Wehikuł czasu. Spis treści

Wehikuł czasu Program nauczania historii i społeczeństwa dla drugiego etapu edukacyjnego (klasy IV VI szkoły podstawowej) przygotowany przez Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe Spis treści 1. Reforma programowa a rola szkoły podstawowej... 2 2. Treści nauczania programu... 3 2.1. Ramowy podział treści nauczania w poszczególnych klasach... 3 2.2. Środki i pomoce dydaktyczne niezbędne dla realizacji treści programu... 3 3. Cele edukacyjne... 4 3.1. Cele kształcenia... 4 3.1.1. Wymagania ogólne... 4 3.1.2. Wymagania szczegółowe... 4 3.2. Cele wychowania... 8 4. Materiał nauczania... 8 5. Procedury osiągania celów... 16 6. Opis założonych osiągnięć ucznia... 17 6.1. Uczeń zna... 17 6.2. Uczeń rozumie... 17 6.3. Uczeń potrafi... 17 7. Ocenianie osiągnięć ucznia... 18 7.1. Kryteria wymagań ogólnych na poszczególne oceny z historii i społeczeństwa w klasach IV VI... 18 8. Ewaluacja... 21 8.1. Cele ewaluacji... 21 8.2. Kryteria ewaluacji... 21 8.3. Pytania kluczowe... 22 8.4. Metody zbierania danych... 22 8.5. Przykładowe ankiety dla uczniów... 22

1. Reforma programowa a rola szkoły podstawowej Zainicjowana 1 września 2009 r. reforma programowa jest odpowiedzią na problemy, z jakimi boryka się współczesna szkoła. Wśród nich na pierwszy plan wysuwają się coraz gorsze wyniki kształcenia, będące efektem niedostosowania poziomu wymagań do możliwości uczniów. Inny problem, szczególnie istotny z punktu widzenia obecności historii w szkole, to dotychczasowa konieczność dwukrotnego realizowania treści nauczania tego przedmiotu na poziomie II i III etapu kształcenia. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest pogłębiająca się niewiedza uczniów na temat czasów najnowszych, gdyż na realizację tego działu historii nauczycielowi często brakowało czasu. Konieczne stało się więc wprowadzenie zmian, które zapobiegną tym niekorzystnym zjawiskom. Nowy sposób nauczania na II etapie edukacyjnym ma nie tylko poprawić efekty kształcenia a tym samym zapewnić młodzieży dobry start w dorosłość ale też określić minimalny akceptowalny poziom wykształcenia. Temu drugiemu celowi służy sformułowanie w podstawie programowej wiadomości oraz umiejętności zdobywanych przez uczniów na kolejnych etapach edukacji w języku wymagań ogólnych i szczegółowych. Według autorów reformy edukacji rolą szkoły podstawowej jest wprowadzenie ucznia w świat wiedzy przy jednoczesnej dbałości o jego harmonijny rozwój intelektualny, etyczny, emocjonalny, społeczny i fizyczny. Zgodnie z przyjętymi założeniami kształcenie w szkole podstawowej powinno być tak zorganizowane, aby umożliwić uczniowi opanowanie podstaw wiedzy, gdyż zgodnie z zasadą kumulatywności będą one stanowić fundament, na którym oprze się proces kształcenia na kolejnych etapach edukacyjnych. Celem nauczania historiiispołeczeństwa w szkole podstawowej jest więc zapoznanie ucznia z najważniejszymi zagadnieniami historycznymi oraz zagadnieniami dotyczącymi funkcjonowania społeczeństwa i państwa. Proces nauczania powinien przebiegać w inny sposób niż dotychczas. Zadaniem nauczyciela niejestzarzucanieuczniadziesiątkamidat,pojęć,postaciczywydarzeńzprzeszłości,które stłamszą jego naturalną ciekawość świata i przeszłości. Nauczyciel ma być przewodnikiem, ma pomóc uczniowi wejść w rolę odkrywcy poszukującego wiedzy umożliwiającej zrozumienie otaczającej rzeczywistości w powiązaniu z historią, ma nauczyć dostrzegać związki przyczynowo-skutkowe między najważniejszymi wydarzeniami i procesami historycznymi, a także ukazać różnorodne przykłady wpływu przeszłości na współczesność. Jednocześnie praca nauczyciela powinna być ukierunkowana na kształtowanie konkretnych umiejętności i właściwych postaw. W tym kontekście szczególnie ważnym zadaniem jest przygotowanie ucznia do życia w społeczeństwie informacyjnym. Dlatego podczas prowadzonych zajęć nauczyciele muszą stwarzać warunki do nabywania umiejętności wyszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł, w szczególności z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych. Ponieważ środki społecznego przekazu odgrywają coraz większą rolę zarówno w życiu społecznym, jak i indywidualnym, nauczyciel powinien poświęcić dużo uwagi edukacji medialnej, czyli kształtowaniu umiejętności właściwego odbioru i wykorzystania mediów. Jednakże do zadań II etapu edukacyjnego należy nie tylko wyposażenie ucznia w bagaż niezbędnej wiedzy i koniecznych umiejętności. W procesie kształcenia ogólnego zadaniem szkoły podstawowej jest kształtowanie postaw sprzyjających dalszemu rozwojowi ucznia, zarówno w wymiarze indywidualnym (uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, kultura osobista, gotowość do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej), jak i społecznym (postawa obywatelska wyrażająca się w aktywności na forum klasy, szkoły i społeczności lokalnej, postawa poszanowania prawa, tradycji i kultury własnego narodu, a także innych kultur i tradycji, wrażliwość społeczna). Ponadto szkoła powinna podejmować wszelkie możliwe działania w celu zapobiegania przejawom dyskryminacji i nietolerancji, kształtując w uczniu postawę otwartości. 2

2. Treści nauczania programu Niniejszy program jest przeznaczony do nauczania przedmiotu historia i społeczeństwo woparciu o podręczniki z serii Wehikuł czasu, autorstwa Tomasza Małkowskiego. Zawarte w programie treści są zgodne z Podstawą programową kształcenia ogólnego, przygotowaną przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i ujętą w załączniku do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. Natomiast ich układ, jak też sposób i czas realizacji to propozycja Gdańskiego Wydawnictwa Oświatowego. Treści te zostały podzielone na zagadnienia będące jednocześnie tytułami kolejnych działów w podręcznikach serii Wehikuł czasu dla klas IV VI szkoły podstawowej. Ich realizacja odbywa sięwtrzyletnimcyklu,przyzałożeniu,żewklasachivivuczniowiemająjednągodzinę historii i społeczeństwa tygodniowo, a w klasie VI dwie godziny. Proponowana siatka godzin dla przedmiotu wynika z przekonania, że trudniejsze treści społeczne powinny być realizowane w klasie VI, kiedy rozwój psychofizyczny dziecka osiągnie poziom umożliwiający mu pełne zrozumienie złożoności omawianych na lekcjach zjawisk i procesów. 2.1. Ramowy podział treści nauczania w poszczególnych klasach Klasa IV Na tropie przeszłości Świat wokół mnie Starożytna Grecja Starożytny Rzym Polska Piastów Klasa V Polska i Litwa Blaski i cienie średniowiecza Czasy odrodzenia Lata świetności Polski Nieszczęsne Królestwo Klasa VI OwolnąPolskę Stulecie wielkich przemian Dwie wojny światowe Polska Rzeczpospolita Ludowa Polska dziś Społeczeństwo Problemy ludzkości 2.2. Środki i pomoce dydaktyczne niezbędne dla realizacji treści programu Prawidłowa realizacja programu nauczania wymaga wyposażenia ucznia w pakiet niezbędnych pomocy i środków dydaktycznych, które zapewnią skuteczne i właściwe opanowanie zawartych w niniejszym programie treści. Należą do nich: podręcznik*, zeszyt ćwiczeń*, płyta CD-ROM*, atlas historyczny, teczka portfolio. 3

