Raport Alkohol nieletnim dostęp wzbroniony R A P O R T ALKOHOL

Transkrypt

1 1 R A P O R T ALKOHOL NIELETNIM DOSTĘP WZBRONIONY Dostępność alkoholu nieletnim w rzeczywistości i w opinii dorosłych mieszkańców Mielca. MIELEC czerwiec 2004

2 2 SPIS TREŚCI: I. Wprowadzenie... 1 II. Cel badań... 1 III. Metody i materiał badawczy... 1 Wyniki... 2 A. Badania ankietowe... 2 B. Eksperyment badawczy V. Podsumowanie VI. Zalecenia profilaktyczno interwencyjne... 19

3 3 I. Wprowadzenie Polskie prawo zezwala na sprzedaż alkoholu osobie powyżej 18 roku życia. Przeprowadzone wcześniej badania wskazują na nasilające się zjawisko łamania tej normy prawnej, społecznej i moralnej. Obniża się też wiek inicjacji alkoholowej. Nowej sytuacji szczególnie sprzyja dynamiczna ekspansja sprzedaży piwa na naszym rynku, sugestywna reklama skierowana do młodzieży, powstawanie pubów piwnych w pobliżu szkół, liberalizacja postaw dorosłych. Powszechnie łamana jest norma prawna zakazująca sprzedaży napojów alkoholowych nieletnim. Działanie alkoholu na młody organizm ma szczególnie destrukcyjny charakter, zarówno w płaszczyźnie fizjologicznej, jak i psychologicznej. Intensywne picie w młodym wieku powoduje znaczne skrócenie czasu potrzebnego do powstania zespołu uzależnienia od alkoholu. Na zlecenie Urzędu Miejskiego w Mielcu w okresie marzec maj 2004 opracowano i przeprowadzono eksperyment badawczy, którego wyniki przedstawiono w niniejszym raporcie. II. Cel badania Celem eksperymentu badawczego była ocena gotowości (rzeczywistej postawy) sprzedawców do podawania i sprzedawania napojów alkoholowych osobom niepełnoletnim. Badania miały charakter dwutorowy. W pierwszym etapie przeprowadzono badania ankietowe wśród dorosłych mieszkańców Mielca, chcąc uzyskać odpowiedzi na poniższe pytania: czy w Mielcu sprzedawany i podawany jest alkohol osobom nieletnim oraz jaka jest gotowość mieszkańców do podejmowania interwencji wobec tego rodzaju przypadków? jak mieszkańcy Mielca spostrzegają problemy alkoholowe oraz czy i jakie podejmują działania zapobiegawcze i pomocowe? Drugi etap obejmował działania polegające na próbie zakupu napojów alkoholowych przez osoby niepełnoletnie. Jego celem było zbadanie rzeczywistej skali dostępności alkoholu przez młodych ludzi. III. Metody i materiał badawczy Badaniami ankietowymi objęto 314 dorosłych mieszkańców Mielca (189 kobiet, 125 mężczyzn). Ankietowani pochodzili z różnych grup społecznych, zawodowych i wiekowych, co pozwoliło zapewnić reprezentatywność dla niniejszych badań. Ankieta zawierała 19 pytań podzielonych na trzy grupy,

4 4 z czego dwie zostały poddane szczegółowej analizie (wzór ankiety stanowi załącznik znajduje się w aneksie). Pytania od 1 do 6 ankiety, dotyczyły postaw i poglądów ankietowanych w sytuacjach sprzedaży alkoholu osobom nieletnim. Odpowiedzi na pytania od 7 do 16 dostarczają informacji jak ankietowani postrzegają zachowania znanych sobie osób dorosłych po spożyciu alkoholu oraz oszacowują skalę problemów alkoholowych tych osób. Do drugiego etapu wykorzystano procedurę badawczą z Ogólnopolskiej Kampanii Alkoholnieletnim dostęp wzbroniony opracowaną przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Do badania wytypowano 43 podmioty gospodarcze posiadające zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych (ok. 25% wszystkich podmiotów sprzedających alkohol). Przy wyborze zastosowano zasadę tzw. potrójnej próby losowej czyli po pierwsze - dobierano kontrolowane podmioty pod względem ich położenia w mieście, po drugie- pod względem rodzaju (typu - wielkości) sklepu oraz po trzecie pod względem posiadanego zezwolenia (detal lub gastronomia). W eksperymencie badawczym, który polegał na próbie zakupu alkoholu (piwa i wódki) udział wzięło 6 młodych ludzi 3 siedemnastoletnie dziewczyny oraz 3 chłopców w wieku 15, 16 i 17 lat. W momencie zakupu, nastolatkowie ubrani byli w stylu młodzieżowym (dżinsy, bluzy sportowe, adidasy), co wyraźnie wskazywało na ich młody wiek. Każdy z nich uzyskał pisemną zgodą rodziców na udział w eksperymencie. Eksperyment polegał na próbie zakupu alkoholu przez młodych a w momencie podania przez sprzedawcę alkoholu na ladę na wycofaniu się z transakcji pod pretekstem braku środków finansowych. Każdy zespół składał się z dwójki młodych ludzi (chłopak-chłopak, chłopak-dziewczyna, dziewczyna-dziewczyna) oraz dorosłego opiekuna, który sporządzał każdorazowo protokół po wyjściu z lokalu. Uzyskany materiał badawczy poddano analizie ilościowej i jakościowej a uzyskane wyniki zaprezentowano poniżej w formie opisowej i graficznej. IV. Wyniki A. Badania ankietowe W pierwszej fazie analizie poddano materiał ankietowy. W pytaniu nr 1 ankiety, zapytano: Czy w ciągu ostatnich 3 miesięcy był Pan(i) w sklepie lub lokalu gastronomicznym, w którym sprzedawane są napoje alkoholowe piwo, wino, wódka? Bez mała 80% kobiet i ponad 85% mężczyzn było w sklepie gdzie sprzedawane są napoje alkoholowe. Badane kobiety (44,4%) w mniejszym stopniu niż mężczyźni (52,5%) potwierdzają obecność w lokalach gastronomicznych.

