KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Amerykańska polityka zagraniczna w programach wyborczych demokratów i republikanów Październik 1996 Zbigniew Kudaś Informacja Nr 413 Sierpniowe konwencje partii demokratycznej i republikańskiej przyjęły programy wyborcze, formułujące stanowiska tych ugrupowań w najważniejszych kwestiach polityki wewnętrznej i zagranicznej USA. W praktyce politycznej Stanów Zjednoczonych programy te nie są wiążące dla kandydatów demokratów i republikanów do Białego Domu. Odzwierciedlają jednak sposób myślenia elit partyjnych i wpływy grup społecznych, organizacji etnicznych i religijnych, a także różnych grup nacisku. Polityka zagraniczna Stanów Zjednoczonych została w odmienny sposób przedstawiona w platformie demokratycznej i w programie republikanów. Dla partii demokratycznej była to okazja do wyeksponowania sukcesów Administracji Clintona w umacnianiu przywództwa amerykańskiego w świecie i w podejmowaniu wyzwań "nowej ery". Dokument republikański akcentuje niepowodzenia obecnej Administracji i wskazuje na zagrożenia dla przywódczej roli USA w świecie i bezpieczeństwa amerykańskiego. Obecna, stosunkowo stabilna sytuacja międzynarodowa, kształtowanie się europejskiej polityki obecnej Administracji ("Nowa Wspólnota Atlantycka") i jej bardziej pragmatyczne podejście do stosunków z Rosją będą utrudniały kandydatowi partii republikańskiej Robertowi Dole wykazanie wyborcom, że polityka zagraniczna Stanów Zjednoczonych wymaga głębokiej reorientacji.
BSE 1 I. Prezydenckie kampanie wyborcze w Stanach Zjednoczonych organizowane są od lat według dobrze utrwalonych i sprawdzonych reguł postępowania. Kandydat partii demokratycznej czy republikańskiej, poważnie zabiegający o sukces wyborczy, stara się lokować w centrum sceny politycznej i zyskać uznanie przede wszystkim w oczach szeroko rozumianej warstwy średniej ("middle class"). Kandydaci odwołują się więc do tradycyjnych wartości, uznawanych przez tę część elektoratu za priorytetowe (rodzina, praca, podatki, bezpieczeństwo socjalne, walka z przestępczością i plagą narkomanii, silna pozycja USA w świecie). Operując generalnymi hasłami i sloganami unikają oni jednocześnie zbyt daleko idących konkretyzacji swoich programów, wywołujących z reguły kontrowersje i podziały wśród wyborców. Takie podejście oznacza, że w walce o prezydenturę znacznie bardziej liczą się cechy osobowościowe i charaktery kandydatów, ich zdolność do identyfikowania się z odczuciami i nastrojami wyborców oraz telegeniczność niż formułowanie szczegółowych założeń programowych. Trzeba przy tym podkreślić, że dla większości wyborców kluczowe znaczenie ma ich stabilizacja ekonomiczna i tego właśnie potwierdzenia szukają w kandydatach obydwu partii do Białego Domu. Tak więc zapowiedź pewnej obniżki podatków czy wprowadzenia nowych ulg podatkowych będzie przyjęta przychylnie, natomiast daleko sięgająca reforma systemu ubezpieczeń zdrowotnych, burząc istniejące status quo, naraża kandydata na utratę wielu głosów. Stąd też naczelnym zadaniem sztabów wyborczych nie jest wcale sprawna transformacja poglądów ich kandydatów w program wyborczy, ale możliwie trafna analiza oczekiwań elektoratu i odpowiednia do tego prezentacja kandydata. Jakie zatem znaczenie ma program wyborczy (tzw. platforma), opracowywany co cztery lata przez Komisje Programowe Partii Demokratycznej i Republikańskiej bezpośrednio przed konwencjami krajowymi tych partii, zatwierdzany następnie wraz oficjalnymi nominacjami kandydatów do prezydentury? W powszechnej opinii znawców spraw amerykańskich