ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA GLEBOWEGO

ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA GLEBOWEGO dr hab. inż. Andrzej Greinert, prof.uz

PLAN WYKŁADU: Zagrożenia środowisk antropogenicznych Przyczyny degradacji środowiska glebowego Geoinvironmental Problems Inquiry (GEPI) Rodzaje degradacji gleb Zmiany mechaniczne profilu glebowego Zmiany chemizmu gleb zdegradowanych Zmiany hydrologiczne gleb zdegradowanych Bezpieczeństwo środowiska glebowego w polskim systemie prawnym

ZAGROŻENIA ŚRODOWISK ANTROPOGENICZNYCH Zagrożenia środowisk antropogenicznych: terenów miejskich, przemysłowych i poprzemysłowych, komunikacyjnych oraz rolniczych można dzielić, biorąc pod uwagę skutki przez nie wywoływane : zaburzenie wzrostu i rozwoju roślin przez substancje toksyczne, zaburzenie wzrostu i rozwoju zwierząt przez substancje przenoszące się w łańcuchu pokarmowym, szkodliwe oddziaływanie na organizmy zwierzęce poprzez układ oddechowy, degradacja struktury gleb, zmiana chemizmu gleby, uszkadzanie budynków i budowli, zaburzenia powodowane przez hałas. Według lokalizacji emitora zanieczyszczeń: lokalne, napływowe, transgraniczne.

ZAGROŻENIA ŚRODOWISK ANTROPOGENICZNYCH Na stan czystości terenów antropogenicznych ma wpływ wiele czynników, z których wiodącymi są: industrializacja, natężenie ruchu kołowego, gęstość zaludnienia, gospodarka odpadowo-ściekowa, struktura powierzchniowa, otoczenie, mikroklimat. Głównymi substancjami zanieczyszczającymi tereny zurbanizowane, przemysłowe, poprzemysłowe i komunikacyjne są: siarka i jej tlenki, tlenki azotu, tlenek węgla, pyły, metale ciężkie, fluorowce, pochodne ropy naftowej, inne zanieczyszczenia organiczne.

REKULTYWACJA TERENÓW PRZEKSZTAŁCONYCH ZAGROŻENIA ŚRODOWISK ANTROPOGENICZNYCH Emisje atmosferyczne Od roku 1990 obserwuje się znaczącą poprawę stanu sanitarnego powietrza nad Polską. Eliminacja wielu przedsiębiorstw przemysłowych emitujących zanieczyszczenia do atmosfery z jednej strony, z drugiej zaś intensyfikacja inwestycji związanych z ochroną atmosfery spowodowały, że w ciągu ostatnich 15 lat ograniczenie emisji pyłu do atmosfery w stosunku do 1988 roku wyniosło 92%, zaś gazów o blisko 40%. Wśród zanieczyszczeń gazowych redukcja dwutlenku siarki wyniosła 57,9%, dwutlenku węgla 50,5%. Zwiększyła się również średnia skuteczność urządzeń odpylających w polskiej energetyce, która wynosi obecnie 99,5%.

REKULTYWACJA TERENÓW PRZEKSZTAŁCONYCH ZAGROŻENIA ŚRODOWISK ANTROPOGENICZNYCH Gospodarka odpadami Postęp w zagospodarowaniu odpadów jest znacznie mniejszy niż w ochronie atmosfery i ochronie wód. Dopiero wprowadzenie ustawy Prawo Ochrony Środowiska oraz Ustawy o odpadach (Dz.U. Nr 62 poz. 628 z 18 września 2001 roku, z późn. zm.) stworzyło podstawy prawne działań mających na celu poprawę gospodarki odpadami. Do początku XXI wieku, spadała produkcja odpadów w Polsce z 460 t odpadów na 1 km 2 w roku 1990 do 401 t na 1 km 2 w 2000 roku. Według stanu na koniec grudnia 2000 roku wielkość zgromadzonych odpadów, z wyłączeniem komunalnych, w Polsce wyniosła 2,01 mld ton. W roku 2004 wielkość nagromadzonych odpadów, z wyłączeniem komunalnych, wynosiła 1,75 mld ton, przy rocznej produkcji 134 mln ton. Szacuje się, że łączna ilość odpadów wytworzonych w Polsce wynosić będzie: w 2010 r. 145 mln ton, w 2014 r. 172 mln ton. Szczególną kategorię stanowią odpady, związane z przemysłem wydobywczym. Chociaż przestrzennie ich zasięg jest ograniczony, to dla regionów, w których działalność górnicza ma miejsce, jest on bardzo istotny. Dotyczy to przede wszystkim odpadów powstających przy płukaniu i oczyszczaniu kopalin (województwo śląskie 29,5 mln ton w roku 2004) oraz odpadów z flotacyjnego wzbogacania rud metali nieżelaznych (województwo dolnośląskie 28,5 mln ton w roku 2004).

