Przegląd istniejących instrumentów finansowania innowacyjnych technologii, dla wdrażania INSPIRE i GMES, na poziomach: europejskim, krajowym i regionalnym Jerzy Kwieciński Europejskie Centrum Przedsiębiorczości Katowice, 8-9 czerwca 2010 r. 1
Zarys historyczny Początek aktywności w zakresie badań i wykorzystywania przestrzeni kosmicznej przez Państwa europejskie - koniec lat pięćdziesiątych XX wieku; organizacja narodowych programów badawczych często we współpracy z USA. Utworzenie dwóch organizacji - Europejska Organizacja Rozwoju Rakiet Nośnych (ang. European Launcher Development Organisation, ELDO) zawiązana w 1962 i Europejska Organizacja Badań Kosmicznych (ang. European Space Research Organization, ESRO), utworzona w 1964. Połączenie w latach 70-tych - powstaje Europejska Agencja Kosmiczna /ESA - synonim europejskiej aktywności w przestrzeni kosmicznej, a sama Agencja drugim, po USA, aktorem działalności kosmicznej na świecie 2
Zarys historyczny Działalność kosmiczna pozostawała w wyłącznej gestii Agencji i poza sferą zainteresowania Unii Europejskiej aż do końca lat 90, kiedy to rosnące znaczenie gospodarcze i polityczne sektora kosmicznego wpłynęło na zmianę stanowiska UE. Europejska polityka kosmiczna to wizja działań, których celem jest rozwój potencjału kosmicznego Europy i jego wykorzystanie dla realizacji celów Unii Europejskiej, obejmujących w szczególności rozwój systemów nawigacji satelitarnej Galileo i globalnego monitoringu dla potrzeb środowiska i bezpieczeństwa GMES (Global Monitoring for Environment and Security). Proces kształtowania tej polityki w ramach Unii Europejskiej rozpoczął się pod koniec lat 90., w konsekwencji rosnącej świadomości gwałtownego wzrostu gospodarczego i politycznego znaczenia sektora kosmicznego. 3
Możliwości rozwoju techniki kosmicznej Pojęcie techniki kosmicznej kojarzy się z najwyższymi wymaganiami i jakością. Istnieją określone nisze, które pozwalają dostać się na ten rynek również firmom z Polski. Między innymi w obszarach: Aparatura badawcza - istnieje w Polsce grupa firm skupiona wokół Centrum Badań Kosmicznych PAN, która może się takim dorobkiem wykazać i ubiegać się o dalsze zamówienia. Aparatura wspomagająca i kontrolna (Ground Support Equipment) nie jest przeznaczona da pracy na orbicie, lecz stanowi wyposażenie laboratoriów i naziemnych zespołów konstrukcyjnych i obsługujących. Naziemne systemy śledzące telemetria, radioelektronika, radary i optyka. Małe satelity dziedzina rozwijana w ramach programów edukacyjnych i badawczych na polskich uczelniach technicznych. 4
Podstawa prawna: Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) oraz Traktat o Unii Europejskiej (TUE), zmienione traktatem z Lizbony podpisanym 13.12.2007. 2006/974/WE: Decyzja Rady z dnia 19 grudnia 2006 r. dotycząca programu szczegółowego, wdrażającego siódmy program ramowy Wspólnoty Europejskiej w zakresie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji (2007 2013) Rozporządzenie Rady (WE) nr 71/2008 z dnia 20 grudnia 2007 r. ustanawiające wspólne przedsięwzięcie Czyste niebo (Dz.U. L 30 z 4.2.2008) Rezolucja legislacyjna Parlamentu Europejskiego (PE) z dnia 10 lipca 2008 r. w sprawie przestrzeni kosmicznej i bezpieczeństwa (2008/2030(INI)) 6
Podstawa prawna c.d.: Rezolucja Rady 2007/C 136/01 z dnia 21 maja 2007 r. dotyczącą europejskiej polityki kosmicznej, Rezolucja PE z dnia 29 stycznia 2004 r. w sprawie planu działania na rzecz wprowadzenia w życie europejskiej polityki kosmicznej, Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi z 1967 r. 7