Natomiast nauczyciel powinien posiadać niezbędną dokumentację (rozkład materiału, wymagania edukacyjne na poszczególne oceny, przedmiotowy system oceniania), a także zestaw pomocy dydaktycznych, w którego skład wchodzą: płyta CD z opowiadaniami*, scenariusze lekcji*, sprawdziany*, karty pracy*, zadania kontrolne*, mapy ścienne, plansze, plany, schematy, wykresy, ilustracje, materiały audio, wideo, sprzęt techniczny umożliwiający odtwarzanie materiałów zawartych na płycie CD oraz innych materiałów audio i wideo. * Publikacje Gdańskiego Wydawnictwa Oświatowego. 3. Cele edukacyjne 3.1. Cele kształcenia 3.1.1. Wymagania ogólne I. Chronologia historyczna. Uczeń posługuje się podstawowymi określeniami czasu historycznego: okres p.n.e., n.e., tysiąclecie, wiek, rok; przyporządkowuje fakty historyczne datom; oblicza upływ czasu między wydarzeniami historycznymi i umieszcza je na linii chronologicznej; dostrzega związki teraźniejszości z przeszłością. II. Analiza i interpretacja historyczna. Uczeń odpowiada na proste pytania postawione do tekstu źródłowego, planu, mapy, ilustracji; pozyskuje informacje z różnych źródeł oraz selekcjonuje je i porządkuje; stawia pytania dotyczące przyczyn i skutków analizowanych wydarzeń historycznych i współczesnych. III. Tworzenie narracji historycznej. Uczeń tworzy krótką wypowiedź o postaci i wydarzeniu historycznym, posługując się poznanymi pojęciami; przedstawia własne stanowisko i próbuje je uzasadnić. IV. Zainteresowanie problematyką społeczną. Uczeń ma nawyk dociekania w kontekście społecznym zadaje pytania dlaczego jest tak, jak jest? i czy mogłoby być inaczej? oraz próbuje odpowiedzieć na te pytania. V. Współdziałanie w sprawach publicznych. Uczeń współpracuje z innymi planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich. 3.1.2. Wymagania szczegółowe 1. Refleksja nad sobą i otoczeniem społecznym. Uczeń: 1) wyjaśnia, w czym wyraża się odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka; 2) podaje przykłady różnorodnych potrzeb człowieka oraz sposoby ich zaspokajania; 3) wyjaśnia znaczenie rodziny w życiu oraz wskazuje przykłady praw i obowiązków przysługujących poszczególnym członkom rodziny; 4) wyraża opinię na temat kultywowania tradycji i gromadzenia pamiątek rodzinnych; 5) charakteryzuje społeczność szkolną, z uwzględnieniem swoich praw i obowiązków; 6) podaje przykłady działań samorządu uczniowskiego w swojej szkole; 7) tłumaczy, odwołując się do przykładów, na czym polega postępowanie sprawiedliwe; 8) wyjaśnia, w czym przejawia się uprzejmość i tolerancja; 9) podaje przykłady konfliktów między ludźmi i proponuje sposoby ich rozwiązywania. 4

2. Mała ojczyzna. Uczeń: 1) opisuje swoją małą ojczyznę, uwzględniając tradycję historyczno-kulturową i problemy społeczno-gospodarcze; 2) zbiera informacje o rozmaitych formach upamiętniania postaci i wydarzeń z przeszłości małej ojczyzny; 3) wskazuje na planie miejscowości siedzibę władz lokalnych i na przykładach omawia zakres działań oraz sposoby powoływania władz. 3. Ojczyzna. Uczeń: 1) wymienia i tłumaczy znaczenie najważniejszych świąt narodowych, symboli państwowych i miejsc ważnych dla pamięci narodowej; 2) wskazuje na mapie i opisuje główne regiony Polski; 3) wymienia mniejszości narodowe i etniczne żyjące w Polsce i na wybranych przykładach opisuje ich kulturę i tradycje oraz wymienia miejsca największych skupisk Polaków na świecie. 4. Państwo. Uczeń: 1) wyjaśnia, w czym wyraża się demokratyczny charakter państwa polskiego, używając pojęć: wolne wybory, wolność słowa, wolne media, konstytucja; 2) wymienia organy władzy w Rzeczypospolitej Polskiej: parlament, prezydent, rząd, sądy i omawia najważniejszą funkcję każdego z tych organów w systemie politycznym; 3) podaje przykłady praw i obowiązków obywateli Rzeczypospolitej Polskiej; 4) omawia wybrane prawa dziecka i podaje, gdzie można się zwrócić, gdy są one łamane. 5. Społeczeństwo. Uczeń: 1) wyjaśnia znaczenie pracy w życiu człowieka i dostrzega jej społeczny podział; 2) opisuje różne grupy społeczne, wskazując ich role w społeczeństwie; 3) podaje przykłady ważnych problemów współczesnej Polski, korzystając z różnych źródeł informacji (od osób dorosłych, z prasy, radia, telewizji, internetu). 6. Wspólnota europejska. Uczeń opowiada o uczestnictwie Polski we wspólnocie europejskiej, używając pojęć: Unia Europejska, europejska solidarność, stosunki międzynarodowe, oraz rozpoznaje symbole unijne: flagę i hymn Unii Europejskiej (Oda do radości). 7. Problemy ludzkości. Uczeń: 1) wyjaśnia, co oznacza powiedzenie: świat stał się mniejszy i wskazuje przyczyny tego zjawiska; 2) opisuje i ocenia na przykładach wpływ techniki na środowisko naturalne i życie człowieka; 3) wymienia pożytki i niebezpieczeństwa korzystania z mediów elektronicznych; 4) opowiada o przejawach nędzy na świecie oraz formułuje własną opinię o działaniach pomocowych podejmowanych przez państwa lub organizacje pozarządowe; 5) wyjaśnia na przykładach przyczyny i następstwa konfliktów zbrojnych na świecie. 8. Historia jako dzieje. Uczeń: 1) odróżnia historię rozumianą jako dzieje, przeszłość od historii rozumianej jako opis dziejów przeszłości; 2) wyjaśnia, na czym polega praca historyka; 3) podaje przykłady różnych źródeł historycznych i wyjaśnia, dlaczego należy je chronić. 9. Fundamenty Europy. Uczeń: 1) wyjaśnia znaczenie wynalazku pisma dla wspólnoty ludzkiej; 2) opisuje życie w Atenach peryklejskich, używając pojęć: teatr, filozofia, bogowie olimpijscy (Zeus, Atena, Apollo), mity (Herakles, Odyseusz), olimpiada; 3) charakteryzuje osiągnięcia Rzymu, używając pojęć i terminów: prawo rzymskie, drogi, wodociągi; 4) opisuje narodziny chrześcijaństwa i jego rozpowszechnianie w czasach starożytnych. 5