5 5 Tabela 1. Wizyty respondentów w sklepach i lokalach gastronomicznych. Sklep Lokal gastronomiczny Sklep Lokal gastronomiczny Tak Nie Nie pamiętam Brak odpowiedzi N % 79,4 16,4 3,2 1,1 N % 44,4 37,0,1 8,5 N % 85,6,4 2,4 1,6 N % 55,2 24,8,4 9,6 Wykres 1. Wizyty badanych w sklepach i lokalach gastronomicznych w ostatnich 3 mies. (odsetki badanych) kobiety sklep lokal gastronomiczny kobiety tak nie nie pamietam brak odpowiedzi Na pytanie nr 2: Czy w ciągu ostatnich 3 miesięcy był Pan(i) świadkiem sprzedaży lub podawania alkoholu piwa, wina lub wódki osobie niepełnoletniej? ponad 60% respondentów w obu grupach odpowiedziało, iż nie ma takich doświadczeń, natomiast 20,5% kobiet i 26,4% mężczyzn było świadkiem takiego faktu w sklepie, a w lokalu gastronomicznym tylko 12,7% kobiet i,4% mężczyzn. Około 40% ankietowanych nie udzieliło odpowiedzi lub wybrało kategorię - nie pamiętam. Tabela 2. Doświadczenia bycia świadkiem sprzedaży alkoholu nieletnim Sklep Lokal gastronomiczny Sklep Lokal gastronomiczny Tak Nie Nie pamiętam Brak odpowiedzi N % 20,1 66,7,6 2,6 N % 12,7 58,2 14,3 14,8 N % 26,4 62,4 8,0 3,2 N %,4 64,0 14,4 11,2

6 6 Wykres 2. Odpowiedzi na pytanie: czy byłeś świadkiem sprzedaży alkoholu osobie nieletniej (odsetki badanych). 70 sklep lokal gastronomiczny tak nie nie pamietam brak odpowiedzi 0 kobiety kobiety Kolejnym aspektem badań (pytanie nr 4) było oszacowanie ilości doświadczeń respondentów, w których sprzedawca w sklepie lub kelner, barman w kawiarni albo w pubie zażądał od młodo wyglądającego klienta, dowodu osobistego lub innego dokumentu potwierdzającego jego pełnoletność. Jak wynika z poniższych danych bez mała 60% (w obu grupach) nie zaobserwowało takiej praktyki wśród sprzedawców, kelnerów i barmanów. Tylko 30,7% kobiet i 28% mężczyzn przypomina sobie, aby sprzedawcy pytali młodo wyglądających klientów o dokument potwierdzający ich pełnoletność. Tabela 3. Doświadczenia respondentów z bycia świadkiem sprawdzenia wieku przez sprzedawcę Tak Nie Nie pamiętam Brak odpowiedzi N % 30,7 58,2,6 0,5 N % 28,0 59,2,4 2,4 Wykres 3. Odsetki odpowiedzi na pytanie: Czy byłeś świadkiem sprawdzenia wieku kupującego przez sprzedawcę kobiety mężczyźni 0 tak nie nie pamiętam brak odpowiedzi

