Ocena stanu wiedzy kobiet na temat nietrzymania moczu

ROZDZIAŁ III ZDROWIE DOBROSTAN 4/2013 DOBROSTAN I SPOŁECZEŃSTWO Wyższa Szkoła Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Świętokrzyskim Wydział Pedagogiki i Nauk o Zdrowiu Kierunek Pielęgniarstwo College of Business and Enterprise In Ostrowiec Świętokrzyski Department of Pedagogy and Health Sciences, faculty of nursing MAŁGORZATA CICHOŃSKA, DOROTA MACIĄG, BOŻENA ZBOINA, IZABELA LATAWIEC, WIOLETA KRAWCZYK Ocena stanu wiedzy kobiet na temat nietrzymania moczu The assessment of women s knowledge concerning urinary incontinence Światowa Organizacja Zdrowia zalicza nietrzymanie moczu do podstawowych problemów zdrowotnych, których rozwiązanie stoi przed medycyną XXI wieku. Nietrzymanie moczu jest schorzeniem, które ze względu na szczególnie przykre objawy prowadzi często do znacznego ograniczenia aktywności życiowej. Zaburzenie to dotyczy dwa razy częściej kobiet niż mężczyzn. Przeciętny czas, jaki upływa od pojawienia się objawów do chwili szukania pomocy medycznej, wynosi w Polsce aż 9 lat! Jest to schorzenie nieprzyjemne, na które cierpi około 10% populacji. Mimo to nie przywiązuje się do niego należytej wagi, co powodowane jest tym, że połowa pacjentów ukrywa ten fakt i nie zgłasza go podczas wizyt u swego lekarza. Nietrzymanie moczu wywołuje wiele komplikacji w życiu społecznym i rodzinnym. Osoby dotknięte tą dolegliwością często są zakłopotane, odsuwane lub wytykane przez otoczenie, co sprawia, że zamykają się w sobie. Nietrzymanie moczu w sposób oczywisty powoduje nie tylko cierpienia fizyczne, ale także psychiczne, pogarszając jakość życia chorego i jego rodziny. Uniemożliwia sprawne funkcjonowanie w społeczeństwie, zmusza do zmiany stylu życia, ograniczenia kontaktów towarzyskich i społecznych. W praktyce ogranicza poruszanie się w miejscach publicznych a nawet konieczność zmiany zawodu. Powoduje obniżenie poczucia godności i własnej wartości, spadek pozycji społecznej, pogorszenie nastroju objawiające się depresją i lękiem oraz zmianę aktywności seksualnych.

ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4/2013 Dobrostan i społeczeństwo Poczucie wstydu sprawia, że chorzy nie ujawniają swojej dolegliwości. Niektórzy błędnie przyjmują, że jest to naturalny i nieuleczalny objaw starzenia. Konieczne więc jest, kompleksowe podejście do zagadnienia jakości życia kobiet z nietrzymaniem moczu, co wydaje się być istotne zarówno ze względu na diagnostykę, jak i wynikające konsekwencje praktyczne. 46 MATERIAŁ I METODY Materiał do badań empirycznych w postaci ankiety zgromadzono w miesiącu styczniu 2013 roku. W badaniu wzięło udział 110 kobiet zamieszkujących w Stalowej Woli i okolicznych miejscowościach. Do przeprowadzenia proce druty badawczej zastosowano metodę sondażu diagnostycznego. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety składający się 22 pytań. Pytania dotyczyły wiedzy kobiet na temat przyczyn, metod leczenia nietrzymania moczu, wpływu dolegliwości na codzienne funkcjonowanie oraz źródeł pozyskiwania wiedzy na temat dolegliwości WPROWADZENIE Nietrzymaniem moczu nazywamy bezwiedne jego oddawanie, jest to objaw, którego występowanie może być spowodowane przez wiele czynników [1]. Według Międzynarodowego Towarzystwa do Spraw Trzymania Moczu International Continence Society (ICS) jest to stan, w którym brak kontroli oddawania moczu powoduje problemy higieniczne i utrudnia kontakty międzyludzkie [2]. Mimowolne gubienie moczu jest poważnym obciążeniem psychicznym i fizycznym dla kobiety, ma intymny i upokarzający charakter. Osoby z tym zaburzeniem czują się napiętnowane przez społeczeństwo, co sprawia że są osamotnione i brakuje im zrozumienia najbliższych. Zaburzenie to dotyczy dwa razy częściej kobiet niż mężczyzn a w stopniu lekkim stopniu występuje już u kobiet wieku 40 lat, pogłębia się po 55. roku życia, po 60. roku życia dotyka ok. 40% [3]. Niektóre ze stosowanych metod terapii uzyskują nawet 100% skuteczności bezpośrednio po zabiegu, ale z czasem problem może powrócić. Po zastosowaniu najlepszych metod - TVT, operacja Burcha, sling, sztuczny zwieracz, problem powraca u ok. 15% pacjentek po 5 latach od operacji. Uważa się, że skuteczność treningu pęcherza dochodzi do 90% a nawrót objawów obserwuje się u około 40% pacjentów w ciągu 3 lat. Można go jednak z powodzeniem leczyć poprzez ponowne wdrożenie terapii behawioralnej. Przyczyn schorzenia jest wiele i dzielą się na: pęcherzowe (niska podatność ścian pęcherza, nadaktywność wypieracza, często występujące zapalenie pęcherza moczowego), zwieraczowe (nadmierna ruchomość cewki moczowej, niewydolność mechanizmu zwieraczowego) [1], neurologicznie (choroby, wady wrodzone i urazy centralnego układu nerwowego, choroby demielizacyjne) [2], ginekologiczne (osłabienie mięśni dna miednicy, zanikowe zapalenie cewki pochwy, operacje ginekologiczne i położnicze, obniżenie narządów dna miednicy małej, choroby przewlekłe i zmiany ogólnoustrojowe (cukrzyca, zaparcia, otyłość, nowotwory, depresja) [4]. Wysiłkowe nietrzymanie moczu objawia się mimowolnym gubieniem moczu w czasie kaszlu, kichania, śmiechu, podnoszenia przedmiotów lub ćwiczeń fizycznych.

