Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej UAM Pracownia Humanistycznych Studiów Interdyscyplinarnych Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej UAM Pracownia Humanistycznych Studiów Interdyscyplinarnych Antyczny spacer w cyberprzestrzeni A.W. Mikołajczak, K. Dominas, Antyczny spacer w cyberprzestrzeni, Images 2003, nr 1-2, ss. 29-42. Wraz z rozwojem mediów elektronicznych, radia, telewizji, internetu, dotychczasowe sposoby badania recepcji tradycji antycznej stają się coraz bardziej nieadekwatne w stosunku do charakteru współczesnej audiowizualnej kultury. 1 Jest to szczególnie widoczne, gdy zadamy sobie pytanie, w jaki sposób tradycja grecka i rzymska są dziś dostępne w witrynach internetowych. Dotyczy to zarówno ontologicznego aspektu cyfrowej reprezentacji antyku, związanego z hipertekstualną, multimedialną i interaktywną naturą samego internetu, jak i znakowego bogactwa treści antycznych, tworzących różnorodne sieci powiązań; począwszy od witryn profesjonalnych, tworzonych przez ośrodki naukowe, poprzez strony edukacyjnoinformacyjne, rozrywkowe, aż do arbitralnego pojawiania się śladów tradycji antycznej, funkcjonujących jako oderwane znaki kulturowe. Obie te kwestie wynikają z możliwości, jakie dają media cyfrowe. Pozwalają one bowiem na swobodne kształtowanie przekazu nie tylko przez nadawcę, lecz także przez odbiorcę, jak również umożliwiają nieskończone multiplikowanie treści, prowadzące do rozpraszania prymarnych znaczeń. Niemożliwe staje się wówczas badanie recepcji antyku w cyberprzestrzeni w oderwaniu od technologicznych uwarunkowań środka przekazu, jakim jest internet. Antyk hipertekstualny Punktem zwrotnym w rozwoju internetu było opracowanie przez Bernersa-Lee w roku 1990 World Wide Web. T. Barners-Lee wraz z D. Raggettem stworzyli HTML, HyperText Mark- 1 / Badania dotyczące problemu recepcji tradycji antycznej w Polsce sięgają drugiej połowy XIX stulecia. W wieku XX najważniejszą rolę odegrali w nich T. Sinko i S. Stabryła. Pierwszy z wymienionych m.in. w pracach: Hellada i Roma w Polsce, Lwów 1933; Antyk Wyspiańskiego, Warszawa 1922; Mickiewicz i Antyk, Wrocław 1957. Sinko opisał, w oparciu o metodę, którą dziś określamy mianem wpływologicznej, obecność dziedzictwa grecko-rzymskiego na gruncie rodzimej literatury. Stabryła w książkach: Hellada i Roma w Polsce Ludowej. Recepcja antyku w literaturze polskiej w latach 1945-1975, Kraków 1983 oraz Hellada i Roma. Recepcja antyku w literaturze polskiej w latach 1976-1990, Kraków 1996, rozwinął i uwspółcześnił metodologię, zaproponowaną przez Sinkę, kontynuując jednocześnie jego pracę w zakresie obecności motywów antycznych w literaturze polskiej. 1
up Language, język przeznaczony do opisywania prezentacji tekstowo-graficznych. W tym samym czasie powstaje również HTTP, Hypertext Transfer Protocol, protokół przesyłania hipertekstowych wiadomości, zakodowanych w języku HTML 2. Wynalazki te stały się technologiczną podstawą funkcjonowania dzisiejszego WWW. Tym, co w pełni wyróżnia WWW, o czym pisaliśmy obszerniej we wcześniejszych rozdziałach, jest hipertekstualność, multimedialność i interaktywność. Pragniemy na konkretnych przykładach pokazać, w jaki sposób pojęcia te nadają treściom antycznym nowy, nieznany dotąd w świecie druku, wymiar. Pojęcie hipertekstu wprowadził w latach 60-tych Nelson, aby opisać nowy rodzaj lektury i pisania, który pojawił