PRZYCZYNY DEGRADACJI ŚRODOWISKA GLEBOWEGO Degradacja (dewastacja) gleb jest głównie wynikiem: występowania zjawisk erozyjnych, przeznaczania gleb na cele nie przyrodnicze (urbanizacja, industrializacja, budowa szlaków komunikacyjnych itp.), odkrywkowego wydobywania surowców, niewłaściwej regulacji stosunków wodnych (melioracja, zmiana przebiegu cieków wodnych itp.), intensywnej gospodarki rolnej, użycia niewłaściwych maszyn rolniczych, dostawczych i innych, niewłaściwej chemizacji rolnictwa, zanieczyszczenia przemysłowego i komunikacyjnego oraz komunalnego, składowania odpadów w nie przygotowanych do tego obszarach, prac budowlanych, naruszających układ profilu glebowego.

GEOINVIRONMENTAL PROBLEMS INQUIRY (GEPI) ANKIETA DOTYCZĄCA PROBLEMÓW GEO-ŚRODOWISKOWYCH Types of geoenvironmental problems Rodzaje problemów geo-środowiskowych [Mattig, de Mulder 1998]: 1. Earthquakes trzęsienia ziemi 2. Volcanism zjawiska wulkaniczne 3. Mass movements ruchy masowe 4. Flooding powodzie 5. Erosion erozja 6. Sedimentation sedymentacja 7. Land subsidence osiadanie gruntu 8. Land deterioration spadek jakości gruntów 9. Problem soils występowanie gruntów trudnych 10. Soil contamination skażenie gleb 11. Water pollution zanieczyszczenie wód 12. Miscellaneous problems inne problemy Standard set of questions Standardowe pytania stawiane w programie: 1. Does the problem occur in your country występowanie problemu w kraju? 2. What is the extent of the problem zasięg problemu? 3. Which are the causes of the problem przyczyny problemu? 4. In what stage of solution is the problem etap rozwiązywania problemu? 5. What is the problem-solving capacity of geoscientific expertise zdolność do naukowego wyjaśnienia i rozwiązania problemu? 6. Existence of training and research facilities obecność ośrodków badawczo-ćwiczeniowych. 7. Comments on regional diversification, relevant publications, experts and firms publikacje, ekspertyzy, baza ekspercka.

GEOINVIRONMENTAL PROBLEMS INQUIRY (GEPI) ANKIETA DOTYCZĄCA PROBLEMÓW GEO-ŚRODOWISKOWYCH Różne Zanieczyszczenie wód Wyczerpywanie surowców Skażenie gleb Gleby trudne Spadek jakości gruntów Osiadanie gruntu Sedymentacja Erozja Powodzie Ruchy masowe Zjawiska wulkaniczne Trzęsienia ziemi Wszystkie kraje