Małgorzata Cichońska, Dorota Maciąg, Bożena Zboina, Izabela Latawiec, Wioleta Krawczyk Ocena stanu wiedzy kobiet na temat nietrzymania moczu Zdarza się najczęściej u kobiet z osłabionym podparciem ściany miednicy oraz nadmiernym obniżeniem szyi pęcherza, częściej występuje u wieloródek [5]. W praktyce klinicznej wyróżnia się trzy stopnie nietrzymania moczu: o stopieniu I mówi się wówczas gdy do wypływu moczu podczas kaszlu, kichania i śmiechu, w stopniu II do wypływu moczu podczas normalnej pracy fizycznej, biegania, wchodzenia po schodach, natomiast w stopniu III mocz wypływa podczas stania [6]. Naglące NTM polega na mimowolnym wycieku moczu, które poprzedza lub któremu towarzyszy uczucie nagłego parcia na mocz. Występuje głównie w postaci parcia ruchowego lub czuciowego; w tym pierwszym przypadku mówimy o nadreaktywności wypieracza. Nadreaktywność może mieć podłoże neurogenne, ale jej przyczyna może być inna, np. obecność ciała obcego w pęcherzu, guz pęcherza, kamica pęcherza [7]. Objawami nadreaktywności są: ciągłe parcie na pęcherz, nagła niepowstrzymana potrzeba oddania moczu, nykturia. Nagłe uczucie parcia może powodować np. szum wody, mycie rąk, wyjście na zimne powietrze, otwarcie drzwi [8]. Nietrzymanie moczu z przepełnienia spowodowane upośledzoną kurczliwością mięśnia wypieracza, prowadzi do nadmiernego wypełniania pęcherza. Objawem charakterystycznym jest okresowe popuszczanie niewielkich ilości moczu w miarę przepełnienia się pęcherza moczowego. Wśród jego przyczyn wymienić należy obecność przeszkody podpęcherzowej w odpływie moczu, osłabienie mięśnia wypieracza lub kombinację obu tych czynników [5]. Mieszana postać NTM dotyczy pacjentek, u których objawy typowe dla naglącego nietrzymania moczu występują razem z wysiłkowym nietrzymaniem moczu. W sytuacjach, gdy daje się wyróżnić dominację jednej grupy objawów, rozpoznaje się wysiłkowe nietrzymanie moczu z niestabilnością wypieracza lub naglące nietrzymanie moczu z komponentą wysiłkowego nietrzymania moczu. Lista czynników etiologicznych i objawów tej postaci schorzenia jest złożona i stanowi kombinacje wszystkich typów nietrzymania moczu. Dlatego ciężko jest zdiagnozować ten typ NTM. Leczenie stosuje się tak jak w wysiłkowym i naglącym nietrzymaniu moczu, w zależności od tego, które objawy dominują [9]. Nietrzymanie moczu z przyczyn pozazwieraczowych - to bezwiedne oddawanie moczu przez przetokę, która omija czynnościowo sprawny mechanizm cewki moczowej. Mocz wycieka zarówno w nocy, jak i w dzień [2]. Przejściowa postać NTM ma złożoną etiologię i różnorodne objawy, łączą w sobie cechy wielu postaci NTM. Wśród przyczyn wymienia się: zaburzenia świadomości, infekcje układu moczowego, zaparcia, atroficzne zapalenie pochwy i cewki, działania uboczne leków np. leki moczopędne, antydepresanty, antypsychotyczne, nasenne i inne), czynniki psychologiczne, ograniczenia w poruszaniu, nadmierną diurezę (z powodu niewydolności krążenia, hyperglikemii). Przejściowe nietrzymanie moczu pojawia się pod wpływem zadziałania czynnika, którego szybka eliminacja przywraca stan wyjściowy. Jeśli jego przyczyna pozostaje nieusunięta, może ewoluować w utrwalone nietrzymanie moczu [2]. Badanie chorego należy jak zawsze rozpocząć od zebrania dokładnego wywiadu. Pytania powinny dotyczyć trzech głównych zagadnień: główne, aktualnie istniejące 47

ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4/2013 Dobrostan i społeczeństwo dolegliwości, które spowodowały zgłoszenie się do lekarza, dotychczasowy przebieg choroby oraz innych towarzyszących dolegliwości urologicznych, inne choroby występujące lub przebyte [9]. Prawidłowo zebrany wywiad często pozwala uniknąć drobiazgowych badań dodatkowych. Należy szczegółowo pytać o poszczególne objawy, takie jak naglące parcie na mocz, częstomocz, bolesne fikcje, uciekanie moczu po wysiłku ból, krwiomocz, nawracające zakażenia układu moczowego, leczenie farmakologiczne [5]. Wywiad powinien również dotyczyć zachowania i nawyków dietetycznych, mogących nasilać objawy pęcherza nadreaktywnego, a które mogą być odwracalne. Czynnikami dietetycznymi mogą być: kofeina, ostre przyprawy, ilość przyjmowanych płynów. Czynnikami psychologicznymi są natomiast stres, zmęczenie, zaburzenia osobowości. Kobiety z zespołem częstomoczu i parć naglących powinny być oceniane pod katem współistnienia chorób takich jak cukrzyca, moczówka prosta, zapalenie pochwy. Przebyte zabiegi chirurgiczne w obrębie miednicy mogą w istotny sposób wpływać na funkcję dolnych dróg moczowych. Postawienie właściwej diagnozy umożliwiają: dokładne badanie fizykalne, badania laboratoryjne, test wkładkowy oraz badanie urodynamiczne [5, 9]. Bardzo ważną elementem diagnostyki jest również prowadzenie przez chorą dziennika mikcji. Zapisuje ona czas i pojemność poszczególnych mikcji oraz uwagi dodatkowe: incydenty gubienia moczu pomiędzy mikcjami, liczba zmienionych podpasek, wrażenie niecałkowitego opróżnienia pęcherza po mikcji, ból w czasie mikcji, przerywany strumień moczu, przyjmowanie płynów i pokarmów wzmagających dolegliwości (kawa, piwo, niektóre owoce i warzywa, soki). Chorą należy uczulić szczególnie na zachowania naturalne i jak najbardziej obiektywny pomiar. Leczenie zachowawcze nietrzymania moczu u kobiet należy przedkładać nad leczeniem operacyjnym, przynajmniej u kobiet, które mają do czynienia z pierwszorazowym wystąpieniem NTM. W nawracających incydentach decyzję o sposobie leczenia powinien podjąć ginekolog. Do leczenia zachowawczego zaliczamy: wyjaśnienie funkcji nauczania samokontroli, fizjoterapia, farmakoterapia, psychoterapia, stosowanie urządzeń pomocniczych. Przy niewydolności mięśnia dna miednicy, jak również w przypadkach współistnienia czynników psychogennych, metoda leczenia fizykalnego jest metodą z wyboru [1]. W leczeniu farmakologicznym stosowane sa następujące grupy leków: estrogeny [10], leki alfa-adrenomimetyczne dzięki nim następuje wzrost napięcia zwieracza wewnętrzne, leki antycholinergiczne blokują receptory muskarynowe, które znajdują się w pęcherzu i w ten sposób hamują powstawanie skurczów mięśnia wypieracza [9]. Lekiem proponowanym w przypadku WNM jest duloksetyna. Jest to nowy preparat, który na drodze ośrodkowej hamuje zwrotne wchłanianie serotoniny i noradrenaliny, a tym samym wspomaga napięcie mięśni cewki moczowej unerwionych przez nerw sromowy. Leki sedatywne ta grupa leków może być stosowana wspomagająco w terapii wszystkich postaci nietrzymania moczu. Brak efektów terapii behawioralnej i farmakologicznej stanowi podstawę do zakwalifikowania pacjentki do leczenia chirurgicznego. Na podstawie wywiadu przeprowadzonego przez lekarza ginekologa lub urologa i wyników badań dodatkowych kwalifikuje się pacjentkę do rodzaju leczenia opera- 48

