REWITALIZACJA TERENÓW POPRZEMYSŁOWYCH I WOJSKOWYCH KLUCZEM DO ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU OBSZARÓW POSTINDUSTRIALNYCH Dr hab. Alicja Krzemińska Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytet Wrocławski Przestrzeń jest dobrem rzadkim w tym sensie, że jej ilość nie może być powiększona przez produkcję [Domański, 2002] http://www.e-ogrody.pl/ogrody/51,113379,5618601.html?i=0 Pojawianie się obszarów poprzemysłowych jest konsekwencją określonego użytkowania terenu, rozwoju gospodarczego i relacji człowieka do środowiska naturalnego. Proces korzystania ze środowiska ma charakter cykliczny, w którym po okresie planowania i rozwoju, następuje zmniejszanie właściwości użytkowych i upadek danego zagospodarowania. W obszarach przemysłowych zachodzi swoista sukcesja, w której następują po sobie kolejno różnego rodzaju stadia zainwestowania. Z biegiem czasu zaplecze techniczne staje się przestarzałe i wyeksploatowane, co prowadzi do przeniesienia działalności przemysłowej na nowy teren. http://www.e-ogrody.pl/ogrody/51,113379,5618601.html?i=0 Cykl życia zagospodarowania terenu [Gasidło, 1998]. Likwidacja zakładów prowadzi do opuszczenia nie tylko obszaru zagospodarowania, ale również stref przyległych http://www.e-ogrody.pl/ogrody/51,113379,5618601.html?i=0 REKULTYWACJA obejmuje zespół działań zmierzających do przywrócenia naturalnego ukształtowania terenu i/lub osiągnięcia przez glebę lub ziemię zawartości substancji zgodnych ze standardami określonymi w przepisach obowiązującego prawa, podejmowanych w celu nadania lub przywrócenia terenom zdegradowanym wartości użytkowych lub przyrodniczych. Według Programu Rządowego dla Terenów Poprzemysłowych : REWITALIZACJA obejmuje proces rekultywacji i proces ponownego zagospodarowania terenu (w tym oczyszczenie, przebudowę i modernizację istniejącego pokrycia terenu), które przywrócą stan umożliwiający pełnienie przez ten teren funkcji użytkowych rozdz. 1.1 Przedmiot programu. REWITALIZACJA (łac. re+vita dosłownie: przywrócenie do życia, ożywienie) to kompleksowe i skoordynowane długotrwałe działanie, które jest skierowane na ożywienie zdegradowanych obszarów miast, w szczególności terenów poprzemysłowych i powojskowych. Ważnym elementem procesów rewitalizacyjnych jest zachowanie zasad zrównoważonego rozwoju oraz ochrona dziedzictwa kulturowego i narodowego. 1
Rewitalizacja Kompleksowy, długotrwały program skoncentrowany na krytycznych obszarach Środowisko SPOŁECZNY WYMIAR REWITALIZACJI PRZESTRZENNY GOSPODARCZY KULTUROWY Gospodarka Zrównoważony rozwój Społeczność 1. Skład grupy społecznej 2. Wiek i wykształcenie 3.Warunki życia 4. Tożsamość lokalna 5. Konflikty 1. Kompozycja urbanistyczna 2. Architektura 3. Miejsce w strukturze miasta/obszaru 4. Jakość przestrzeni 1. Zatrudnienie 2. Bezrobocie 3. Efektywność 4. Znaczenie ekonomiczne 5. Przeznaczenie 1. Tradycje historia miasta/terenu 2. Dziedzictwo epoki industrialnej 3. Symbolika Za: Kaczmarek, 2001 Główne problemy rewitalizacyjne w Polsce to: Przywrócenie dawnych handlowych oraz społecznych funkcji dla śródmieść miast Poprawa jakości życia i odbudowa więzi społecznych w dużych obszarach mieszkalnych ( tzw. blokowiska ) Ponowne zagospodarowanie i włączenie do tkanki miejskiej dawnych obszarów powojskowych i poprzemysłowych. Główni aktorzy procesów rewitalizacyjnych to: 1. Władze samorządowe 2. Społeczność lokalna 3. Organizacje pozarządowe 4. Instytucje kultury 5. Uczelnie wyższe 6. Przedsiębiorcy Wspólnota Europejska rewitalizację traktuje w kontekście kompleksowych przemian przestrzennych, społecznych, ekonomicznych jakie należy przeprowadzić w wyznaczonych obszarach problemowych miasta. TERENY POWOJSKOWE definiuje się jako zdegradowane, nie użytkowane lub nie w pełni wykorzystane tereny przeznaczone pierwotnie pod funkcje związane z obronnością kraju, których użytkowanie zgodne z pierwotnym przeznaczeniem zostało zaniechane. TERENY ZDEGRADOWANE definiuje się jako tereny zanieczyszczone, skażone i/lub tereny, których naturalne ukształtowanie zostało zmienione w sposób niekorzystny. Tereny zdegradowane to tereny które: 1. są opuszczone lub słabo wykorzystywane 2. mają rzeczywiste bądź subiektywne problemy z zanieczyszczeniem 3. zostały dotknięte poprzednimi sposobami ich zagospodarowania jak i terenów okolicznych 4. wymagają działań zmierzających do przywrócenia opłacalności ich ponownego wykorzystania TERENY POPRZEMYSŁOWE definiuje się jako zdegradowane, nie użytkowane lub nie w pełni wykorzystane tereny przeznaczone pierwotnie pod działalność gospodarczą, która została zakończona INICJACJA REKULTYWACJA REWITALIZACJA Opuszczone, zdewastowane tereny fabryk i zakładów pracy Cementownie http://www.lighting-gallery.pl/viewtopic.php?f=11&t=704 teren po byłej cementowni Grodziec w Będzinie, Teren pod ochroną konserwatorską z obiektem zarejestrowany m w UNESCO to raczej informacje, które odstraszają potencjalnych in westorów niż przyciągają http://www.architekt.bedzin.pl/blog/?p=318 2
Cementownie Hermosillo, Meksyk Tereny PKP http://www.rynek-kolejowy.pl/30023/podkarpackie_pociagiem_do_lupkowa_tylko_w_wakacje.htm Kopalnie Kopalnia melafiru na górze Klin w Górach Kamiennych, koło Rybnicy Leśnej Kopalnia Nacozari w Meksyku http://pracownia.org.pl/images/nowosci/2010-09_gora-klin-500.jpg Kopalnia bazaltu w Zarębie k. Lubania Kopalnia diamentów, Mirny, Rosja http://mapy.pomocnik.com/img/photos/mirny1.jpg http://www.odyssei.com/niezwykledziury/2635_news.html http://www.siekierczyn.pl/ogminie.php http://nieznanaplaneta.files.wordpress.com/2011/06/mirny_the_best_small.jpg 3
http://fotopolska.eu/foto/262/262247.jpg Kopalnia Węgla Brunatnego Turów Mienie powojskowe w znacznej części zostało wykorzystane na potrzeby działalności cywilnych. Odnowione koszary stały się ciekawymi budynkami mieszkalnymi, wiele obiektów wykorzystują instytucje publiczne, a nawet kościoły. http://fotopolska.eu/foto/76/76437.jpg Hale, garaże i magazyny wykorzystane są przez przedsiębiorców. Lotniska służą potrzebom lotnictwa cywilnego, a na części z nich utworzono strefy inwestycyjne. http://fotopolska.eu/foto/76/76441.jpg http://www.poltegor.pl/index.php?page=uslugi_inzynierskie&dzial_id=11&lang=pl Tereny powojskowe w Polsce były i są w trakcie procesów przekształceń w celu ich adaptacji do użytkowania cywilnego. Armia Radziecka (od 1991 roku wojska Federacji Rosyjskiej) była stale