się dzięki komputerowi 3. Dziś możemy mówić o hipertekstualności, otwartej, wirtualnej strukturze setek milionów hipertekstów, które zaczynają wyznaczać nowy obszar elektronicznej wiedzy 4. Trudno jednoznacznie podać definicję hipertekstu. Suszczyński w artykule Koniec Galaktyki Gutenberga 5 analizując teorie amerykańskich uczonych, podaje trzy jego definicje: a) multimedialny, a jednocześnie anarchiczny system międzytekstowych odsyłaczy, pozbawiony przestrzennych granic; b) dane wyposażone w dowiązanie słów kluczowych, pozwalające na niesekwencyjne przeglądanie informacji; c) program do tworzenia i poszukiwania odsyłaczy. Nie ulega wątpliwości, że jest to system interaktywnej nawigacji między połączonymi fragmentami tekstów, w którym wyróżnione słowa (hiperłącza) 6 prowadzą do dalszych informacji. Hipertekst pozwala wybrać optymalny sposób zapoznania się z dokumentem, może odsyłać on zarówno do fragmentu w obszarze tego samego tekstu, jak i innego, zlokalizowanego na serwerze oddalonym o setki tysięcy kilometrów 7. 2 / Ibidem. 3 / T. H. Nelson próbował wynaleźć taki system operacji na tekście, który pozwalałby autorom bez trudu poprawiać, porównywać i przerabiać własną pracę. Jest on również inicjatorem niezrealizowanego do tej pory projektu Xanadu, uniwersalnej cyfrowej biblioteki, która gromadziłaby całą istniejącą wiedzę. 4 / E. Wilk, Nawigacje słowa. Strategie werbalne w przekazach audiowizualnych, Kraków 2000, s. 44. 5 / Z. Suszczyński, Koniec Galaktyki Gutenberga, [w:] Kultura i sztuka u progu XX wieku, red. S. Krzemień Ojak, Białystok 1997, s. 145. 6 / Hiperłącza to elementy dokumentu elektronicznego prowadzące do innego fragmentu tego samego dokumentu lub do dokumentu znajdującego się w zupełnie innej lokalizacji (np. na odległym serwerze internetowym). 7 / http://www.pckurier.pl/webmaster/leksykon/h/hipertekst.html 2
Jednym z najlepszych przykładów, ukazujących hipertekstualny charakter treści antycznych, jest strona The Latin Library, 8 (Ilustr. 1) będąca częścią witryny The Classics Page 9 szkoły Ad Fontes Academy 10. Jak sama nazwa sugeruje jest to biblioteka tekstów łacińskich niemal wszystkich autorów, piszących w tym języku, od antyku po współczesność. Strona The Latin Library zbudowana jest na zasadzie hipertekstu hierarchicznego (Ilustr. 2), poszczególne informacje prowadzą od strony głównej do stron coraz bardziej szczegółowych. Strona główna posiada prosty indeks najważniejszych autorów, wyszukiwarkę oraz pięć hiperłączy i e-mail do autora strony. Ze strony głównej możemy przejść do witryny The Classics Page, zawierającej linki do najbardziej znanych stron internetowych, poświęconych antykowi. Na pozostałych stronach znajdują się informacje na temat: wydań niektórych tekstów (Credits), witryny The Latin Library (About this text), właściwości technicznych stron (Technical Notes), nowości (Quid novi) oraz indeks wszystkich autorów łacińskich (Index) 11. Teksty, przekonwertowane do prostych plików HTML (sam tekst oraz tło), pochodzą z kilku źródeł: z witryny The Project Libellus 12 i Forum Romanum 13 (teksty najważniejszych autorów klasycznych), ze stron osób prywatnych oraz z zeskanowanych wydań książkowych 14. Jeśli chcemy skorzystać z któregoś z dzieł pisarzy antycznych, np. Cezara, możemy odszukać je na dwa sposoby: albo wybierając link ze strony głównej, albo z indeksu głównego (Index), lub też odszukać słowo