Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin () 0 KONTROLA POZIOMÓW POZOSTAŁOŚCI ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN W OWOCACH I WARZYWACH Z TERENU POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ POLSKI MAGDALENA SŁOWIK-BOROWIEC, EWA SZPYRKA, ANNA KURDZIEL, MAGDALENA GRZEGORZAK, JULIAN RUPAR, KRYSTYNA ROGOZIŃSKA Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy Terenowa Stacja Doświadczalna Langiewicza 8, -0 Rzeszów m.borowiec@iorpib.poznan.pl I. WSTĘP Pestycydy są zaliczane do środków chemicznych o wysokim stopniu ryzyka zagrożenia toksykologicznego. Są to bowiem substancje z natury toksyczne, działające nie tylko na organizmy szkodliwe, ale także na organizmy pożyteczne. Wśród pestycydów jest wiele znanych kancerogenów, mutagenów i teratogenów. W powiązaniu z innymi właściwościami, takimi jak trwałość i zdolność do biokumulacji, stanowią one jedną z najbardziej toksycznych grup, z jakimi człowiek ma kontakt. Kontrola pozostałości środków ochrony roślin (ś.o.r.) artykułów rolnych obejmuje badania laboratoryjne urzędowo pobranych próbek wybranych płodów rolnych i jest planowana w oparciu o analizę ryzyka oraz wytyczne wspólnotowe w tym zakresie. W ramach tej kontroli corocznie pobierane są próbki, które w dalszym etapie poddawane są analizom na obecność pozostałości ponad 0 substancji aktywnych ś.o.r. Kontrola obrotu środków ochrony roślin ma na celu zapewnienie, że na rynku znajdują się jedynie te, które zostały do niego dopuszczone decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz spełniają wymagania jakościowe. Laboratorium Badania Pozostałości Środków Ochrony Roślin Instytutu Ochrony Roślin Państwowego Instytutu Badawczego w Rzeszowie prowadzi badania w ramach urzędowej kontroli realizowanej we współpracy z Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Próbki do badań dostarczane były przez inspektorów Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa z gospodarstw południowo-wschodniej Polski. II. MATERIAŁ I METODY W 00 roku urzędowej kontroli poddano uprawy, a program badań obejmował oznaczenie substancji aktywnych ś.o.r. wraz z metabolitami oraz produktami ich
Kontrola poziomów pozostałości środków ochrony roślin... rozkładu. Do analizy stosowano zwalidowane metody analityczne: chromatograficzne (chromatograf gazowy wyposażony w detektor wychwytu elektronów oraz detektor azotowo-fosforowy) umożliwiające jednoczesne wykrycie wielu związków, a także spektrofotometryczne (pozostałości ditiokarbaminianów). Uzyskane wyniki porównywano z najwyższymi dopuszczalnymi poziomami pozostałości (NDP) obowiązującymi w Polsce (Rozporządzenie 00). W 00 roku laboratorium uczestniczyło w międzynarodowych badaniach biegłości organizowanych przez Unię Europejską. Podobnie, jak w latach ubiegłych, także i w tym roku laboratorium uzyskało poprawne wyniki, dowodzi to, iż system kontroli poziomu pozostałości w owocach i warzywach jest prawidłowy i zapewnia rzetelne wyniki analiz. III. WYNIKI I DYSKUSJA Wykonano analizy 0 próbek płodów rolnych, z których % stanowiły owoce, % warzywa, a % pozostałe uprawy (zboża i zioła). Pozostałości ś.o.r. stwierdzono w 0 próbkach (9%), przy czym w próbkach (,6%) przekroczyły one poziom NDP. Przekroczenia te dotyczyły przede wszystkim pestycydów z grupy insektycydów pyretroidowych, tj.: cypermetryny w czarnej porzeczce i esfenwaleratu w malinie oraz fungicydów: propikonazolu oraz difenokonazolu w agreście. W trakcie badań monitoringowych najwięcej pozostałości ś.o.r. stwierdzono w pomidorach spod osłon (69% wszystkich próbek pomidorów), malinach (6%), jabłkach (66%), porzeczce czarnej (8%) oraz w truskawkach (6%). Najczęściej wykrywanymi substancjami były: ditiokarbaminiany (w,0% analizowanych próbek), następnie kaptan (9,%) oraz pirymetanil (8,%). W badanych próbkach stwierdzono obecność wielu pozostałości. W próbkach jabłek i próbce porzeczki wykryto