Dyrektywa INSPIRE INSPIRE - dyrektywa zaproponowana przez Komisję Europejską w czerwcu 2004 ustanawiająca legalne ramy dla ustanowienia i działania Infrastruktury Informacji Przestrzennej w Europie. Cel: wspieranie działań dotyczących polityk wspólnotowych w zakresie ochrony środowiska oraz polityk lub działań mogących oddziaływać na środowisko /szczególnie dot. implementacji, monitorowania aktywności i oceną strategii zaangażowanych społeczności na różnych poziomach/. INSPIRE łączy infrastruktury informacji przestrzennej tworzone w różnych krajach członkowskich w jeden spójny system. 9
Przewodnie założenia INSPIRE: zapewnienie przechowywania, udostępniania oraz utrzymywanie danych; możliwość łączenia w jednolity sposób danych przestrzennych pochodzących z różnych źródeł we Wspólnocie i wspólne korzystanie z nich przez wielu użytkowników i wiele aplikacji; możliwość wspólnego korzystania z danych przestrzennych zgromadzonych na jednym szczeblu organów publicznych przez inne organy publiczne; zapewnienie udostępniania na warunkach, które nie ograniczają bezzasadnie szerokiego wykorzystywania danych; uzyskanie łatwości wyszukiwania dostępnych danych przestrzennych, łatwość oceny ich przydatność dla określonego celu oraz zapoznanie warunków dotyczące ich wykorzystywania 10
Foresight technik satelitarnych Cel ogólny: zbadanie i ukazanie możliwości wykorzystania sektora kosmicznego dla wspierania rozwoju gospodarczego i społecznego kraju. Projekt ma dwa dopełniające się wymiary: stanowi forum wymiany poglądów i wiedzy w gronie najwybitniejszych krajowych specjalistów z dziedziny. Wynikiem ich prac będzie stworzenie wizji rozwoju sektora technik satelitarnych i technologii kosmicznych w Polsce. ma za zadanie upowszechniać wśród decydentów politycznych i opinii publicznej wiedzę na temat praktycznego wykorzystania przestrzeni kosmicznej. 11
Foresight technik satelitarnych Cele szczegółowe projektu: Przegląd perspektyw rozwoju technik satelitarnych i technologii kosmicznych w dwóch horyzontach czasowych: roku 2012 i 2020 Identyfikacja priorytetowych, strategicznych obszarów rozwoju, których wsparcie przynieść może największe korzyści ekonomiczne i społeczne dla Polski i posłuży efektywnemu wykorzystaniu szans stwarzanych dzięki członkostwu w UE Wypracowanie alternatywnych scenariuszy rozwoju sektora kosmicznego w Polsce w zależności od wielkości nakładów publicznych i komercyjnych oraz wyboru strategicznych partnerów współpracy międzynarodowej. 12
Plan 4 ALL Cel: harmonizacja danych planowania przestrzennego bazująca na istniejących najlepszych praktykach regionów i miast Unii Europejskiej oraz rezultatach obecnych projektów badawczych. Projekt zakłada opracowanie szczegółowej charakterystyki oraz podsumowania obecnej sytuacji i standardów, propozycje, testy i wdrożenie metadanych o profilu planowanie przestrzenne, a także wspólnego modelu danych oraz procedur harmonizacyjnych. Koncentruje sie nie tylko na aspektach technicznych i technologicznych, ale również na zarządzaniu prawami własności intelektualnej, bezpieczeństwie danych i modelach danych. 13
GMES Global Monitoring for Environment and Security GMES program powołany w 2002 roku przez Komisję Europejską oraz Europejską Agencję Kosmiczną (ESA) Cel: globalny monitoring środowiska przy pomocy sztucznych satelitów i wszelkich danych zbieranych na powierzchni ziemi. Program ma dostarczać informacji o powierzchni Ziemi dla zachowania zrównoważonego rozwoju środowiska. Program GMES podzielony jest na tematykę Środowisko /monitorowania oceanów, atmosfery oraz monitorowanie powierzchni ziemi/ i Bezpieczeństwo /zarządzanie obszarami i zapewnienie bezpieczeństwa cywilnego w razie zagrożeń naturalnych/. 14
