Charakterystyka badania Głównym celem badania była diagnoza rzeczywistych rozmiarów zjawiska sprzedaŝy napojów alkoholowych niepełnoletniej młodzieŝy. Prace terenowe zostały zrealizowane w dniach 21 25 lipca 2009 r. Badania przeprowadzono metodą tajnego klienta w 102 wylosowanych punktach sprzedaŝy napojów alkoholowych w Świdnicy. W kaŝdym z tych punktów 2-krotnie pojawił się audytor będący osobą niepełnoletnią, który próbował kupić piwo raz był to chłopak (16-latek), a raz dziewczyna (16-latka) oboje posiadali pisemną zgodę rodziców na udział w badaniu. Za kaŝdym razem w badaniu uczestniczył równieŝ drugi dorosły audytor, którego zadaniem było zwrócenie uwagi sprzedawcy, gdy ten bez sprawdzenie dowodu osobistego lub innego dokumentu, podawał zamówione piwo osobie wyglądającej na niepełnoletnią. Istotnym elementem badania było sprawdzenie reakcji sprzedawców na interwencję osoby dorosłej, a takŝe zachowania innych dorosłych świadków próby zakupu alkoholu podejmowanej przez osobę niepełnoletnią. 2 Skala zjawiska SprzedaŜ napojów alkoholowych / częstotliwość Ŝądanie dowodu osob.. Badanie przeprowadzono dwukrotnie w 102 punktach sprzedaŝy (N=102) łącznie zrealizowano 204 pomiary. 0 20 40 60 80 Sprzedawca od razu zaŝądał dow. osob. od niepełnoletniego audytora i odmówił sprzedaŝy alkoholu wobec braku tego dokumentu (bez interwencji dorosłego audytora) 16 75 Sprzedawca po interwencji zaŝądał dow. osob. od niepełnoletniego audytora - i odmówił mu sprzedaŝy alkoholu Sprzedawca po interwencji dorosłego audytora zaŝądał dowodu osobistego od nieletniego audytora ale w końcu zaakceptował jego tłumaczenie i sprzedał mu alkohol 6 4 25 Sprzedawca zlekcewaŝył interwencję dorosłego ankietera i sprzedał alkohol niepełnoletniemu nie Ŝądając od niego dow. osob. ani innego dokumentu 21 57 Pomiar 1 - liczba prób zakupu (DZIEWCZYNA) Pomiar 2 - liczba prób zakupu (CHŁOPIEC) 3 1
SprzedaŜ alkoholu osobom niepełnoletnim Próby zakupu piwa. Badanie przeprowadzono dwukrotnie w 102 punktach sprzedaŝy napojów alkoholowych na terenie miasta Świdnica. Łącznie dokonano 204 prób zakupu. (N = 204) 113 skutecznych prób zakupu Na 204 próby zakupu napoju alkoholowego (piwa) przeprowadzone w ramach badania 91 zakończyło się odmową sprzedaŝy alkoholu przez sprzedawcę (45%), poprzedzoną Ŝądaniem okazania dowodu osobistego. W 82 przypadkach niepełnoletni audytor dokonał zakupu alkoholu mimo interwencji podjętej przez dorosłego audytora, zaś w 31 przypadkach o odmowie sprzedaŝy zdecydowała interwencja dorosłego audytora (średnio, co siódma odmowa sprzedaŝy nastąpiła na skutek zwrócenia uwagi sprzedawcy przez dorosłego świadka sprzedaŝy: Czy nie widzi P. Ŝe ten chłopak/dziewczyna nie ma jeszcze 18 lat, dlaczego sprzedaje mu P. piwo? ). 4 SprzedaŜ alkoholu osobom niepełnoletnim Kategorie punktów sprzedaŝy Badanie zrealizowano 2-krotnie w 82 sklepach i 20 lokalach gastronomicznych Pomiar 1 + Pomiar 2 SprzedaŜ alkoholu w róŝnych kategoriach punktów sprzedaŝy - łącznie przeprowadzono 204 próby zakupu w 102 punktach sprzedaŝy napojów alkoholowych. 5 2