Caesar w wyszukiwarce i wybrać opcję search. W przypadku Cezara dysponujemy następującymi tekstami: Commentariorum Libri VII de Bello Gallico cum A. Hirti Supplemento, Commentariorum Libri III de Bello Civili, Libri Incertorum Auctorum (de Bello Alexandrino, de Bello Africo, de Bello Hispaniensi) 15. Każda 8 / http://www.thelatinlibrary.com/ 9 / http://www.thelatinlibrary.com/classics 10 / http://www.adfontes.com/ 11 / http://www.thelatinlibrary.com/ 12 / Projekt Libellus (http://www.hhhh.org/perseant/libellus/) jest witryną zawierająca podstawowe teksty łacińskie epoki cycerońskiej i klasycznej, m.in. teksty Cezara, Salustiusza, Cycerona, Owidiusza, Horacego, Wergiliusza. 13 / Witryna Forum Romanum (http://www.forumromanum.org/) jest przygotowanym przez Dawida Camdena zbiorem materiałów na temat starożytnego Rzymu. W skład witryny wchodzi Corpus Scriptorum Latinorum, z którego korzysta strona The Latin Library. 14 / Są to strony, które osoby prywatne przesłały na adres The Latin Library lub udostępniły linki do swoich zasobów. 15 / http://www.thelatinlibrary.com/caes.html 3
księga Pamiętników zapisana jest na osobnej stronie. Znalezienie odpowiedniego rozdziału możliwe jest dzięki interaktywnym numerom, które odsyłają nas automatycznie do szukanego tekstu. Ilustr. 1 Strona główna witryny The Latin Library Korzystanie z tekstów łacińskich zawartych w The Latin Library przypomina pracę w tradycyjnej bibliotece. Jest jednak jedna istotna różnica w przypadku biblioteki cyfrowej mamy do czynienia z technologicznym przyspieszeniem i ułatwieniem kwerendy, co jest wynikiem zastosowania hipertekstu. Witryna internetowa z pozoru przypomina katalog tematyczny biblioteki, w którym zapisane są tytuły wszystkich autorów łacińskich, jednak zawarta w witrynie wyszukiwarka czyni ją kompletnie innym narzędziem. Jeśli założymy nawet, że w klasycznej bibliotece działają elektroniczne systemy wyszukiwania informacji według autorów, tytułów, słów kluczowych, wydawnictw i numerów ISBN, to i tak z gąszczu danych wyłaniają one jedynie tytuły, a więc obecność tekstów in potentia. Jest to 4
nieporównywalne z natychmiastowym odnajdowaniem w The Latin Library kompletnych tekstów ukazujących się na ekranie monitora. Strona główna The Latin Library Strona główna The Latin Library Strona z dziełami Cezara Strona z dziełami Cezara Bellum Gallicum Bellum civile Księga I Księga III Rozdział 10 Rozdział 4 Ilustr. 2 Struktura hipertekstu hierarchicznego witryny The Latin Library Chociaż korzystanie z The Latin Library w swym modelu podobne jest do pracy w tradycyjnej bibliotece, to jednak w tym przypadku nie jest konieczna fizyczna obecność w miejscu przechowywania książek, a elektroniczna kwerenda możliwa jest z dowolnego miejsca na świecie. Materiały zlokalizowane i wciąż aktualizowane na serwerze szkoły Ad Fontes Academy, dostępne są on-line 24 godziny na dobę, a poza tym można je zapisać na twardym dysku komputera i używać dowolną ilość razy. Nie musimy także, wyszukując autorów i ich dzieła, wypisywać sygnatur, czekać na udostępnienie książki, a jedynie poprzez interakcję z hipertekstem, szybko docieramy do szukanych informacji. Nie bez znaczenia jest także fakt, iż tylko największe biblioteki na świecie posiadają wszystkie teksty, jakie zostały zaprezentowane na stronie The Latin Library. A jednak, mimo wielu zalet technologicznych, wypływających ze struktury WWW oraz systemu hipertekstualnego, opisywana przez nas witryna jest na swój sposób ograniczona. Nie 5
