkaniowego. Zatem dla potrzeb ustalenia skutków finansowych nowelizacji do ogólnych kosztów wynagrodzeń nauczycieli szkół samorządowych należy dodać koszty funduszu świadczeń socjalnych, dodatku wiejskiego/mieszkaniowego. Oprócz tego do ogólnych kosztów wynagrodzeń należy dodać koszty wynagrodzeń nauczycieli przedszkoli, które pozostają poza subwencją oświatową. Ostatnim elementem podlegającym uwzględnieniu odnośnie ustalenia skutków finansowych nowelizacji są środki na doskonalenie zawodowe nauczycieli w wysokości 1% planowanych rocznych środków przeznaczonych na wynagrodzenia osobowe nauczycieli. Zatem odniesieniem dla obliczenia kwoty środków na doskonalenie zawodowe nauczycieli musi być kwota wynagrodzeń osobowych, o których mowa w art. 30 ust. 1 KN z wyłączeniem funduszu socjalnego i dodatków wiejskiego/mieszkaniowego. 2) Ilość nauczycieli szkół samorządowych na dzień 30 września 2014 r. 1) pomnożona przez średnie ustawowe wynagrodzenia: - stażyści- 41.048 x 2.717 zł = 111.527.416 zł - kontraktowi - 99.660 x 3.016 zł= 300.574.560 zł - mianowani - 170.637 x 3.913 zł = 667.702.281 zł - dyplomowani - 342.837 x 5.000 zł = 1.714.185.000 zł Łącznie: - 654.183 etatów - 2.793.989.257 zł wynagrodzeń osobowych 3) Koszt wynagrodzeń nauczycieli przedszkoli (poza subwencją) Procent etatów w przedszkolach samorządowych - 10,5V Ilość etatów nauczycieli w przedszkolach samorządowych: 654.183 x 10,5 % = 68689,21 etatów
68689,21 etatów x 3661,5 zł (średnia ze średnich) = 251.505.542,41 zł 4) Dodatek wiejski Procent etatów w miejscowościach do 5000 mieszkańców - 10,6 % 2) Ilość etatów nauczycieli w miejscowościach do 5000 mieszkańców: 654.183 x 10,6 % = 69343,4 etatów Dodatek wiejski wynosi 10% wynagrodzenia zasadniczego. Uśrednione stawki wynagrodzenia zasadniczego w ramach każdego stopnia awansu zawodowego: - stażyści - 1882,5 zł - kontraktowi - 1930,8 zł - mianowani - 2175,3 zł - dyplomowani - 2547 zł Średnia z ww. wynosi: 2133,9 zł 2133,9 : 10% = 213,4 zł 213,4 x 69343,4 etatów = 29.595.763,12 zł 4) Fundusz socjalny 110% x 2.717,59 zł (kwota bazowa) x ilość etatów = 1.955.581.951 zł = 205.336.089,91 zł Fundusz socjalny nauczycieli szkół samorządowych 110% x 2.717,59 zł (kwota bazowa) = 2989,35 zł x 654.183 etatów = Fundusz socjalny nauczycieli przedszkoli (poza subwencją) 110% x 2.717,59 zł (kwota bazowa) = 2989,35 zł x 68689,21 etatów Razem: 2.160.918.040 zł 6) Doskonalenie zawodowe Środki na doskonalenie zawodowe nauczycieli w wysokości 1% planowanych rocznych środków przeznaczonych na wynagrodzenia osobowe nauczycieli. Zatem odniesieniem dla obliczenia kwoty środków na doskonalenie zawodowe nauczycieli musi być kwota wynagrodzeń osobowych, o których mowa w art. 30 ust. 1 KN z wyłączeniem funduszu socjalnego i dodatków wiejskiego/mieszkaniowego. Kwota wynagrodzeń osobowych nauczycieli szkół i przedszkoli to suma z podpunktów 2 i 3. 2.793.989.257 zł (wynagrodzenia nauczycieli szkół samorządowych) + 251.505.542,41 zł (wynagrodzenia nauczycieli przedszkoli) = 3.045.494.799,41 zł x 1% = 30.454.948 zł 7) Roczna wysokość kosztów związanych bezpośrednio z wynagrodzeniami nauczycieli (x 12 miesięcy): 2.793.989.257 zł (średnie wynagrodzenia nauczycieli szkół samorządowych) 251.505.542,41 zł (średnie wynagrodzenia nauczycieli przedszkoli)
