Strona 1 Katarzyna Lipka-Szostak Zbiórki publiczne krok po kroku Od 18 lipca 2014 roku obowiązuje nowa Ustawa o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych1, która zastąpiła przepisy z roku 1933 Ustawy o zbiórkach publicznych. Nowa ustawa w znacznym stopniu uprościła procedurę ubiegania się o zbiórki publiczne, zastępując konieczność uzyskania zezwolenia na zbiórkę obowiązkiem jej zgłoszenia, umożliwiając dopełnienie całej procedury za pomocą Internetu. 1 Ustawa z dnia 14 marca 2014 r. o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych, Dz. U. 2014 poz. 498
1. Co to jest zbiórka publiczna? Art. 1. W 2014 roku zmieniła się także sama definicja zbiórki publicznej. Zgodnie z zapisami obecnej ustawy: Zbiórką publiczną jest zbieranie ofiar w gotówce lub w naturze w miejscu publicznym na określony, zgodny z prawem cel pozostający w sferze zadań publicznych, o których mowa w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie oraz na cele religijne. Miejsca publiczne to miejsca ogólnie dostępne, a w szczególności ulice, place, parki i cmentarze. Nie każdy rodzaj zbierania pieniędzy jest zbiórką publiczną. Zgodnie z tą definicją wpłaty na konto przestały mieć taki charakter, ponieważ nie są ofiarą w gotówce. Także sprzedaż towarów lub usług, czyli np. ciast na festynie, czy prac podopiecznych nie może być uznawana za zbiórkę publiczną. Strona 2 Według Art. 2. zbiórkami publicznymi nie są także zbiórki: 1) na cele religijne, na kościelną działalność charytatywno-opiekuńczą, naukową, oświatową i wychowawczą oraz na utrzymanie duchownych i członków zakonów, jeżeli odbywa się w obrębie terenów kościelnych, kaplic oraz w miejscach i okolicznościach zwyczajowo przyjętych w danej okolicy i w sposób tradycyjnie ustalony; 2) w drodze loterii pieniężnych i fantowych; 3) wśród grona osób znajomych osobiście przeprowadzających zbiórkę; 4) wśród młodzieży szkolnej na terenach szkolnych, odbywające się na podstawie pozwolenia władz szkolnych; 5) w ramach zbiórek koleżeńskich odbywających się w: a) lokalu urzędu publicznego na podstawie pozwolenia kierownika urzędu, lub b) innym zakładzie pracy. Takie zbiórki są formą często praktykowaną w szkołach. Dzieci zbierają w szkole na schronisko dla zwierząt, paczki dla gorzej sytuowanych uczniów, czy na leczenie chorego dziecka. Należy pamiętać, że organizując zbiórkę w placówce oświatowej, adresowaną jedynie do uczniów, wystarczy mieć pozwolenie dyrekcji szkoły do jej przeprowadzenia.
Inną popularną formą zbierania pieniędzy przez szkołę jest loteria fantowa. Taka forma zbierania pieniędzy podlega Ustawie o grach hazardowych 2, pomimo społecznego charakteru akcji. Organizując ją należy oszacować wartość przedmiotów wystawianych na loterii. Jeśli tasuma przekroczy kwotę 3785,38 zł, należy uzyskać zezwolenie właściwej terenowo Izby Celnej, jeśli wartość przedmiotów będzie niższa niż 3785,38 zł, to mamy do czynienia z tzw. małą loterią fantową, którą wystarczy zgłosić do dyrektora Izby Celnej na 30 dni przed przeprowadzeniem loterii. Zgłoszenie małej loterii fantowej jest bezpłatne a dochód z niej nie podlega opodatkowaniu (w przypadku tzw. dużej loterii opodatkowanie wynosi 10% wpływów). Strona 3 Porównanie poprzednio obowiązujących zapisów ustawowych i obecnych wprowadzonych ustawą, która weszła w życie 18 lipca 2014 roku: do 18 lipca 2014 od 18 lipca 2014 Formą zbiórki publicznej były, oprócz Zbiórka publiczna została ograniczona do przekazywania gotówki lub darów zbierania gotówki lub darów rzeczowych rzeczowych, apele o wpłaty na konto, z przeznaczeniem na cel zbiórki sprzedaż towarów lub usług z przeznaczeniem funduszy na cel zbiórki Należało uzyskać pozwolenie na Wystarczy zgłoszenie zbiórki publicznej na organizowanie zbiórki publicznej Zgłoszenie zbiórki przyjmował w zależności od miejsca i skali zbiórki odpowiednio: wójt, burmistrz, starosta, minister. Zgłoszenie zbiórki publiczną pocztą tradycyjną (pisemne) Decyzja o pozwoleniu na zbiórkę w ciągu 30 dni Obowiązek zamieszczania sprawozdania ze zbiórki w prasie Opłata skarbowa portalu zbiorki.gov.pl Wszystkie zbiórki zgłaszane są do Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji Zgłoszenie elektroniczne bądź pisemne Decyzja o przyjęciu lub nieprzyjęciu zgłoszenia w ciągu 3 dni roboczych (wersja elektroniczna), lub 7 dni roboczych (wersja papierowa) Powszechny dostęp do zgłoszeń i sprawozdań on-line na stronie www.zbiorki.gov.pl Brak obowiązku Brak opłaty skarbowej 2 Ustawa z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych, Dz. U. z 2009 r. Nr 201, poz. 1540 z późn. zm.