SprzedaŜ alkoholu osobom niepełnoletnim Kategorie punktów sprzedaŝy Prawie co drugi sprzedawca pracujący w małym lub średnim sklepie zaŝądał okazania przez osobę niepełnoletnią dowodu osobistego i nie sprzedał jej piwa. Na 148 prób zakupu piwa podjętych w takich placówkach, 72 razy niepełnoletni audytor spotkał się z odmową sprzedaŝy poniewaŝ nie miał przy sobie dowodu osobistego. Wynik ten trudno uznać za zadowalający wobec faktu, iŝ w większości badanych sklepów sprzedawcy okazali się bardzo niekonsekwentni. Spośród 74 małych lub średnich sklepów objętych badaniem jedynie w 11 placówkach 2-krotnie (zarówno chłopakowi, jak i dziewczynie) odmówiono sprzedaŝy alkoholu, po zaŝądaniu okazania dowodu osobistego. W pozostałej części sklepów przynajmniej jeden z naszych niepełnoletnich audytorów bez problemu mógł kupić piwo, najczęściej udawało się to dziewczynie. Wielu sprzedawców łatwo dawało się teŝ przekonać, Ŝe młody audytor zostawił swój dowód w samochodzie, a 18 lat ukończył w tamtym roku i sprzedawali zamówione piwo. 6 SprzedaŜ alkoholu osobom niepełnoletnim Kategorie punktów sprzedaŝy Na 6 prób zakupu podjętych w 3 wylosowanych sklepach działających na terenie stacji benzynowych tylko 2 razy sprzedawca zapytał o dowód osobisty, a wobec jego braku odmówił sprzedaŝy alkoholu. Kasjerzy w świdnickich hipermarketach odmawiają sprzedaŝy alkoholu wyłącznie młodo wyglądającym chłopcom. Nasz 16-letni audytor 3-krotnie został poproszony o okazanie dowodu osobistego a podjęta przez niego próba zakupu okazała się nieskuteczna. W dwóch innych hipermarketach bez problemu sprzedano mu alkohol. W przypadku 16-letniej dziewczyny (drugiej audytorki uczestniczącej w badaniu) sytuacja wyglądała zupełnie inaczej. Ani jedna z kasjerek/kasjerów obsługujących ją w hipermarkecie nie zapytała/-ł jej o dowód osobisty i za kaŝdym razem gotowa była sprzedać zamówione piwo. 7 3
SprzedaŜ alkoholu osobom niepełnoletnim Kategorie punktów sprzedaŝy Stosunkowo łatwo niepełnoletnia młodzieŝ moŝe kupować alkohol w świdnickich lokalach (pubach, barach i kawiarniach). Na 40 przeprowadzonych tam prób zakupu - badaniem objęto 20 lokali aŝ 26 razy kelner był skłonny podać zamówiony trunek młodemu audytorowi (ponad 60% przypadków). W 11 lokalach zapytano o dowód osobisty chłopca ( młodego audytora ) i odmówiono mu sprzedaŝy piwa. W przypadku naszej młodej audytorki tylko 5-krotnie (jedynie w co 4 badanym lokalu) kelnerzy poprosili ją o okazanie dowodu osobistego i tylko w 3 przypadkach odmówiono jej sprzedaŝy. Mało skuteczne okazały się interwencje podejmowane przez dorosłego audytora. Na 26 przypadków, gdy konieczna była interwencja audytora, aŝ 20 razy sprzedano alkohol osobie niepełnoletniej, a tylko 6 razy ostatecznie odmówiono jej sprzedaŝy piwa. Tylko jeden raz po interwencji odmówiono chłopcu, a 5 razy dziewczynie. W przypadku chłopca tylko jedna na 9 interwencji okazała się skuteczna, zaś w przypadku dziewczyny proporcje te były znacznie korzystniejsze - 5 na 17 podjętych interwencji (tj. ok. 1/3) zakończyło się powodzeniem 8 SprzedaŜ alkoholu osobom niepełnoletnim śądanie okazania dowodu osobistego - kategorie punktów sprzedaŝy Pomiar 1 + Pomiar 2 Nieco mniej niŝ połowa prób zakupu alkoholu w sklepach (79 przypadków na 164) spotkała się z Ŝądaniem okazania dowodu osobistego przez młodo wyglądającego audytora. 40% prób zakupu piwa w lokalach gastronomicznych spotkała się z podobną reakcją sprzedawcy o dowód proszono 16 razy, w 11 przypadkach chłopca, i tylko 5-krotnie dziewczynę. 9 4