7 7 Ocena postępowania sprzedawców badana była w pytaniu nr 5: Jak ocenia Pan(i) postępowanie ekspedientki, która sprzedaje alkohol osobie nieletniej? Zdecydowana większość kobiet potępia zachowanie sprzedawców polegające na sprzedaży alkoholu osobie nieletniej. Najwyższe wskaźniki odnotowano w kategorii wódka (75,1%), następnie wino (72%) oraz piwo (67,2%). Na podstawie powyższych danych można zaobserwować pewną zależność. Mianowicie, natężenie postawy potępiam wzrasta wraz z mocą trunku. Podobną tendencję widzimy w kategoriach liberalnych ( nie potępiam ; raczej nie potępiam ), im słabszy alkohol, tym większe przyzwolenie na sprzedaż osobie nieletniej. Tabela 4. Ocena postępowania sprzedawcy, który sprzedaje alkohol nieletnim. piwo wino wódka N % N % N % 1. nie potępiam 13 6,9 9 4,8 9 4,8 2. raczej nie potępiam 7 3,7 5 2,6 3 1,6 3. potępiam , , ,1 4. raczej potępiam 21 11,1 20,6 19,1 5 trudno powiedzieć 15 7,9 13 6,9 11 5,8 6. brak odpowiedzi 6 3,2 6 3,2 5 2,6 Wykres 4. Ocena postępowania sprzedawcy, który sprzedaje alkohol nieletnim (odsetki badanych) piwo wino wódka Podobne wskaźniki odnotowano w grupie przebadanych mężczyzn. Zdecydowana większość potępia zachowanie sprzedawców, którzy nie przestrzegają zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim. W grupie męskiej zaobserwowano takie same korelacje pomiędzy deklarowaną postawa a mocą trunku jak w grupie kobiet.

8 8 Tabela 5. Ocena postępowania sprzedawcy, który sprzedaje alkohol nieletnim. piwo wino wódka N % N % N % 1. nie potępiam 9 7,2 6 4,8 6 4,8 2. raczej nie potępiam 4 3,2 2 1,6 2 1,6 3. potępiam 87 69, ,2 1 80,8 4. raczej potępiam 18 14,4 12 9,6 11 8,8 5 trudno powiedzieć 4 3,2 4 3,2 4 3,2 6. brak odpowiedzi 3 2,4 2 1,6 1 0,8 Wykres 5. Ocena postępowania sprzedawcy, który sprzedaje alkohol nieletnim (odsetki badanych) piwo wino wódka Chcąc uzyskać szczegółowe dane: czy ankietowani interweniowali w sytuacjach sprzedaży alkoholu nieletnim - zadano im pytanie nr 3: Jeśli w czasie ostatnich 3 miesięcy był Pan(i) świadkiem sprzedaży lub podawania alkoholu osobie niepełnoletniej, to czy chociaż raz próbował Pan(i) podjąć jakąś interwencję? Poniższa tabela zawiera uzyskane wyniki, z których wynika, iż kobiety częściej niż mężczyźni podejmowały interwencję. Najbardziej preferowaną formą w obu grupach było zwrócenie uwagi sprzedawcy (kobiety - 11,6%; mężczyźni 8,0%), w następnej kolejności było powiedzenie czegoś ogólnie o niesprzedawaniu nieletnim (K 5,3%; M 6,4%) oraz zwrócenie uwagi kupującemu (K- 2,1%; M 4,8%). Nie podjęło żadnej interwencji 17,6% mężczyzn oraz 13,2% kobiet, którzy byli świadkami sprzedaży lub podawania alkoholu nieletnim.

9 9 Tabela 6. Rozkład wyników podjętych interwencji przez respondentów N % N % 1. tak, zwróciłem(am) uwagę sprzedawcy 22 11,6 8,0 2. tak, zwróciłem(am) uwagę niepełnoletniemu 4 2,1 6 4,8 3. tak, powiedziałem coś ogólnie o niesprzedawaniu alkoholu niepełnoletnim 5,3 8 6,4 4. tak, podjąłem(am) inną interwencję 1 0,5 0 0,0 5. nie, nigdy nie podjąłem(am) żadnej interwencji 25 13, ,6 6. nie pamiętam 12 6, ,2 7. nie dotyczy, nie byłem(am) świadkiem takiej sytuacji , ,0 Wykres 6. Podejmowane interwencje przez ankietowanych przy sprzedaży alkoholu nieletnim (odsetki badanych) kobiety mężczyźni Porównując uzyskane wyniki z pytania nr 3 z odpowiedziami na pytanie nr 5, wyraźnie zauważa się rozbieżność pomiędzy nimi. Ogółem blisko 85% ankietowanych potępia postępowanie sprzedawców, którzy sprzedają alkohol osobom nieletnim, a tylko niespełna 20% podejmuje w takich sytuacjach interwencje. Na pytanie nr 6: Czy uważa Pan(i), że w Mielcu osobie niepełnoletniej łatwo jest kupić napoje alkoholowe?, zdecydowana większość badanych kobiet, przyznaję że jest to bardzo łatwe lub raczej łatwe wyzwanie. Najwyższe wskaźniki w ich odpowiedziach odnotowano w kategorii piwo (69,9%), następnie wino (53,4%) oraz wódka (43,4%). Bardzo wymownym wynikiem jest fakt, iż żadna z badanych kobiet nie wskazała, że zakup piwa lub wina przez nieletnich jest niemożliwy, a w kategorii wódka, tylko jedna kobieta ma takie zdanie. Około ¼ respondentek nie ma sprecyzowanej opinii na ten temat.