29.595.763,12 zł (dodatek wiejski) 3.075.090.562,53 x 12 = 36.901.086.750,36 zł Doliczając wysokość funduszu socjalnego i funduszu doskonalenia zawodowego: 36.901.086.750.36 zł 2.160.918.040 zł 30.454.948 zł 39.092.459.738.36 zł Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych z dnia 6 lipca 2016 r. (RPU VIII, poz. 772) http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/przebiegproc.xsp?id=a6ef42c69f6dd2a1c1257ff80035982 2 Projekt ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz.U.2003 Nr 228 poz. 2255), ma na celu zlikwidowanie dysproporcji w wysokości świadczeń pobieranych przez opiekunów osób niepełnosprawnych, z uwagi na rodzaj uprawnienia, z którego korzysta dany opiekun. W artykule 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej została wyartykułowana zasada sprawiedliwości społecznej, której głównym zamierzeniem jest odpowiedni tj. sprawiedliwy podział dóbr. Oznacza to, iż żaden z obywateli nie może być zepchnięty na margines społeczny, narażony na ubóstwo, pozbawiony szans na poprawę swojego bytu oraz wykluczony w jakikolwiek inny sposób. Dlatego też, obowiązkiem prawodawcy jest wypracowanie takich rozwiązań prawnych, które wspierałyby wszystkie rodziny, których członkami są osoby niepełnosprawne, aby urzeczywistnienie zasady sprawiedliwości społecznej zostało w sposób systemowy rozwiązane. Według danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych prawo do pobierania emerytury wypłacanej na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 roku w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury osób opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (tzw. świadczenie o symbolu EWK) pod koniec 2015 roku przysługiwało prawie 47 tys. osobom. Wśród tych osób są głównie matki, które skorzystały w latach 1989-1997 z prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu sprawowania opieki nad dzieckiem, któremu przysługiwała dawna I grupa inwalidzka jak również w pewnych wypadkach dawna II grupa inwalidzka. W praktyce oznaczało to, iż osoba, której przysługiwało świadczenie o symbolu EWK łączyła pracę zawodową z opieką i wychowaniem niepełnosprawnego dziecka. Należy nadmienić, iż z powyższego uprawnienia można było skorzystać dopiero po przepracowaniu odpowiedniej liczby lat, dla kobiet - 20, natomiast dla mężczyzn - 25. W chwili obecnej minimalna wysokość pobieranej emerytury wynosi 757,21 zł netto. Jest to rażąca asymetria w stosunku do świadczenia pielęgnacyjnego, którego wysokość wynosi 1.300,00 zł netto
dla niepracującego rodzica, który opiekuje się niepełnosprawnym dzieckiem. Osoby, które pobierają świadczenia o symbolu EWK są w praktyce karane za to, iż podczas sprawowanej opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem, dodatkowo pracowały zawodowo. Otrzymują one upokarzająco niską emeryturę, nie mając jednocześnie uprawnienia do pobierania zasiłku pielęgnacyjnego. Należy stwierdzić, iż jest to naruszenie art. 2 Konstytucji RP, który odwołuje się do zasady sprawiedliwości społecznej. Z uwagi na okoliczności, rodzice wychowujący niepełnosprawne dzieci, pobierający tak zróżnicowane świadczenia, mają takie same obowiązki oraz koszty związane ze sprawowaniem opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem, a takie różnicowanie wysokości pobieranych świadczeń nie ma realnego przełożenia na rzeczywiste potrzeby. Takie dysproporcje prowadzą do zwiększenia się liczby osób żyjących w ubóstwie, gdyż to właśnie opiekunowie osób niepełnosprawnych, z uwagi na długoletni charakter takiej opieki, są na to ubóstwo narażeni. Sytuacja, w której rodziny zmagają się z ubóstwem tylko dlatego, że jeden z jej członków jest osobą niepełnosprawną wymagającą stałej opieki jest niedopuszczalna w demokratycznym państwie prawa. Dlatego też, mając na względzie obowiązujące obecnie przepisy, nie jest zasadnym dalsze utrzymywanie tej społecznej nierówności. Zaznaczyć należy, iż osoby, które przebywają na wcześniejszych emeryturach EWK w dalszym ciągu opiekują się swoimi dorosłymi już dziećmi, których potrzeby nie maleją i dlatego konieczne jest stworzenie regulacji, która sprawi, że