Małgorzata Cichońska, Dorota Maciąg, Bożena Zboina, Izabela Latawiec, Wioleta Krawczyk Ocena stanu wiedzy kobiet na temat nietrzymania moczu cyjnego [8]. Dla każdej pacjentki dobierana jest indywidualna metoda operacyjna. W każdym przypadku planowanego leczenia chirurgicznego wykonuje się badanie urodynamiczne. Leczenie operacyjne dotyczy prawie zawsze WNM. Kobieta z problemem nietrzymania moczu wymaga zrozumienia dla całej sytuacji. Jest wdzięczna za każdą formę terapii, która prowadzi do poprawy jej stanu. Okazało się, że kompleksowa fizjoterapia prowadzi do dobrych wyników [1]. Ćwiczenia Kegla są prostym, tanim i skutecznym sposobem profilaktyki nietrzymania moczu i polegają na systematycznym wykonywaniu ćwiczeń mięśni dna miednicy. Stanowią one grupę mięśni przyczepioną z przodu do kości łonowej, a z tyłu do dolnej części kręgosłupa. Przez zaciskanie ich i unoszenie można kontrolować zamykanie odbytu, pochwy oraz cewki moczowej, czyli ujścia pęcherza. Ćwiczenia te są bardzo skuteczne, oczywiście pod warunkiem, że się je wykonuje systematycznie i prawidłowo. Rezultaty widoczne są już po kilku tygodniach [3]. Często stosowanym sposobem leczenia nietrzymania moczu jest właśnie elektrostymulacja. Zalecana jest pacjentkom, u których reakcje mięśni są opóźnione, a ich skurcz słabo wyczuwalny [12]. Dzięki stymulacji ukrwienie znacznie się poprawia, a odpowiedni bodziec elektryczny powoduje uruchomienie procesu odbudowy mięśnia. Rehabilitacjia może trwać nawet kilka miesięcy to zależy od stopnia osłabienia mięśni, systematyczności w ćwiczeniach, czynników dodatkowych [1, 7, 9]. Biofeedback uznany za oddzielną technikę usprawniania mięśni miednicy mniejszej, ale to jedynie wspomaganie treningu. Biofeedback kontroluje pracę właściwej partii mięśni, wielkość, czas trwania skurczu i rozluźnienie [9] Wykorzystanie techniki biofeedbacku z użyciem elektrod miograficznych pozwala pacjentce widzieć efekty swojej pracy. Pacjentka jest wtedy bardziej zmotywowana do dalszej pracy. W połączeniu z regularnymi ćwiczeniami Kegla i ze stałą kontrolą przynosi najlepsze efekty [10]. Uczy ona szybko i właściwie jak napinać odpowiednie grupy mięśni. Terapia behawioralna obejmuje zakres działań mających na celu świadome wytworzenie u pacjenta zachowań i reakcji pozwalających kontrolować i w pewnym zakresie modyfikować mechanizmy związane z utrzymaniem moczu. Pacjent powinien wyuczyć się regularnego oddawania moczu, całkowitego opróżniania pęcherza moczowego, zmniejszenie masy ciała, zmniejszenie ilości przyjmowanych płynów, leczenie zaparć, unikanie ekstremalnego wysiłku, oraz zakażeń dróg moczowych, zaprzestanie palenia [10]. Ćwiczenia pęcherza prowadzą do przywrócenia korowej kontroli nad funkcją pęcherza. Metoda ta znalazła zastosowanie przede wszystkim w leczeniu niestabilności mięśnia wypieracza, ale jest również przydatna w terapii wysiłkowego nietrzymania moczu [2]. Zapobieganie schorzeniu polega na dbałości o higienę i zdrowie przez całe życie. W okresie dzieciństwa rodzice dziewczynki powinni zadbać o trening pęcherza, który polega na tym, aby dziecko korzystało z toalety co najmniej co 3 godziny. Kolejna sprawa to czystość okolic krocza i niedopuszczanie do stanów zapalnych pęcherza i cewki moczowej. Ważne jest również, leczenie wszelkich wad i nieprawidłowości w obrębie układu moczowo-płciowego. 49

ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4/2013 Dobrostan i społeczeństwo Kobieta w wieku rozrodczym powinna ćwiczyć mięśnie przepony miednicy przed planowaną ciążą w czasie jej trwania i w połogu, a także nie dopuszczać do powstania stanów zapalnych dróg rodnych i pęcherza moczowego [13]. A przez całe życie powinna starać się utrzymywać prawidłową masę ciała, przestrzegać higieny okolic intymnych, unikać zaparć, poza ogólnymi, usprawniającymi ćwiczeniami gimnastycznymi ćwiczyć mięśnie dna miednicy, a w okresie menopauzy stosować hormonalną terapię zastępczą. W interesie zdrowia kobiety jest unikanie palenia i nadmiernego wysiłku fizycznego [7]. WYNIKI Nietrzymanie moczu może występować w każdym wieku. Zdecydowane zwiększenie częstości występowania tej choroby stwierdza się po menopauzie, kiedy to dotyczy ona ok. 40% kobiet. Związane jest to z pogorszeniem ukrwienia i elastyczności okolicy przepony moczowo-płciowej spowodowanym niedoborem estrogenów. Ryc. 1. Wiek badanych Według przeprowadzonych badań najliczniejszą grupę badanych stanowiły kobiety w wieku powyżej 56 lat, czyli 38 %, a najmniejszą poniżej 35 roku życia, tylko 16 %. Badane w przedziale wiekowym 36-45 lat stanowiły tyle samo, co 46-55 lat, czyli po 23 %. Otyłość jest kolejnym dobrze znanym czynnikiem, który zarówno sprzyja pojawieniu się nietrzymania moczu, jak i nasileniu się dolegliwości. Istnieje również zależność między wzrastającym indeksem masy ciała, a częstotliwością występowania nietrzymania moczu. 50