GEOINVIRONMENTAL PROBLEMS INQUIRY (GEPI) ANKIETA DOTYCZĄCA PROBLEMÓW GEO-ŚRODOWISKOWYCH Wszystkie geo-problemy

GEOINVIRONMENTAL PROBLEMS INQUIRY (GEPI) ANKIETA DOTYCZĄCA PROBLEMÓW GEO-ŚRODOWISKOWYCH Przyczyny problemów geo-środowiskowych Naturalne Antropogeniczne Mieszanej genezy

gleb a BEZPIECZEŃSTWO EKOLOGICZNE RODZAJE DEGRADACJI GLEB warstwa wierzchnia próchnica pył ił gleba podglebie ił piasek podglebie skała macierzysta skała macierzysta Dla życia roślin znaczącymi cechami gleby są jej: właściwości fizyczne (stosunki powietrzno-wodne), właściwości chemiczne (żyzność), właściwości biologiczne (mikroflora glebowa). Główna masa korzeniowa znajduje się na głębokości 10-40 cm (drzewa do około 1 m), pojedyncze korzenie znacznie głębiej. Na terenach zurbanizowanych częstymi zmianami profilu glebowego są: nadmierne zagęszczenie (ubicie), zagruzowanie, zasolenie, zmiana pierwotnego układu genetycznego.

RODZAJE DEGRADACJI GLEB erozja gleb, ubytek areału uprawnego, przekształcenia mechaniczne gleb, przekształcenia chemiczne gleb, przekształcenia hydrologiczne gleb, naruszenie równowagi biologicznej środowiska glebowego i siedlisk porastających gleby.

EROZJA GLEB EROZJA WIETRZNA EROZJA WODNA RUCHY MASOWE EROZJA ŚNIEGOWA EROZJA UPRAWOWA deflacja korazja odpadanie obrywy osuwiska spływy akumulacja osiadanie spełzanie erozja niveo-eoliczna lawiny zsuwy rozbryzg spłukiwanie powierzchniowe erozja liniowa erozja podpowierzchniowa abrazja warstwowe rozproszone erozja żłobinowa erozja wąwozowa erozja rzeczna suffozja chemiczna suffozja mechaniczna erozja krasowa denna brzegowa wsteczna Klasyfikacja erozji w geograficznych warunkach Polski [Józefaciukowie 1992]

EROZJA GLEB Erozja nie występuje średnia silna bardzo silna Zagrożenie erozją wietrzną gruntów rolnych w Polsce [Józefaciukowie 1979]

EROZJA GLEB Stopień zdegradowania gleb bardzo słaby lub brak erozji słaby umiarkowany średni silny bardzo silny Rejony o różnym stopniu zdegradowania erozją wodną [Józefaciukowie 1994]

EROZJA GLEB Mapa erozji wodnej potencjalnej w Polsce [Józefaciukowie 1994]

EROZJA GLEB Mapa obszarów szczególnie narażonych na erozję wywołaną ruchami masowymi [PIG 2010]

Ubytek areału uprawnego jest wynikiem: wylesiania obszarów i ich dewastacji (w tym erozyjnej) dzikiego odłogowania pól uprawnych zabudowy terenów rolnych i leśnych (urbanizacja + industrializacja + komunikacja) pozostawiania gruntów wadliwych o złych cechach ruchów demograficznych UBYTEK AREAŁU UPRAWNEGO Zmiany użytkowania gleb, związane z urbanizacją idą generalnie w kierunkach: wyłączenia użytków ornych z produkcji rolnej, wyłączenia użytków leśnych z produkcji leśnej, zmiany z użytkowania leśnego na rolne (ogrody działkowe), zmiany z produkcji leśnej na użytkowanie parkowe, likwidacji mad nadrzecznych podczas zmiany przebiegu koryt rzecznych. Komasacja gruntów vs. rozproszenie areału: problemy związane z chemizacją upraw zaburzenie naturalnej ewolucji gleb

ZMIANY MECHANICZNE PROFILU GLEBOWEGO Skrócenie profilu glebowego wynik zdjęcia powierzchniowych warstw Domieszanie materiałów obcych o charakterze odpadów komunalnych (tekstylia, złom, szkło i inne)

ZMIANY MECHANICZNE PROFILU GLEBOWEGO Domieszanie materiałów budowlanych najczęstszy rodzaj domieszek gleb miejskich Przykrycie powierzchnią litą (beton, płyty, asfalt itp.), modyfikującą wymianę wodną, gazową i życie mikrobiologiczne gleby

ZMIANY MECHANICZNE PROFILU GLEBOWEGO Przykrycie profilu glebowego (o dodatkowo różnym stopniu przekształcenia innych rodzajów) warstwą organiczną (z prawej) lub mineralną (z lewej), co zmienia warunki korzenienia się większości roślin.