obecna na obecnym terytorium Polski (w ramach Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej) w okresie 1944-1993 Zatwierdzony niedawno program rozwoju sił zbrojnych przesądza, że do 2012 r. zlikwidowanych zostanie kolejnych 25 garnizonów (pozostanie 101), a armia zrezygnuje z 45 tys. ha gruntów (20% obecnych zasobów terenowych) (Lentowicz 2009). Rozmieszczenie baz wojsk radzieckich zlikwidowanych w latach 1991-1993 (Jarczewski, Kuryło 2009) Rozmieszczenie polskich garnizonów zlikwidowanych po roku 1990 (Jarczewski, Kuryło 2009) Wykorzystanie terenów i obiektów powojskowych w miastach (Jarczewski, Kuryło 2009) Rozmieszczenie lotnisk powojskowych (Jarczewski, Kuryło 2009) 4
Poligon w Krąpiewie 20 ha http://www.biztok.pl/bunkier-miejscem-na-biznes-a05 http://www.hydrosiew.pl/index.php?text=122 Zagospodarowanie oraz potencjał rozwojowy lotnisk powojskowych (Jarczewski, Kuryło 2009) Poligony radzieckie oraz polskie są obiektami zainteresowania turystów fascynujących się militariami i historią. Turystyka poligonowa przybiera wiele form, które łączą kontakt z przyrodą oraz zainteresowanie militarną przeszłością terenu. http://www.biztok.pl/bunkier-miejscem-na-biznes-a405 Lotnisko poradzieckie Krzywa koło Bolesławca http://fortyfikacje.legnica.pl/albumy/krzywa-lotnisko/ http://lubuskielotnisko.blox.pl/html http://lubuskielotnisko.blox.pl/html Hangary i droga kołowania na pas startowy. Pomnik 1941-45 r. Zagospodarowany hangar http://fortyfikacje.legnica.pl/albumy/krzywa-lotnisko/ Zbiorniki http://fortyfikacje.legnica.pl/albumy/krzywa-lotnisko/ http://lubuskielotnisko.blox.pl/html Ruina budynku Pomnik 1941-45 r. Obszar Zagłębia Ruhry w Niemczech dziś rozwija się prężnie, dzięki wzorcowej rewitalizacji terenów i obiektów poprzemysłowych. W roku 2010 był Europejską Stolicą Kultury. PRZYKŁADY REWITALIZACJI TERENÓW POSTINDUSTRIALNYCH Miasta i powiaty w metropolii Ruhry http://www.metropoleruhr.de/pl http://www.metropoleruhr.de/pl http://www.metropoleruhr.de/pl/strona-glowna/metropolia-ruhry/zycie-w-metropolii.html 5
IBA czyli wzorcowa rewitalizacja (Zagłębie Ruhry, Niemcy) Park krajobrazowy Duisburg Nord Park krajobrazowy Duisburg Nord http://ogrodykorzenie.wordpress.com/tag/landschaftpark-duisburg-nord/ Park krajobrazowy Duisburg Nord Park krajobrazowy Duisburg Nord (Niemcy) http://www.architektura.info/index.php/wiadomosci/aktualnosci/rewitalizacja_starej_architektury_coraz_bardziej_popularna http://bryla.gazetadom.pl/bryla/2029020,85298,7498874.html Park krajobrazowy Duisburg Nord Ferropolis - miasto z żelaza KPALNIA ZOLLVEREIN http://katowice.gazeta.pl/katowice/51,35057,7413424.html?i=1 http://bryla.gazetadom.pl/bryla/2029020,85298,7498874.html Ferropolis położone na sztucznym jeziorze Gremminer See (koło Gräfenhainichen). http://www.architektura.info/index.php/wiadomosci/aktualnosci/rewitalizacja_starej_architektury_coraz_bardziej_popularna Ferropolis - miasto z żelaza http://bryla.gazetadom.pl/bryla/2029020,8529 8,7498874.html http://bryla.gazetadom.pl/bryla/2029020,85298,7498874.html http://bryla.gazetadom.pl/bryla/2029020,85298,7498874.html 6