10 Tabela 7. Opinia respondentek nt. dostępności napojów alkoholowych dla nieletnich piwo wino wódka N % N % N % 1.zdecydowanie łatwo 65 34, , ,0 2. raczej łatwo 67 35, , ,4 3. raczej trudno 11 5, , ,1 4. zdecydowanie trudno 1 0,5 2 1,1 6 3,2 5. jest to niemożliwe 0 0,0 0 0,0 1 0,5 6. trudno powiedzieć 44 23, , ,6 7. brak odpowiedzi 1 0,5 7 3,7 8 4,2 Wykres 7. Odsetki odpowiedzi respondentek na pytanie: Czy uważa Pan(i), że w Mielcu osobie niepełnoletniej łatwo jest kupić napoje alkoholowe? piwo wino wódka Analizując uzyskane wyniki (pytanie nr 6) w grupie mężczyzn, podobnie jak w grupie kobiet ¼ nie ma sprecyzowanego zdania na ten temat. Połowa respondentów płci męskiej uważa, że zakup piwa (52%) i wina (48%) jest bardzo łatwy, również podobnego zdania w kategorii wódka jest co trzeci mężczyzna. Wyższe wskaźniki od kobiet odnotowano w kategorii jest to niemożliwe. 4,8% respondentów uważa, że jest niemożliwy zakup piwa, natomiast po 5,6% w kategorii wino i wódka.

11 11 Tabela 8. Opinia respondentów nt. dostępności napojów alkoholowych dla nieletnich piwo wino wódka N % N % N % 1.zdecydowanie łatwo 27 21, , ,2 2. raczej łatwo 38 30, , ,0 3. raczej trudno 17 13, , ,8 4. zdecydowanie trudno 4 3,2 8 6,4 13,4 5. jest to niemożliwe 6 4,8 7 5,6 7 5,6 6. trudno powiedzieć 33 26, , ,6 7. brak odpowiedzi 0 0,0 1 0,8 3 2,4 Wykres 8. Odsetki odpowiedzi respondentów na pytanie: Czy uważa Pan(i), że w Mielcu osobie niepełnoletniej łatwo jest kupić napoje alkoholowe? piwo wino wódka W drugiej części ankiety poproszono 314 respondentów, aby wytypowali 5 osób z ich najbliższego otoczenia, mieszkających w Mielcu. Mogli to być znajomi lub członkowie rodziny, z którymi utrzymują na bieżąco kontakt lub są dobrze zorientowani w ich aktualnej sytuacji życiowej. Kolejne pytania ankiety odnosiły się do tej wytypowanej grupy osób. W wyniku takiego zabiegu poniższe dane ankiety z pytań 8,,12 odnoszą się do 1570-cio osobowej populacji mieszkańców Mielca. W poniższej tabeli zamieszczono odpowiedzi badanych na pytanie nr 7: czy, któraś z tych osób (5 wytypowanych znajomych) kiedykolwiek prowadziła samochód po spożyciu jakiejkolwiek ilości alkoholu? Z pośród 189 kobiet - 91 z nich (48,1%) odpowiedziało, że zna takie osoby, natomiast

12 12 74 kobiety (39,2%) udzieliły odpowiedzi negatywnej a 12,7 % odpowiedzi nie wiem. Wśród 125 ankietowanych mężczyzn odpowiedzi były następujące: 48-miu (38,4%) zna takie osoby, 49-ciu nie zna a 22,4% udzieliło odpowiedzi nie wiem. Wyniki przedstawiono poniżej w sposób tabelaryczny i graficzny (odsetki badanych). Tabela 9. Ilość respondentów znających osoby prowadzące samochód pod wpływem alkoholu Tak Nie Nie wiem N % 48,1 39,2 12,7 N % 38,4 39,2 22,4 Wykres 9,. Ilość respondentów znających osoby prowadzące samochód pod wpływem alkoholu (odsetki badanych) 39,2 12,7 48,1 tak nie nie wiem 39,2 22,4 38,4 tak nie nie wiem W pytaniu nr 8 osoby, które znają swoich znajomych jeżdżących po spożyciu alkoholu miały określić ile takich osób znają (spośród wcześniej wytypowanych 5 osób). określiły, że znają 161 takich osób, natomiast mężczyźni -6 osób. Sumując badani wskazali na 267 osób spośród 1570-cio osobowej populacji, co stanowi 17%. W kolejnym pytaniu nr 9 poproszono o wskazanie: Czy któraś z tych osób (5 osób z Pana/i otoczenia) spowodowała, że ich najbliżsi doznali szkód (np.: kłótnie, urazy, straty materialne, konflikty z prawem itp.) w związku z ich piciem? 27% ankietowanych kobiet i 18,4% mężczyzn wskazało, iż zna takie osoby w swoim najbliższym otoczeniu. Na pytanie nr ile takich osób znają (każdy z ankietowanych brał zawsze pod uwagę wcześniej wytypowane 5 osób) - kobiety wskazały ogółem 89 osób, natomiast mężczyźni tylko 29 osób. Daje to 118 osób czyli 7,5% z branej pod uwagę 1570-cio osobowej grupy.

