Informacje dla pacjentów Język polski 32 Objawy z dolnych dróg moczowych i diagnostyka Objawy Podkreślone słowa znajdują się w słowniczku. Łagodne powiększenie gruczołu krokowego może wpływać na oddawanie moczu. Jest to spowodowane uciskiem, jaki na cewkę moczową przy pęcherzu wywiera powiększony gruczoł krokowy (ryc. 1a i b). pęcherz moczowy kość łonowa pęcherzyki nasienne gruczoł krokowy powiększony gruczoł krokowy cewka moczowa odbytnica moszna Ryc. 1. Prawidłowy gruczoł krokowy w dolnych drogach moczowych Ryc. 2. Powiększony gruczoł krokowy uciskający cewkę moczową i pęcherz moczowy Strona 1 / 6
Czasami objawy mogą przybrać charakter łagodny, na przykład konieczność częstszego oddawania moczu lub utrudnione całkowite opróżnienie pęcherza. Takie mało dokuczliwe symptomy są normalną częścią procesu starzenia, podobnie jak spadek wydolności fizycznej, zaburzenia motoryki czy pamięci. Lekarz może nie zalecić leczenia tego typu objawów. Objawy niekiedy mogą stać się jednak bardzo uciążliwe i negatywnie wpływać na jakość życia. W takim przypadku leczenie może okazać się niezbędne. Objawy, które często są nazywane objawami z dolnych dróg moczowych, mogą być spowodowane powiększeniem gruczołu krokowego lub innymi schorzeniami, które mają wpływ na układ moczowy. Typy objawów U mężczyzn z łagodnym powiększeniem gruczołu krokowego objawy mogą w różny sposób oddziaływać na oddawanie moczu, w tym na: gromadzenie moczu w pęcherzu, opróżnianie pęcherza (mikcję), odczucie po oddaniu moczu (odczucie postmikcyjne). Objawy związane z gromadzeniem moczu: potrzeba oddawania moczu częściej niż zwykle, potrzeba przebudzenia w nocy w celu oddania moczu, nagła potrzeba oddania moczu i trudności w przezwyciężeniu jej, nietrzymanie moczu Objawy związane z opróżnianiem pęcherza: słaby strumień moczu, podwójny lub szerszy strumień moczu, przerywany strumień moczu, wysiłek przy oddawaniu moczu, rozpoczęcie mikcji trwające dłużej niż zwykle, zakończenie mikcji trwające dłużej niż zwykle, w rzadkich przypadkach ostre lub przewlekłe zatrzymanie moczu. Objawy postmikcyjne: uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza, nieświadoma utrata lub wykapywanie moczu do bielizny krótko po skorzystaniu z toalety. Diagnostyka By rozpoznać przyczynę objawów, lekarz i pielęgniarki wykonują serię badań. Proces ten jest nazywany diagnostyką. Objawy wymienione wcześniej mogą wskazywać oprócz na wiele innych chorób. Z tego powodu lekarz musi wykonać kilka badań, co umożliwi mu postawienie diagnozy. Lekarz zaczyna od zebrania wywiadu chorobowego, a następnie przeprowadza badanie przedmiotowe, zwane też fizykalnym. Kolejno u pacjenta mogą być wykonane badanie moczu, badanie krwi, badania obrazowe pęcherza moczowego i gruczołu krokowego, a w razie potrzeby także inne badania. W tej części przedstawiono podstawowe informacje dotyczące diagnostyki. Opisywane sytuacje mogą różnić się w poszczególnych krajach. Wywiad Lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad chorobowy oraz zadaje szereg pytań związanych z objawami. Podczas konsultacji pacjent może mu pomóc: przedstawiając uprzednio sporządzoną listę zabiegów chirurgicznych, którym został poddany, przedstawiając uprzednio sporządzoną listę przyjmowanych leków, informując o innych chorobach, na które cierpi, opisując swój styl życia (z uwzględnieniem ćwiczeń, palenia tytoniu, spożycia alkoholu i diety), Strona 2 / 6