2. Jak zorganizować zbiórkę? Organizator zbiórki Organizatorem zbiórki mogą być podmioty wymienione w Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 3 jako te, które mogą prowadzić działalność pożytku publicznego. Są to: Strona 4 organizacje pozarządowe posiadające osobowość prawną, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, jeśli odrębna ustawa przyznaje im zdolność prawną, spółdzielnie socjalne, kluby sportowe działające nie dla zysku, spółki non-profit. Organizatorem zbiórki może być również komitet społeczny powołany specjalnie w celu przeprowadzenia takiej zbiórki. Powołują go trzy osoby fizyczne, które mają zdolność do czynności prawnych, nie karane (oświadczenie członków komitetu o niekaraniu za popełnienie przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi lub za przestępstwo skarbowe jest składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań stanowi integralną częścią aktu założycielskiego). Aby powołać komitet społeczny spisuje się akt założycielski, który określa cel, w jakim komitet został powołany, dane osób powołujących komitet (imię, nazwisko, adres zamieszkania, numer PESEL), adres do korespondencji oraz wskazuje osobę uprawnioną do reprezentowania komitetu. Akt założycielski muszą podpisać wszyscy członkowie komitetu (poświadczenie notarialne nie jest konieczne). Wzór aktu założycielskiego określa rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji. Organizatorem zbiórki nie może być stowarzyszenie zwykłe nie posiadające osobowości prawnej, ale członkowie tego stowarzyszenia mogą założyć komitet społeczny, mający na celu przeprowadzenie zbiórki. 3 Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie; tekst ujednolicony Dz. U. 2014 poz. 1118
Forma zbiórki Ustawa nie określa form zbiórek publicznych, nakazuje jedynie, aby osoby przeprowadzające zbiórkę miały identyfikatory zawierając imię i nazwisko osoby przeprowadzającej zbiórkę publiczną oraz informacje o nazwie i celu zbiórki, jej organizatorze oraz numer zbiórki publicznej. Strona 5 Formami zbiórki mogą więc być: kwesta do puszek, kwesta do skarbon stacjonarnych, sprzedaż cegiełek o symbolicznej wartości. Kwesta do puszek to forma zbierania datków polegająca na tym, że osoby reprezentujące organizację chodzą z puszkami, do których chętni wrzucają pieniądze. Osoba kwestująca posiada identyfikator, a puszki muszą być oznakowane i zabezpieczone, np. papierową plombą z pieczątką organizacji. Puszki można kupić lub zrobić samemu, pamiętając jednak o ich zabezpieczeniu. Zaletą tej formy zbierania pieniędzy jest bezpośredni kontakt z darczyńcą, umożliwiający nawiązanie relacji, zaprezentowanie organizacji, jej celów i osiągnięć. Dla organizacji współpracującej z wolontariuszami mogącymi zaangażować się w zbiórkę jest to wygodna forma zbierania pieniędzy, nie związana z wysokimi kosztami jej przeprowadzenia. Kwesta do skarbon stacjonarnych to zbiórka datków do zapieczętowanej skrzynki, ustawionej na stale w miejscu publicznym, np. w szkole, w sklepie, na rynku, na basenie. Skarbonka taka spełnia dwie funkcje: po pierwsze - zachęca do wrzucania datku na konkretny cel, po drugie rozpowszechnia wiedzę o działaniach organizacji. Cegiełki to przedmioty o symbolicznej wartościowy produkowane przez organizatora zbiórki, które organizator sprzedaje w ramach zbiórki. Uwaga! Nie należy mylić sprzedaży cegiełek ze sprzedażą towarów i usług, form nie będących zbiórkę publiczną w myśl znowelizowanej ustawy. Cegiełka sama w sobie nie posiada rynkowej wartości: jest darowizną, ponieważ nie ma świadczenia wzajemnego. Cegiełka stanowi symboliczne potwierdzenie udzielonego wsparcia na rzecz celu zbiórki 4. Cegiełka może przybrać dowolną formę, jednak musi spełniać wymogi dotyczące wszystkich zbiórek cegiełka zawiera dane dotyczące zbiórki a sprzedające ją osoby posiadają identyfikatory - analogiczne jak w przypadku kwestujących. 