SprzedaŜ alkoholu osobom niepełnoletnim Zachowania sprzedawców wobec interwencji dorosłego audytora Pomiar 1 + Pomiar 2 Na 87 prób zakupu przeprowadzonych w sklepach, w których sprzedawca gotów był sprzedać zamówione piwo, prawie 30% (25 przypadków) zakończyło się odstąpieniem od sprzedaŝy po interwencji dorosłego audytora. Ponad 70% - sprzedaŝą. W lokalach gastronomicznych podobna sytuacja miała miejsce w przypadku co czwartej podjętej interwencji. Tu równieŝ ponad 70% interwencji zakończyło się sprzedaŝą. 10 SprzedaŜ alkoholu osobom niepełnoletnim Płeć młodego audytora a łatwość zakupu alkoholu Chłopiec prawie 5-krotnie częściej niŝ dziewczyna spotkał się z odmową sprzedaŝy alkoholu (75 przypadków wobec 16 przypadków). Interwencje dorosłego audytora wobec kupującej piwo dziewczyny były nieco bardziej skuteczne niŝ interwencje podejmowane wobec chłopca. Na 27 interwencji związanych z próbą zakupu alkoholu przez chłopca średnio co piąta zakończyła się odmową sprzedaŝy. W przypadku dziewcząt skuteczne okazało się około 30% interwencji. 11 5
Brak Ŝądania dowodu osobistego Płeć młodych audytorów a brak Ŝądanie okazania dowodu osobistego 82 27 Na 82 próby zakupu alkoholu w sklepach przeprowadzone przez audytora dziewczynę aŝ w 67 przypadkach (!!!) sprzedawcy nie Ŝądali od niej Ŝadnego dokumentu i gotowi byli sprzedać zamówione piwo. W badanych lokalach (20 prób zakupu) audytor dziewczyna 15 razy nie została poproszona o okazanie dowodu osobistego. Audytor chłopiec 4-krotnie częściej był proszony o okazanie dowodu w sklepach (na 82 podjęte próby zakupu piwa nie zdarzyło się to 18 razy), w lokalach nie zaŝądano od niego dowodu 9 razy (na 20 przeprowadzonych prób). 12 śądanie okazania dowodu osobistego Kategorie punktów sprzedaŝy śądanie okazania dowodu osobistego w trakcie zakupu alkoholu w róŝnych kategoriach punktów sprzedaŝy (na 204 przeprowadzone próby zakupu). Tylko połowa prób zakupu alkoholu podjętych w małych i średnich sklepach zakończyła się Ŝądaniem okazania dowodu osobistego przez młodego audytora. W hipermarketach i sklepach na stacjach paliw jedynie co trzecia próba zakupu spotkała się z podobną reakcją sprzedawców. W lokalach gastronomicznych Ŝądanie okazania dowodu pojawiło się w 2/5 badanych placówek. 13 6
Świadkowie sprzedaŝy Liczba świadków w róŝnych kategoriach punktów sprzedaŝy Reakcja świadków sprzedaŝy alkoholu osobom niepełnoletnim (Liczba świadków w punktach, gdzie sprzedawano alkohol niepełnoletnim N=56) 14 Reakcje świadków sprzedaŝy Na 204 przeprowadzone próby zakupu piwa przez tajnego klienta, zrealizowane w sklepach i lokalach gastronomicznych na terenie miasta Świdnica, których świadkami było w sumie 56 dorosłych osób ANI JEDEN ZE ŚWIADKÓW nie zareagował na interwencję naszego dorosłego audytora. W Ŝadnym sklepie, czy lokalu gastronomicznym nie znalazł się ani jeden aktywny świadek sprzedaŝy, który zareagowałby na zaistniałą sytuację. 15 7