Terms your doctor may use: LUTS Lower urinary tract symptoms Micturition Urination Nocturia The need to wake up at night to urinate Post void residual urine (PVR) The amount of urine left in the bladder after urination Urinary incontinence Involuntary loss of urine Urgency The sudden need to urinate which is difficult to postpone przedstawiając aktualne objawy, informując, od kiedy objawy te występują. Lekarz może także poprosić o wypełnienie kwestionariusza, aby zrozumieć pełen obraz objawów, tj. jak często występują oraz jaki wpływ mają na jakość życia. Istnieje kilka różnych kwestionariuszy, m.in.: IPSS, ICIQ-MLUTS, DAN-PSS. Najczęściej używanym jest IPSS. IPPS, czyli międzynarodowa skala punktowa objawów towarzyszących chorobom gruczołu krokowego, składa się z siedmiu pytań dotyczących objawów, które punktowane są w skali od 0 do 5, tzn. od łagodnych do ciężkich. Badanie przedmiotowe Kolejnym etapem jest badanie fizykalne. Lekarz (lub pielęgniarka) zwraca uwagę na następujące oznaki: rozciągniecie pęcherza (pęcherz może ulec rozciągnięciu, gdy nie jest całkowicie opróżniany), uszkodzenia skóry na penisie i mosznie (oznaka nietrzymania moczu), wydzielinę z cewki moczowej (oznaka infekcji), anomalie penisa, moszny oraz jąder. Dodatkowo lekarz wykonuje badanie palpacyjne przez odbytnicę, aby ocenić wielkość, kształt oraz strukturę gruczołu krokowego (ryc. 2). Badanie to fachowo określa się też badaniem per rectum lub, w skrócie, DRE. powiększony gruczoł krokowy odbytnica Ryc. 2. Badanie palpacyjne przez odbytnicę mające na celu ocenę wielkości, kształtu oraz struktury gruczołu krokowego Strona 3 / 6
Badanie moczu Do analizy oddaje się próbkę moczu. Na podstawie wyniku badania określa się, czy doszło do infekcji dróg moczowych i czy w moczu są ślady krwi. natomiast zarejestrować, jak długo trwa mikcja. W dzienniczku należy zapisać objętość moczu (w mililitrach) oraz czas mikcji (w sekundach) (ryc. 3). Badanie krwi Kolejnym krokiem jest pobranie krwi do badania, które pozwala ocenić czynność nerek. Może również zostać zlecone badanie poziomu PSA. PSA, czyli antygen specyficzny dla gruczołu krokowego, jest białkiem produkowanym przez gruczoł krokowy, a wzrost jego stężenia obserwuje się u mężczyzn z łagodnym powiększeniem prostaty, jej zapaleniem lub nowotworem. Przed zaleceniem badania lekarz tłumaczy jego ewentualne konsekwencje. Dziennik mikcji Ponadto lekarz może poprosić o prowadzenie dziennika mikcji. Należy w nim notować, ile się pije, jak często oddaje się mocz oraz ile się go wydala. Zapisywanie takich danych jest niezwykle ważne, ponieważ pozwalają one lekarzowi lepiej zrozumieć objawy. Objętość moczu można w domu łatwo zmierzyć przy użyciu dzbanka z miarką. Dzięki stoperowi można Ryc. 3. Pomiar przepływu moczu w domu Czego można dowiedzieć się z pomiaru przepływu moczu w domu: Prawidłowe natężenie strumienia moczu wynosi ponad 15 ml/sek. Jeśli natężenie strumienia moczu wynosi poniżej 10 ml/sek i występują uciążliwe objawy, należy udać się do urologa. Pomiar w warunkach domowych nigdy nie jest tak dokładny jak ten w szpitalu czy poradni, dlatego zaleca się, aby jego wynik omówić ze swoim lekarzem. Strona 4 / 6