10. Państwo polskie za Piastów. Uczeń: 1) opowiada legendy o Piaście i Popielu oraz Lechu, Czechu i Rusie, a także rozpoznaje cechy charakterystyczne legendy; 2) wskazuje na mapie Gniezno i państwo Mieszka I; 3) opisuje panowanie Mieszka I, umiejscawiając je w czasie i używając pojęć: plemię, gród, drużyna, książę; 4) opowiada historię zjazdu gnieźnieńskiego, uwzględniając postacie: św. Wojciecha, Bolesława Chrobrego i Ottona III; 5) wskazuje na mapie Kraków i państwo Kazimierza Wielkiego, umiejscawiając je w czasie; 6) opowiada o panowaniu Kazimierza Wielkiego, z uwzględnieniem powstania Akademii Krakowskiej i uczty u Wierzynka. 11. Mnisi. Uczeń: 1) opisuje klasztor średniowieczny i tryb życia mnichów, używając pojęć: zakon, reguła, ubóstwo; 2) charakteryzuje postać św. Franciszka z Asyżu. 12. Rycerze. Uczeń: 1) charakteryzuje zamek średniowieczny i jego mieszkańców; 2) opisuje charakterystyczne cechy wzoru osobowego średniowiecznego rycerza. 13. Mieszczanie. Uczeń: 1) opisuje miasto średniowieczne, używając pojęć: kupiec, rzemieślnik, cech, burmistrz, samorząd miejski, rynek, mury miejskie; 2) porównuje warunki życia w mieście średniowiecznym i współczesnym. 14. Chłopi. Uczeń: 1) opisuje warunki życia na wsi średniowiecznej; 2) porównuje życie chłopa z życiem rycerza i mieszczanina. 15. Odkrycie Nowego Świata. Uczeń: 1) umieszcza Krzysztofa Kolumba i jego pierwszą odkrywczą wyprawę w czasie i w przestrzeni; 2) opisuje odkrycie Krzysztofa Kolumba, używając pojęć: karawela, Nowy Świat, Indianie, broń palna; 3) wymienia następstwa wypraw odkrywczych dla Europy i dla Ameryki. 16. Mikołaj Kopernik i jego odkrycie. Uczeń: 1) opowiada o życiu Mikołaja Kopernika, używając pojęć: uczony, astronom, odkrycie naukowe; 2) opisuje i umieszcza w czasie odkrycie Mikołaja Kopernika, wyjaśniając, co znaczy powiedzenie: Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię. 17. Jadwiga i Jagiełło. Uczeń: 1) wskazuje na mapie Wielkie Księstwo Litewskie; 2) wyjaśnia przyczyny unii polsko-litewskiej; 3) charakteryzuje osobę Jadwigi i wymienia jej zasługi dla kultury polskiej; 4) opowiada o przyczynach i skutkach bitwy pod Grunwaldem. 18. Dwór Jagiellonów. Uczeń opisuje życie dworskie na Wawelu w okresie panowania Zygmuntów, używając pojęć: dwór, paziowie, komnata, arras. 19. Polski szlachcic. Uczeń: 1) charakteryzuje obowiązki szlachcica wobec państwa, używając pojęć: sejm, sejmik, pospolite ruszenie; 2) opisuje działalność gospodarczą polskiej szlachty, używając pojęć: folwark, pańszczyzna, kmiecie, spichlerz, spław rzeczny Wisłą do Gdańska. 6

20. Rzeczpospolita Obojga Narodów. Uczeń: 1) wyjaśnia, na czym polegała unia lubelska, i wskazuje na mapie Rzeczpospolitą Obojga Narodów; 2) opisuje, w jaki sposób dokonywano wyboru króla,używającpojęć:elekcja,poleelekcyjne, koronacja. 21. Rzeczpospolita w XVII w. Uczeń: 1) sytuuje w czasie i omawia wydarzenia potopu szwedzkiego, z uwzględnieniem obrony Częstochowy i postaci Stefana Czarnieckiego; 2) sytuuje w czasie i opisuje wyprawę wiedeńską Jana III Sobieskiego, używając pojęć: oblężenie, odsiecz, sułtan, husaria. 22. Upadek I Rzeczypospolitej. Uczeń: 1) podaje przykłady naprawy państwa polskiego za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, z uwzględnieniem Konstytucji 3 maja; 2) omawia i sytuuje w czasie wydarzenia powstania kościuszkowskiego, używając pojęć: naczelnik powstania, przysięga Kościuszki, kosynierzy; 3) wyjaśnia, w jakich okolicznościach doszło do upadku państwa polskiego, podaje datę III rozbioru. 23. Formy walki o niepodległość. Uczeń: 1) umiejscawia w czasie powstanie listopadowe i powstanie styczniowe; 2) wymienia cele walki powstańców oraz przykłady represji zastosowanych wobec społeczeństwa po przegranych powstaniach; 3) omawia, na wybranym przykładzie, walkę o język polski w nauczaniu; 4) zbiera z różnych źródeł informacje o zasługach dla rozwoju kultury polskiej: Jana Matejki, Stanisława Moniuszki, Henryka Sienkiewicza i Stanisława Wyspiańskiego. 24. Życie na emigracji. Uczeń: 1) wskazuje na mapie państwa, które przyjęły najwięcej emigrantów z ziem polskich; 2) rozróżnia emigrację polityczną i zarobkową; 3) zbiera z różnych źródeł informacje o zasługach dla kultury polskiej: Fryderyka Chopina, Adama Mickiewicza, Marii Skłodowskiej-Curie, Heleny Modrzejewskiej. 25. Miasto przemysłowe. Uczeń: 1) opowiada o rozwoju uprzemysłowienia w XIX w., używając pojęć: maszyna parowa, kolej żelazna, statek parowy, silnik elektryczny, telegraf, fabryka; 2) wskazuje na mapie najbardziej uprzemysłowione miasta na ziemiach polskich; 3) rozróżnia rzemieślnicze i fabryczne (maszynowe) formy produkcji; 4) opisuje warunki pracy w XIX-wiecznej fabryce. 26. Odrodzenie państwa polskiego. Uczeń: 1) wskazuje na mapie granice II Rzeczypospolitej oraz wymienia jej sąsiadów; 2) wymienia czynniki decydujące o odzyskaniu niepodległości przez Polskę; 3) zbiera informacje o zasługach dla państwa polskiego Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego. 27. Polska w okresie II wojny światowej. Uczeń: 1) wskazuje na mapie państwa, które dokonały agresji na Polskę; 2) podaje charakterystyczne cechy polityki Stalina i Hitlera wobec własnych społeczeństw ipaństwpodbitych; 3) charakteryzuje życie ludności na okupowanych terytoriach Polski, z uwzględnieniem losów ludności żydowskiej; 4) omawia formy oporu społeczeństwa wobec okupantów; 5) opisuje postawę ludności cywilnej i żołnierzy powstańczej Warszawy. 7

