Słowo wstpne Szanowni Pastwo, Według raportu sekretarza generalnego ONZ z 2006 r. molestowania seksualnego w miejscu pracy dowiadcza w Europie 40 do 50% kobiet. Oznacza to, e prawie na pewno osobicie znacie Pastwo kobiety, które znajduj si w dramatycznej sytuacji upokorzenia i łamania godnoci ludzkiej bo tak sytuacj jest molestowanie seksualne. Kobiety te najczciej yj w lku i milcz. Od Pastwa wsparcia i reakcji zaley, czy uda si przerwa koło przemocy. W Biurze Pełnomocnika Rzdu do Spraw Równego Traktowania opracowalimy publikacj Powiedz NIE molestowaniu seksualnemu w pracy. Podstaw skutecznej walki z molestowaniem seksualnym, oprócz odwagi, determinacji i wsparcia najbliszego otoczenia, jest umiejtno rozpoznawania pierwszych symptomów tego zjawiska, nazwanie ich oraz dysponowanie wiedz na temat podstawowych przepisów prawa. Publikacja ta ma w tym Pastwu pomóc. W publikacji pokazujemy, czym jest molestowanie seksualne, jak je rozpozna i przeciwdziała. Wskazujemy najwaniejsze przepisy i drog skutecznego dochodzenia swoich praw. Mówimy te, co robi, kiedy molestowania seksualnego dowiadcza osoba w naszym otoczeniu. Wierz, e dziki solidarnoci z osobami dowiadczajcymi molestowania seksualnego i udziale całego otoczenia, w tym mczyzn, w walce z tym zjawiskiem, moemy zwyciy przemoc. Minister Elbieta Radziszewska Pełnomocnik Rzdu do Spraw Równego Traktowania 1
Powiedz NIE molestowaniu seksualnemu w pracy Opracowanie: Biuro Pełnomocnika Rzdu do Spraw Równego Traktowania w konsultacji z prof. Zbigniewem Izdebskim i adwokatem Andrzejem Rogoyskim. W przypadku cytowania naley umieci przypis: Powiedz NIE molestowaniu seksualnemu w pracy, Biuro Pełnomocnika Rzdu do Spraw Równego Traktowania, Warszawa, 2009 r. Molestowanie seksualne w miejscu pracy to zachowanie naruszajce godno człowieka. Moe spotka zarówno kobiety, jak i mczyzn, jednak badania pokazuj, e około 90% osób dowiadczajcych molestowania seksualnego w pracy to kobiety. Polskie prawo traktuje molestowanie seksualne jako form dyskryminacji ze wzgldu na płe i wyranie go zakazuje. Zgodnie z Kodeksem pracy Twój pracodawca ma obowizek chroni Ci przed t patologi i wprowadzi w firmie procedury i narzdzia, które bd jej zapobiega. Jeeli dowiadczasz molestowania masz prawo dochodzi swoich praw. Podstaw skutecznego dochodzenia swoich praw, oprócz odwagi i determinacji, jest umiejtno rozpoznawania pewnych zjawisk, nazwanie ich oraz dysponowanie wiedz na temat podstawowych przepisów prawa. Ta publikacja ma Ci w tym pomóc. 2
Czym jest molestowanie seksualne Przypomnijmy definicje: Molestowanie to niepodane zachowanie nie zwizane z płci osoby, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godnoci albo ponienie lub upokorzenie pracownika (art.18 3a 5 pkt 2 Kodeksu pracy). Molestowanie seksualne bdce przejawem dyskryminacji ze wzgldu na płe, to kade niepodane zachowanie o charakterze seksualnym lub odnoszce si do płci pracownika, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godnoci pracownika, w szczególnoci stworzenie wobec niego zastraszajcej, wrogiej, poniajcej, upokarzajcej lub uwłaczajcej atmosfery; na zachowanie to mog si składa fizyczne, werbalne lub pozawerbalne elementy (art.18 3a 6 pkt 2 Kodeksu pracy). Zgodnie z definicj, na molestowanie seksualne mog składa si nie tylko niepodany kontakt fizyczny, niechciany dotyk, obmacywanie, ale równie m.in.: - natarczywe spojrzenia, - arty o podtekcie erotycznym, - komentarze na temat wygldu i ubioru, - dwuznaczne gesty, - propozycje seksualne, - erotyczne aluzje, - odnoszce si do płci komentarze na temat uzdolnie lub ich braku, - wywieszanie we wspólnych miejscach pracy (pokojach biurowych, halach produkcyjnych) zdj czy te plakatów przedstawiajcych akty kobiece lub mskie. Warto pamita, e molestowanie moe by take psychiczne (poprzez słowa), kiedy jestemy drczeni wypowiedziami, stwierdzeniami, bd niestosownymi uwagami o charakterze seksualnym lub odnoszcym si do płci. Jeli masz wtpliwoci, czy zachowanie, którego dowiadczasz, jest molestowaniem seksualnym, zastanów si: 1. czy zachowanie to odnosi si do Twojej płci lub seksualnoci, 2. czy odbierasz je jako upokarzajce, obraliwe, naruszajce Twoj godno, 3. czy nie chcesz, eby to zachowanie miało miejsce. 3
Jeeli na powysze pytania odpowiedziała/ odpowiedziałe twierdzco masz do czynienia z molestowaniem seksualnym. Tylko Ty, a nie ktokolwiek inny, moesz stwierdzi, czy jakie zachowanie jest dla Ciebie upokarzajce i nieakceptowane. Trzeba jednak pamita, e sd bdzie analizował, czy Twoje odczucia maj obiektywn podstaw czyli bdzie badał konkretne zdarzenia i fakty, które były przyczyn Twoich odczu. Molestowanie seksualne w kodeksie karnym: Molestowanie seksualne w miejscu pracy w niektórych okolicznociach moe przyj równie takie formy, które podlegaj bezporednio przepisom Kodeksu karnego. Kodeks karny w art. 197 1-4 stanowi, e Kto przemoc, grob bezprawn lub podstpem doprowadza inn osob do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolnoci od lat 2 do 12. Karze pozbawienia wolnoci podlega take sprawca, który, doprowadza inn osob do poddania si innej czynnoci seksualnej albo wykonania takiej czynnoci lub dopuszcza si zgwałcenia wspólnie z inn osob. Molestowanie seksualne w miejscu pracy moe mie równie znamiona przestpstwa okrelonego w art. 199 1 Kodeksu karnego. Doprowadzenie danej osoby przez naduycie stosunku zalenoci (np. słubowego) lub wykorzystanie krytycznego połoenia do obcowania płciowego lub do poddania si innej czynnoci seksualnej albo do wykonania takiej czynnoci, zagroone jest kar pozbawienia wolnoci do lat 3. ciganie tych przestpstw nastpuje na wniosek pokrzywdzonego/ pokrzywdzonej. Musimy pamita, e o molestowaniu w miejscu pracy mówimy nie tylko wtedy, kiedy sprawc jest przełoony, ale równie wówczas gdy jest to koleanka/kolega z pracy. Jeeli jeste molestowana/ molestowany w miejscu pracy: 1. Nie obwiniaj siebie Osoby, które dowiadczaj molestowania seksualnego, czsto czuj si winne, a wokół słysz, e same sprowokowały i przesadzaj. Pamitaj, e to sprawca jest winny i nic nie usprawiedliwia molestowania seksualnego. Nie jeste sama/sam i masz prawo si broni. 2. Działaj Im szybciej przeciwstawisz si molestowaniu seksualnemu, tym łatwiej bdzie Ci przerwa koło przemocy. Molestowanie seksualne czsto rozpoczyna si od dowcipów czy komentarzy o charakterze erotycznym. Jeeli nie zaprotestujesz na tym etapie, moe si zdarzy, e sprawca przejdzie do molestowania w formie kontaktu fizycznego. Pamitaj te, e molestowanie 4