4 Konsultacje społeczne do Projektu rozporządzenia Ministra Administracji i Cyfryzacji w sprawie wzorów dokumentów dotyczących zbiórek publicznych str. 4
Co nie jest zbiórką publiczną? - Ustawa z dnia 18 lipca 2014 roku wykluczyła z form przeprowadzania zbiórek publicznych sprzedaż przedmiotów, przelewy i wpłaty na konto, tzw. SMS-y charytatywne oraz inne formy zbierania pieniędzy, m.in. popularny coraz bardziej crowdfunding 5. Te formy zbierania pieniędzy nie podlegają regulacjom odnoszącym się do zbiórek publicznych 6. Strona 6 3. Ustalenie celu zbiórki publicznej Organizator zbiórki publicznej określa jej cel, który musi być zgodny z prawem i pozostawać w sferze zadań publicznych, o których mowa w art. Ust. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Ponadto w przypadku organizacji pozarządowej, cel musi być zgony z celami statutowymi organizacji, a jeśli organizatorem zbiórki jest komitet społeczny z celem określonym w akcie założycielskim komitetu. Jeśli te warunki nie zostaną dopełnione, właściwy Minister, w drodze decyzji administracyjnej, ma prawo odmówić zamieszczenia informacji o zbiórce na portalu zbiórek publicznych. Przy ustalaniu celu zbiórki warto zadbać, aby sformułowanie celu było na tyle szerokie, aby pozwoliło nam na przeznaczenie pieniędzy na cel zbliżony w przypadku zebrania większej kwoty niż jest potrzebna, lub jeśli ze względów obiektywnych cel nie może być dalej realizowany (drastyczny przykład takiej sytuacji to zbiórka pieniędzy na operację ratującą czyjeś życie, w przypadku, gdy dana osoba umrze przed końcem zbiórki). Aby uniknąć takich sytuacji należy dobrze przemyśleć cel zbiórki i sformułować go konkretnie, ale jednak uniwersalnie, by zachować możliwość sensownego wykorzystania zebranych środków, w razie trudnych do przewidzenia sytuacji. Zamiast więc zbierać środki jedynie na remont schodów w budynku szkolnym, zbierajmy na remont schodów oraz innych części budynku szkolnego wymagających odnowienia. Zamiast zbierać fundusze na operację Piotrusia X, 5 Crowdfunding, to inaczej mówiąc finansowanie społecznościowe, czyli forma finansowania realizacji przedsięwzięcia poprzez zmobilizowanie możliwie największej liczby osób do wnoszenia, często małych, wpłat. W zamian twórca projektu oferuje wspierającym unikalne bonusy (bilety, spotkania, gadżety), oferuje swoje produkty lub usługi, bądź też oddaje udziały w swoim przedsięwzięciu. 6 Powyższe formy zbierania funduszy na cele społeczne podlegają różnym przepisom prawnym. I tak, kwestie związane z tzw. SMS-ami charytatywnymi (formalnie: z SMS-ami Premium usługą o podwyższonej opłacie) reguluje ustawa Prawo telekomunikacyjne http://www.uke.gov.pl/numery-uslug-premium-4190, wpłaty na konto podlegają Ustawie z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2004 r. nr 142, poz. 1514 z późn. zm.) oraz Ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.)