tworzy ona, jak już napisaliśmy wcześniej, modelu cyfrowej rzeczywistości antycznej, a jedynie przyspiesza pracę z materiałami źródłowymi, którą znaliśmy do tej pory. Mamy do dyspozycji sam tekst, brakuje grafiki, nie mówiąc już o plikach audiowizualnych. Interaktywność jest ograniczona, nie możemy np. przechodzić na tym samym poziomie z jednego tekstu do drugiego, co wynika z hierarchicznej struktury hipertekstów. Poszczególne słowa w tekstach nie są interaktywne, brakuje słowników języka łacińskiego, a także odniesień do historii, literatury itp. Pod względem naukowym doskwiera brak aparatu krytycznego oraz fakt, że mamy do czynienia z jednym wydaniem źródła, co dla filologa klasycznego jest niewątpliwie dużym utrudnieniem. Wszystko to sprawia, że tak przedstawione treści stają się najprostszą elektroniczną metamorfozą literatury greckiej i rzymskiej, narzucającą się w badaniach nad tradycją antyczną w internecie. Dla wyjaśnienia jej natury najlepiej posłużyć się metaforą klocków Lego. Producent zestawu jest tu autorem strony, klocki witryną, a użytkownik osobą, która je układa. Program The Latin Library jest zatem zestawem klocków, który otrzymujemy, aby nieskończenie wiele razy zestawić je ze sobą. Układanie klocków staje się tu analogią interaktywności, która pozwala tworzyć własny korpus przeglądanych w danej chwili tekstów źródłowych. Analizując ten modus obcowania z tradycją antyczną należy stwierdzić, że klocki są tu jednokolorowe, a ich liczba ograniczona, co sprawia, że złożony przez nas zestaw jest wciąż tylko zbiorem dzieł literackich, ukazujących jeden kolor antycznej rzeczywistości. Jednak rzeczą najważniejszą jest fakt, że teksty, którymi dysponuje użytkownik nie są już biblioteczną kolekcją książek, fizycznie obecną i zamkniętą w jednej przestrzeni, lecz wirtualnym zbiorem dzieł tworzących wiele możliwości korzystania z antycznych źródeł. Antyk multimedialny Pojęcie multimedia pojawiło się po raz pierwszy na początku lat 70. jako określenie zestawu pomocy dydaktycznych, obejmujących rozmaite materiały: teksty, filmy, nagrania magnetofonowe itp. Na początku lat 90. termin multimedia zaczęto wiązać z komputerami PC wyposażonymi w funkcje przetwarzania obrazu i dźwięku. Obecnie przez system multimedialny rozumie się dowolny system teleinformatyczny zdolny do przetwarzania, 6
archiwizacji i dystrybucji danych w postaci dźwięku, ruchomych obrazów, fotografii, grafiki komputerowej i tekstów 16. Internet, a przede wszystkim WWW, jest miejscem, w którym idea multimediów realizowana jest w sposób najpełniejszy. Tak jak hipertekst tworzy pojęcie hipertekstualności, tak multimedia tworzą pojęcie multimedialności, rozumianej jako jeden audiowizualny przekaz wielu typów informacji, które są efektem jednoczesnego użytkowania rozmaitych środków przekazu innymi słowy jest to równoczesne wykorzystywanie więcej niż jednego medium. Jak napisaliśmy wcześniej hipertekstualność jest otwartą strukturą milionów witryn internetowych, które mogą być ze sobą powiązane za pomocą hiperłączy, natomiast multimedialność nadaje owej strukturze nową jakość, hipertekstem nie musi już być sam tekst, lecz może być nim również obraz, plik dźwiękowy lub plik wideo, zapisane w odpowiednim formacie 17. Mamy zatem do czynienia z hipermedialnością, którą zdefiniować możemy jako multimedialny wymiar cyberprzestrzeni, z którym odbiorca komunikuje się interaktywnie. Jedną z najlepszych witryn, odzwierciedlającą w pełni hipertekstualny, interaktywny i multimedialny charakter treści antycznych jest niezwykle rozbudowany projekt The Perseus Digital Library 18 Wydziału Filologii Klasycznej Tufts University 19 (Ilustr. 