Małgorzata Cichońska, Dorota Maciąg, Bożena Zboina, Izabela Latawiec, Wioleta Krawczyk Ocena stanu wiedzy kobiet na temat nietrzymania moczu 42% 8% 23% 27% 50 50-60 60-70 powyżej 70 Ryc. 2. Masa ciała Z analizy wynika, że najwięcej bo 42% waży powyżej 70 kg. Tylko 8% zaznaczyło odpowiedź poniżej 50kg. 23% to kobiety, których waga mieści się między 50-60 kg, a 27% waży 60-70kg masy ciała. Miejsce zamieszkania kobiety może mieć wpływ na wiedzę, którą posiada na temat choroby. Problemem kobiet mieszkających na wsi na pewno będzie ograniczony dostęp do specjalistów zajmujących się problemem NTM. Zajmują się głównie domem i obowiązkami życia codziennego, a problemy zdrowotne odkładają na dalszy plan. 18% miasto wieś 82% Ryc. 3. Miejsce zamieszkania 51

ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4/2013 Dobrostan i społeczeństwo Zdecydowana większość badanych kobiet pochodziła z miasta, bo to aż 82%, reszta to mieszkanki wsi 18%. Rzeczywista liczba kobiet z problemem NTM jest większa, ponieważ znaczna część kobiet ukrywa objawy, traktując je jako problem wstydliwy. Bagatelizują objawy w nadziei, że samo przejdzie. Ryc. 4. Występowanie epizodów NTM 17% badanych kobiet twierdzi, że nigdy w życiu nie zdarzył im się incydent nietrzymania moczu. 15% przyznaje się, że raz w życiu miały takie zdarzenie. Zdecydowanie najwięcej kobiet zaznaczyło odpowiedź kilka razy w życiu (47%). A częste epizody zdarzają się 21% kobiet. W wielu źródłach NTM traktowane jest nie jako choroba, lecz niepożądany objaw, który występuje w pewnym wieku. Jest dość liczna kobiet, która nie zdaje sobie sprawy z tego, co to za choroba i jak wielkiej grupy osób dotyczy. 52

Małgorzata Cichońska, Dorota Maciąg, Bożena Zboina, Izabela Latawiec, Wioleta Krawczyk Ocena stanu wiedzy kobiet na temat nietrzymania moczu Ryc. 5. Świadomość istnienia choroby Uzyskane wyniki badań pozwalają stwierdzić, że ponad połowa kobiet słyszała NTM zanim zaobserwowała u siebie objawy schorzenia. Mała świadomość kobiet dotycząca nietrzymania moczu sprawia, że często lekceważą pierwsze objawy i nie poddają się leczeniu. Pacjentki boją się wizyty obawiając się interwencji chirurgicznej. Odkładają konsultację ze specjalistą do momentu, kiedy same nie radzą sobie z problemem. Ryc. 6. Wizyta u lekarza 53

ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4/2013 Dobrostan i społeczeństwo Aż 88% respondentek przyznaje się, że nie były u lekarza w związku z wystąpieniem NTM. Tylko 12% skorzystało z porady specjalisty. Częstą przyczyną zwlekania z wizytą u lekarza jest zwyczajna niewiedza pacjentek. Nie wiadomo do końca, do jakiego specjalisty się zgłosić, więc lepiej nie iść wcale, żeby się nie ośmieszyć. Ryc. 7. Świadomość kobiet na temat specjalności lekarza, do którego należy się udać Większość kobiet (54%) nie wie nawet, do jakiego lekarza trzeba udać się z problemem NTM. 46% respondentek twierdzi, że ma wiedzę na ten temat. Problem nietrzymania moczu związany jest niekiedy ze zmianą stylu życia, ograniczeniem codziennych czynności, koniecznością stałego zabezpieczenia się w celu utrzymania higieny, dyskomfortem fizycznym i psychicznym, zmianą w sferze psychiki, trudnościami w stosunkach z rodziną oraz znajomymi, czasem z koniecznością zmiany zawodu. 54