obecność związków, w 8 próbkach (malin, jabłek i pomidorów spod osłon) substancje aktywne ś.o.r., w próbkach substancje, a w próbkach pozostałości. W pozostałych 8 próbkach oznaczono substancję aktywną. Szczegółowe dane o poziomach pozostałości ś.o.r. zamieszczone zostały w tabeli. Badania pozostałości ś.o.r. w 00 roku wskazały na obecność substancji aktywnych ś.o.r. niezalecanych do ochrony danej uprawy. Z grupy fungicydów był to pirymetanil obecny w próbkach kapusty pekińskiej, kaptan w malinach, propikonazol w agreście oraz iprodion w pomidorach gruntowych i porzeczce czarnej, jak również z grupy insektycydów fosforoorganicznych niezalecany w uprawie selera chloropiryfos. Największą różnorodność pozostałości ś.o.r. wykryto w próbkach jabłek i malin, a pozostałości przekraczające limity NDP w czarnej porzeczce. Wśród badanych próbek najmniej pozostałości zawierały próbki ziemniaków, pieczarek, kapusty i kalafiora. Pozostałości ś.o.r. powyżej granic oznaczalności stosowanych metod analitycznych, nie stwierdzono w 6% analizowanych próbek, a były to: brokuł (N =, N liczba
Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin () 0 Tabela. Występowanie pozostałości ś.o.r. w owocach i warzywach Table. Occurrence of pesticide residues in fruits and vegetables Uprawa Crop Liczba badanych próbek Number of analyzed samples Substancja aktywna Active substance Próbki z pozostałościami Samples with residues liczba number [%] Zakres wykrywanych pozostałości Range of found residues min [mg/kg] max [mg/kg] NDP* MRL [mg/kg] 6 8 Agrest Gooseberry bupirymate difenoconazole fenarimol propiconazole, 0 0,0 0,, 0,0 0,0 0, 0,0 Aronia Black chokeberry 0,0 0,0 Fasola szparagowa Green beans azoxystrobin,, 0,0 0, Gruszka Pear 6 6, 0,0 Jabłko Apple methyl difenoconazole fenarimol fenazaquin fenitrothion, indoxacarb captan myclobutanil pirimethanil pirimicarb procymidone propiconazole trifloxystrobin,,,,9,,, 6,8 0, 6,8 9,,,, 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,9 0,0 0,69 0, 0,0 0,06 0, 0, 0, 0, 0, 0,0 0, 0, 0,0 0,0 0,
Kontrola poziomów pozostałości środków ochrony roślin... 6 8 Kalafior Cauliflower pirimicarb 8, 0,0 Kapusta Cabbage pirimicarb 9, 9, 9, 0,0 0, 0,0 Kapusta pekińska Chinese cabbage azoxystrobin lambdacyhalothrin pirimethanil,,,,, 8,6 0,0 0,0 0,0 0, 0,0 0, 0,0 Malina Raspberry 8 captan lambdacyhalothrin cyprodinil esfenwalerate fenhexamid fludioxonil pirimethanil 6 6,6,6,6,9 8,,6,6,8,8 8,9 0,6 0,0 0,0 0,0 0,8 0,6 0, 0, 0,8 0 0, 0, 0 0,0 0 0 0 Marchew Carrot trifluralin 0 0 0,0 0, Ogórek spod osłon Greenhouse cucumber 9 azoxystrobin bifenthrin,, 0,0 0, 0, Ogórek z gruntu Field cucumber procymidone, 0,0 Papryka spod osłon Bell pepper azoxystrobin 00 0,0 Pieczarka Mushroom deltamethrin,9 0,0 0,0
Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin () 0 6 8 Pomidor spod osłon Greenhouse tomato bifenthrin chlorothalonil cyprodinil fludioxonil,,, 0,8 8, 0,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,9 0, Pomidor z gruntu Field tomato chlorothalonil 0 0,0 0,0 0,0 0, Porzeczka czarna Black currant bifenthrin -methyl lambdacyhalothrin difenoconazole 9, 8,,,0,0 9,, 0,0 0,0 0,0 0, 0,0 0,0 0, 0, 0,, 0, 0,0 0, 0,0 0, 0 Seler Celery 00 0,0 0,0 Śliwka Plum 0 0,0 Truskawka Strawberry cyprodinil pirimethanil 6 8 8 0,0 0,0 0,0 0,06 0,0 0 0 Winogrona Grapes folpet 0 0,0 0,0 Wiśnia Sour cherry captan 0 0,0 0,0 0,6 *NDP najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości MRL maximum residues levels substancja, której stosowanie jest zabronione application of the substance was forbidden substancja, której stosowanie nie jest zalecane w danej uprawie application of the substance was not recomended for that crop substancja, której pozostałość przekroczyła najwyższy dopuszczalny poziom (NDP) the substance of which residue level exceeded maximum residues levels (MRL)