ZMIANY MECHANICZNE PROFILU GLEBOWEGO Wszystkie zmiany fizyczne prowadzą do wytworzenia się w glebach miejskich specyficznych warstw, nie spotykanych w glebach poza oddziaływaniem antropogenicznym (diametralnie różnych w stosunku do wywołanych naturalnymi czynnikami glebotwórczymi). Większość z tych warstw wykazuje ponadto wysoki stopień zagęszczenia (ubicia), utrudniając przenikanie korzeni roślin, wody i powietrza.

ZMIANY CHEMICZNE Siuta (1987) dzieli chemiczne przekształcenia gleby na: 1) wyjałowienie ze składników pokarmowych, 2) naruszenie równowagi między składnikami, 3) zakwaszenie, 4) zanieczyszczenie gleby substancjami szkodliwymi dla roślin, 5) zanieczyszczenie gleby składnikami szkodliwymi dla wartości pokarmowej roślin (szkodliwymi dla zwierząt i człowieka), 6) zasolenie, 7) alkalizację, 8) intoksykację metaboliczną, 9) obniżenie zawartości próchnicy.

PRACE W RAMACH PROCESÓW REKULTYWACYJNYCH R O ZPO Z N A N IET E R E N Ó W PO TE N C JA LN IE Z A G R O Ż O N Y C H SK A Ż E N IEM ISK A ŻO N Y C H B A D A N IA WST ĘPN E PO R Ó WN A N IE U Z Y SK A N Y C H WY N IK Ó W Z T ŁE M D L A D A N E G O O B SZ A R U > < G L E B A Z A N IEC Z Y SZ C ZO N A G L E B A C Z Y STA U Ż Y TK O WA N IE Z G O D N E Z Z A PL A N O WA N Y M K IER U N K Z A G O SPO D A R O WA N IA B A D A N IA SZ C ZE G Ó Ł O WE Z WY K O R Z Y STA N IE M R Z EC Z O Z N AWC Ó W ISPE C JA L ISTY C ZN E G O SPR Z Ę TU B R A K BE Z PO ŚR ED N IE G O Z A G R O ŻE N IA D L A O R G A N IZ MÓ W Ż Y WY C H IWÓ D G R U N TO WY C H Z A G R O ŻE N IE D L A O R G A N IZMÓ W Ż Y WY C H IWÓ D G R U N TO WY C H N AT Y C H MIA STO WED ZIA Ł A N IA R E ME D IA C Y JN PO PR Z EZ WY WIE Z IE N IEWA R ST WY SK A Ż O N EJ IO C ZY SZ C Z EN IE E X -SIT U, B Ą D ŹU N IER U C H O MIEN IE Z A N IEC Z Y SZ C ZE N IA IJE G O U SU N IĘ C IEN A MIE JSC U WY STĄ PIE N IA -ME TO D Y IN -SIT U STA ŁY MO N ITO R IN G Z A G R O Ż O N E G O T ER E N U,ZE SZ C Z EG Ó L N Y M UWZGLĘDNIENIEM MOBILNOŚCI IPR Z E MIA N SU B STA N C JI Z A N IEC Z Y SZ C ZA JĄ C E J U STA N IEZ A G R O ŻE N IA WSK U T E K R O Z K Ł A D U SU B STA N C JI Z A N IEC Z Y SZ C ZA JĄ C E J

CHEMICZNE OBCIĄŻENIA GLEB Zanieczyszczenia dostają się do gleb i gruntów w większości obszarów zurbanizowanych, poprzez: atmosferę emisje przemysłowe, z palenisk domowych, zakładów rzemieślniczych, komunikacyjne, hydrosferę osady rzeczne, ścieki, wody gruntowe, naturalne procesy erozji i akumulacji wodnej i wietrznej, naniesienie lub wniesienie materiałów technogennych, przemieszczenie obciążonych zanieczyszczeniami warstw glebowych naturalnej genezy, składowanie odpadów jako przyszłe źródło materiałów do wykorzystania.