13 13 Tabela. Respondenci znający osoby powodujące szkody u swoich najbliższych Tak Nie Nie wiem N % 27,0 54,0 19,0 N % 18,4 62,4 19,2 Wykres nr 11. Osoby powodujące szkody u swoich najbliższych (odsetki badanych) 92,5 badana populacja osoby powodujące szkody 7,5 W kolejnym fragmencie raportu analizowano jak duża jest w otoczeniu respondentów liczba osób mająca problemy alkoholowe. Potoczne rozumienie określenia problemy alkoholowe odnosi się do sytuacji, w których picie alkoholu przynosi osobie i jej najbliższym wymierne, widoczne i dotkliwe straty w życiu. Badanym zadano pytanie nr 11: Czy któraś z tych osób (5 osób z Pana/i otoczenia) Pana/i zdaniem ma problem z alkoholem? Spośród (314 osób) wszystkich odpowiedzi co czwarty respondent (77 osób) stwierdził, że zna takie osoby. W pytaniu nr 12 poproszono o wskazanie liczby tych osób: jeśli zna Pan/i takie osoby (wśród tych 5-ciu wcześniej wytypowanych) to ile ich jest? Badani wskazali ogółem na 117- sto osobową populację (K- 87; M- 30), co stanowi 7,4% z grupy 1570 osób branych pod uwagę. Tabela 11. Liczba respondentów, które znają osoby z problemem alkoholowym Tak N 52 % 27,5 N 25 % 20,0 Następnie zapytano respondentów (pytanie nr 13), ile ze wskazanych przez nich osób mających problemy w wyniku swojego picia, kiedykolwiek szukało pomocy specjalisty. Z grupy 117 osób (wynik z pytania nr 12) mających problemy z alkoholem tylko 26 osób zdaniem respondentów szukało specjalistycznego wsparcia (lekarza, psychologa, psychiatry, terapeuty).

14 14 Tabela 12. Liczba respondentów znających osoby szukające pomocy Tak N 15 % 17,2 N 11 % 36,7 Dopytując dalej zadano pytanie nr 15: Czy któraś z tych osób (z pytania nr 12) leczyła się lub aktualnie leczy się w związku ze swoimi problemami alkoholowymi? Z grupy problemowej 117 osób podjęło leczenie lub aktualnie jest w terapii w związku ze swoimi problemami alkoholowymi, 23 osoby (kobiety znają osób, natomiast mężczyźni -13), co stanowi ok. 20% ogólnej liczby grupy problemowej. B. Eksperyment badawczy W badaniu uczestniczyła grupa 6 niepełnoletnich, młodych ludzi (3 chłopców i 3 dziewczęta) oraz dwóch dorosłych opiekunów, którzy po każdej próbie sporządzali protokół. Każda z niepełnoletnich osób posiadała pisemną zgodę rodziców na udział w eksperymencie. Chcąc uzyskać reprezentatywny rozkład wyników dla miasta Mielca, badaniem objęto różne typy placówek handlowych, poczynając od dużych sklepów samoobsługowych, poprzez małe sklepiki osiedlowe, sklepy monopolowe kończąc na lokalach gastronomicznych typu kawiarnie, puby, pizzernie. Drugim kryterium doboru kontrolowanych placówek była ich lokalizacja. Wytypowano sklepy i lokale znajdujące się na osiedlach: Szafera, Smoczka, Niepodległości, Kusocińskiego, Kopernika, Lotników, Kościuszki, Kilińskiego, Wolności, Dziubków, Kazimierza Wielkiego, Żeromskiego, Młodego Robotnika. Wybierano zarówno te leżące bezpośrednio przy dużych zamieszkałych skupiskach ludzi jak też takie, które położone są na uboczu, do których wchodzi relatywnie mała liczba klientów. Szczegółowy rozkład wyników zawiera poniższa tabela. Tabela 14. Zakup alkoholu w poszczególnych typach placówek. ilość piwo wódka N % Zakup Zakup Zakup Zakup pozytywny negatywny pozytywny negatywny samoobsługowy 8 18, mały sklep spożywczy 11 25, monopolowy 11 25, pub 9 20, kawiarnia 2 4, Inny (pizzernia) 2 4, Ogółem 43 0,