platforma wyborcza partii nie jest w praktyce wiążąca dla kandydata tej partii do Białego Domu. Nie może on, ze względów politycznych, wystąpić publicznie przeciwko programowi swojej partii, uchwalonemu na jej krajowej konwencji. Niejednokrotnie jednak program ten nie odzwierciedla w pełni stanowiska ani sposobu myślenia kandydata, który po uzyskaniu oficjalnej nominacji kieruje się już wyłącznie własnymi tezami programowymi w walce o prezydenturę. Platforma wyborcza ma natomiast kapitalne znaczenie dla właściwego odczytania i analizy poglądów dominujących w szeregach danej partii na najważniejsze sprawy kraju. Platforma odzwierciedla regionalny układ sił w partii, wpływy różnych grup społecznych, organizacji etnicznych i religijnych, a także stosunek do świata zewnętrznego. Obrazuje więc, do jakich grup elektoratu dana
2 BSE partia się zwraca, a także - z jakim zestawem wartości i poglądów partia chce być długofalowo identyfikowana. Co więcej - w razie wygrania wyborów prezydenckich skład personalny nowej Administracji będzie w znacznym stopniu odzwierciedlał trendy wiodące w łonie danej partii. Platformy wyborcze obu partii są uważnie analizowane przez ekspertów i instytuty politologiczne, a także służby zagraniczne innych krajów. Sprawy zagraniczne tradycyjnie odgrywają w prezydenckiej kampanii wyborczej rolę drugorzędną. Zainteresowanie społeczeństwa amerykańskiego polityką zagraniczną było zawsze niewielkie, a zmniejszyło się jeszcze bardziej po zakończeniu okresu zimnej wojny. Pojawiające się, zwłaszcza w partii republikańskiej, tendencje neoizolacjonistyczne, powszechna niechęć do programów pomocy dla zagranicy czy angażowania się militarnego USA w jakiekolwiek operacje zagraniczne są, ze względów wewnątrzpolitycznych, równoważone naciskiem na utrzymanie mocarstwowej pozycji Ameryki i potęgi sił zbrojnych, a także na promowanie pokoju i demokracji w świecie. W kontekście kampanii wyborczej eksponowane są także wiedza i doświadczenie kandydatów w polityce zagranicznej, mające zapewnić, że bezpieczeństwo Stanów Zjednoczonych oddane będzie w pewne ręce. II. Program wyborczy partii demokratycznej, zatwierdzony na krajowej konwencji w Chicago w dniach 26-29 sierpnia br., zawiera stosunkowo rozbudowaną część poświęconą polityce zagranicznej. Stratedzy demokratów doszli najprawdopodobniej do wniosku, że po początkowych oskarżeniach Administracji Clintona o brak profesjonalizmu w polityce zagranicznej ostatnie lata przyniosły Stanom Zjednoczonym wystarczająco dużo sukcesów na arenie międzynarodowej, by można to było wykorzystać w kontekście wyborczym. Polityka zagraniczna USA została przedstawiona w platformie wyborczej w dwóch płaszczyznach: 1. Osiągnięcia Administracji Clintona Administracja Clintona docenia osiągnięcia poprzedników, prowadzące do zwycięstwa w zimnej wojnie przeciwko komunizmowi. Jednakże nowa era wymagała przywództwa rozumiejącego zmieniające się wyzwania i będącego w stanie zapewnić Stanom Zjednoczonym bezpieczeństwo oraz wolność i pokój na świecie. Wymagało to nie tylko siły i elastyczności, ale także wyzbycia się mentalności zimnej wojny, w której dotąd tkwią republikanie. W ciągu ostatnich czterech lat Administracja Clintona doprowadziła do zasadniczej zmiany stosunków z Rosją. Rosyjska broń nuklearna nie jest już więcej wymierzona w amerykańskie miasta, a arsenał nuklearny obu państw uległ znaczącej redukcji. Amerykańskie wysiłki doprowadziły do umocnienia demokracji w Rosji i rozpoczęcia reform wolnorynkowych. Rosyjskie wojska wycofały się