Małgorzata Cichońska, Dorota Maciąg, Bożena Zboina, Izabela Latawiec, Wioleta Krawczyk Ocena stanu wiedzy kobiet na temat nietrzymania moczu Ryc. 8. Odczucia podczas epizodów NTM 40% badanych czuło skrępowanie sytuacją. 25% kobiet wstydziło się tego, co się stało. 24% nie zwracało zbyt swojej uwagi na epizod, czuły obojętność. Natomiast 11% badanych bało się o swój stan zdrowia. Problemy w życiu seksualnym są częstym następstwem nietrzymania moczu. Kobiety wstydzą się przyznać partnerowi, że istnieje jakiś problem. Ryc. 9. Obawy dotyczące życia seksualnego 55

ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4/2013 Dobrostan i społeczeństwo Z badań wynika, że 47% kobiet nie miało problemów dotyczących życia seksualnego z partnerem. Tylko 5 ze 110 badanych rozmawiało ze swoim partnerem na temat wystąpienia NTM i obaw związanych z tym. 34% respondentek unikało kontaktów seksualnych. 15% opróżniało pęcherz przed stosunkiem, wierząc, że nic się nie wydarzy. Jednym z najistotniejszych czynników ryzyka prowadzących do NTM są porody naturalne. Powodują uszkodzenie mięśni dna miednicy. Więcej niż trzy porody, porody zabiegowe (kleszczowe), urodzenie płodu o masie przekraczającej 4000g, też znacznie przybliża do powstania problemu NTM. Kombinacja zmian hormonalnych, nacisk macicy na pęcherz i wysiłek, jakim jest sam poród, mogą ograniczyć skuteczność działania mięśni miednicy. Ryc. 10. Ilość urodzonych dzieci Analiza pokazuje, że 15% kobiet nie urodziło ani jednego dziecka. 28% zaznaczyło urodzenie jednego dziecka, tyle samo kobiet urodziło dwoje dzieci. Natomiast troje dzieci urodziło 22%, a powyżej trzech 7%. 56

Małgorzata Cichońska, Dorota Maciąg, Bożena Zboina, Izabela Latawiec, Wioleta Krawczyk Ocena stanu wiedzy kobiet na temat nietrzymania moczu Ryc. 11. Ilość porodów naturalnych 25% respondentek to kobiety, które nie mają dzieci lub urodziły przez cesarskie cięcie. Jeden naturalny poród przeszło 26%. Niewiele mniej, bo 25% zaznaczyło dwa naturalne porody. 18% przeszło 3 porody naturalne, a tylko 6 powyżej trzech. Kobiety pracujące fizycznie, wykonujące zajęcia wymagające podnoszenia ciężarów, narażone są na stopniowe osłabienie mięśni dna miednicy, prowadzące do wysiłkowego nietrzymania moczu. Ryc. 12. Praca fizyczna 57

ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4/2013 Dobrostan i społeczeństwo Tylko 4% wykonuje pracę bardzo ciężką. 15% kobiet przyznaje, że ich praca fizyczna jest ciężka. Umiarkowany tryb pracy ma 35% respondentek. Aż 46% Pań zaznaczyło lekką pracę, są to również kobiety, które nie pracują już zawodowo. Można podejrzewać, że problem nietrzymania moczu ma powiązania genetyczne. Jednak nie do końca można to stwierdzić, ze względu na rodzaj choroby. Jeśli problem NTM jest wstydliwy to nie koniecznie ludzie rozmawiają o tym nawet w gronie rodziny. Ryc. 13. Występowanie NTM w rodzinie Z badań wynika, że 38% kobiet posiada wiedzy, czy w ich rodzinie występowało NTM. 14% zaznaczyło, że w rodzinie nie było przypadków NTM. Natomiast aż 48% nie wie czy ktoś w rodzinie miał ten problem, ponieważ nie rozmawiali na ten temat. Zarówno ostre, jak i przewlekłe stany zapalne pęcherza moczowego są znanymi czynnikami ryzyka. Zakażenia dróg moczowych mogą prowadzić do nadwrażliwości pęcherza. Pęcherz błędnie wysyła wtedy ciału naglące sygnały o konieczności szybkiego opróżnienia go nawet wtedy, gdy nie jest jeszcze całkiem pełen. 58