28. Polska Rzeczpospolita Ludowa. Uczeń: 1) wskazuje na mapie granice Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i wymienia jej sąsiadów; 2) opowiada o Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, używając pojęć: odbudowa zniszczeń wojennych, awans społeczny i likwidacja analfabetyzmu, planowanie centralne, zależność od ZSRR, dyktatura partii komunistycznej, cenzura, opozycja demokratyczna. 29. Solidarność i powstanie III Rzeczypospolitej. Uczeń: 1) wskazuje na mapie III Rzeczpospolitą i jej sąsiadów; 2) opisuje powstanie i działania Solidarności, używając określeń: strajk, walka bez przemocy, stan wojenny, okrągły stół; 3) wyjaśnia, jakie najważniejsze zmiany zaszły w Polsce w 1989 r. 3.2. Cele wychowania 1. Rozbudzanie zainteresowań przeszłością, zarówno w wymiarze krajowym, jak i dotyczącym małej ojczyzny. 2. Rozwijanie poczucia przynależności do rodziny, społeczności lokalnej, grupy etnicznej, narodu i państwa, a także społeczności europejskiej. 3. Kształtowanie postawy szacunku i przywiązania do własnego państwa i kultury rodzimej, przy jednoczesnym poszanowaniu innych kultur i tradycji. 4. Dostarczanie wzorców osobowych z przeszłości, wprowadzanie ucznia w świat wartości ogólnoludzkich, sprzyjających wychowaniu prawego człowieka i aktywnego, świadomego swych praw i obowiązków obywatela. 5. Kształtowanie postawy szacunku dla pracy ludzkiej i jej efektów, umiejętności dostrzegania jej znaczenia dla stabilnego rozwoju społeczeństw i państw. 6. Kształtowanie poczucia odpowiedzialności za środowisko przyrodnicze oraz pomoc w zrozumieniu jego znaczenia w życiu jednostkowym i społecznym. 7. Rozwijanie poczucia odpowiedzialności za siebie, rodzinę, szkołę, region, ojczyznę. 4. Materiał nauczania Temat Zagadnienia Realizacja treści nauczania ujętych w podstawie programowej w formie wymagań szczegółowych. Uczeń: KLASA IV Część I. NA TROPIE PRZESZŁOŚCI 1. Co to jest historia? 2. Jak poznajemy przeszłość? 3. Jak mierzymy czas? 4. Po co nam mapy historyczne? Świat się zmienia. Czym jest historia i po co się jej uczymy. Źródła historyczne. Metody pracy historyków. Archeologiaahistoria. Początek historii. Jak i po co mierzymy czas? Mapa geograficzna a mapa historyczna. Czego się można dowiedzieć zmapyhistorycznej? 8.1) odróżnia historię rozumianą jako dzieje, przeszłość od historii rozumianej jako opis dziejów przeszłości. 8.2) wyjaśnia,naczympolegapracahistoryka; 8.3) podaje przykłady różnych źródeł historycznych i wyjaśnia, dlaczego należy je chronić. 9.1) wyjaśnia znaczenie wynalazku pisma dla wspólnoty ludzkiej. Treści realizowane w ramach wymagań ogólnych, ujętych w podstawie programowej w punkcie II. Analiza i interpretacja historyczna. 8

Część II. ŚWIAT WOKÓŁ MNIE 5. Moja rodzina Pojęcie rodziny. Historia mojej rodziny. Drzewo genealogiczne. 1.4) wyraża opinię na temat kultywowania tradycji i gromadzenia pamiątek rodzinnych. 6. Moje miejsce na ziemi 7. Ojczyzna małych ojczyzn Mała ojczyzna i jej historia. Tworzenie portfolio o własnej miejscowości. Regiony Polski. Święta i zwyczaje. Język, dialekt, gwara. 2.1) opisuje swoją małą ojczyznę, uwzględniając tradycję historyczno-kulturową; 2.2) zbiera informacje o rozmaitych formach upamiętniania postaci i wydarzeń z przeszłości małej ojczyzny. 3.2) wskazuje na mapie i opisuje główne regiony Polski. 8. Polska w Europie Nazwa państwa. Sąsiedzi Polski. Flaga, godło i hymn. Unia Europejska. Polska w UE. 3.1) wymienia i tłumaczy znaczenie symboli państwowych; 6. opowiada o uczestnictwie Polski we wspólnocie europejskiej oraz rozpoznaje symbol Unii Europejskiej flagę; 29.1) wskazuje na mapie III Rzeczpospolitą i jej sąsiadów. Część III. STAROŻYTNA GRECJA 9. Piękny i dobry Ojczyzna demokracji. Życie codzienne w Atenach. 10. W co wierzyli Grecy? 11. W cieniu Akropolu Bogowie i mitologia grecka. Architektura Aten. Filozofia. Sokrates. 12. Dzień w teatrze Starożytny teatr grecki. Tragedia i komedia. 9.2) opisuje życie w Atenach peryklejskich, używając pojęć: teatr, filozofia, bogowie olimpijscy (Zeus, Atena, Apollo), mity (Herakles, Odyseusz), olimpiada. 13. Igrzyska ku chwale Zeusa Starożytne igrzyska olimpijskie. Część IV. STAROŻYTNY RZYM 14. Dom, szkoła inauczycielzrózgą 15. W Wiecznym Mieście 16. Prawo, woda irzymskielody 17. Chleba iigrzysk! 18. Jak powstało chrześcijaństwo? Imperium Rzymskie. Życie codzienne w starożytnym Rzymie. Architektura starożytnego Rzymu. Rzymskie drogi. Rzymskie prawo. Termy i akwedukty. Uczty. Cyrk i amfiteatr. Gladiatorzy. Religia Rzymian. Jezus Chrystus i początki chrześcijaństwa. 9.3) charakteryzuje osiągnięcia Rzymu, używając pojęć i terminów: prawo rzymskie, drogi, wodociągi. 9.4) opisuje narodziny chrześcijaństwa i jego rozpowszechnianie w czasach starożytnych. Część V. POLSKA PIASTÓW 19. Zanim powstała Polska Legendy: o Lechu, Czechu i Rusie, o Popielu i o Piaście. Legenda a historia. 10.1) opowiada legendy o Piaście i Popielu oraz Lechu, Czechu i Rusie, a także rozpoznaje cechy charakterystyczne legendy. 9

20. W państwie Mieszka I Państwo Polan przed przyjęciem chrztu. 21. Chrzest Polski Przyczyny i skutki przyjęcia chrztu. 10.2) wskazuje na mapie Gniezno i państwo Mieszka I; 10.3) opisuje panowanie Mieszka I, umiejscawiając je w czasie i używając pojęć: plemię, gród,drużyna,książę. 22. Pierwszy król Polski 23. Polska pierwszych Piastów 24. Śląsk Henryka Brodatego 25. Król Kazimierz Wielki 26. W Polsce Kazimierza Wielkiego Bolesław Chrobry, św. Wojciech, Otton III. Zjazd gnieźnieński. Życie codzienne w Polsce XiXIw. Przemiany XIII w. na przykładzie Śląska. Św. Jadwiga śląska. Średniowieczna medycyna. Zjednoczenie Polski. Dokonania Kazimierza Wielkiego. Utworzenie uniwersytetu wkrakowie. Uczta u Wierzynka. XIV-wieczny Kraków. Życie codzienne w ówczesnej Polsce. 10.4) opowiada historię zjazdu gnieźnieńskiego, uwzględniając postacie: św. Wojciecha, Bolesława Chrobrego i Ottona III. 10.5) wskazuje na mapie Kraków i państwo Kazimierza Wielkiego, umiejscawiając je wczasie; 10.6) opowiada o panowaniu Kazimierza Wielkiego, z uwzględnieniem powstania Akademii Krakowskiej i uczty u Wierzynka. KLASA V Część I. POLSKA I LITWA 1. Krzyżacy Początki zakonu. Sprowadzenie Krzyżaków nad Wisłę. Potęga państwa zakonnego wxivw. 2. Unia Polski zlitwą Przyczyny i następstwa unii. Królowa Jadwiga. 17.1) wskazuje na mapie Wielkie Księstwo Litewskie; 17.2) wyjaśnia przyczyny unii polsko-litewskiej; 17.3) charakteryzuje osobę Jadwigi i wymienia jej zasługi dla kultury polskiej. 3. Wielka wojna z Krzyżakami Przyczyny i skutki wojny. Bitwa pod Grunwaldem. 17.4) opowiada o przyczynach i skutkach bitwy pod Grunwaldem. Część II. BLASKI I CIENIE ŚREDNIOWIECZA 4. Jakie życie jest najdoskonalsze? 5. Jak zostać rycerzem? 6. W średniowiecznym mieście Mnisi. Życie w klasztorze. Św. Franciszek z Asyżu. Rycerze. Życie na zamku. Zawisza Czarny jako wzór średniowiecznego rycerza. Mieszczanie. Średniowieczne miasto. Życie w mieście w średniowieczu i dziś. 11.1) opisuje klasztor średniowieczny i tryb życia mnichów, używając pojęć: zakon, reguła, ubóstwo; 11.2) charakteryzuje postać św. Franciszka zasyżu. 12.1) charakteryzuje zamek średniowieczny i jego mieszkańców; 12.2) opisuje charakterystyczne cechy wzoru osobowego średniowiecznego rycerza. 13.1) opisuje miasto średniowieczne, używając pojęć: kupiec, rzemieślnik, cech, burmistrz, samorząd miejski, rynek, mury miejskie; 13.2) porównuje warunki życia w mieście średniowiecznym i współczesnym. 10