Badanie przepływu cewkowego moczu Badanie to, zwane też uroflowmetrią, jest nieskomplikowanym badaniem, podczas którego elektronicznie rejestruje się przepływ moczu. Można je łatwo wykonać w toalecie szpitala lub poradni. Polega ono na oddaniu moczu do specjalnego pojemnika, zwanego uroflowmetrem lub przepływomierzem (ryc. 4). Jego wynik pozwala lekarzowi sprawdzić, czy powiększony gruczoł krokowy powoduje zastój w dolnych drogach moczowych. Obrazowanie dróg moczowych W badaniu ultrasonograficznym, zwanym w skrócie badaniem USG, do stworzenia obrazu pęcherza moczowego oraz gruczołu krokowego wykorzystuje się dźwięki o wysokiej częstotliwości. Ryc. 4. Typowy pojemnik uroflowmetryczny Lekarz (lub pielęgniarka) wykonuje badanie USG, aby ocenić, jak dużo moczu pozostało w pęcherzu po mikcji. Ta informacja pozwala określić, czy objawy są spowodowane przewlekłym zatrzymaniem moczu, które może być powikłaniem łagodnego powiększenia prostaty. W badaniu tym można również zmierzyć objętość gruczołu krokowego, co może pomóc w wyborze najskuteczniejszej metody leczenia. Ocena urodynamiczna Badanie urodynamiczne pozwala na uzyskanie informacji dotyczących cyklu oddawania moczu oraz czynności mięśni pęcherza moczowego. Podczas badania lekarz umieszcza jeden cewnik w cewce moczowej i drugi w odbytnicy pacjenta, a następnie mierzy ciśnienie w pęcherzu moczowym i jamie brzusznej. Przez cewnik założony do cewki moczowej powoli wypełnia się pęcherz moczowy wodą sterylną. W ten sposób stymuluje się wypełnianie pęcherza moczem. Gdy pęcherz moczowy jest pełny, pacjent oddaje mocz do przepływomierza. Wyniki badania wyświetlają się na ekranie podłączonym do cewników. Zdarza się, że badanie trzeba powtórzyć, aby uzyskać dokładne wyniki. Nie wymaga to jednak ponownego zakładania cewników. Lekarz może zlecić badanie urodynamiczne w następujących przypadkach: uroflowmetr (przepływomierz) pacjent cierpi na dysfunkcje neurologiczne, pacjent przebył operację miednicy lub gruczołu krokowego, w pęcherzu moczowym pacjenta po mikcji pozostaje duża ilość moczu, łagodne powiększenie gruczołu krokowego nie jest typowe dla grupy wiekowej pacjenta, urolog potrzebuje więcej informacji, żeby zrozumieć przyczynę objawów. Strona 5 / 6
Informacje tu zawarte zostały po raz ostatni uaktualnione w październiku 2013 roku. Prezentowana ulotka jest częścią programu informowania pacjentów na temat realizowanego przez Europejskie Towarzystwo Urologiczne (European Association of Urology, EAU). Zawiera ona ogólne informacje na temat. Z ewentualnymi pytaniami dotyczącymi własnego przypadku należy zwrócić się do swojego lekarza lub innego pracownika służby zdrowia. Niniejsze informacje zostały opracowane przez EAU we współpracy z działającą w ramach EAU Sekcją Urotechnologii (EAU Section of Uro-Technology, ESUT), organizacją Europa Uomo oraz Europejskim Towarzystwem Pielęgniarek Urologicznych (European Association of Urology Nurses, EAUN). Treść tej ulotki jest zgodna z wytycznymi EAU. naszej stronie internetowej: http://patients.uroweb.org Twórcy serii: prof. Thorsten Bach prof. Alexander Bachmann prof. Louis Denis dr Günter Feick prof. Stavros Gravas dr Hashim Hashim prof. Rolf Muschter dr. Cosimo De Nunzio Hans Ransdorp prof. Jens Rassweiler Maria Russo dr Roman Sosnowski prof. Andrea Tubaro Hamburg, Niemcy Basel, Szwajcaria Antwerpia, Belgia Gehrden, Niemcy Larisa, Grecja Bristol, Wielka Brytania Rotenburg, Niemcy Rzym, Włochy Bussem, Holandia Heilbronn, Niemcy Orbassano, Turyn, Włochy Warszawa, Polska Rzym, Włochy Polska wersja opracowana przez Roman Sosnowski oraz studentów CMUJ. we współpracy z PTU: Więcej informacji na temat łagodnego powiększenia gruczołu krokowego oraz innych chorób urologicznych można znaleźć na Strona 6 / 6