BSE 3 całkowicie z krajów bałtyckich. Cztery lata temu NATO - będące podstawą bezpieczeństwa Zachodu - traciło poparcie i sens istnienia. Dzisiaj, dzięki wysiłkom i przywództwu obecnej Administracji, dobitnie wykazało swoją skuteczność w Bośni, nawiązało owocną współpracę z innymi krajami w ramach Partnerstwa dla Pokoju i przygotowuje się do przyjęcia nowych członków z Europy Środkowej. Administracja Clintona odniosła znaczące sukcesy na Bliskim Wschodzie, gdzie w ciągu ostatnich lat osiągnięto realny postęp w ustanowieniu pokoju między krajami arabskimi i Palestyńczykami a Izraelem. USA przyczyniły się także do rozpoczęcia historycznych negocjacji między stronami konfliktu w Północnej Irlandii. Platforma odnotowuje także inne konkretne sukcesy tej Administracji - doprowadzenie do zamrożenia programu nuklearnego, realizowanego przez Koreę Północną, przywrócenie demokracji na Haiti czy współdziałanie w likwidacji systemu apartheidu w RPA. Program podkreśla zasługi Administracji Clintona w tworzeniu warunków do swobodnej wymiany handlowej i otwieraniu zagranicznych rynków zbytu na amerykańskie towary - szczególnie w handlu między krajami Ameryki Północnej i Południowej oraz w regionie Azji i Pacyfiku. Przywództwo Administracji Clintona zyskało, według programu demokratów, szacunek i uznanie sojuszników i partnerów Ameryki na całym świecie. Partia Republikańska prezentuje tymczasem inne podejście do bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych. Zbyt często opowiada się ona za działaniem w pojedynkę (w imię niezależności) lub nie podejmowaniem żadnych kroków. Takie "krótkowzroczne podejście" podważa skuteczność działań dyplomatycznych i odzwierciedla niewystarczające zrozumienie zagrożeń i wyzwań nowej ery. 2. Priorytetowe kierunki działania Platforma wyborcza partii demokratycznej wymienia dwa podstawowe cele amerykańskiej polityki zagranicznej. Pierwszym jest wzmocnienie bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych, drugim natomiast - umacnianie pokoju i demokracji w świecie. a/ Administracja Clintona uczyniła wiele dla wzmocnienia i restrukturyzacji amerykańskich sił zbrojnych. Mimo zmniejszenia liczebności armii jej gotowość bojowa, jakość używanego sprzętu oraz warunki materialne i socjalne personelu uległy znacznej poprawie. Dzięki wysiłkom obecnej Administracji "Stany Zjednoczone są gotowe do walki wspólnie z sojusznikami tam gdzie jest to możliwe lub samotnie jeżeli nie ma innego wyjścia." Zwraca tu uwagę pojawiający się także w innych częściach programu demokratów wątek współdziałania z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi w rozwiązywaniu problemów międzynarodowych. Ten akcent na multilateralizm w działaniu wyraźnie odróżnia
4 BSE platformę demokratyczną od republikańskiej. Partia demokratyczna wyraźnie opowiada się w swoim programie za znaczącą redukcją zapasów broni nuklearnej oraz całkowitym wyeliminowaniem broni biologicznej i chemicznej. Program podkreśla zasługi Administracji Clintona w kwestiach kontroli zbrojeń i nieproliferacji. Dzięki układom START I i START II rosyjskie i amerykańskie arsenały broni nuklearnej będą zredukowane o dwie trzecie. Administracja nie dopuściła do powstania kolejnych państw nuklearnych przy rozpadzie ZSRR, skłaniając Ukrainę, Białoruś i Kazachstan do rezygnacji z broni nuklearnych, pozostawionych na ich terytoriach. W wyniku intensywnych zabiegów dyplomacji amerykańskiej układ o nierozprzestrzenianiu broni nuklearnej NPT został przedłużony na czas nieokreślony. Demokraci opowiedzieli się za jak najszybszym zakończeniem negocjacji nad