Reakcje świadków sprzedaŝy W badaniach ogólnopolskich zrealizowanych przez PBS na zlecenie PARPA w 2005 r. ok. 14% dorosłych mieszkańców kraju stwierdziło, iŝ w ciągu ostatniego roku podjęło interwencję będąc świadkiem sprzedaŝy alkoholu osobie niepełnoletniej. Nie jest to wynik zadowalający, ale i tak jest on zdecydowanie lepszy niŝ rezultaty odnotowane w tym zakresie w badaniu w Świdnicy. Oznacza to, iŝ na poziomie lokalnym istnieje jeszcze znaczna przestrzeń społeczna, którą moŝemy aktywnie zagospodarowywać na rzecz wspierania profilaktyki i ograniczania dostępności alkoholu dla nieletnich. Jak przekonać dorosłych mieszkańców miasta aby nie byli obojętnymi świadkami sprzedaŝy alkoholu osobom niepełnoletnim? To jedno z istotnych wyzwań współczesnej profilaktyki! Wierzymy, iŝ kluczem do tego celu moŝe być promocja działań realizowanych przez RoPSAN. 16 Reakcja na interwencję dorosłego ankietera Kategorie punktów sprzedaŝy napojów alkoholowych Ogółem podjęto 113 interwencji 17 8
Interwencje wobec sprzedawców Badania potwierdzają, Ŝe warto podejmować interwencję wobec nierzetelnych sprzedawców, którzy sprzedają alkohol niepełnoletniej młodzieŝy. Spośród 113 interwencji podjętych podczas badania przez dorosłego audytora średnio co czwarta (31 interwencji) zakończyła się sukcesem. W 82 przeprowadzonych próbach zakupu, mimo podjętej interwencji doszło do sprzedaŝy alkoholu niepełnoletnim audytorom. Jednym z najwaŝniejszych czynników wpływających na poziom dostępności alkoholu dla młodzieŝy jest postawa dorosłych świadków sprzedaŝy, przede wszystkim rodziców nastolatków. Im częściej będą oni zwracać uwagę sprzedawcom, którzy sprzedają alkohol osobom niepełnoletnim, tym trudniej będzie świdnickiej młodzieŝy samodzielnie zaopatrywać się w alkohol. Idea ta powinna stać się przedmiotem szerokiej promocji wśród rodziców świdnickich gimnazjalistów. To powaŝne wyzwanie dla lokalnego systemu profilaktyki i edukacji publicznej, prowadzonego w ramach profilaktyki problemów alkoholowych. 18 SKLEPY WYRÓśNIONE CERTYFIKATEM Odpowiedzialny sklep renoma w Świdnicy 19 9
Renoma w Świdnicy lista wyróŝnionych sklepów i lokali gastronomicznych Lista sklepów w Świdnicy, w których 2-krotnie zaŝądano od niepełnoletnich audytorów zarówno chłopaka, jak i dziewczyny okazania dowodu osobistego, a wobec jego braku 2-krotnie odmówiono im sprzedaŝy napojów alkoholowych: Sklepy: 1. Sklep spoŝywczy NETTO Sp. z o.o. ul. Gdyńska 11 2. Sklep spoŝywczy GRADAN", Danuta Synowska, ul. Westerplatte 21 3. Sklep monopolowy, Janusz Baranowski, ul. śeromskiego 3 4. Sklep spoŝywczy "Kaja Jadwiga Magda, ul. Bohaterów Getta 18 5. Sklep SpoŜywczo-Monopolowy "Malina Jerzy Brzeski, ul. Franciszkańska 9 6. Sklep "Ramaja" Piotr Szymala, ul. Długa 66 7. Polska Sieć Handlowa Tursbud Sp. z o.o. ul. Kościelna 6 8. Delikatesy Max Jadwiga, Paweł Ułaszewscy, ul. Westerplatte 10 9. Pawilon Handlowy HARIS s.c. Teresa, Jerzy Drej, ul. Westerplatte 97A 10. Sklep "AS", "System" spółka jawna ul. Wróblewskiego 10 11. Mieszko sp. z o.o., sklep z napojami, ul. Księcia Bolka Świdnickiego 4 Lokale: 1. Pizzeria PIĄTKA ul. K. Pułaskiego 13 20 Informacje na temat Ogólnopolskiego Stowarzyszenia RoPSAN Rodzice Przeciwko SprzedaŜy Alkoholu Nieletnim KRS: 0000272870 NIP: 9512217902 Regon: 140906278 Adres: 02-791 Warszawa, ul. Braci Wagów 11 m. 158 Numer tel. kom. 0-601 911 390 e-mail - b.prajsner@ropsan.org.pl www.ropsan.org.pl Rok powstania - 2007 Zakres działania - cała Polska Przewodniczący Zarząd Głównego - Bogusław Prajsner 21 10