rodziny sprawujące opiekę nad niepełnosprawnymi w przypadku zbiegu uprawnienia do świadczenia emerytalnego lub rentowego otrzymają takie świadczenie, które będzie dla nich korzystniejsze (o większej wysokości). Obecnie bowiem otrzymują świadczenie emerytalne nawet, gdy jest ono niższe niż świadczenie pielęgnacyjne. Przedmiotowa zmiana jest konieczna, gdyż pozwoli na zniwelowanie podziałów w społeczeństwie na bardziej i mniej uprzywilejowanych. Należy podkreślić również okoliczność, iż osoby, które pracowały przez odpowiednio 20 i 25 lat, godząc pracę zawodową z wychowywaniem dziecka niepełnosprawnego otrzymują mniej niż osoby, które nie pracują zawodowo, a otrzymują kwotę w wysokości 1.300,00 zł tytułem świadczenia pielęgnacyjnego. Nie jest akceptowalne dzielenie opiekunów osób niepełnosprawnych dlatego też, opiekun powinien otrzymać takie świadczenie jakie jest dla niego korzystniejsze. Pozwoli mu to w przyszłości również uniknąć ryzyka pozostania bez środków do życia w przypadku ewentualnej śmierci dziecka. Z tego powodu nieodzowne jest wprowadzenie proponowanych niniejszą ustawą zmian, aby w równym stopniu wspierać wszystkie rodziny, których członkami są osoby niepełnosprawne. Projektowane rozwiązanie będzie rodzić koszty dla budżetu państwa. Zgodnie z szacunkami Projektodawcy oceniają, że zmiana świadczenia emerytalnego na świadczenie pielęgnacyjne dotyczyłaby ok. 39 tysięcy osób wg szacunku Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej co znaczy, że koszt wprowadzenia proponowanych zmian wyniósłby ok 248 mln zł. Środki można uzyskać chociażby z likwidacji gabinetów politycznych w samorządach. Projekt ustawy jest zgodny z prawem Unii Europejskiej.
Komisyjny projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego z dnia 6 lipca 2016 r. (RPU VIII, poz. 773) http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/przebiegproc.xsp?id=faadac0be229e032c1257ff80035012 D 1. Potrzeba i cel uchwalenia ustawy Projektowana ustawa jest reakcją Komisji do Spraw Petycji Sejmu RP na petycję (autor petycji nie wyraził zgody na publikację jego imienia i nazwiska) skierowaną do Sejmu RP. Celem projektowanej ustawy jest istotne ułatwienie obywatelom dostępu do danych zgromadzonych w rejestrach stanu cywilnego, poprzez wprowadzenie rozwiązań, które zapewnią dostęp do danych bez konieczności osobistego stawiennictwa w siedzibie urzędu stanu cywilnego a równocześnie bez konieczności uiszczania opłat skarbowych, jakie są pobierane za wydanie każdego odpisu lub zaświadczenia. Ponadto, aby wyeliminować pojawiające się wątpliwości interpretacyjne, zasadnym jest jednoznaczne przesądzenie, że jedyną przesłanką pozwalającą kierownikowi urzędu stanu cywilnego na uniemożliwienie wykonania przez osobę uprawnioną fotokopii aktu stanu cywilnego sporządzonego w księdze stanu cywilnego (do czego mają obecnie prawo) jest zagrożenie trwałości księgi i zawartych w niej aktów stanu cywilnego. 2. Rzeczywisty stan w dziedzinie, która ma być unormowana Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego, która zastąpiła ustawę z dnia 29 września 1986 r. o aktach stanu cywilnego, reguluje zasady prowadzenia rejestru stanu cywilnego, działania urzędów stanu cywilnego i wydawania odpisów oraz zaświadczeń. Ustawa ta wprowadziła możliwość samodzielnego wykonania, przez osobę uprawnioną do otrzymania odpisu aktu stanu cywilnego, fotokopii tego aktu stanu cywilnego, przechowywanego w księdze stanu cywilnego, o ile wykonanie tej fotokopii nie zagraża trwałości księgi. Fotokopia taka nie ma mocy dokumentu urzędowego. Wprowadzenie takiego rozwiązania miało na celu ułatwienie dostępu obywateli do danych dotyczących ich rodzin (m.in. w szeroko rozumianych