układem o całkowitym zakazie prób nuklearnych CTBT (układ ten został uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ we wrześniu br., a prezydent Clinton podpisał go już na samym początku obecnej 51-ej Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ) oraz za niezwłoczną ratyfikacją konwencji o zakazie broni chemicznej (w wyniku ogromnego upolitycznienia sprawy ratyfikacji w Senacie kontrolowanym przez republikanów Administracja Clintona zdecydowała się na czasowe wycofanie konwencji spod obrad Senatu). Demokraci popierają także przyznanie wystarczających funduszy na pomoc dla Rosji w eliminowaniu zapasów broni nuklearnej i chemicznej. Platforma demokratyczna, zapowiadając podjęcie prac nad narodowym programem przeciwrakietowym (NMD) chroniącym terytorium USA przed atakiem rakiet dalekiego zasięgu (taki system ma być uruchomiony do 2003 roku), ostro krytykuje republikański plan przeznaczenia 60 miliardów doi. na realizację systemu obrony przeciwrakietowej w kosmosie ("Star Wars"). Według demokratów taki program oznaczałby marnotrawstwo środków finansowych i pogwałcenie istniejących porozumień międzynarodowych o kontroli zbrojeń. Ten fragment programu demokratów zawiera ponowną krytykę republikanów jako partii niezdolnej do "zrozumienia wyzwań nowej ery" dla bezpieczeństwa USA, takich jak międzynarodowy terroryzm, zorganizowana przestępczość czy handel narkotykami. Tymczasem obecna Administracja podjęła "najbardziej agresywną kampanię w historii USA" przeciwko tym wyzwaniom, włączając w to ostre sankcje wobec krajów popierających ugrupowania terrorystyczne (Iran, Irak, Libia, Sudan, Syria). Wzmocnieniu uległy służby wywiadowcze i struktury FBI do walki ze zorganizowaną przestępczością i terroryzmem. Dla większej skuteczności działania Stany Zjednoczone będą dążyć do szerokiej współpracy międzynarodowej na tym polu. b/ Umacnianie pokoju i demokracji w świecie jest w dużej mierze zależne od siły państwa i skuteczności jego dyplomacji. W ocenie demokratów partia republikańska zbyt często niedoceniała znaczenia dyplomacji, dokonując niepo-
BSE 5 trzebnych cięć w wydatkach na te cele i lekceważąc znaczenie demokracji i praw człowieka na świecie dla bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych. Nie mogąc się wyzwolić ze sposobu myślenia typowego dla okresu zimnej wojny republikanie nie posiadają żadnej sensownej strategii umacniania globalnego pokoju i demokracji. Program demokratów wyraża przekonanie, że kluczem do umocnienia pokoju światowego są przyjazne stosunki między wielkimi mocarstwami. Tą przesłanką kierowała się Administracja Clintona podejmując pokojową inicjatywę w Bośni, zawierając nowe porozumienia o bezpieczeństwie z Japonią czy zachęcając do dalszych wysiłków pokojowych na Bliskim Wschodzie i Północnej Irlandii/Program ponownie akcentuje tu przywiązanie demokratów do multilateralizmu w polityce zagranicznej stwierdzając, że działania na rzecz pokoju i demokracji podejmowane będą, gdzie tylko jest to możliwe, "wspólnie z sojusznikami i partnerami USA, z ONZ i innymi organizacjami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo - tak by dzielić ryzyko i koszty amerykańskiego przywództwa". Platforma demokratyczna przedstawia priorytety polityki USA w poszczególnych regionach, zaczynając od Europy i Rosji. Bezpieczeństwo Europy leży w żywotnym interesie USA. Stany Zjednoczone muszą pozostać obecne w Europie, gdzie uczestniczyły w dwóch wojnach światowych. W amerykańskim interesie jest dążenie do powstania "wspólnoty wolnych, demokratycznych i pokojowych