3). Jest to przedsięwzięcie niekomercyjne, kierowane przez prof. G. Crane a, refundowane przez Digital Libraries Initiative Phase 2, the National Science Foundation, the National Endowment for the Humanities, the Modern Language Association, Tufts University, współpracujące z kilkunastoma firmami technologii informatycznych i stowarzyszeniami naukowymi 20. Prace nad projektem stworzenia cyfrowej biblioteki źródeł antycznych, przeznaczonym do studiowania przedmiotów humanistycznych, rozpoczęto już w roku 1985. Pierwotnie rolą programu miało być przedstawienie tekstualnych i wizualnych materiałów na temat antycznej Grecji okresu archaicznego i klasycznego 21. Projekt zaakceptowano oficjalnie w 1987 r. Od 16 / Multimedia, [w:] Multimedialna Nowa Encyklopedia PWN wersja 1.0, Warszawa 1999. 17 / Najczęstszymi formatami zapisywania plików audiowizualnych są: MP3, MPEG4, AVI; są to skompresowane pliki audio (MP3) lub wideo (MPEG, AVI). 18 / http://www.perseus.tufts.edu/ 19 / http://ase.tufts.edu/classics/ 20 / The Annenberg/CPB Project, Apple Computer, The Berger Family Technology Transfer Endowment, The Fund for the Improvement of Postsecondary Education, The Getty Grant Program, The Andrew W. Mellon Foundation, The National Endowment for the Arts, The Packard Humanities Institute, Xerox Corporation, Boston University, Harvard University. 21 / http://www.perseus.tufts.edu/perseusinfo.html 7
tego czasu Perseus wydał dwa CD-romy: Perseus 1.0: Interactive Sources and Studies on Ancient Greek Culture w 1992 roku oraz Perseus 2.0 w r. 1996 22 (obydwie wersje wydano również dla komputerów klasy Macintosh) oraz powiększył zakres dostępnych materiałów o informacje, dotyczące starożytnego Rzymu i literatury Renesansu. W 1995 roku w skład Perseus Digital Library, włączono Perseus Project WWW 23, kontynuujący, a jednocześnie rozwijający kierunki badań, zaprezentowane na wydanych wcześniej CD-romach. Ilustr. 3 Strona główna witryny The Perseus Digital Library Kompletny opis całej witryny The Perseus Digital Library, ze względu na jej wielkość i złożoność kilkadziesiąt tysięcy plików, przekroczyłby ramy niniejszego artykułu, dlatego pragniemy skupić się na tych jej aspektach, które bezpośrednio wpływają na modelowanie hipermedialnej i interaktywnej rzeczywistości antycznej. Przedstawiamy dwa jego główne działy: Perseus Classics Collection 24 oraz The Perseus Virtual Reality Collection 25, które w pełni odzwierciedlają nowe rozumienie tradycji antycznej w cyberprzestrzeni. Dział Perseus Classics Collection obejmuje teksty antyczne, zarówno w oryginale jak i w angielskim przekładzie (zdarzają się również przekłady niemieckie i francuskie) niemal wszystkich autorów antycznych. Spis ułożony jest według kolejności alfabetycznej. Korpus 22 / Projekt Perseus 2.0 został wydany przez Yale University Press. 23 / http://www.perseus.tufts.edu/ 24 / http://www.perseus.tufts.edu/cache/perscoll_greco-roman.html 25 / http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/perseus_vr 8