Kontrola poziomów pozostałości środków ochrony roślin... badanych próbek), burak ćwikłowy (N = ), cebula (N = ), czereśnia (N = ), groszek zielony (N = ), jęczmień (N = ), lubczyk (N = ), melisa (N = ), owies (N = ), porzeczka czerwona (N = ), pszenica (N = ), sałata spod osłon (N = ), sałata z gruntu (N = ) oraz ziemniak (N = 0). Przeprowadzone analizy potwierdziły obecność w próbkach substancji, których stosowanie w ochronie roślin decyzją Ministra Zdrowia (Rozporządzenie 008) zostało zabronione. W jabłkach stwierdzono, aż substancje niedozwolone (fenarymol, fenitrotion, procymidon), procymidon wykryto również w próbce ogórka gruntowego, a trifluralinę w marchwi. Zgodnie z polskimi przepisami, informacje o stwierdzonych przekroczeniach NDP w płodach rolnych oraz o zastosowaniu niedozwolonych preparatów zostały przekazane do Krajowego Punktu Kontaktowego w ramach systemu wczesnego ostrzegania o niebezpiecznych produktach żywnościowych i środkach żywienia zwierząt RASFF. Kontrola pozostałości ś.o.r. w owocach i warzywach z terenu południowo-wschodniej Polski w roku 00 wskazuje na niewielki wzrost tych zawartości w stosunku do lat ubiegłych 008 i 009. W przypadku próbek przekraczających limity NDP można obserwować tendencję spadkową (Słowik-Borowiec i wsp. 009; Słowik-Borowiec i wsp. 00). Porównując uzyskane wyniki z krajowym monitoringiem (Nowacka i wsp. 00), można stwierdzić, iż częściej wykrywano pozostałości ś.o.r., a także przekroczenia NDP w próbkach pochodzących z terenu południowo-wschodniej Polski. W obu przypadkach najczęściej stwierdzano pozostałości tych samych substancji aktywnych ś.o.r. w tych samych uprawach. IV. LITERATURA Rozporządzenie (WE) nr 96/00 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia lutego 00 r. zmieniające dyrektywę Rady 9//EWG w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w żywności i paszy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz na ich powierzchni (Dz. Urz. UE, L 0/, z dnia 6.0.008 r., z późn. zm.). Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Rozwoju Wsi z dnia grudnia 008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu substancji aktywnych, których stosowanie w środkach ochrony roślin jest zabronione (Dz. U. Nr 8, poz. 98). Słowik-Borowiec M., Machowska A., Rogozińska K., Rupar J., Szpyrka E. 009. Pozostałości środków ochrony roślin w owocach i warzywach z terenu południowo-wschodniej Polski. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 9 (): 9 9. Słowik-Borowiec M., Kurdziel A., Rupar J., Rogozińska K., Szpyrka E. 00. Kontrola poziomów pozostałości środków ochrony roślin w owocach i warzywach z terenu południowowschodniej Polski w roku 009. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 0 (): 980 986. Nowacka A., Gnusowski B., Walorczyk S., Drożdżyński D., Wójcik A., Raczkowski M., Hołodyńska A., Barylska E., Ziółkowski A., Chmielewska E., Rzeszutko U., Giza I., Jurys J., Łozowicka B., Kaczyński P., Rutkowska E., Jankowska M., Szpyrka E., Rupar J., Rogozińska K., Kurdziel A., Słowik-Borowiec M., Kuźmenko A., Szala J., Sadło S. 00. Pozostałości
6 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin () 0 środków ochrony roślin w płodach rolnych (rok 009). Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 0 (): 9 96. MAGDALENA SŁOWIK-BOROWIEC, EWA SZPYRKA, ANNA KURDZIEL, MAGDALENA GRZEGORZAK, JULIAN RUPAR, KRYSTYNA ROGOZIŃSKA PESTICIDE RESIDUES IN FRUIT AND VEGETABLES FROM SOUTH-EASTERN POLAND SUMMARY In 00, 0 samples of fruits and vegetables from south-eastern Poland were surveyed. In overall 0 samples (9%) tested positive for pesticide residues. One substance was detected in 8 samples and multiple substances were found in sample. The most often detected pesticides were: dithiocarbamates (in.0% of samples), captan (9.%) and pyrimethanil (8.%). Violations of maximum residue levels (MRL) were found in.6 percent of analyzed samples. Key words: fruits, vegetables, residues, south-eastern Poland