Montreal na wysypisku śmieci stworzył tzw. łapacze snów KANADA Jean Paul Ganem, francuski artysta zajmujący się sztuką ziemi, będzie teraz tworzył w Bytomiu. Tereny po kopalni Rozbark zostaną zmienione w dzieło sztuki. Rewitalizacja terenów starej elektrowni w Londynie EUROPA http://www.architektura.info/index.php/wiadomosci/aktualnosci/rewitalizacja_starej_architektury_coraz_bardziej_popularna http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=402834&page=17 Na działce o pow. 16 ha, powstanie wielofunkcyjny kompleks. Centralnym elementem koncepcji architektonicznej będzie odrestaurowany budynek elektrowni. Rewitalizacja kamieniołomów - hotel CHINY Rewitalizacja kamieniołomów - hotel CHINY http://bryla.gazetadom.pl/bryla/51,85298,4276591.html?i =1 http://bryla.gazetadom.pl/bryla/51,85298,4276591.html?i=1 http://bryla.gazetadom.pl/bryla/51,85298,4276591.html?i =1 http://bryla.gazetadom.pl/bryla/51,85298,4276591.html?i=1 Rewitalizacja Kopalni Gliwice Rewitalizacja Kopalni Gliwice http://d.wiadomosci24.pl/g2/3c/0c/dd/28315_1179578334_0b23_p.jpeg http://www.wiadomosci24.pl/artykul/slask_projekt_nowych_gliwic_konkurencja_dla_katowic_28315.html http://d.wiadomosci24.pl/g2/3c/0c/dd/28 315_1179578334_0b23_p.jpeg Teren kopalni Gliwice w tle widoczne tereny wyrobiska węgla http://d.wiadomosci24.pl/g2/3c/0c/dd/28 315_1179578334_0b23_p.jpeg Architektura 7
Rewitalizacja terenów starej kopalni Julia w Wałbrzychu Rewitalizacja terenów starej kopalni Julia w Wałbrzychu http://www.architektura.info/var/architektura/storage/images/media/images/kopalnia_julia_walbrzych/kopalnia_julia_z_lotu_ptaka_um _walbrzych/397964-1-pol-pl/kopalnia_julia_z_lotu_ptaka_um_walbrzych_page.jpg http://www.architektura.info/index.php/wiadomosci/aktualnosci/rewitalizacja_starej_architektury_coraz_bardziej_popularna EC 1 w Łodzi - rewitalizacja przestrzeni poprzemysłowych Elektrociepłownia EC 1 w Łodzi - rewitalizacja przestrzeni poprzemysłowych http://uml.lodz.pl/miasto/rewitalizacja_i_zabytki_ http://uml.lodz.pl/miasto/rewitalizacja_i_zabytki_ Filharmonia na Ołowiance tereny poprzemysłowe w Gdańsku http://dom.trojmiasto.pl/nowoczesne-miasto-musi-rozwijac-sie-do-wewnatrz-n55400.html Filharmonia na Ołowiance to jeden z nielicznych przykładów udanej rewitalizacji terenów poprzemysłowych w Gdańsku. Tereny po byłym lotnisku w mieście Piła http://www.miastowirtualne.pila.pl/zagospodarowanie_przest rzenne-rejon_lotniska.htm Na trzynastu hektarach zaprojektowano zespół dydaktyczny. Główny gmach Kolegium powstanie w miejscu wyburzonego jesienią ubiegłego roku budynku dowództwa koszar. http://www.miastowirtualne.pila.pl/zagospodarowanie_przestrzenne-rejon_lotniska.htm http://www.miastowirtualne.pila.pl/zagospodarowanie_przestr zenne-rejon_lotniska.htm Zgodnie z zapisami programu a także Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Piły, tereny te zostały przeznaczone do przekształceń na cele usługowo-produkcyjne oraz funkcje ponadlokalne. Wśród funkcji o charakterze ponadlokalnym przewidziano możliwość zlokalizowania centrum logistycznego a także wybudowanie Kolegium Uniwersytetu im. A. Mickiewicza. 8
Rewitalizacja terenów w Czarnobylu (obszar 2252 km 2 ) UKRAINA Dziękuję Państwu za uwagę http://www.archiscene.net/hotels/revitalization-chernobyl-za-architects/ 9