narodów, złączonych więzami politycznymi, bezpieczeństwa, ekonomicznymi i kulturalnymi, obejmującejpółnocną Amerykę i Europę". Ta doniosła deklaracja znalazła wkrótce swoje uszczegółowienie w głośnym przemówieniu amerykańskiego sekretarza stanu Warrena Christophera, wygłoszonym w Stuttgarcie w dniu 6 września br. Wezwał on do utworzenia do 2000 roku Nowej Wspólnoty Atlantyckiej, odzwierciedlającej głębsze partnerstwo USA z bardziej zintegrowaną Europą. Nowe i poszerzone NATO pozostawałoby filarem bezpieczeństwa europejskiego, a demokratyczna Rosja byłaby pełnym partnerem Wspólnoty. Współdziałanie NATO z Rosją przybrałoby formę zinstytucjonalizowaną, poprzez zawarcie oficjalnej Karty Współpracy. Wreszcie, Warren Christopher wezwał do intensyfikacji działań zmierzających do integracji gospodarki europejskiej i amerykańskiej, tak by w konsekwencji powstał wolny i otwarty Rynek Transatlantycki. Zarówno program wyborczy jak i przemówienie Christophera zawierają zapowiedź rychłego rozszerzenia NATO o kilka krajów z Europy Środkowej, przy czym sekretarz stanu wskazał konkretnie na przyszłoroczny szczyt NATO jako czas i miejsce wystosowania zaproszenia dla niektórych państw do rozpoczęcia negocjacji. Także, platforma i wystąpienie Christophera podkreślają zdecydowane zainteresowanie Stanów Zjednoczonych udzieleniem pomocy ekonomicznej Ukrainie i utrzymaniem jej niepodległości, a w perspektywie - jej integracją z
6 BSE Europą. Zwraca tu uwagę brak jakiejkolwiek wzmianki o Białorusi. Platforma demokratów wylicza wysiłki Administracji Clintona w celu rozwiązania konfliktów między Grecją a Turcją, w Bośni, w Północnej Irlandii i na Cyprze. Zauważalna jest też zmiana tonu wobec Rosji. Demokraci popierają zmiany prowadzące do powstania pokojowej i prosperującej Rosji. Ale jednocześnie podkreślają, że kształtując stosunki z Rosją Ameryka będzie szukać płaszczyzn współpracy tam gdzie jest to możliwe i otwarcie wskazywać na różnice tam gdzie one występują. Nie ma więc już mowy o "strategicznym partnerstwie" między Rosją a Stanami Zjednoczonymi z wczesnego okresu Administracji Clintona. Platforma z pewnością odzwierciedla znaczącą reorientację polityki amerykańskiej wobec Rosji, w świetle narastającej niepewności co do dalszych wydarzeń w tym kraju, a także w kontekście krystalizowania się europejskiej polityki Administracji. Podkreślenie w przemówieniu Christophera wagi stosunków z Rosją odbierane jest przez obserwatorów przede wszystkim jako próba łagodzenia sprzeciwu Rosji wobec rozszerzenia NATO, którym ani teraz ani w przyszłości nie będzie ona objęta. Program wyborczy partii demokratycznej wyraża uznanie dla Administracji Clintona za bliską współpracę z Japonią w zakresie bezpieczeństwa (nowe porozumienie dwustronne), z Koreą w odniesieniu do przyszłego zjednoczenia obydwu państw koreańskich jak również za stanowczość w obronie Tajwanu (wysłanie jednostek marynarki wojennej do cieśniny tajwańskiej w czasie ćwiczeń chińskiej armii ludowej w tym regionie). Demokraci są jednak przeciwni izolowaniu ChRL - uważają, że rozwijanie wielopłaszczyznowej współpracy z Chinami przynosi więcej korzyści w tak ważnych kwestiach, jak nieproliferacja broni i technologii nuklearnych, prawa człowieka czy wolny handel. Platforma odrębnie eksponuje sukcesy prezydenta Clintona w tworzeniu warunków do trwałego pokoju na Bliskim Wschodzie. Podkreśla jednocześnie tradycyjne poparcie partii demokratycznej dla specjalnych stosunków USA z Izraelem, "opartych o te same wartości, wzajemne przywiązanie do demokracji oraz strategiczny sojusz