7. Najliczniejszy stan 8. Mądrość całego świata 9. Średniowieczne rozrywki Chłopi. Średniowieczna wieś. Warunki życia chłopów a warunki życia rycerzy imieszczan. Szkoły w średniowiecznej Polsce. Akademia Krakowska. Turnieje rycerskie. Polowania. Misteria. 14.1) opisuje warunki życia na wsi średniowiecznej; 14.2) porównuje życie chłopa z życiem rycerza i mieszczanina. Część III. CZASY ODRODZENIA 10. Jestem człowiekiem... 11. Dzieci odrodzenia Renesans we Włoszech. Wychowanie dzieci w czasach renesansu. 12. Wiek odkryć Krzysztof Kolumb. Odkrycie Ameryki oraz jego skutki dla Europy i Ameryki. 15.1) umieszcza Krzysztofa Kolumba i jego pierwszą odkrywczą wyprawę w czasie i przestrzeni; 15.2) opisuje odkrycie Krzysztofa Kolumba, używając pojęć: karawela, Nowy Świat, Indianie, broń palna; 15.3) wymienia następstwa wypraw odkrywczych dla Europy i dla Ameryki. 13. Wstrzymał Słońce... Mikołaj Kopernik i jego odkrycie. 16.1) opowiada o życiu Mikołaja Kopernika, używając pojęć: uczony, astronom, odkrycie naukowe; 16.2) opisuje i umieszcza w czasie odkrycie Mikołaja Kopernika, wyjaśniając, co znaczy powiedzenie: Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię. 14. Złoty wiek Kultura polska XVI w. 15. Na dworze Jagiellonów Życie dworskie na Wawelu w czasach zygmuntowskich. 18. opisuje życie dworskie na Wawelu w okresie panowania Zygmuntów, używając pojęć: dwór, paziowie, komnata, arras. Część IV. LATA ŚWIETNOŚCI POLSKI 16. Szlachcic na zagrodzie... 17. Wisłą do Gdańska 18. Wspólna Rzeczpospolita Szlachta, jej życie i obowiązki wobec państwa. Sejm,sejmiki,pospolite ruszenie. Działalność gospodarcza szlachty. Rola Gdańska. Unia lubelska i jej skutki. Tolerancja religijna. 19.1) charakteryzuje obowiązki szlachcica wobec państwa, używając pojęć: sejm, sejmik, pospolite ruszenie. 19.2) opisuje działalność gospodarczą polskiej szlachty, używając pojęć: folwark, pańszczyzna, kmiecie, spichlerz, spław rzeczny Wisłą do Gdańska. 20.1) wyjaśnia, na czym polegała unia lubelska, i wskazuje na mapie Rzeczpospolitą Obojga Narodów. 19. Wolna elekcja Zasady wyboru króla. 20.2) opisuje, w jaki sposób dokonywano wyboru króla, używając pojęć: elekcja, pole elekcyjne, koronacja. 11

Część V. NIESZCZĘSNE KRÓLESTWO 20. Potop Najazd szwedzki w 1655 r. Skutki potopu dla Rzeczypospolitej. 21.1) sytuuje w czasie i omawia wydarzenia potopu szwedzkiego, z uwzględnieniem obrony Częstochowy i postaci Stefana Czarnieckiego. 21. Zwycięzca spod Wiednia Jan III Sobieski. Odsiecz wiedeńska. 21.2) sytuuje w czasie i opisuje wyprawę wiedeńską Jana III Sobieskiego, używając pojęć: oblężenie, odsiecz, sułtan, husaria. 22. Liberum veto! Słabości ustroju Rzeczypospolitej. Magnateria. 19.1) charakteryzuje obowiązki szlachcica wobec państwa, używając pojęć: sejm, sejmik, pospolite ruszenie. 23. Za króla Sasa Życie codzienne w Polsce XVII i XVIII w. 24. Dzieci oświecenia Oświecenie. Komisja Edukacji Narodowej. Szkoła w XVIII w. 25. Wiwat 3 maja! Stanisław August Poniatowski. Próby naprawy państwa. I i II rozbiór. Konstytucja 3 maja. 26. Upadek państwa Insurekcja kościuszkowska. III rozbiór Polski. 22.1) podaje przykłady naprawy państwa polskiego za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, z uwzględnieniem Konstytucji 3 maja. 22.2) omawia i sytuuje w czasie wydarzenia powstania kościuszkowskiego, używając pojęć: naczelnik powstania, przysięga Kościuszki, kosynierzy; 22.3) wyjaśnia, w jakich okolicznościach doszło do upadku państwa polskiego, podaje datę III rozbioru. KLASA VI Część I. O WOLNĄ POLSKĘ 1. O Mazurku Dąbrowskiego Legiony Polskie we Włoszech. Historia polskiego hymnu narodowego. 3.1) wymienia i tłumaczy znaczenie symboli państwowych. 2. Pod berłem cara Królestwo Polskie. Fryderyk Chopin. 24.3) zbiera z różnych źródeł informacje o zasługach Fryderyka Chopina dla kultury polskiej. 3. Powstanie listopadowe 4. W kraju i na emigracji 5. Obym kiedy dożył tej pociechy... Przyczyny i przebieg powstania. Carskie represje po upadku powstania. Wielka Emigracja. Adam Mickiewicz. 23.1) umiejscawia w czasie powstanie listopadowe; 23.2) wymienia cele walki powstańców. 23.2) wymienia przykłady represji zastosowanych wobec społeczeństwa po przegranym powstaniu; 24.1) wskazuje na mapie państwa, które przyjęły najwięcej emigrantów z ziem polskich; 24.2) rozróżnia emigrację polityczną i zarobkową. 24.3) zbiera z różnych źródeł informacje o zasługach Adama Mickiewicza dla kultury polskiej. 12