Małgorzata Cichońska, Dorota Maciąg, Bożena Zboina, Izabela Latawiec, Wioleta Krawczyk Ocena stanu wiedzy kobiet na temat nietrzymania moczu Ryc. 14. Stany zapalne układu moczowego Z przeprowadzonych badań wynika, że jedna czwarta kobiet nie przebyła stanów zapalnych układu moczowego. 14% cierpiało z powodu przewlekłych problemów. 9% respondentek przyznaje, że przechodziło ostre stany zapalne. Natomiast większość zaznaczyła sporadyczne problemy z układem moczowym. Zaparcia przyczyniają się do wystąpienia zaburzeń statyki narządu rodnego oraz nietrzymania moczu. Nadmierne parcie przy oddawaniu stolca, zwłaszcza w dziecięcym lub podeszłym wieku, jest czynnikiem predysponującym do wystąpienia wysiłkowego nietrzymania moczu. Ryc. 15. Zaparcia Badanie wykazuje, że 20% kobiet nie ma problemu z zaparciami. Sporadyczne zaparcia zdarzają się połowie badanych kobiet. A częsty problem występuje u 30% badanych. Spożywanie alkoholu w nadmiernych ilościach może mieć wpływ na występowanie NTM. Niektóre z nich mają działanie moczopędne. 59

ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4/2013 Dobrostan i społeczeństwo Ryc. 16. Spożywanie alkoholu Połowa kobiet zdecydowanie nie spożywa alkoholu. Okazyjne picie zdarza się, 46% badanych. Do częstego picia alkoholu przyznaje się tylko 4%. Zaobserwowanie gubienia moczu podczas kaszlu, nagłego śmiechu, podnoszenia czegoś ciężkiego pozwala podejrzewać wysiłkowe nietrzymanie moczu. Ryc. 17. Występowanie NTM podczas kaszlu, podnoszenia Z analizy wynika, że u 65% respondentek zdarzyło się NTM podczas kichania lub podnoszenia czegoś ciężkiego. 35% nigdy nie miało z tym problemu. Przetrzymywanie moczu w pęcherzu powoduje rozciągnięcie jego ścian i osłabienie mięśni pęcherza moczowego. Czując potrzebę oddania moczu nie należy trzymać, lecz niezwłocznie udać się do łazienki i za każdym razem dokładnie opróżnić pęcherz. 60

Małgorzata Cichońska, Dorota Maciąg, Bożena Zboina, Izabela Latawiec, Wioleta Krawczyk Ocena stanu wiedzy kobiet na temat nietrzymania moczu Ryc. 18. Przetrzymywanie moczu w pęcherzu 27% kobiet twierdzi, że od razu po wystąpieniu parcia idą do toalety. Ponad połowa kobiet (65%) przyznaje, że zdarza im się przetrzymywać mocz, gdy nie ma w pobliżu toalety. Natomiast 8% kobiet robi to często, gdyż warunki nie pozwalają im na korzystanie z toalety w każdej chwili. Obecnie leczenie zachowawcze nietrzymania moczu u kobiet należy przedkładać nad leczenie operacyjne, przynajmniej w tych przypadkach, kiedy mamy do czynienia z pierwszorazowym wystąpieniem nietrzymania moczu. W przypadkach nawracających decyzję o sposobie powinien podjąć ginekolog, w zależności od wyników badań. Ryc. 19. Znajomość metod leczenia NTM Z badań wynika, że tylko 18% Pań wie, jakie są metody leczenia NTM. Aż 52% nie ma pojęcia jak walczyć z problemem. A 30% coś słyszało, ale ich wiedza jest nie kompletna. Najłatwiej korzystać ze źródeł informacji łatwo dostępnych. Tam gdzie nikt nie zadaje pytań, tylko samemu można znaleźć to, co się chce. Najgorzej rozmawiać z kimś, kto ma sporą wiedzę i zadaje niezręczne pytania. 61

ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4/2013 Dobrostan i społeczeństwo Ryc. 20. Źródła wiedzy na temat NTM Tylko 16% badanych kobiet czerpało wiedze dotyczącą NTM od profesjonalisty medycznego - lekarza. Najwięcej 32% z gazet, z internetu a z rozmów z koleżankami 28%. Można więc domniemywać, iż posiadana przez wiedza jest na niewystarczającym poziomie. Ćwiczenia mięśni Kegla są proste, tanie i dostępne dla każdego. Tak jak każde ćwiczenia są skuteczne, ale tylko wtedy, gdy są wykonywane regularnie. Można wykonywać ćwiczenia w każdej sytuacji, gdyż są niezauważalne dla otoczenia. Ryc. 21. Znajomość ćwiczeń Kegla Analiza zebranego materiału wykazała, że aż 53% badanych nie słyszała i nie zna zasad wykonywania ćwiczeń doktora Kegla. Niewiele o ćwiczeniach słyszało 24% badanych. Tylko 23% deklaruje, że zna cel i zasady wykonywania tych ćwiczeń. 62