celach genealogicznych) bez konieczności uiszczania wysokich opłat skarbowych za wydanie odpisu. Jest to niewątpliwie rozwiązanie bardzo korzystne, szczególnie w porównaniu ze stanem prawnym obowiązującym do 2014r., jednakże niewystarczające dla wielu zainteresowanych. Osoby zamieszkałe w dużej odległości od urzędu stanu cywilnego, w którym znajdują się interesujące dla nich księgi stanu cywilnego, muszą dojechać do takiego urzędu, co generuje dla nich znaczne koszty, często znacząco wyższe, niż potencjalna opłata skarbowa za odpis lub zaświadczenie. Aktualne przepisy nie przewidują jednak możliwości przesłania przez urząd stanu cywilnego fotokopii aktu stanu cywilnego lub jego cyfrowego odwzorowania do osoby zainteresowanej. Ponadto, zgodnie z art. 130 ust. 5 ustawy w aktualnym brzmieniu osobie uprawnionej do otrzymania odpisu aktu stanu cywilnego można umożliwić nieodpłatnie wykonanie fotokopii aktu stanu cywilnego, jeżeli jej wykonanie nie zagraża trwałości księgi i zawartych w niej aktów stanu cywilnego. Ten przepis budzi pewne wątpliwości interpretacyjne - wskazuje się, że pozostawiono zbyt dużą swobodę kierownikowi urzędu stanu cywilnego, który mógłby uniemożliwić wykonanie fotokopii z błahego powodu.
3. Różnica pomiędzy dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym Proponowana zmiana w art. 130 ust. 5 ustawy polega na zastąpieniu wyrazów "można umożliwić" wyrazami "umożliwia się", co w sposób jednoznaczny przesądza, że jedynym powodem odmowy dostępu do aktów stanu cywilnego przez osobę uprawnioną jest zagrożenie trwałości księgi stanu cywilnego i zawartych w niej aktów stanu cywilnego. Umożliwienie osobie zainteresowanej wykonania fotokopii, o którym mowa w art. 130 ust. 5 jest dla kierownika urzędu stanu cywilnego czynnością materialno-techniczną. Wydaje się celowym, dla zapewnienia wewnętrznej spójności legislacyjnej całej ustawy, dokonanie zmiany podobnej do tej w ust. 5 także w art. 130 ust. 6 - stąd propozycja zastąpienia wyrazów: "można umożliwić" wyrazami: "umożliwia się". Norma zawarta w proponowanym nowym ust. 5a (w art. 130) ma na celu stworzenie osobie uprawnionej do samodzielnego wykonania fotokopii, stosownie do art. 130 ust. 5, także możliwości uzyskania fotokopii aktu stanu cywilnego bez konieczności osobistego stawiennictwa w urzędzie stanu cywilnego lub bez samodzielnego wykonywania fotokopii. Takie rozwiązanie może być też wygodne dla wielu kierowników urzędów stanu cywilnego. Zamiast przenoszenia księgi z archiwum do wydzielonego pomieszczenia, wyznaczania pracownika, który będzie przez cały czas obserwował proces sporządzania fotokopii księgi przez wnioskodawcę czy podejmowania ryzyka, że podczas tych czynności dokonywanych przez osobę bez doświadczenia w obchodzeniu się z aktami księga może ulec uszkodzeniu - można będzie po przyjęciu proponowanej zmiany w ustawie zaoferować wnioskodawcy gotową fotokopię sporządzoną w archiwum przez wykwalifikowanego pracownika. Proponowany ust. 5b określa możliwe sposoby przekazania fotokopii aktu stanu cywilnego do wnioskodawcy. Proponowany ust. 5c stwarza możliwość wysłania wnioskodawcy drogą elektroniczną odwzorowania cyfrowego aktu stanu cywilnego, jeżeli jest ona posiadaczem profilu zaufanego epuap. Celem proponowanego do dodania ust. 5d (w art. 130) jest jednoznaczne przesądzenie kwestii kosztów wspomnianej obsługi osób zainteresowanych przez urzędy stanu cywilnego. Każde pozytywne rozpatrzenie wniosku i wykonanie fotokopii oraz jej przesłanie - a więc wykonanie czynności, o których mowa w proponowanych do dodania ust. 5a i 5b jest związane z kosztami, które można przypisać do trzech grup: (1) koszt pracy pracownika, który musi określony akt stanu