6. Rusyfikacja i germanizacja 7. Ku pokrzepieniu serc 8. Odkrycia i wynalazki XIX w. 9. Przemysłowa Łódź 10. Obowiązkowa szkoła Powstanie styczniowe. Rusyfikacja. Maria Skłodowska-Curie. Germanizacja. KulturapolskadrugiejpołowyXIXipoczątkówXXw. Portfolio. Część II. STULECIE WIELKICH PRZEMIAN Rewolucja przemysłowa. Główne odkrycia i wynalazki. Łódź i inne polskie miasta przemysłowe. Warsztat rzemieślniczy afabryka. Warunki pracy w XIX-wiecznej fabryce. Powszechny obowiązek szkolny. Dzieciństwo w XIX w. 11. Żyć w XIX w. Życie codzienne. Higiena, obyczaje, rozrywki. 12. Niepodległe państwo 13. Druga Rzeczpospolita 14. Wybuch II wojny światowej 15. Ponownie wymazana z mapy 16. Powstanie warszawskie Część III. DWIE WOJNY ŚWIATOWE Odzyskanie niepodległości przez Polskę. Józef Piłsudski. Roman Dmowski. Granice i sąsiedzi odrodzonej Polski. Życie codzienne. III Rzesza. Związek Radziecki. Kampania wrześniowa. Podział kraju. Polityka okupantów. Życie ludności. Zagłada Żydów. Formy oporu społeczeństwa. Okoliczności wybuchu i przebieg walk. Postawy ludności cywilnej iżołnierzy. Koniec wojny. 23.1) umiejscawia w czasie powstanie styczniowe; 23.2) wymienia cele walki powstańców oraz przykłady represji zastosowanych wobec społeczeństwa po przegranym powstaniu; 23.3) omawia, na wybranym przykładzie, walkę o język polski w nauczaniu; 24.3) zbiera z różnych źródeł informacje o zasługach Marii Skłodowskiej-Curie dla kultury polskiej. 23.4) i 24.3) zbiera z różnych źródeł informacje o zasługach dla rozwoju kultury polskiej: Jana Matejki, Heleny Modrzejewskiej, Stanisława Moniuszki, Henryka Sienkiewicza i Stanisława Wyspiańskiego. 25.1) opowiada o rozwoju uprzemysłowienia w XIX w., używając pojęć: maszyna parowa, kolej żelazna, statek parowy, silnik elektryczny, telegraf, fabryka. 25.2) wskazuje na mapie najbardziej uprzemysłowione miasta na ziemiach polskich; 25.3) rozróżnia rzemieślnicze i fabryczne (maszynowe) formy produkcji; 25.4) opisuje warunki pracy w XIX-wiecznej fabryce. 26.2) wymienia czynniki decydujące o odzyskaniu niepodległości przez Polskę; 26.3) zbiera informacje o zasługach dla państwa polskiego Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego. 26.1) wskazuje na mapie granice II Rzeczypospolitej oraz wymienia jej sąsiadów. 27.1) wskazuje na mapie państwa, które dokonały agresji na Polskę; 27.2) podaje charakterystyczne cechy polityki Stalina i Hitlera wobec własnych społeczeństw. 27.2) podaje charakterystyczne cechy polityki Stalina i Hitlera wobec państw podbitych; 27.3) charakteryzuje życie ludności na okupowanych terytoriach Polski, z uwzględnieniem losów ludności żydowskiej; 27.4) omawia formy oporu społeczeństwa wobec okupanta. 27.4) omawia formy oporu społeczeństwa wobec okupanta; 27.5) opisuje postawę ludności cywilnej i żołnierzy powstańczej Warszawy. 13

Część IV. POLSKA RZECZPOSPOLITA LUDOWA 17. Komuniści uwładzy Nowe granice. Sąsiedzi Polski. Odbudowa zniszczeń. Przemiany społeczne. Dyktatura partii komunistycznej. Zależność od ZSRR. 28.1) wskazuje na mapie granice Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i wymienia jej sąsiadów; 28.2) opowiada o Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, używając pojęć: odbudowa zniszczeń wojennych, awans polityczny i likwidacja analfabetyzmu, planowanie centralne, zależność od ZSRR, dyktatura partii komunistycznej, cenzura. 18. Żyć w PRL Polska codzienność w latach 1956 1980. 19. Solidarność Opozycja demokratyczna. Sierpień 1980 r. Powstanie i metody działania Solidarności. Stan wojenny. 20. Wolna Polska Przełom 1989 r. Okrągły stół. Zmiana ustroju. 28.2) opowiada o Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 28.2) opowiada o Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, używając pojęcia: opozycja demokratyczna; 29.2) opisuje powstanie i działania Solidarności, używając określeń: strajk, walka bez przemocy, stan wojenny. 29.2) opisuje powstanie i działania Solidarności, używając określenia: okrągły stół; 29.3) wyjaśnia, jakie najważniejsze zmiany zaszły w Polsce w 1989 r. Część V. POLSKA DZIŚ 21. Rzeczpospolita Polska 22. Kto rządzi Polską? 23. Nasze symbole narodowe 24. Polacy za granicą, mniejszości narodowe w Polsce Granice, ustrój i konstytucja państwa. Demokratyczny charakter państwa. Prawa i obowiązki obywateli. Główne organy władzy w Polsce. Flaga, godło, hymn. Rocznice narodowe i miejsca pamięci. Główne skupiska Polaków na emigracji. Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce, ich kultura i tradycje. 29.1) wskazuje na mapie III Rzeczpospolitą i jej sąsiadów; 4.1) wyjaśnia, w czym wyraża się demokratyczny charakter państwa polskiego, używając pojęć: wolne wybory, wolność słowa, wolne media, konstytucja; 4.3) podaje przykłady praw i obowiązków obywateli Rzeczypospolitej Polskiej. 4.2) wymienia organy władzy w Rzeczypospolitej Polskiej: parlament, prezydent, rząd, sądy i omawia najważniejszą funkcję każdego z tych organów w systemie politycznym. 3.1) wymienia i tłumaczy znaczenie najważniejszych świąt narodowych, symboli państwowych i miejsc ważnych dla pamięci narodowej. 3.3) wymienia mniejszości narodowe i etniczne żyjące w Polsce i na wybranych przykładach opisuje ich kulturę i tradycje oraz wymienia miejsca największych skupisk Polaków na świecie. Część VI. SPOŁECZEŃSTWO 25. Co to jest społeczeństwo? 26. Bez pracy nie ma kołaczy Społeczeństwo i grupy społeczne. Problemy społeczne w dzisiejszej Polsce. Rola pracy w życiu człowieka. Społeczny podział pracy. 5.2) opisuje różne grupy społeczne, wskazując ich role w społeczeństwie; 5.3) podaje przykłady ważnych problemów współczesnej Polski, korzystając z różnych źródeł informacji (od osób dorosłych, z prasy, radia, telewizji, internetu). 5.1) wyjaśnia znaczenie pracy w życiu człowieka i dostrzega jej społeczny podział. 14