niosący korzyści obydwu krajom". Działając na rzecz umacniania demokracji i praw człowieka partia demokratyczna popiera dalsze finansowanie Narodowej Fundacji na rzecz Demokracji (the National Endowment for Democracy), Radia Wolna Europa i innych regionalnych rozgłośni radiowych promujących demokrację. Część programu wyborczego demokratów poświęca polityce zagranicznej kończy się ostrym atakiem na republikanów za szkody poczynione amerykańskiemu przywództwu w wyniku cięć budżetowych w wydatkach na służbę zagraniczną, niewywiązywania się z międzynarodowych zobowiązań (zaległości w płaceniu składek ONZ-owskich), redukcji pomocy amerykańskiej dla najbiedniejszych populacji na świecie. W wyniku działań republikanów (poprzednia Administracja) Stany Zjednoczone zajmują ostatnie miejsce wśród krajów rozwiniętych w ogólnoświatowej walce ze śmiertelnością niemowląt, katastrofami naturalnymi
BSE 7 i degradacją środowiska naturalnego. Tezy programów wyborczych partii demokratycznej i republikańskiej pojawiają się także w wystąpieniach czołowych polityków. W ocenie wielu obserwatorów stuttgarckie przemówienie Christophera miało, poza przesłankami merytorycznymi, oczywisty kontekst wyborczy. W innym wystąpieniu, przed senacką komisją stosunków międzynarodowych w dniu 1 sierpnia br., sekretarz stanu stwierdził m.in., że amerykańskie przywództwo jest tak samo dzisiaj potrzebne dla zachowania pokoju światowego, jak było w okresie zimnej wojny. I dodał, że prezydent Clinton "wygrywa spór o zaangażowanie międzynarodowe Stanów Zjednoczonych ze zwolennikami tendencji neoizolacjonistycznych". Aluzje do stanowiska prezentowanego przez pewien odłam partii republikańskiej są tu przejrzyste. III. Program wyborczy partii republikańskiej, zatwierdzony na krajowej konwencji tej partii w San Diego w dniach 12-16 sierpnia br., miał zupełnie inny charakter. Zawiera on bardzo ostrą krytykę polityki zagranicznej Administracji Clintona. Nie zapewnia ona przywództwa amerykańskiego w świecie, jest chaotyczna i nie zmierza do realizacji żadnych celów strategicznych USA. Już na samym początku program republikanów stwierdza, że są oni partią popierającą "utrzymanie pokoju poprzez siłę", a interesy Stanów Zjednoczonych przedkładają ponad interesy innych krajów i ONZ. Bezpieczeństwo i pomyślność społeczeństwa amerykańskiego oraz sukcesy w szerzeniu wartości demokratycznych, odniesione przez dwóch poprzednich prezydentów republikańskich, są teraz zagrożone w wyniku polityki zagranicznej obecnej Administracji. W ciągu ostatnich lat bezpieczeństwo Ameryki uległo znacznemu pogorszeniu. Przyszłość demokracji w Rosji jest dzisiaj bardziej niepewna niż kiedykolwiek od czasu upadku ZSRR. Kuba bezkarnie zestrzeliwuje samoloty z obywatelami amerykańskimi nad wodami międzynarodowymi, a Korea Północna uzyskała od Administracji Clintona bezprecedensowe ustępstwa w sprawie swojego programu nuklearnego. W wielu krajach Afryki dochodzi do rozpadu państwowości i ogromnych tragedii ludzkich (Somalia, Ruanda, Burundi, Liberia). Obecna Administracja była przeciwna zniesieniu embarga na dostawy broni do Bośni, co ułatwiło Iranowi uzyskanie wpływów w tym kraju (dostawy uzbrojenia, ochotnicy). Twarde deklaracje Clintona z poprzedniej kampanii wyborczej w sprawie Chin nie znalazły odzwierciedlenia w później realizowanej polityce. "Słabość tego prezydenta, jego brak zdecydowania i częste zmienianie stanowiska" podważyły amerykańskie przywództwo w świecie. Dla uniknięcia katastrofy trzeba zapewnić, by Biały Dom został objęty przez człowieka zdolnego utrzymać potęgę i suwerenność Ameryki. Po tych ostrych uwagach wstępnych platforma republikańska omawia stanowisko partii w kluczowych sprawach polityki zagranicznej. Znaczenie prioryteto-