15 15 Jak przedstawia powyższa tabela, najwięcej kontroli w Mielcu dokonano w małych sklepach spożywczych i sklepach monopolowych po 11, w następnej kolejności w pubach (9) i sklepach samoobsługowych (8), najmniej w kawiarniach i pizzerniach (po 2 kontrole). Bez problemu nieletni zakupili piwo w małych sklepach spożywczych i samoobsługowych, na 7 prób wszystkie pozytywne. W 9 pubach 4 próby pozytywne. Na 2 podejścia do prób zakupu piwa w sklepie monopolowym i kawiarni po 1 próbie pozytywnej. W pizzerniach na 2 próby zakupu obie pozytywnie. Przy próbach zakupu wódki na 14 prób odnotowano 9 pozytywnych i 5 negatywnych. Najłatwiej było zakupić wódkę osobie nieletniej w sklepach monopolowych (na 9 prób 6 zakończonych sukcesem ) oraz w małych sklepach spożywczych (na 4 próby 3 pozytywne). Niepowodzeniem zakończyła się próba zakupu wódki w sklepie samoobsługowym, gdzie sprzedawca poprosił o dowód osobisty lub inny dokument. Kilkakrotnie odnotowano ze strony sprzedawcy chęć doradzania podczas zakupu, sugerowanie lepszego towaru za przystępną cenę, jak również zapytanie: ile wam brakuje. W próbach negatywnych sprzedawcy pytali o wiek i prosili o dokument potwierdzający pełnoletność. Wykres nr 12. Liczba pozytywnych prób zakupu alkoholu, w odniesieniu do liczby i typów kontrolowanych podmiotów samoobsługowy mały sklep spożywczy monopolowy pub kawiarnia inny (pizzernia) liczba podmiotów gospodarczych ilość "zakupów" pozytywnych alkoholu Ogółem zespół badawczy podjął 43 próby zakupu alkoholu. W 31 próbach - co stanowi 72,1% nieletni odnieśli sukces.

16 16 Wykres nr 13. Próby zakupu napojów alkoholowych ogółem (odsetki badanych) 72,1% 27,9% próba negatywna próba pozytywna W 29 podmiotach gospodarczych podjęto próbę zakupu piwa w 22 przypadkach sprzedawcy skłonni byli dokonać sprzedaży. Do zakupu wódki podchodzono 14 razy, z czego 9 prób było pozytywnych. Tabela 15. Rozkład prób zakupów z podziałem na rodzaj napojów alkoholowych Rodzaj trunku Próba pozytywna Próba negatywna N % N % Piwo 22 75,9 7 24,1 Wódka 9 64,3 5 35,7 Wykres nr 14. Próby zakupu piwa (odsetki badanych) 24,1% 75,9% próba pozytywna próba negatywna Wykres nr 15. próby zakupu wódki (odsetki badanych) 35,7% 64,3% próba pozytywna próba negatywna

17 17 Analizując uzyskane dane, zaobserwowano różnicę w dostępności alkoholu ze względu na płeć i rodzaj trunku. Jak przedstawia poniższa tabela, w kategorii piwo tylko jeden sprzedawca na trzech nie chciał sprzedać dziewczynie alkoholu. W kategorii wódka zachowania sprzedawców były odwrotne, tylko 33,3% z nich było skłonnych sprzedać alkohol. Chłopcy w kategorii piwo mieli 12 (85,7%) prób pozytywnych. Podobne odsetki odnotowano w kategorii wódka. Tabela 16. Wyniki prób zakupu napojów alkoholowych z podziałem na płeć kategoria piwo Płeć kupującego Dziewczęta Chłopcy Efekt piwo zakupu N % Pozytywny 66,7 Negatywny 5 33,3 Pozytywny 12 85,7 Negatywny 2 14,3 Tabela 17. Wyniki prób zakupu napojów alkoholowych z podziałem na płeć kategoria wódka Płeć kupującego Dziewczęta Chłopcy Efekt wódka zakupu N % Pozytywny 2 33,3 Negatywny 4 66,7 Pozytywny 7 87,5 Negatywny 1 12,5 Wykres nr 16. Wyniki prób zakupu napojów alkoholowych z podziałem na płeć i rodzaj napoju (odsetki badanych) dziweczęta -zakup piwa 66,7 33,3 chłopcy - zakup piwa 85,7 14,3 dziewczęta - zakup wódki 33,3 66,7 chłopcy - zakup wódki 87,5 12, zakup pozytywny zakup negatywny