27. Nikt nie jest samotną wyspą Odmienność każdego człowieka i jego potrzeby. Prawa człowieka. Prawa dziecka. Instytucje i organizacje broniące praw człowieka idziecka. 28. Żyć w rodzinie Znaczenie rodziny. Prawa i obowiązki jej członków. 29. Moja szkoła Społeczność szkolna. Prawa i obowiązki uczniów. Samorząd uczniowski. 30. Moja mała ojczyzna 31. Kto utrzymuje moją szkołę? 32. Relacje między ludźmi 33. Zjednoczona Europa 34. Świat stał się mniejszy... 35. Świat bez wojen? 36. Rewolucja informatyczna Historia, ważne postacie i wydarzenia oraz kultura małej ojczyzny ucznia. Problemy społeczno-gospodarcze małej ojczyzny. Portfolio. Zakres działań i sposoby powoływania władz lokalnych. Siedziba władz na planie miejscowości. Postępowanie sprawiedliwe. Uprzejmość i tolerancja. Przykłady konfliktów między ludźmi i sposoby ich rozwiązywania. Część VII. PROBLEMY LUDZKOŚCI Historia i cele Unii Europejskiej. Symbole unijne. Polska w UE. Problemy stojące przed Unią. Globalny przepływ informacji. Łatwość podróżowania. Rozwój technologii. Nędza i bogactwo na świecie. Czy warto pomagać? Przykłady dzisiejszych konfliktów zbrojnych, ich przyczyny i skutki. Wpływ techniki na środowisko naturalne i życie człowieka. Korzyści i niebezpieczeństwa mediów elektronicznych. Cyberprzemoc i jak się przed nią bronić. 1.1) wyjaśnia, w czym wyraża się odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka; 1.2) podaje przykłady różnorodnych potrzeb człowieka oraz sposoby ich zaspokajania; 4.4) omawia wybrane prawa dziecka i podaje, gdzie można się zwrócić, gdy są one łamane. 1.3) wyjaśnia znaczenie rodziny w życiu oraz wskazuje przykłady praw i obowiązków przysługujących poszczególnym członkom rodziny. 1.5) charakteryzuje społeczność szkolną, z uwzględnieniem swoich praw i obowiązków; 1.6) podaje przykłady działań samorządu uczniowskiego w swojej szkole. 2.1) opisuje swoją małą ojczyznę, uwzględniając tradycję historyczno-kulturową i problemy społeczno-gospodarcze; 2.2) zbiera informacje o rozmaitych formach upamiętniania postaci i wydarzeń z przeszłości małej ojczyzny. 2.3) wskazuje na planie miejscowości siedzibę władz lokalnych i na przykładach omawia zakres działań oraz sposoby powoływania władz. 1.7) tłumaczy, odwołując się do przykładów, na czym polega postępowanie sprawiedliwe; 1.8) wyjaśnia, w czym przejawia się uprzejmość i tolerancja; 1.9) podaje przykłady konfliktów między ludźmi i proponuje sposoby ich rozwiązywania. 6. opowiada o uczestnictwie Polski we wspólnocie europejskiej, używając pojęć: Unia Europejska, europejska solidarność, stosunki międzynarodowe, oraz rozpoznaje symbole unijne: flagę ihymnuniieuropejskiej(odadoradości). 7.1) wyjaśnia, co oznacza powiedzenie: świat stał się mniejszy i wskazuje przyczyny tego zjawiska; 7.2) opisuje i ocenia na przykładach wpływ techniki na życie człowieka; 7.4) opowiada o przejawach nędzy na świecie oraz formułuje własną opinię o działaniach pomocowych podejmowanych przez państwa lub organizacje pozarządowe. 7.5) wyjaśnia na przykładach przyczyny i następstwa konfliktów zbrojnych na świecie. 7.2) opisuje i ocenia na przykładach wpływ techniki na środowisko naturalne i życie człowieka; 7.3) wymienia pożytki i niebezpieczeństwa korzystania z mediów elektronicznych. 15

5. Procedury osiągania celów Osiągnięcie zakładanych celów nauczania wymaga od nauczyciela podawania treści w sposób atrakcyjny, z wykorzystaniem wielu różnorodnych metod i technik nauczania, tak by w maksymalnym stopniu zainteresować ucznia i zachęcić go do nauki. Do najczęściej stosowanych i zalecanych metod nauczania należą m.in.: opowiadanie, opis, rozmowa nauczająca, praca pod kierunkiem (z podręcznikiem, zeszytem ćwiczeń, kartą pracy, tekstem źródłowym, ilustracją, mapą), burza mózgów, metaplan, mapa mentalna, drzewo decyzyjne, dyskusja, debata za i przeciw, analiza SWOT, ranking diamentowy, kula śniegowa, techniki dramowe, gry dydaktyczne, portfolio. Pracując z zespołem klasowym, nauczyciel powinien pamiętać, że w jego skład wchodzą osoby o różnym stopniu rozwoju intelektualnego, wynikającego nie tylko z wieku, ale przede wszystkim z indywidualnych możliwości i predyspozycji umysłowych. Dlatego niezwykle ważny jest dobór metod, które pozwolą zindywidualizować proces nauczania, zarówno pod kątem pracy z uczniem zdolnym, jak i uczniem mającym trudności w nauce. Stosowanie wymienionych metod ma na celu nie tylko przekazanie wiedzy, ale też umożliwianie uczniom nabywania i doskonalenia umiejętności ponadprzedmiotowych takich, jak: czytanie rozumiane zarówno jako prosta czynność, jak i umiejętność rozumienia, wykorzystywania i przetwarzania tekstów w zakresie umożliwiającym zdobywanie wiedzy, rozwój emocjonalny, intelektualny i moralny oraz uczestnictwo w życiu społeczeństwa, myślenie naukowe rozumiane jako formułowanie wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących społeczeństwa, komunikowanie się w języku ojczystym, posługiwanie się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, w tym także w celu wyszukiwania i korzystania z informacji, uczenie się jako sposób zaspokajania naturalnej ciekawości świata, odkrywania swoich zainteresowań i przygotowania do dalszej edukacji, praca zespołowa. Nauczyciel powinien zachęcać uczniów nie tylko do poznawania treści programowych przedmiotu historia i społeczeństwo, ale także do aktywności pozalekcyjnej i pozaszkolnej. Okazją ku temu będzie m.in.: organizacja wystaw i gazetek związanych z tematyką historyczną i społeczną, udział w konkursach i olimpiadach, działalność kółka historycznego, udział w zajęciach lub warsztatach organizowanych przez instytucje wspierające działalność dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą szkoły (muzea, biblioteki, Instytut Pamięci Narodowej, jednostki samorządu terytorialnego, policję, sądy), czynne poznawanie regionu (lekcje w terenie, odwiedzanie miejsc pamięci narodowej, wycieczki krajoznawcze). 16

6. Opis założonych osiągnięć ucznia Osiągnięcia ucznia w procesie nauczania na II etapie edukacyjnym są efektem realizacji zapisów w Podstawie programowej kształcenia ogólnego. Zawierają one zestaw niezbędnej wiedzy i koniecznych umiejętności, które uczeń powinien opanować w ciągu trzyletniej nauki w klasach IV VI. 6.1. Uczeń zna: Zasady ustalania wieku i połowy wieku dla danego wydarzenia historycznego, zasady pracy ze źródłami historycznymi oraz z mapą. Główne osiągnięcia cywilizacyjne starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu. Najważniejsze daty, postacie i wydarzenia związane z historią małej ojczyzny, Polski i Europy od średniowiecza do współczesności. Polaków zasłużonych dla rozwoju kultury w różnych dziedzinach. Najważniejsze wydarzenia z historii własnej rodziny. Symbole państwowe oraz symbole Unii Europejskiej, rocznice narodowe i miejsca pamięci. Najważniejsze regiony Polski oraz sąsiadów Rzeczypospolitej Polskiej. Najważniejsze cechy ustroju państwa polskiego. Organy władzy w Rzeczypospolitej Polskiej i ich zadania. Organy władzy w samorządzie terytorialnym i ich zadania. Prawa i obowiązki obywatela, prawa człowieka, prawa ucznia. Główne problemy społeczne i gospodarcze małej ojczyzny i państwa. 6.2. Uczeń rozumie: Związki przyczynowo-skutkowe zachodzące między wydarzeniami i procesami historycznymi. Najważniejsze pojęcia związane z historią małej ojczyzny, Polski i Europy od średniowiecza do współczesności. Znaczenie kultury starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu jako filarów cywilizacji zachodniej. Związki historyczne Polski z Europą począwszy od średniowiecza do czasów współczesnych. Pojęcia tożsamości regionalnej i narodowej. Na czym polega demokratyczny charakter państwa. Czym jest społeczeństwo i na jakich zasadach funkcjonuje. Rolę pracy w życiu człowieka. Wagę tolerancji, poszanowania kultury i dorobku innych narodów dla budowy pokojowej egzystencji w Europie. Korzyści i zagrożenia związane z wykorzystywaniem mediów elektronicznych. 6.3. Uczeń potrafi: Analizować i interpretować różne materiały źródłowe: teksty, ilustracje, plany, mapy oraz odpowiadać na proste pytania do nich. Umiejscawiać omawiane wydarzenia i procesy w czasie i w przestrzeni. Dostrzegać związki między przeszłością a teraźniejszością. Wskazywać najważniejsze cechy różnych procesów historycznych, wymieniać ich przyczyny i skutki, wyciągać z nich wnioski. Opowiadać o postaciach i wydarzeniach historycznych, charakteryzować je i oceniać. Opowiadać o życiu codziennym, wychowaniu i edukacji od czasów starożytnych do współczesnych. Wymienić członków własnej rodziny oraz ich prawa i obowiązki. Opisać region, w którym żyje. 17