8 BSE we mają stosunki z Europą. Według kandydata republikańskiego do prezydentury Boba Dole'a - "bezpieczeństwo Europy jest nieodłącznie związane z bezpieczeństwem Stanów Zjednoczonych, a przywództwo amerykańskie jest niezbędne dla bezpieczeństwa europejskiego". Według platformy stosunki USA z Europą muszą być nadal oparte na Sojuszu Północnoatlantyckim, a Stany Zjednoczone powinny wykorzystać zwycięstwo w zimnej wojnie dla konsolidacji swojej pozycji na kontynencie europejskim. Partia republikańska wzywa do rychłego (do 1998 roku) przyjęcia Polski, Czech i Węgier, wykazujących największe przywiązanie do demokratycznych ideałów NATO, do tej organizacji. Program republikański odrzuca dotychczasową politykę USA w Bośni. Mimo wysiłków republikanów w Kongresie, zmierzających do zniesienia embarga na dostawy broni do Bośni, Bill Clinton skorzystał z prawa weta by zablokować tę legislację. Podporządkował w ten sposób narodowe interesy amerykańskie ONZowi, dopuszczając jednocześnie do udzielenia Bośni pomocy wojskowej przez Iran. Platforma republikańska bardzo krytycznie odnosi się do polityki USA wobec Rosji, szczególnie w takich kwestiach jak wojna w Czeczenii, rosyjski szantaż ekonomiczny wobec byłych republik Związku Radzieckiego czy sprzedaż technologii nuklearnej Iranowi i Kubie. Republikanie jednoznacznie stwierdzają, że w stosunkach z Rosją interesy amerykańskie są najważniejsze. Platforma wzywa Rosję do respektowania suwerenności i niepodległości jej sąsiadów; uznaje potrzebę specjalnych stosunków Rosji z NATO, ale odrzuca prawo rosyjskiego weta w sprawie przyjęcia nowych członków do Sojuszu; jest za przyjęciem Rosji do grupy G-7, ale dopiero po przeprowadzeniu reform wolnorynkowych w tym kraju. Program republikanów odrębne miejsce poświęca sprawie obrony przeciwrakietowej. Określa "skandalicznym" fakt, iż Stany Zjednoczone nie posiadają systemu przeciwrakietowego oraz że Administracja Clintona nie uświadamia tego społeczeństwu amerykańskiemu. Program SDI został przez obecną ekipę w Białym Domu przerwany a Administracja upiera się przy przestrzeganiu przestarzałego układu ABM z czasów zimnej wojny. Program republikański określa stanowisko Administracji jako "niemoralne". Możliwość ataku rakietowego z bronią nuklearną, chemiczną czy biologiczną jest bowiem według republikanów największym dzisiaj zagrożeniem bezpieczeństwa USA. Wzywają oni do zainstalowania ogólnokrajowego systemu obrony przeciwrakietowej do 2003 roku. Republikanie uważają także, iż dla zapewnienia bezpieczeństwa USA konieczny jest dalszy rozwój i próby z bronią nuklearną. W związku z tym uznają, że układ o całkowitym zakazie prób z bronią nuklearną (CTBT), popierany przez Administrację Clintona, jest sprzeczny z interesami bezpieczeństwa narodowego Stanów Zjednoczonych. Platforma republikańska zawiera bardzo mocną krytykę obecnej współpracy USA z ONZ. Republikanie nie zgodzą się na "podporządkowanie suwerenności