18 18 Rozpatrując wyniki wszystkich prób zakupu napojów alkoholowych dokonanych przez dziewczęta, można stwierdzić, że ponad połowa z nich (57,1%) dokonała zakupu pozytywnego. U chłopców wynik ten jest zdecydowanie wyższy i wynosi 86,4%. Sprzedawcy trzykrotnie częściej odmawiali zakupu dziewczętom niż ich rówieśnikom. Z powyższego opisu można wnioskować, iż płeć kupującego odgrywa dużą rolę przy zakupie. Różnicę tą można uzasadnić w dwojaki sposób. Jeden to różnica w wyglądzie, gdzie chłopcy zdecydowanie przewyższają wzrostem i masą ciała swoje koleżanki ( na oko wyglądają doroślej ), drugi to brak umiejętności odmowy sprzedawców w chwili zakupu alkoholu przez dobrze zbudowanego konsumenta płci męskiej. Tabela 18. Wyniki prób zakupu napojów alkoholowych ogółem z podziałem na płeć Płeć kupującego Dziewczęta Chłopcy Efekt Ogółem zakupu N % Pozytywny 12 57,1 Negatywny 9 42,9 Pozytywny 19 86,4 Negatywny 3 13,6 Wykres nr 17 i 18. Wyniki prób zakupu napojów alkoholowych ogółem (odsetki badanych) Dziewczęta Chłopcy 42,9 57,1 13,6 86,4 Próba pozytywa Próba negatywna Próba pozytywa Próba negatywna Jak okazało się w badaniach bardzo ważnym czynnikiem w próbach zakupu alkoholu przez nieletnich jest wiek i płeć sprzedawcy. Z poniższych danych wynika, że im młodszy wiek sprzedawcy, tym większy odsetek prób pozytywnego zakupu. Bezpośredni kontakt młodego sprzedawcy z młodym konsumentem oraz brak umiejętności zażądania dokumentu jest czynnikiem sprzyjającym nieletniemu, który przewiduje zakup alkoholu. W przeważającej większości przypadków, to kobiety podawały alkohol nieletnim, gdyż znacznie częściej to one są sprzedawcami (stosunek 3:1).

19 19 Tabela 17. Wiek i płeć sprzedawcy a efekt zakupu (odsetki badanych) Płeć sprzedawcy kobieta mężczyzna Wiek sprzedawcy Efekt zakupu Pozytywny Negatywny N % N % Młody 8 25,0 2 6,3 Średni 31,3 7 21,9 Starszy 5 15,6 0 0,0 Młody 7 63,6 2 18,2 Średni 1 9,1 1 9,1 Starszy 0 0,0 0 0,0 V. Podsumowanie Niniejszy raport jest pierwszą próbą pomiaru natężenia zjawiska dostępności alkoholu dla nieletnich na terenie miasta Mielca, jak również badania opinii i postaw dorosłych mieszkańców w/w kwestii. Stanowi on materiał, dzięki któremu można skonfrontować opinię sprzedawców nt. przestrzegania zakazu sprzedaży alkoholu osobom nieletnim z rzeczywistością. Jak wynika z deklaracji sprzedawców podczas szkoleń dla sprzedawców napojów alkoholowych, które odbyły się w maju 2003 roku, na zlecenie Urzędu Miejskiego w Mielcu, alkohol nieletnim nie jest sprzedawany. Sprzedawcy twierdzili, że przestrzeganie zakazu sprzedaży napojów alkoholowych nieletnim jest dla nich bardzo ważną kwestią, choć niekiedy nie mają na to wpływu (np. dorosły kupuje piwo w imieniu nieletniego). Z przedstawionych badań wynika, że rzeczywistość jest niestety inna: 1. 72,1% wszystkich podjętych prób zakupu napojów alkoholowych przez osoby nieletnie zakończyło się pozytywnie. W rozbiciu na rodzaj napojów alkoholowych pozytywnych było 75,9% podjętych prób zakupu piwa oraz 64,3% próby zakupu wódki. 2. Bez większych trudności nieletni kupują piwo w małych sklepach spożywczych, samoobsługowych i pizzerniach wszystkie pozytywne. W pozostałych podmiotach gospodarczych (puby, sklepy monopolowe, kawiarnia) wynik 50% sukcesu. W kategorii wódka, na 14 prób zakupu odnotowano 9 pozytywnych. Najłatwiej wódkę osobie nieletniej było zakupić w małych sklepach spożywczych (na 4 próby 3 pozytywne oraz w sklepach monopolowych (gdzie ponad 60% sprzedawców było skłonnych sprzedać alkohol osobie nieletniej).