seksualne moe odbi si negatywnie na Twoim zdrowiu emocjonalnym i fizycznym. Im szybciej przerwiesz, tym mniejsze bd konsekwencje molestowania seksualnego dla Twojego zdrowia. 3. Powiedz NIE Daj jasno do zrozumienia sprawcy molestowania, e nie akceptujesz takiego zachowania. Jeeli nie wyrazisz sprzeciwu wobec osoby, która Ci molestuje, w sdzie nie bdziesz mogła/ mógł skutecznie dochodzi swoich praw. Powiedz sprawcy, e nie yczysz sobie podobnych uwag albo gestów. Nazwij lub opisz czyje naganne zachowanie. Nie udawaj, e nie rozumiesz zachowania. Staraj si jasno wyraa swoje uczucia. Nie ignoruj czyjego nagannego zachowania w nadziei, e ustanie. Ignorowanie molestowania, zwłaszcza molestowania seksualnego, jest czsto interpretowane jako przyzwolenie. Rozmawiaj z innymi. Prawdopodobnie nie jeste jedyn osob, która spotyka si z molestowaniem seksualnym ze strony danego sprawcy. 4. Złó skarg do przełoonego/ pracodawcy Jeli sytuacja nie ustaje, a metody nieformalne takie jak przedstawione wyej nie pomagaj przerwa molestowania seksualnego, poinformuj o tym przełoonego lub pracodawc na pimie. Popro o potwierdzenie wpływu skargi lub zachowaj jej kopi. Moe ci si przyda, jeli sprawa trafi do sdu. A jeli molestujcym jest pracodawca przede wszystkim złó skarg do Pastwowej Inspekcji Pracy. Moesz si równie zwróci do prokuratora z zawiadomieniem o podejrzeniu popełnienia przestpstwa, a take złoy pozew do sdu. do Pastwowej Inspekcji Pracy Jeli sprawc molestowania jest pracodawca lub współpracownik, a skarga do przełoonego lub pracodawcy na współpracownika nie przyniosła rezultatów, naley złoy skarg do Pastwowej Inspekcji Pracy. Zgodnie z art. 18 4 1 Kodeksu pracy, Pastwowa Inspekcja Pracy sprawuje nadzór i kontrol przestrzegania prawa pracy i moe przeprowadzi kontrol w zakładzie pracy, w którym doszło do naruszenia praw pracowniczych. Pracownicy Inspekcji Pracy udziel ci informacji, jakie rodki prawne moesz zastosowa, gdy padniesz ofiar molestowania, a jeli zdecydujesz si wystpi do sdu, wyjani jak naley napisa pozew. Skarg do Pastwowej Inspekcji Pracy moesz złoy osobicie, drog mailow albo za porednictwem poczty. Nie bój si złoenie skargi niczym Ci nie grozi, gdy obowizkiem inspektora pracy jest zachowanie w tajemnicy danych skarcego. 5
Jeeli wyniki kontroli potwierdz twoje zarzuty, inspektor pracy moe skierowa do pracodawcy pismo, w którym bdzie wnioskował o usunicie stwierdzonych narusze, a take o wycignicie konsekwencji w stosunku do osób winnych molestowania seksualnego. 5. Zbieraj dowody Zachowaj wszystkie moliwe dowody wiadczce o tym, e pracodawca, przełoony lub współpracownicy dopuszczali si molestowania. Rób notatki, nie kasuj sms-ów, zachowuj e-maile lub ich wydruki, rozwa moliwo nagrywania rozmów, zwró uwag kolegom i koleankom z pracy, aby czujniej obserwowali zachowania tej osoby zeznania współpracowników mog równie by dowodem w sdzie. Jeeli ucierpiała/ ucierpiałe w skutek molestowania seksualnego na zdrowiu, koniecznie pójd do lekarza lub psychologa. Pamitaj, e dokumentacja z tych wizyt moe by bardzo