tekstów greckich, jak podają twórcy witryny, liczy 7 095 959 słów, korpus łaciński odpowiednio 4 507 567 słów. Dział obejmuje ponadto: źródła dodatkowe (Secondary Sources), zdjęcia przedstawiające rzeźby, malowidła, posągi itp., zgromadzone w kilkudziesięciu amerykańskich i europejskich muzeach (Museum Photography). Każdy z nich opatrzony jest informacją na temat tego, co zawiera oraz liczbą zebranych w witrynie zdjęć np.: Musée du Louvre photographs of Greek vases, [1612 images] 26. Znajdziemy tu również strony z fotografiami (Site Photography) przedstawiającymi zabytki archeologiczne, konkretne miejsca geograficzne np.: Maria Daniels, sites in Rome [2963 imagines] 27. Dział zamykają inne, nie skatalogowane zdjęcia i ilustracje (Miscellaneous Pictures) np.: Perseus drawings collection, drawings of sculpture and vases by Candace Smith and Mark Cutler, [529 images] 28. Dział The Perseus Virtual Reality Collection (Ilustr. 4), najlepiej oddaje multimedialny charakter treści antycznych, prezentowanych w witrynie. Mamy tu do czynienia z kilkoma rodzajami pokazów: zdjęciami, trójwymiarowymi prezentacjami w programie Quick Time 29 oraz w wirtualnej rzeczywistości (VR) 30, animacjami komputerowymi i informacjami na temat określonych projektów, realizowanych w ramach tego programu. Wszystko to jest w pełni audiowizualne, przeznaczone do prezentacji świata VR. Aby korzystać z tego programu należy pobrać z witryn producentów odpowiednie oprogramowanie do przeglądania plików DXF 31 oraz prezentacji Virtual Reality Modeling Language 32. W efekcie praca z treściami antycznymi wpisanymi w program The Perseus Digital Library wygląda niezwykle atrakcyjnie pod względem audiowizualnym. Jeżeli użytkownik chce skorzystać np. z tekstów Cezara, musi przenieść się do opisanego wyżej działu Perseus Classics Collection. Znajdzie w nim teksty Bellum Gallicum 33 oraz Bellum civile 34 26 / http://www.perseus.tufts.edu/cache/perscoll_greco-roman.html 27 / Ibidem. 28 / Ibidem. 29 / Multimedialny program narzędziowy firmy Apple, służący do wygodnej synchronizacji osadzonego w dokumentach obrazu i dźwięku; użyteczny np. przy opracowywaniu prezentacji komputerowych lub stron WWW. 30 / Skrót od ang. Virtual Reality. 31 / DXF jest przeglądarką napisaną w programie Java, służącą do wyświetlania plików zapisanych w formacie DXF. 32 / VRML to rozszerzenie języka HTML opracowane w celu ekonomicznego przesyłanie obrazów ruchomych (filmowych), wydajnego nawet w warunkach ograniczonych szerokości pasma występujących w internecie. 33 / http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=perseus%3atext%3a1999.02.0002 9
w oryginale i angielskim przekładzie. Są to materiały całkowicie interaktywne każde słowo jest odsyłaczem do innej strony lub katalogu. Wyrazy oznaczane są dwoma rodzajami znaków: * lub +. Te, które posiadają znak * odsyłają do dokumentów, w których znajdziemy informacje na temat realiów historycznych lub literackich, np.: interaktywny wyraz Aquitanii* ukaże nam informacje na temat tego właśnie plemienia galijskiego. Oznaczenie + określa, iż dany wyraz zostanie przedstawiony pod kątem gramatycznym i morfologicznym; Perseus posiada bowiem dwa rodzaje słowników: łacińsko angielski i angielsko łaciński 35 oraz słownik morfologiczny języka łacińskiego 36. Kiedy wskażemy na dowolny wyraz, otrzymamy: tłumaczenie słowa, jego formę gramatyczną, częstotliwość występowania u danego autora oraz