20 20 3. Podczas analizy wyników stwierdzono różnicę w dostępności alkoholu ze względu na płeć kupującego i rodzaj trunku. Alkohol zdecydowanie łatwiej jest zakupić chłopcom niż dziewczętom. W kategorii piwo chłopcy w 85,7% zakończyli próbę wynikiem pozytywnym natomiast ich rówieśniczki w 66,7%. Znaczna różnicę pomiędzy płciami odnotowano w kategorii wódka, gdzie chłopcy ponad dwukrotnie częściej (87,5%) dokonywali pozytywnych prób zakupów niż ich rówieśniczki (33,3%). 4. Ważnym czynnikiem podczas prób zakupu alkoholu przez nieletnich okazał się wiek i płeć sprzedawcy, im młodszy sprzedawca - tym łatwiej dokonać zakupu osobie nieletniej. 5. Zdecydowana większość ankietowanych (85%) potępia zachowanie sprzedawców polegające na sprzedaży alkoholu osobie nieletniej. Na podstawie uzyskanych danych można zaobserwować pewną zależność. Natężenie postawy potępiam wzrasta wraz z mocą trunku. Podobną tendencję widzimy w kategoriach liberalnych ( nie potępiam ; raczej nie potępiam ), im słabszy alkohol, tym większe przyzwolenie na sprzedaż osobie nieletniej. 6. Przeciwieństwem dużej liczby osób potępiających zachowania sprzedawców jest bardzo mała liczba (niespełna 20%) interwencji osób dorosłych w przypadku zaobserwowania takich sytuacji. Najbardziej preferowaną formą było zwrócenie uwagi sprzedawcy (kobiety - 11,6%; mężczyźni 8,0%), w następnej kolejności było powiedzenie czegoś ogólnie o niesprzedawaniu nieletnim (K 5,3%; M 6,4%) oraz zwrócenie uwagi kupującemu (K- 2,1%; M 4,8%). Do nie podjęcia żadnej interwencji przyznaje się 17,6% mężczyzn oraz 13,2% kobiet. 7. Tylko 30,7% kobiet i 28% mężczyzn przypomina sobie aby sprzedawca prosił młodo wyglądającego klienta o okazanie dokumentu potwierdzającego jego wiek. Bez mała 60% badanych (w obu grupach) nie było świadkami takiej sytuacji. 8. Zdecydowana większość badanych jest zdania, iż zakup alkoholu przez nieletniego jest bardzo łatwy. Niepełnoletnim najłatwiej jest kupić piwo. Zdanie, iż jest to niemożliwe ma tylko 21 osób (6,7%). 9. Z badanej grupy (314 osób) 48,1% kobiet i 38,4% mężczyzn wskazało na znajomość osób, które kiedykolwiek prowadziły samochód po spożyciu alkoholu. Ankietowani podali, że ogółem znają 118 takich osób ( z grupy 1570-ciu osób branych pod uwagę).

21 21. 24,5% wszystkich uczestników badania wskazało, ze zna osoby mające wyraźne problemy alkoholowe, wskazując ogółem ilościowo 117-sto osobową grupę. O pomoc do specjalisty zwróciło się tylko 29 osób, z czego terapię podjęło 23 z nich. V. Zalecenia profilaktyczno-interwencyjne Dzięki uzyskanym wynikom i dokonanej analizie ilościowej i jakościowej materiału empirycznego można wysunąć kilka praktycznych zaleceń: Proponuje się kontynuować działania szkoleniowo informacyjne dla sprzedawców i właścicieli podmiotów gospodarczych w zakresie odpowiedzialności prawnej jak i społecznej w przypadku sprzedaży napojów alkoholowych osobom niepełnoletnim Znaczący w tym przedsięwzięciu jest fakt wyposażenia sprzedawców w umiejętności asertywnej odmowy sprzedaży napojów alkoholowych osobom nieletnim. Należy konsekwentnie egzekwować każdy przypadek łamania zapisu ustawy poprzez wszczęcie procedury cofnięcia zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych wobec nieuczciwych sprzedawców. Podjęcie działań edukacyjnych skierowanych do społeczeństwa, mających na celu podniesienie świadomości społecznej i ilości podejmowanych interwencji w przypadku sprzedaży alkoholu nieletnim. Podnoszenie poziomu świadomości i wiedzy społeczeństwa nt. problemów alkoholowych oraz systemu pomocowego poprzez nawiązanie współpracy z lekarzami pierwszego kontaktu. Dalsze systematyczne monitorowanie sprzedaży napojów alkoholowych w Mielcu, ze szczególnym uwzględnieniem prób zakupu napojów alkoholowych przez nieletnich. Zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej dla osób z problemami alkoholowymi, np. poprzez uruchamianie programów profilaktyczno - pomocowych w zakładach pracy.