wanym dowodem wiadczcym o powstaniu rozstroju zdrowia na skutek działa sprawcy. Przekonaj lub spróbuj przekona współpracowników do zeznawania. Jest to jeden z najskuteczniejszych rodków dowodowych. wiadkami w twojej sprawie mog by take koledzy lub koleanki z pracy, członkowie rodziny, przyjaciele lub znajomi. Ich zeznania mog mie kluczowe znaczenie dla rozstrzygnicia sprawy. Sprawca prawdopodobnie bdzie starał si przed sdem zbagatelizowa cał sytuacj. Im wicej dowodów przedstawisz, tym skuteczniejsze bdzie odpieranie argumentów drugiej strony. 6. Moesz zwróci si równie o pomoc do zwizków zawodowych, a take do instytucji rzdowych i samorzdowych oraz organizacji pozarzdowych. Masz prawo, aby przedstawiciel zwizku reprezentował ci w sdzie. Zwizki zawodowe mog umoliwi ci kontakt z prawnikami, którzy doradz w sprawach z zakresu prawa pracy. Moesz te skorzysta ze stron internetowych oferujcych darmowe porady prawne, moesz tam uzyska pomoc m.in. w napisaniu pozwu do sdu. 7. Jeeli powysze rozwizania nie przynios oczekiwanych skutków, zwró si do prokuratora z zawiadomieniem o podejrzeniu popełnienia przestpstwa lub złó pozew do sdu. Przysługuje ci prawo wystpienia na drog sdow zarówno w procesie karnym, jak i cywilnym. Roszcze z zakresu prawa pracy moesz dochodzi przed sdem pracy. Pozew składasz do sdu rejonowego właciwego siedzibie miejsca pracy pozwanego (czyli sprawcy), lub do sdu w okrgu, gdzie znajduje si zakład pracy. Pozew składa si bez koniecznoci płacenia kosztów sdowych. Jeli ci nie sta na swojego pełnomocnika, moesz stara si o nieodpłatne ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, który ci pomoe przed sdem. Pozew składasz w 3 egzemplarzach. 6
Pozew moesz zanie osobicie lub wysła listem poleconym zachowujc dowód nadania. Załcz zgromadzone dowody. Wystpujc do sdu pamitaj: 1. W sdzie prawo jest po stronie molestowanego pracownika. 2. To pracodawca i sprawca musz wykaza, e nie doszło do sytuacji noszcej znamiona molestowania lub e skutecznie zareagował na skargi pracownika. Pracodawca ponosi odpowiedzialno karn równie wtedy, gdy to nie on molestował, ale dopucił do tego rodzaju patologii w podległym sobie miejscu pracy. W wietle art. 218 1 kodeksu karnego osobie wykonujcej czynnoci w sprawach z prawa pracy i ubezpiecze społecznych, która złoliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika, grozi grzywna, kara ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do dwóch lat. Uporczywym, a nawet złoliwym naruszeniem prawa pracownika jest np. tolerowanie w firmie oznak dyskryminacji ze wzgldu na płe czy przymykanie oczu na molestowanie seksualne. Jeste ofiar molestowania MASZ PRAWO: 1. da zaprzestania działa bdcych molestowaniem. Stosownie do art. 24 Kodeksu cywilnego, jako osoba, której dobro osobiste zostaje zagroone cudzym działaniem, moesz da zaniechania tego działania. 2. da usunicia skutków naruszenia. W razie dokonanego naruszenia moesz take da, aeby osoba, która dopuciła si naruszenia, dopełniła czynnoci potrzebnych do usunicia jego skutków, w szczególnoci aeby złoyła owiadczenie odpowiedniej treci i w odpowiedniej formie. 