METALE CIĘŻKIE W MATERIAŁACH ANTROPOGENICZNYCH As Cd Cr Cu Hg Ni Pb Zn Gruz budowlany + + + + Żużle wielkopiecowe + Żużle metalurgiczne + + + + + Żużle hutnicze + + Żużle walcownicze + + + + + Pyły ze spalania węgla kamiennego + + + + + Pyły rusztowe + + + + + Pyły ze spalania odpadów komunalnych + + + + + Pyły lotne z elektrowni węglowych + + + + + + + Pyły ze spalania węgla braunatnego + Popioły ze spalarni odpadów komunlanych + + + Węgle + + + + + Gruz budowlany - Pb w ilości nawet do 6740 mg/kg (Smettan i wsp. 1993). Żużle metalurgiczne - Cr w ilości nawet do 5780 mg/kg, Żużle hutnicze - Zn nawet > 1 % Pyły ze spalania odpadów komunalnych Cu (510-3360 mg/kg), Pb (2090-4320 mg/kg), Zn (2640-6830 mg/kg), Cd (2,5-77 mg/kg), Cr (410-1390 mg/kg) Merkel 1985, Pyły lotne z elektrowni węglowych - As (44-62 mg/kg), Cr (100-242 mg/kg), Cu (186-3490 mg/kg) i Ni (150-320 mg/kg) - Spuziak-Salzenberg i Thimann 1989 Pyły ze spalania węgla brunatnego - Cd do 23,6 mg/kg (Machulla i wsp. 1995, Neumeister i Ruske 1995). Popioły ze spalarni odpadów komunalnych - do 300 mg Cd/kg, do 6000 mg Pb/kg i do 20000 mg Zn/kg. Węgle - średnio: Pb 40 mg/kg, a Zn 50 mg/kg (Merkel 1985, Neumeister i Ruske 1995).

BEZPOŚREDNIE ZAGROŻENIA DLA GLEB 10 01 01 Żużle, popioły paleniskowe i pyły z kotłów (z wyłączeniem pyłów z kotłów wymienionych w 10 01 04) 54,42 Mg 17 01 01 Odpady betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek i remontów 9841,13 Mg 17 01 02 Gruz ceglany 281,29 Mg 17 01 03 Odpady innych materiałów ceramicznych i elementów wyposażenia 11,03 Mg 17 01 07 Zmieszane odpady z betonu, gruzu ceglanego, odpadowych materiałów ceramicznych i elementów wyposażenia inne niż wymienione w 17 01 06 4840,68 Mg 17 05 04 Gleba i ziemia, w tym kamienie, inne niż wymienione w 17 05 03 2219,28 Mg 17 05 06 Urobek z pogłębiania inny niż wymieniony w 17 05 2142,66 Mg 20 03 03 Odpady z czyszczenia ulic i placów 1277,60 Mg

UZBROJENIE TERENU JAKO ŹRÓDŁO METALI CIĘŻKICH Na terenie Sztokholmu Palm i Östlund [1996] stwierdzili obecność ołowiu w gruntach w postaci m.in.: izolacji i ekranów kabli elektrycznych 11.600 ton amunicji (ostatnie 10 lat) 55 ton izolacji i ekranów kabli telefonicznych 8.900 ton łączeń rur wodnych 2.000 ton izolacji rur gazowych 120 ton rur PVC 120 ton Z osłon kabli uwalnia się rocznie ok. 20.000 kg Pb, z pozostałych źródeł natomiast około 5.000 kg Pb. Cynk jest szerzej rozprzestrzeniony, znajdując się m.in. w: farbach i barwnikach 1-100 % tworzywach 40-250 mg/kg gumie 12000 mg/kg tekstyliach 50-150 mg/kg skórach 900-9000 mg/kg papierze 100-300 mg/kg pyłach do 3000 mg/kg W mieście (22 miliony m 2 obszaru zabudowanego) większość elementów uzbrojenia technicznego to galwanizowane stale (dodatkowo malowane lub nie), zawierające cynk w ilościach: 1.600 ton dachy i powierzchnie budynków 342 tony cokoły lamp ulicznych i parkowych 800 ton pokrycie ulic 1.000 ton łączenia rur