Małgorzata Cichońska, Dorota Maciąg, Bożena Zboina, Izabela Latawiec, Wioleta Krawczyk Ocena stanu wiedzy kobiet na temat nietrzymania moczu WNIOSKI 1. U zdecydowanej większości badanych problem NTM wystąpił kilkakrotnie lub zmagają się z nim stale. 2. Poziom wiedzy badanych kobiet jest niezadawalający. Kobiety znają objawy, borykają się z nimi ale nie korzystają z profesjonalnej pomocy medycznej. 3. Badane kobiety nie znają metod leczenia NTM. 4. Powodowane wstydem kobiety, czerpią wiedzę na temat występującej u nich dolegliwości ze źródeł ogólnodostępnych. 5. Badane kobiety kierowane skrępowaniem ograniczają aktywność seksualną. PIŚMIENNICTWO 1. Pages I. H., Kompleksowa fizjoterapia nietrzymania moczu, Rehabilitacja Medyczna 1997, T1, s. 83-87. 2. Kurpas D., Kassolika K., Rehabilitacja w pielęgniarstwie, Państwowa Medyczna Szkoła Zawodowa w Opolu, Continuo 2010, s. 15; 157-165. 3. Osowska I., Nietrzymanie moczu wstydliwa dolegliwość Magazyn Pielęgniarki i Położnej 2011, Nr 6, s. 12-14. 4. Andruszkiewicz A., Banaszkiewicz M., Promocja zdrowia, PZWL 2010, s. 135. 5. Macfarlane M. T., Urologia Urban & Parker 1997, s. 19-20. 6. Breckwoldt M., Fabel G., Martusi G., Martusi J., Pfleiderer A., Schneider H., Ginekologia i położnictwo, Wydawnictwo Medyczne 1997, s. 577. 7. Grzywaczewska M., Wysiłkowe, naglące, odruchowe NTM, Magazyn Pielęgniarki i Położnej 2005, Nr 1-2, s. 39-40. 8. Steciwko A., Opieka paliatywna: postępowanie z chorym z nietrzymaniem moczu, Świat Medycyny i Farmacji 2008, 48; 88-89. 9. Borkowski A., Urologia Podręcznik dla studentów medycyny, PZWL 1999, s. 53-64. 10. Olszewski J., Fizjoterapia w wybranych dziedzinach medycyny, kompendium, PZWL 2011, s. 269-278. 11. Steciwko A., Wojtal M., Żurawicka D., Pielęgnacyjne i kliniczne aspekty opieki nad chorymi T. 3, Continuo 2010, s. 51. 12. Samulak E., Ocena skuteczności elektrostymulacji dopochwowej, Polski przegląd nauk o zdrowiu 2006, s. 18. 13. Styszyński A., Nietrzymanie moczu czyli NTM, Magazyn Pielęgniarki i Położnej 2011, Nr 10, s. 10. 63

ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4/2013 Dobrostan i społeczeństwo STRESZCZENIE Światowa Organizacja Zdrowia zalicza nietrzymanie moczu do podstawowych problemów zdrowotnych, których rozwiązanie stoi przed medycyną XXI wieku. Nietrzymanie moczu jest schorzeniem, które ze względu na szczególnie przykre objawy prowadzi często do znacznego ograniczenia aktywności życiowej. Zaburzenie to dotyczy dwa razy częściej kobiet niż mężczyzn. Nietrzymanie moczu wywołuje wiele komplikacji w życiu społecznym i rodzinnym. Osoby dotknięte tą dolegliwością często są zakłopotane, odsuwane lub wytykane przez otoczenie co sprawia, że zamykają się w sobie. Celem badania było określenie poziomu wiedzy kobiet na temat czynników ryzyka, objawów, leczenia i profilaktyki występowania nietrzymania moczu. Badaniem ankietowym objęto wybraną losowo grupę 110 kobiet, zamieszkujących w Stalowej Woli i okolicznych miejscowościach. Analiza zebranego materiału badawczego wykazała niski poziom wiedzy badanych na temat przyczyn, stosowanych metod leczenia i profilaktyki nietrzymania moczu. Konieczne więc wydaje być kompleksowe podejście do zagadnienia jakości życia kobiet z nietrzymaniem moczu, co wydaje się być istotne zarówno ze względu na diagnostykę, jak i wynikające konsekwencje praktyczne. ABSTRACT World Health Organization considers urinary inconsistence to be the basic health problem which the 21 st century medicine is to solve. Urinary inconsistence is a disease which, due to particularly unpleasant symptoms, leads to considerable limitations in life activities. This disease is twice as common for women than for men. Urinary inconsistence causes many complications in social and family life. People suffering from it are often embarrassed, withdrawn or not tolerated by their environment. The aim of the evaluation was to define the level of women s knowledge concerning the risk factors, symptoms, treatment and preventing urinary inconsistence. The questionnaire covered a random group of 110 women living in Stalowa Wola and its surroundings. The analysis of gathered material proved a low level of knowledge of reasons, used methods of treatment and preventing urinary inconsistence. Thus, it seems necessary to treat the issue of the quality of life of the women with urinary inconsistence problem in a complex way. It seems essential from the point of view of diagnostics and practical consequences resulting from it. Artykuł zawiera 29433 znaków ze spacjami + grafika 64