3. dania odszkodowania od pracodawcy, który naruszył zasad równego traktowania w zatrudnieniu i/lub zadouczynienia pieninego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieninej na wskazany cel społeczny. Jak stanowi art. 18 3d Kodeksu pracy, osoba, wobec której pracodawca naruszył zasad równego traktowania w zatrudnieniu, ma prawo do odszkodowania w wysokoci nie niszej ni minimalne wynagrodzenie za prac. Na zasadach przewidzianych w Kodeksie cywilnym moesz równie da zadouczynienia pieninego za doznan krzywd lub zapłaty odpowiedniej sumy pieninej na wskazany cel społeczny, a jeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrzdzona szkoda majtkowa, moesz da jej naprawienia na zasadach ogólnych. 7
Pamitaj: Skorzystanie z prawa do dochodzenia odszkodowania i z uprawnie przysługujcych z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu nie moe by przyczyn gorszego traktowania przez pracodawc. Pracodawca nie moe za to wypowiedzie stosunku pracy lub rozwiza go bez wypowiedzenia (art. 18 3e 1 Kodeksu pracy). Jeste wiadkiem molestowania? Bd solidarny. Osoba, która dowiadcza molestowania seksualnego znajduje si czsto w ogromnym stresie i odczuwa lk. Wsparcie osób z najbliszego otoczenia, kolegów i koleanek z pracy, jest w takiej sytuacji ogromnie wane i pomaga przerwa patologiczne zjawisko. Jeeli widzisz, e osoba z Twojego otoczenia dowiadcza molestowania seksualnego, Zareaguj: 1. zwró uwag osobie, która molestuje, e to, co robi, jest molestowaniem i nie ma prawa mie miejsca, 2. porozmawiaj z osob, która dowiadcza molestowania, daj jej t publikacj i powiedz, e w razie potrzeby moesz by wiadkiem w sprawie, 3. porozmawiaj z innymi osobami w pracy o tym, co si dzieje. Pamitaj: Udzielenie jakiejkolwiek formy wsparcia pracownikowi korzystajcemu z uprawnie przysługujcych z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu przez innego pracownika, take nie moe by przyczyn gorszego traktowania przez pracodawc. (art.18 3e 2 Kodeksu pracy). Jeeli nie jeste pewien, czy zachowanie, które obserwujesz, jest molestowaniem, spytaj siebie, czy chciałby/ chciałaby, eby tak była traktowana Twoja córka czy, jeli jeste mczyzn, ona. Jeeli nie zareagujesz, nastpn ofiar molestowania seksualnego moe by bliska Ci osoba. Według raportu sekretarza generalnego ONZ z 2006 r. molestowania seksualnego w miejscu pracy dowiadcza w Europie. 40 do 50% kobiet. Opracowanie: Biuro Pełnomocnika Rzdu do Spraw Równego Traktowania w konsultacji z prof. Zbigniewem Izdebskim i adwokatem Andrzejem Rogoyskim. W przypadku cytowania naley umieci przypis: Powiedz NIE molestowaniu seksualnemu w pracy, Biuro Pełnomocnika Rzdu do Spraw Równego Traktowania, Warszawa, 2009 r. 8
O fachow pomoc lub porad prawn moesz si zwróci do: Centrum Praw Kobiet oddział w Warszawie: ul. Wilcza 60 lok. 19 00-679 Warszawa tel./fax. (022) 652 01 17 e-mail: temida@cpk.org.pl www.cpk.org.pl CPK oddział w Gdasku: ul. Gen. De Gaulle a 1b/15 80-261 Gdask tel.: (058) 341 79 15 e-mail: cpk_gdansk@cpk.org.pl CPK oddział w Łodzi: ul. Piotrkowska 115 90-430 Łód tel.: (042) 633 34 04 e-mail:cpk@cpk.lodz.pl www.cpk.lodz.pl CPK oddział we Wrocławiu: ul.ruska46bpokój208 50-079Wrocław tel.:(0-71) 358-08-74 e-mailcpk.wroclaw@neostrada.pl www.cpk.wroclaw.pl 9