zbierajmy na jego operację, rehabilitację i zakup leków, oraz operacje innych dzieci z podobnym schorzeniem. Pamiętajmy też że cel zbiórki można zmienić, jeśli został osiągnięty lub z obiektywnych przyczyn stał się nieosiągalny, ale wymaga to dodatkowych formalności. Zgłoszenia zmiany dokonuje się poprzez dostarczenie zaktualizowanego zgłoszenia zbiórki publicznej w terminie 30 dni od dnia, w którym nastąpiła zmiana. Należy pamiętać że: Zmiana celu zbiórki publicznej jest możliwa, jeżeli cel podany w zgłoszeniu został osiągnięty lub ze względów obiektywnych nie może być dalej realizowany, o ile realizacja nowo zgłoszonego celu pozostaje w zakresie tych samych zadań ze sfery zadań publicznych, określonych w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, lub pozostaje w zakresie celów religijnych 7. Strona 7 Przykłady zbiórek Zbiórka RADOSNE FERIE, organizator: Fundacja Możesz Więcej Cel: Organizacja ferii zimowych dla dzieci i młodzieży podopiecznych Fundacji Możesz Więcej. Czas realizacji zbiórki: 12.01-28.02.2015 Miejsce i forma: Zbiórka została przeprowadzona na terenie marketów i sklepów w mieście Kielce oraz powiecie kieleckim do skarbon. Zebrana kwota: 10 270 zł Zbiórka SIATKARSKA WIOSKA, organizator: Stowarzyszenie Kultury Fizycznej Global Village Mokobody Cel: pozyskanie dodatkowego finansowania potrzebnego do realizacji programu "Siatkarska Wioska", tj. kompleksowego programu rozwoju siatkówki na terenie gminy Mokobody. Czas realizacji zbiórki: 31.08-01.09.2014 Miejsce i forma: Zbiórka przeprowadzona w obrębie stoiska promocyjnego Stowarzyszenia a także na terenie boiska sportowego, na którym odbywały się dożynki gminne Gminy Mokobody, Święto Chleba 2014, w postaci zbiórki dobrowolnych datków do puszek (10 wolontariuszy). Zebrana kwota: 674,40 zł 7 Ustawa z dnia 14 marca 2014 r. o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych, Dz. U. 2014 poz. 498
ZBIÓRKA NA AKTYWACJĘ OSÓB W WIEKU EMERYTALNYM ORAZ NA WSPOMAGANIE ROZWOJU WSPÓLNOT I SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ, organizator: Klub Seniora Bursztyn w Mielnie Cel: Na aktywizację seniorów w Gminie Mielno, działalność Zespołu Śpiewaczego Seniorów Bursztyn, na rozwój społeczności lokalnej, imprezy integracyjne w środowisku seniorów, wspólnotowych i międzypokoleniowych. Czas realizacji zbiórki: 24.08.2014 Miejsce i forma: W Unieście, zbiórka do puszek (20 wolontariuszy) Zebrana kwota: 1 710,30 zł Strona 8 Zbiórka CHARYTATYWNY KONCERT GORĄCYCH SERC, organizator komitet społeczny Gorących Serc Cel: pomoc rodzinie Tchórzewskich poszkodowanych w pożarze. Czas realizacji zbiórki: 17.01.2015 Miejsce i forma: Zbiórka do puszek podczas Charytatywnego Koncertu Gorących Serc w gminie Orla (8 wolontariuszy) Zebrana kwota: 2 318,22 zł Zbiórka PIERWSZY DZWONEK, organizator: Fundacja "Wspólna Droga" - United Way Polska Cel: przekazanie wyprawki szkolnej dzieciom w wieku szkolnym (do 18 roku życia) i przedszkolnym - podopiecznym partnerskich organizacji z całej Polski oraz beneficjentom poradni Pokonaj Kryzys, znajdującym się w trudnej sytuacji społecznej i materialnej Czas realizacji: 11-31.08.2014 Miejsce i forma: zbiórka darów rzeczowych w siedzibach firm partnerskich w całej Polsce Wartość zebranych darów: 28675,08 zł Kategorie zebranych darów rzeczowych: tornistry, lektury, encyklopedie, słowniki, zeszyty, worki na obuwie, piórniki, bloki, kleje, długopisy, ołówki, papier kolorowy, flamastry, kredki, farby, plastelina, opakowania na śniadanie, nożyczki, gumki.