BSE 9 Stanów Zjednoczonych jakiejkolwiek organizacji międzynarodowej". Są przeciwni udziałowi wojsk USA w operacjach pokojowych ONZ, jeżeli nie byłyby one dowodzone przez amerykańskich oficerów. Doprowadzą też do zreformowania ONZ-u, by skończyć z marnotrawstwem środków, bałaganem w zarządzaniu i korupcją w tej organizacji. Republikanie nie zgodzą się na jakiekolwiek próby wprowadzania przez ONZ "międzynarodowego opodatkowania" ani na sądzenie czy karanie przez międzynarodowe sądy obywateli amerykańskich. Republikański prezydent wycofa spod procedury ratyfikacyjnej w Senacie wszelkie konwencje międzynarodowe czy traktaty, "osłabiające konstytucyjne podstawy" Stanów Zjednoczonych i w przyszłości nie będzie takich porozumień przedkładał. Program wyborczy partii republikańskiej odrzuca więc jakikolwiek wymiar multilateralny amerykańskiej polityki zagranicznej, ograniczający prawa suwerennego państwa (w rzeczywistości każda umowa wielostronna, nakładając na państwa-strony określone zobowiązania, prowadzi do dobrowolnego ograniczenia pewnych aspektów jej suwerenności). Wreszcie, republikanie atakują Administrację Clintona za zbyt łagodne traktowanie państw wspierających międzynarodowy terroryzm i za niewprowadzenie w życie szeregu kluczowych postanowień legislacji dotyczącej walki z terroryzmem, uchwalonej w 1996 r. przez kontrolowany przez republikanów Kongres. Platforma zawiera ostrzeżenie pod adresem Korei Północnej, Iranu, Syrii, Iraku, Libii, Sudanu i Kuby, że walka USA z terroryzmem po objęciu prezydentury przez republikanina przeniesie się do tych krajów, a Stany Zjednoczone podejmą szeroko zakrojone działania prewencyjne. IV. Programy wyborcze partii demokratycznej i republikańskiej odzwierciedlają różnice w nakreślaniu przez nie celów amerykańskiej polityki zagranicznej i sposobów ich osiągania. Demokraci kładą zdecydowanie większy nacisk na współdziałanie z innymi państwami i organizacjami w rozwiązywaniu problemów międzynarodowych. Dla republikanów priorytetem wydaje się być utrzymanie mocarstwowej pozycji Stanów Zjednoczonych, nawet jeżeli oznacza to działanie w osamotnieniu. W konsekwencji, jak sugeruje to platforma republikańska, USA powinny częściej występować na arenie międzynarodowej z pozycji siły, jako nieodłącznego instrumentu realizacji polityki. Stąd pojawiająca się w programie republikanów retoryka, m.in. o potrzebie "konsolidacji zwycięstwa w zimnej wojnie". Z drugiej strony demokraci akcentują wejście świata w nową erę, w której pojawiają się wyzwania (terroryzm, międzynarodowa przestępczość, zagrożenie środowiska naturalnego) wymagające globalnego współdziałania. W kluczowej dla Polski sprawie przystąpienia do Sojuszu Północnoatlantyckiego stanowiska obydwu partii uległy w ostatnim okresie znacznemu zbliżeniu. Początkowe oczekiwania republikanów, że sprawa rozszerzenia NATO (a po-
10 BSE średnio stosunku do sprzeciwów Rosji) może stworzyć dogodną płaszczyznę do ataków na niezdecydowanie i miękkość Administracji Clintona raczej się nie sprawdziły. Stuttgarckie przemówienie Christophera nt. Nowej Wspólnoty Atlantyckiej, zapowiadające zaproszenie w połowie przyszłego roku niektórych państw Europy Środkowej do uczestnictwa w NATO, wskazuje na podjęcie przez Administrację Clintona zasadniczych decyzji w tej sprawie. Mało skuteczna wydaje się też republikańska krytyka amerykańskiej polityki wobec konfliktu w Bośni, w świetle skuteczności interwencji IFOR w tym kraju i przerwania walk. W sumie, mimo ostrego języka platformy republikańskiej, jest raczej mało prawdopodobne, by polityka zagraniczna Administracji Clintona stała się dogodną płaszczyzną krytyki demokratów w dalszej części prezydenckiej kampanii wyborczej. Względnie spokojna sytuacja międzynarodowa, wykrystalizowanie się amerykańskiej polityki wobec Europy i pewna reorientacja w stosunkach z Rosją bardzo utrudnią obronę tezy, że prezydent Clinton nie rozumie strategicznych celów USA na arenie międzynarodowej a bezpieczeństwo Stanów Zjednoczonych jest zagrożone.