OCENA STANU CZYSTOŚCI GLEB WEDŁUG IUNG W PUŁAWACH 0 stopień tło geochemiczne zawartość naturalna; I stopień antropogeniczne podwyższenie zawartości wyklucza to uprawę warzyw przeznaczonych dla dzieci, co jest szczególnie istotne dla terenów miejskich użytkowanych jako ogrody działkowe; II stopień słabe zanieczyszczenie ogranicza użytkowanie gleb, ze względu na możliwość chemicznego zanieczyszczenia roślin; ma to szczególne znaczenie dla niektórych upraw ogrodniczych, głównie warzyw liściowych, jak sałata, szpinak, kalafior; III stopień średnie zanieczyszczenie warunki narażenia na skażenie wszystkich upraw, wskazują na uprawę roślin przemysłowych i traw nasiennych. W warunkach miejskich oznacza to możliwość założenia trawników, rabat ozdobnych oraz nasadzeń krzewów i drzew, wytrzymałych na skażenie metalami ciężkimi. Należy przy tym przedsięwziąć kroki zmniejszające ryzyko pylenia z odkrytych powierzchni glebowych. IV stopień silne zanieczyszczenie koniecznym jest wyłączenie gleb produkcji przeznaczonej do konsumpcji; zadarnienie lub zadrzewienie oraz wykonanie innych nasadzeń ozdobnych należy poprzedzić wapnowaniem, wzbogaceniem kompleksu sorpcyjnego gleby i innymi działaniami rekultywacyjnymi, celem zapobieżenia przemieszczaniu się metali ciężkich do wód gruntowych; z uwagi na niebezpieczeństwo pylenia i zmywów powierzchniowych, gleba bezwzględnie musi być przykryta roślinnością. V stopień bardzo silne zanieczyszczenie wskazuje na konieczność rekultywacji gleb, poprzedzonej wykonaniem detoksykacji.

WPROWADZENIE DO METODYKI OCZYSZCZANIA GLEB Zanieczyszczenia w glebach mogą występować w różnej postaci: cząstek stałych, wymieszanych z glebą, przy czym mogą one być zróżnicowane pod względem średnicy i kształtu oraz innych cech fizycznych, błony otaczającej ziarna glebowe (częste w przypadku pochodnych ropy naftowej), zaadsorbowanej na powierzchni cząstek glebowych, dzięki siłom ładunków elektrycznych, zaabsorbowanej w cząstkach gleby, zanieczyszczeń stałych lub płynnych, występujących w porach glebowych, zanieczyszczeń rozpuszczonych w wodzie glebowej, w porach glebowych. cząstki zanieczyszczeń błonka przylegająca do części stałych gleby zanieczyszczenie zaadsorbowane zanieczyszczenie zaabsorbowane zanieczyszczenie w porach glebowych rozpuszczone w fazie ciekłej zanieczyszczenia stałe lub ciekłe w porach glebowych

ZMIANY HYDROLOGICZNE GLEBY ZAWODNIONE GLEBY PRZESUSZONE

USTAWA O OCHRONIE GRUNTÓW ROLNYCH I LEŚNYCH Art. 1. utrata lub ograniczenie wartości użytkowej gruntów całkowity zanik lub zmniejszenie zdolności produkcyjnej gruntów (pkt 15), grunty zdegradowane grunty, których rolnicza lub leśna wartość użytkowa zmalała, w szczególności w wyniku pogorszenia się warunków przyrodniczych albo wskutek zmian środowiska oraz działalności przemysłowej, a także wadliwej działalności rolniczej (pkt 16), grunty zdewastowane grunty, które utraciły całkowicie wartość użytkowa w wyniku przyczyn, o których mowa wyżej (pkt 17), rekultywacja gruntów nadanie lub przywrócenie gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym wartości użytkowych lub przyrodniczych przez właściwe ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz odbudowanie lub zbudowanie niezbędnych dróg (pkt 18), zagospodarowanie gruntów rolnicze, leśne lub inne użytkowanie gruntów zrekultywowanych (pkt 19).