4. Jak zgłosić zbiórkę? Obecnie wystarczy zgłosić zbiórkę na odpowiednim formularzu, nie jest wymagane pozwolenie na przeprowadzenie zbiórki. Można tego dokonać przez Internet (formularz znajduje się na stronie www.zbiorki.gov.pl), lub wysłać pocztą tradycyjną do Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Formularz musi być podpisany w przypadku wysyłki internetowej może to być podpis elektroniczny osoby uprawnionej lub podpis potwierdzony profilem zaufanym epuap 8, przy wersji papierowej obowiązuje podpis odręczny. Strona 9 Formularz zawiera: 1. Cel zbiórki publicznej - mieszczący się w prawie i zgodny z Ustawą o działalności pożytku publicznym i wolontariacie z dnia 24.04.2014. 2. Dane organizatora zbiórki - może to być organizacja lub komitet społeczny. 3. Dane osoby uprawnionej do reprezentowania organizatora zbiórki w przypadku organizacji osoby te są zgodne ze statutem organizacji, w przypadku komitetu społecznego osoba podana w akcie założycielskim. 4. Sposób prowadzenia zbiórki publicznej jak już wspominałam, zbiórka może przybrać różne formy należy je wymienić w formularzu. 5. Miejsce prowadzenia zbiórki pamiętajmy, mogą to być jedynie miejsca publiczne, które należy podać w formularzu określające umiejscowienie skarbon, lub prowadzenia kwesty. 6. Termin rozpoczęcia i termin zakończenia zbiórki - nie jest określony czas minimalny czy maksymalny trwania zbiórki. 7. Przewidywane koszty zbiórki, w podziale na koszty związane z jej organizacją, jak koszt skarbon czy identyfikatorów, koszt kampanii informacyjnej lub reklamowej, koszty administracyjne i wynagrodzenia. Te koszty mogą zostać pokryte z zebranych funduszy, konieczne będzie jednak ich wykazanie w sprawozdaniu końcowym, także zamieszczanym na portalu Ministerstwa. Jeżeli zbiórkę publiczną organizuje komitet społeczny, członkowie komitetu dołączają do zgłoszenia zbiórki publicznej akt założycielski komitetu. 8 epuap (elektroniczna Platforma Usług Administracji Publicznej) ogólnopolska platforma teleinformatyczna służąca do komunikacji obywateli z jednostkami administracji publicznej w ujednolicony, standardowy sposób. Więcej informacji http://epuap.gov.pl
Jeżeli wszystkie formalności zostały przeprowadzone prawidłowo, minister właściwy ds. administracji publicznej zamieszcza na portalu zbiórek publicznych informacje o zgłoszeniu zbiórki wraz z formularzem w terminie 3 dni roboczych od dnia otrzymania zgłoszenia przez Internet i 7 dni roboczych od dnia otrzymania wersji papierowej. UWAGA! Zbiórkę można rozpocząć dopiero z chwilą zamieszczenia informacji o niej na portalu zbiórek publicznych. Strona 10
5. Jak rozliczyć pozyskane środki? Na przesłanie sprawozdania do Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji z przebiegu zbiórki mamy czas 30 dni od jej zakończenia sprawozdanie wysyłamy analogicznie jak zgłoszenie, przez Internet lub za pomocą poczty tradycyjnej. Wzory formularzy rozliczeń zawiera Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 9 czerwca 2014 r. w sprawie wzorów dokumentów dotyczących zbiórek publicznych 9. Strona 11 Termin złożenia sprawozdania z rozdysponowania zebranych datków są następujące: - dla organizacji pozarządowych i organizacji kościelnych, stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego, spółdzielni socjalnych, klubów sportowych - w terminie 3 miesięcy od zakończenia roku obrotowego, a jeśli w tym terminie datki nie zostaną rozdysponowane, w terminie 3 miesięcy od zakończenia każdego kolejnego roku obrotowego do momentu rozdysponowania zebranych datków. - dla komitetów społecznych - w terminie 30 dni od końca 12 miesięcy od końca zbiórki publicznej, a jeśli datki nie zostaną rozdysponowane w tym terminie 30 dni od końca każdego kolejnego 12-miesięcznego okresu, do momentu rozdysponowania zebranych datków. Niedopełnienie sprawozdawczości skutkuje odmową zamieszczenia zgłoszenia kolejnej zbiórki publicznej. * Na zakończenie warto wspomnieć, że przeprowadzenie zbiórki publicznej daje możliwość dodatkowego finansowania zadań realizowanych przez Stowarzyszenia Rozwoju Wsi prowadzące placówki oświatowe. Warto je wykorzystać zarówno w celu przeprowadzenia większej inwestycji, jak wymiana okien w szkole, czy wyposażenia klas, jak również przy realizacji dodatkowych działań dla dzieci wycieczki szkolnej, zbiórki na atrakcyjne zajęcia w świetlicy, czy zakup książek do biblioteki. Przy organizacji takich działań podstawowa sukcesu tkwi często w kreatywnym podejściu do imprezy, podczas której będziemy zbierać pieniądze. Bo nic bardziej nie sprzyja akcjom charytatywnym, jak dobra zabawa i niepowtarzalna atmosfera. 9 Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 9 czerwca 2014 r. w sprawie wzorów dokumentów dotyczących zbiórek publicznych, Dz. U. 2014 poz. 833