cywilnego odnaleźć i przygotować do kopiowania, (2) koszt sporządzenia fotokopii aktu stanu cywilnego (praca pracownika zużyte materiały, amortyzacja sprzętu), (3) koszt wysyłki - koszt przygotowania przesyłki (praca pracownika i materiały oraz uiszczona opłata za przesyłkę rejestrowaną). Biorąc pod uwagę obecne brzmienie art. 130 ust. 5 należy przyjąć założenie, że ustawodawca przesądził, iż wspomniany powyżej koszt (1) nie będzie ponoszony przez wnioskodawcę - bowiem już obecnie istnieje możliwość nieodpłatnego wglądu (celem skopiowania) do aktów stanu cywilnego, które wcześniej muszą zostać odnalezione i przygotowane przez pracownika. W kwestii pozostałych kosztów projektowana ustawa jednoznacznie wskazuje, że są one ponoszone przez wnioskodawcę. Koszty te powinny być określane indywidualnie na poziomie każdego urzędu. Administracja publiczna ma w tym zakresie już pewne doświadczenia, wynikające z udostępniania informacji publicznej. Ukształtowane na gruncie tych przepisów
orzecznictwo (powstałe w konsekwencji skarg sądowych na wysokość pobieranych opłat) jednoznacznie wskazuje, że powinny to być rzeczywiste i zindywidualizowane koszty każdego urzędu, które mogą być wyższe niż koszt podobnej usługi dostępnej na rynku. Przykładowo orzecznictwo sądowe potwierdziło, że na gruncie tych przepisów kosz opłaty za sporządzenie kserokopii pobieranej przez urząd może być wyższy niż cena sporządzenia takiej kopii przez przedsiębiorcę prowadzącego komercyjny punkt ksero w siedzibie tego urzędu. Po uzyskaniu informacji o takich kosztach to wnioskodawca musi ocenić, czy tańszym rozwiązaniem będzie uiszczenie opłaty skarbowej za zaświadczenie, o zamieszczonych w rejestrze danych, które może odebrać w dowolnym urzędzie stanu cywilnego lub u konsula czy też wnioskowanie o wykonanie fotokopii aktu stanu cywilnego. Dla niektórych wnioskodawców zapewne będzie miał znaczenie fakt, że fotokopia aktu ma określone walory historyczno-pamiątkowe, jakich nie ma zaświadczenie. Projektowana ustawa przesądza, że opłatę wnosiłoby się "z góry", a więc przed wykonaniem czynności przez kierownika urzędu stanu cywilnego. Pobierana opłata powinna stanowić dochód gminy - analogiczne jak np. w przypadku określonym w art. 184 ust. 8 nowelizowanej ustawy. Proponowana data wejścia w życie projektowanej ustawy to 1 lipca 2017r.. Celem takiego rozwiązania jest stworzenie urzędom stanu cywilnego możliwości spokojnego przygotowania się do realizacji nowych zadań a także wcześniejsze ukończenie lub poważne zaawansowanie prac nad przenoszeniem aktów stanu cywilnego, sporządzonych na podstawie ustawy obowiązującej przed dniem 1 marca 2015r, do rejestru stanu cywilnego. 4. Skutki projektowanej ustawy Biorąc pod uwagę fakt, że już obecnie urząd stanu cywilnego ma obowiązek (na podstawie art. 130 ust. 5 nowelizowanej ustawy) przygotować, na wniosek osoby uprawnionej, akt stanu cywilnego sporządzony w księdze stanu cywilnego, projektowana ustawa nie zwiększa kosztów związanych z takim przygotowaniem. Proponowany do dodania art. 130 ust. 5d powoduje, że wnioskodawcy będą pokrywali wszystkie koszty związane z realizacją ich uprawnień określonych w projektowanych ust. 5a - 5c. Z tych powodów należy uznać, że projektowane ustawa nie wywołuje skutków dla finansów publicznych. Projektowana ustawa powinna natomiast przynieść szereg pozytywnych skutków społecznych, wśród których znajdą się: zwiększenie zainteresowania obywateli historią rodzinną, ułatwienie im dostępu do danych dotyczących przeszłych pokoleń, większe otwarcie urzędów na sprawy genealogów i osób zajmujących się gromadzeniem danych dotyczących przeszłości rodowej, zwiększenie zaufania obywateli do administracji publicznej.