USTAWA O OCHRONIE GRUNTÓW ROLNYCH I LEŚNYCH Art. 3. 1. Ochrona gruntów rolnych polega na: 1) ograniczaniu przeznaczania ich na cele nierolnicze lub nieleśne, 2) zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych oraz szkodom w produkcji rolniczej, powstającym wskutek działalności nierolniczej, 3) rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze, 4) zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych. 2. Ochrona gruntów leśnych polega na: 1) ograniczaniu przeznaczania ich na cele nieleśne lub nierolnicze, 2) zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów leśnych oraz szkodom w drzewostanach i produkcji leśnej, powstającym wskutek działalności nieleśnej, 3) przywracaniu wartości użytkowej gruntom, które utraciły charakter gruntów leśnych wskutek działalności nieleśnej, 4) poprawianiu ich wartości użytkowej oraz zapobieganiu obniżania ich produkcyjności. Zgodnie z nowelizacją z 10 października 2008 (wprowadzoną z dniem 01.01.2009 r.), przepisów Ustawy nie stosuje się do gruntów rolnych stanowiących użytki rolne położonych w granicach administracyjnych miast.

USTAWA O OCHRONIE GRUNTÓW ROLNYCH I LEŚNYCH Ograniczanie przeznaczania gruntów na cele nierolnicze i nieleśne Na cele nierolnicze i nieleśne można przeznaczać przede wszystkim grunty oznaczone w ewidencji gruntów jako nieużytki, a w razie ich braku - inne grunty o najniższej przydatności produkcyjnej. Przy budowie, rozbudowie lub modernizacji obiektów związanych z działalnością przemysłową, a także innych obiektów budowlanych należy stosować takie rozwiązania, które ograniczają skutki ujemnego oddziaływania na grunty. Przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne dokonuje się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, sporządzonym w trybie określonym w przepisach o zagospodarowaniu przestrzennym. Przeznaczenie na cele nierolnicze i nieleśne: 1) gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas I-III, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha - wymaga uzyskania zgody Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, 2) gruntów leśnych stanowiących własność Skarbu Państwa - wymaga uzyskania zgody Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa lub upoważnionej przez niego osoby, 3) gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas IV, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha, 4) gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas V i VI, wytworzonych z gleb pochodzenia organicznego, oraz torfowisk i oczek wodnych, jeżeli mają być przeznaczone na cele budowy zbiorników wodnych, eksploatacji złóż kopalin, budowy dróg publicznych lub linii kolejowych, 5) pozostałych gruntów leśnych - wymaga uzyskania zgody wojewody.

USTAWA O OCHRONIE GRUNTÓW ROLNYCH I LEŚNYCH Rozdział 4. Zapobieganie degradacji gruntów Art. 15. 1. Właściciel gruntów stanowiących użytki rolne oraz gruntów zrekultywowanych na cele rolne obowiązany jest do przeciwdziałania degradacji gleb, w tym szczególnie erozji. Rozdział 5. Rekultywacja i zagospodarowanie gruntów Art. 20. 1. Osoba powodująca utratę albo ograniczenie wartości użytkowej gruntów jest obowiązana do ich rekultywacji na własny koszt. 2. Rekultywacji na cele rolnicze gruntów położonych, w rozumieniu przepisów o zagospodarowaniu przestrzennym, na obszarach rolniczej przestrzeni produkcyjnej, zdewastowanych lub zdegradowanych przez nie ustalone osoby lub w wyniku klęsk żywiołowych, dokonuje właściwy organ wymieniony w art. 5 przy wykorzystaniu środków Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych, a rekultywacji gruntów leśnych i gruntów przeznaczonych do zalesienia - środków budżetu państwa na zasadach określonych w przepisach o lasach. 2a. Rekultywacji na cele inne niż wymienione w ust. 2 pozostałych gruntów zdewastowanych lub zdegradowanych przez nie ustalone osoby lub w wyniku klęsk żywiołowych dokonuje właściwy organ wymieniony w art. 5 przy wykorzystaniu środków budżetu państwa lub środków osób zainteresowanych prowadzeniem działalności na zrekultywowanych gruntach. 3. Rekultywację i zagospodarowanie gruntów planuje się, projektuje i realizuje na wszystkich etapach działalności przemysłowej. 4. Rekultywację gruntów prowadzi się w miarę jak grunty te stają się zbędne całkowicie, częściowo lub na określony czas do prowadzenia działalności przemysłowej oraz kończy się w terminie do 5 lat od zaprzestania tej działalności. 5. Jeżeli działalność przemysłowa powodująca obowiązek rekultywacji gruntów prowadzona jest przez kilka osób, obowiązek ten ciąży na każdej z nich, odpowiednio do zakresu działalności powodującej potrzebę rekultywacji.

ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW Z DNIA 23 STYCZNIA 1987 R. W SPRAWIE SZCZEGÓŁOWYCH ZASAD OCHRONY POWIERZCHNI ZIEMI Zapobieganie i przeciwdziałanie zmianom powierzchni ziemi polega na niedopuszczaniu do: 1) zanieczyszczania, niszczenia lub uszkadzania powierzchni ziemi, gleby i rzeźby terenu przez niekorzystne przekształcanie ich budowy oraz niewłaściwe składowanie odpadów i odprowadzanie ścieków, 2) niszczenia szaty roślinnej, w szczególności przez jej wydeptywanie i wypalanie, i nawiewania mas ziemnych, przesuszania i zawadniania gleby oraz zubożania w próchnicę i składniki pokarmowe dla roślin, 3) stosowania środków chemicznych i biologicznych wprowadzanych bezpośrednio lub pośrednio do gleby w ilościach i w sposób naruszający równowagę przyrodniczą oraz stwarzający zagrożenie dla życia ludzkiego, 4) wznoszenia obiektów budowlanych lub zespołów tych obiektów oraz urządzeń w sposób szkodliwie wpływający na powierzchnię ziemi, 5) prowadzenia działalności gospodarczej w sposób powodujący naruszenie wartości przyrodniczych i produkcyjnych powierzchni ziemi, gleby i rzeźby terenu. Przywrócenie do właściwego stanu powierzchni ziemi w razie jej uszkodzenia może w szczególności polegać na: 1) doprowadzeniu do naturalnego ukształtowania rzeźby terenu, 2) odtworzenia wartości przyrodniczych i użytkowych zniszczonej w wyniku działalności gospodarczej lub klęsk żywiołowych powierzchni ziemi, łącznie z glebą i rzeźbą terenu, 3) wykorzystaniu nieużytków w sposób określony w planach zagospodarowania przestrzennego, 4) stosowaniu metod rekultywacji, zapewniających optymalne ukształtowanie krajobrazu, warunków środowiska i gospodarczej przydatności terenów przekształconych.

USTAWA O ZAPOBIEGANIU SZKODOM W ŚRODOWISKU I ICH NAPRAWIE W myśl art. 6 pkt 11 lit. c Ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, przez szkodę w środowisku rozumie się negatywną, mierzalną zmianę stanu lub funkcji elementów przyrodniczych, ocenioną w stosunku do stanu początkowego, która została spowodowana bezpośrednio lub pośrednio przez działalność prowadzoną przez podmiot korzystający ze środowiska w powierzchni ziemi, przez co rozumie się zanieczyszczenie gleby lub ziemi, w tym w szczególności zanieczyszczenie mogące stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi. Definicja taka jest zgodna z Dyrektywą 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu (Dz. Urz. UE L 143/56 z 30.04.2004, str. 56, Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 8, str. 357). Przepisy ustawy stosuje się do bezpośredniego zagrożenia szkoda w środowisku lub do szkody w środowisku, wywołanych emisją rozproszoną, pochodzącą z wielu źródeł, gdy jest możliwe ustalenie związku przyczynowego między bezpośrednim zagrożeniem szkodą w środowisku lub szkodą w środowisku a działalnością podmiotu korzystającego ze środowiska. Przepisów ustawy nie stosuje się jeżeli od emisji lub zdarzenia, które spowodowały bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku lub szkodę w środowisku, upłynęło więcej niż 30 lat.