u innych pisarzy łacińskich lub greckich. Przekłady tekstów funkcjonują w ten sam sposób. Każdy rozdział Bellum Gallicum posiada w Perseus Classics Collection komentarz historyczny. Znajdują się w nim informacje na temat starożytnych realiów, jak i dane dotyczące antycznego Rzymu i życia Cezara. Spis treści obejmuje następujące zagadnienia 37 : a) życie Gajusza Juliusza Cezara, polityczna kondycja Rzymu w I w. p.n.e., wczesna kariera Cezara, Cezar w Galii, późniejsza kariera Cezara, osobowość i charakter Cezara, literackie dzieła Cezara, najważniejsze wydarzenia w życiu Cezara, b) armia rzymska w okresie Cezara, c) Gal i Galowie, d) Brytowie, e) Germanowie, f) kampanie w Galii, g) opisy kolejnych ksiąg Bellum Gallicum (10 kolejnych podpunktów). 34 / http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=perseus%3atext%3a1999.02.0075 35 / http://perseus.csad.ox.ac.uk/cgi-bin/resolveform?lang=la 36 / http://perseus.csad.ox.ac.uk/cgi-bin/morphindex?lang=la 37 / http://perseus.csad.ox.ac.uk/cgi-bin/ptext?doc=perseus%3atext%3a1999.04.0017&query=book%3d%231 10
Wszystkie zawarte na stronie opisy mają charakter hipermedialny i interaktywny, ułożone są w taki sposób, aby z dowolnego miejsca można było trafić do interesujących użytkownika informacji. Jednak na przekazach tekstualnych nie kończy się zawartość Classics Collection. Wpisując słowo Caesar do wyszukiwarki (np. Google, Vivisimo), na stronie głównej witryny, otrzymamy kilkadziesiąt linków, zawierających materiały związane w jakikolwiek sposób z Cezarem: zdjęcia, plany, opisy, recepcję tekstów Cezara w Renesansie. Warto zaznaczyć, że są to materiały dostępne tylko na tej witrynie, dzięki czemu nie jesteśmy narażeni na natłok informacji nie związanych z tematem jest to problem, który pojawia się, kiedy korzystamy z tradycyjnych sposobów wyszukiwania informacji w internecie, czyli z uniwersalnych katalogów i wyszukiwarek sieciowych. Ilustr. 4 Strona Quick Time witryny The Perseus Virtual reality Collection, przedstawiająca wirtualną prezentację skarbca Ateńczyków Jeżeli zatem użytkownik chce znaleźć np. informacje na temat skarbca Ateńczyków w Delfach, wpisuje do wyszukiwarki frazę Athenian Treasure, dzięki czemu otrzyma zarówno dostęp do tekstów oryginalnych i przekładów (np. Pausanias Description of Greece) 38, jak i zdjęcia oraz prezentacje multimedialne na określony temat. Przenosząc się na stronę The Perseus Virtual Reality Collection, w okienku Start znajdziemy link 38 / http://www.perseus.tufts.edu/cgibin/ptext?doc=perseus:text:1999.01.0159:book=1:chapter=1:section=1 11
z multimedialnymi prezentacjami skarbca Ateńczyków. Na stronie Quick Time 39 oraz Virtual Realisty 40 ukażą się dwa interaktywne animacje. Po prawej stronie zobaczymy plan sanktuarium w Delfach, po lewej multimedialną animację zrekonstruowanego obiektu, odpowiednio w pliku.mov (na stronie Quick Time) lub Virtual Reality Modeling Language (na stronie Virtual Reality). Animację tę można przesuwać w każdą stronę, powiększać, a w wirtualnej rzeczywistości oglądać ją fragment po fragmencie. Całość powiązana jest zarówno z tekstami na temat skarbca, jak i rozbudowanym, interaktywnym i multimedialnym planem sanktuarium w Delfach, na którym zaznaczono punkty (jest ich około 100), odsyłające do zdjęć przedstawiających budowle antyczne w ich obecnym stanie. 