Scharakteryzować ustrój polityczny państwa polskiego. Dostrzegać odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka. Scharakteryzować społeczność szkolną, regionalną i państwową oraz różnorodne relacje zachodzące między jej członkami. Formułować pytania i problemy związane ze zjawiskami zachodzącymi w przeszłości, a także ze zjawiskami zachodzącymi w środowisku szkolnym i lokalnym. Wykorzystywać literaturę naukową i popularnonaukową do realizacji stawianych na lekcjach problemów oraz pogłębiania wiedzy. Formułować własną opinię, dyskutować, uwzględniać argumenty za i przeciw, dostrzegać złożoność problemów. Samodzielnie poszukiwać informacji za pomocą dostępnych środków komunikacji. Prezentować efekty swojej pracy z wykorzystaniem różnorodnych metod (mapy, wykresy, szkice, prace plastyczne). Prezentować ustnie oraz pisemnie swoje przemyślenia i wyniki samodzielnej pracy. Samodzielnie rozwiązywać postawiony problem bądź współdziałać w grupie w celu jego rozwiązania. 7. Ocenianie osiągnięć ucznia Stopień realizacji podstawy programowej dotyczącej przedmiotu historia i społeczeństwo nauczyciel sprawdza, oceniając dwa aspekty działalności uczniów. Pierwszy to postępy ucznia wynikające ze zdobytej wiedzy i umiejętności. Uczeń dowiaduje się, w jakim stopniu opanował wiadomości i umiejętności, a nauczyciel uzyskuje informacje o efektywności stosowanych metod pracy. W wypadku takiego oceniania uczeń uzyskuje stopnie za: umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji, krótkie odpowiedzi ustne, prace domowe, sprawdziany, testy rozwiązywane w ramach programu Lepsza szkoła*, przygotowującego do sprawdzianu po klasie VI, prace manualne (rysunki, komiksy, kolaże itp.), teczki portfolio, referaty. Drugi aspekt dotyczy emocji i postaw ucznia. Formułując ocenę, nauczyciel powinien brać pod uwagę zaangażowanie na lekcji, samodzielność, pomysłowość, oryginalne podejście ucznia do postawionego przed nim problemu, aktywność w realizacji zadań na terenie szkoły i poza nią oraz odpowiedzialność za przyjęte zobowiązania. * Lepsza szkoła to projekt opracowany i realizowany przez Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, obejmujący II i III etap edukacyjny. Jego celem jest dostarczenie nauczycielom narzędzi służących do weryfikacji wiedzy uczniów i badania efektywności nauczania. Uczniom zaś umożliwia przygotowanie się do egzaminów zewnętrznych, kończących trzyletni cykl nauczania na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum. 7.1. Kryteria wymagań ogólnych na poszczególne oceny z historii i społeczeństwa w klasach IV VI Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który: nie opanował treści zawartych w podstawie programowej, ma poważne braki w podstawowych wiadomościach, nie opanował umiejętności związanych z myśleniem historycznym i stosowaniem treści historycznych i społecznych nawet w stopniu minimalnym, 18

nie rozumie prostych związków między faktami historycznymi, nie zna podstawowych reguł i zasad rządzących życiem politycznym, społecznym i gospodarczym, nie potrafi odtworzyć istotnych elementów materiału opracowywanego na lekcjach, nie potrafi zbudować prostej wypowiedzi na zadany temat, nie wykonuje zadań realizowanych przez zespół klasowy, jest bierny, nie przejawia zainteresowania treściami przedmiotu ani chęci przyswajania wiadomości i współpracy z nauczycielem. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: opanował treści konieczne, ale jego wiedza jest fragmentaryczna, ma braki w podstawowych wiadomościach i umiejętnościach, lecz z pomocą nauczyciela potrafi je w dłuższym czasie nadrobić, przy pomocy nauczyciela wyjaśnia znaczenie podstawowych pojęć z zakresu historii i wiedzy o społeczeństwie, zna główne postacie historyczne, zna prosty podział źródeł historycznych, rozumie prosty tekst źródłowy, ma ogólną orientację w posługiwaniu się osią czasu, przyporządkowuje datę wiekowi, zna daty roczne przełomowych wydarzeń, odczytuje podstawowe dane kartograficzne, wskazuje na mapie wybrane państwa i regiony, umie nazwać poznane epoki oraz przedstawić ich ramy chronologiczne, okazuje szacunek symbolom państwowym, zachowujesięgodniewczasieobchodówświątiuroczystościpaństwowych, zna podstawowe dokumenty prawne regulujące życie społeczeństwa i państwa, dostrzega i rozpoznaje podstawowe reguły i procedury demokratyczne w państwie, zna rodzaje potrzeb człowieka, wymienia poznane grupy społeczne, posługuje się podręcznikiem, wykonuje typowe zadania teoretyczne i praktyczne o niewielkim stopniu trudności, ma trudności ze zbudowaniem poprawnej wypowiedzi, zachowuje na lekcji bierną postawę, ale wykazuje chęć współpracy i, odpowiednio motywowany, jest w stanie przy pomocy nauczyciela wykonać proste polecenia. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: posiada kompetencje określone na ocenę dopuszczającą, opanował minimum wiadomości i umiejętności przewidzianych w podstawie programowej, z niewielkimi trudnościami posługuje się terminologią poznaną na lekcjach, dostrzega podstawowe związki przyczynowo-skutkowe pomiędzy faktami historycznymi, wyciąga proste wnioski z otrzymanych informacji, dostrzega rolę głównych postaci historycznych w ważnych wydarzeniach, rozróżnia podstawowe typy źródeł informacji historycznej, pod kierunkiem nauczyciela gromadzi, porządkuje i wykorzystuje informacje z różnych źródeł, podejmuje próby analizy i interpretacji tekstu źródłowego, z niewielką pomocą nauczyciela umiejscawia wydarzenia w czasie (taśma chronologiczna), szereguje poznane wydarzenia w czasie, z niewielką pomocą nauczyciela umiejscawia wydarzenia w przestrzeni (mapa), podaje podstawowe cechy odróżniające epoki: starożytną, średniowieczną i nowożytną, wskazuje główne elementy tradycji starożytnej w życiu współczesnym, rozpoznaje własne prawa i obowiązki w życiu rodzinnym, dokonuje prostej charakterystyki regionu, w którym mieszka, 19