41 Właściwie trudno wyobrazić sobie materiał, który w lepszy sposób pomógłby znaleźć informacje na temat skarbca Ateńczyków w Delfach. Spróbujmy teraz dokonać porównania między antykiem hipertekstualnym, który odnosi się do strony The Latin Library, a antykiem multimedialnym, który prezentuje witryna The Perseus Digital Library. Strona Tufts University w porównaniu ze stroną Ad Fontes Academy zbudowana jest na zasadzie hipertekstu o charakterze pajęczyny (Ilustr. 5), co oznacza, że możliwe jest przechodzenie z jednego elementu do drugiego na każdym poziomie witryny, przy czym należy dodać, że w tym przypadku mamy również do czynienia z hipertekstem hierarchicznym. Jednak jest to struktura wtórna wprowadzająca pewnego rodzaju porządek w rozproszone treści antyczne. Opisywana wyżej hipertekstualna struktura witryny Perseus Digital Library sprawia zatem, że mamy możliwość niesekwencyjnego wyboru dowolnych fragmentów i rozgałęzień dzięki interakcji z komputerem. W przypadku hipertekstu hierarchicznego strony The Latin Library przeglądanie w ten sposób informacji jest niemożliwe. Multimedialność zastosowana w The Perseus Digital Library nadaje więc treściom antycznym swoistą wielowymiarowość. Nie jest to już świat tekstów, z których korzystamy jak w tradycyjnej bibliotece jest to świat interakcji, tworzący za każdym razem inną wizję antycznej rzeczywistości. Jej struktury kreowane są przez użytkowników bez ograniczenia w czasie i w przestrzeni. To my sami, wedle własnych kryteriów budujemy wirtualną grecko- 39 / http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/perseus_vr 40 / Ibidem. 41 / http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/image?lookup=ps0152 12
rzymską rzeczywistość, tworząc ją na wzór realnego życia z tekstów, obrazów, dźwięków, filmów itp. Oznacza to, że zanurzając się w cyberprzestrzeni, wchodzimy w nią nieomal cieleśnie, doświadczając emocji i przeżyć, które wiążą nas z kreowanym elektronicznie antycznym światem. Jego realność nie przypomina jednak świata filmu, w którym widz pozostaje w swej percepcji zasadniczo bierny, przeciwnie jest to rzeczywistość interaktywna, w którym internauta istnieje jako współkreator, zmieniający i modyfikujący jej postać. Strona główna The Perseus Digital Library The Perseus Virtual Reality Collection The Perseus Classics Collection Bellum Gallicum Bellum civile Prezentacja skarbca Ateńczyków w programie Quick Time Prezentacja skarbca Ateńczyków w wirtualnej rzeczywistości Ilustr. 5 Struktura o charakterze pajęczyny witryny The Perseus Digital Library Przywołując przytoczoną wyżej analogię do układanki Lego, w przypadku multimedialności The Perseus Digital Library powiedzieć można zatem, że otrzymujemy do rąk kolorowy zestaw nieskończenie wielu klocków, z których za każdym razem zbudować możemy inną konstrukcję. Tworzona w ten sposób wirtualna postać antycznego świata jest o wiele bardziej komplementarna, niż w przypadku hipertekstualności The Latin Library. Tekstowy wymiar wzbogacony o multimedia nadaje jej bowiem głęboko ludzki wymiar, angażując naszą 13
percepcję na podobieństwo uczestnictwa w realnym życiu. Opisany tu multimedialny i interaktywny świat cyberprzestrzeni daje zatem szanse ożywienia greckiej i rzymskiej tradycji w nowy sposób, gdyż paradoksalnie staje się ona w nim częścią otaczającej nas audiowizualnej rzeczywistości. Jest to już zaktualizowane dziedzictwo starożytności, w którym wciąż żyją współcześni ludzie. 14