Systemy satelitarne: GPS-NAVSTAR (ang. Global Positioning System - Navigation Signal Timing And Ranging) zbudowany przez Departament Obrony USA system GPS powstał w wyniku doświadczeń zebranych podczas tworzenia i użytkowania systemu nawigacji satelitarnej TRANSIT, a w szczególnie satelitów serii TIMATION. TRANSIT był z sukcesem testowany przez Departament Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych (U.S. Navy) od 1960 r. Testy nowego systemu GPS rozpoczęto w 1972 r., a pierwszy satelita bloku I, SVN 1 został wystrzelony 22 lutego 1978 r. Służący pierwotnie jedynie do celów militarnych system miał spełniać szereg założeń, w tym: możliwość wyznaczenia położenia w czasie rzeczywistym, niezależność od warunków, w których system jest wykorzystywany i odporność na zakłócenia zarówno przypadkowe jak i celowe, niewykrywalność odbiornika. 15
Systemy satelitarne c.d.: Rosyjski system nawigacji Glonass, który pełną zdolność operacyjną uzyska do końca 2009 roku, ze względu na problemy finansowe i brak jego stałej modernizacji, a także fakt iż na stan obecny obejmuje on swym zasięgiem jedynie terytorium Federacji Rosyjskiej nie stanowi na dzień dzisiejszy konkurencji dla GPS. Alternatywą wobec systemu amerykańskiego jest zainicjowany w 1994 projekt europejskiego systemu nawigacji satelitarnej Galileo. Jest on pierwszym krokiem w dążeniu do zapewnienia Europie kontroli nad technologiami satelitarnymi i informacyjnymi. 16
Techmex SA realizował projekt dla Europejskich Państw Współpracujących (PECS) Europejskiej Agencji Kosmicznej Projekt bielskiej firmy dotyczył Implementacji i upowszechniania techniki satelitarnej do analiz geoprzestrzennych w procesach zarządzania rozwojem miast i aglomeracji miejskich w Polsce. Celem było zastosowanie i upowszechnienie nowych technik satelitarnego monitoringu przestrzeni, bazującego na aplikacjach Obserwacji Ziemi, oraz stworzenie standardów dla działań w tym zakresie dla aglomeracji i obszarów miejskich w Polsce, na podstawie wdrożenia pilotażowego w aglomeracji warszawskiej. Projekt koordynowany przez Techmex SA uzyskał akceptację Rady Programowej ESA w styczniu 2008r. 17
Pierwszy polski satelita naukowy W 2011 r. wystrzelimy w kosmos pierwszego polskiego satelitę naukowego. Pomoże on w zbadaniu budowy wewnętrznej największych gwiazd galaktyki. Dwa lata później na orbicie umieścimy kolejnego satelitę badawczego. Na realizację projektu ministerstwo przeznaczyło 14,2 mln zł i jest to pierwszy od 1989 r. duży grant badawczy w dziedzinie astronomii i badań kosmicznych. W ramach projektu wybudowane zostaną dwa polskie satelity, które zostaną wyniesione na orbitę z kosmodromu Sriharikota w Indiach w 2011 i 2013 roku. Satelita zostanie wybudowany w Centrum Badań Kosmicznych PAN i Centrum Astronomicznym im. M. Kopernika PAN we współpracy z Uniwersytetem w Wiedniu, Politechniką w Grazu, Uniwersytetem w Toronto oraz Uniwersytetem w Montrealu. 18
Zastosowanie systemów nawigacji satelitarnej: Oceanografia - pomiary poziomu morza, przypływów i odpływów, składu chemicznego wód, badanie roślinności morskiej. Meteorologia przewidywanie nadejścia burz i intensywnych opadów. Ekologia - monitorowanie: zmian klimatu, efektywniejsze wykorzystywanie elektrowni wiatrowych, czy słonecznych. Zarządzanie zasobami naturalnymi: I. Leśnictwo - wyznaczenie dokładnych granic parków narodowych, zabezpieczenie i obserwacja obszarów chronionych. II. Rolnictwo -dokładny pomiar użytków rolnych, a co za tym idzie lepsze wykorzystanie środków unijnych na dofinansowanie upraw. III. Hydrologię - obserwacja zmian ujść rzek, czy brzegów lądów. IV. Geologię wykrywanie złóż surowców naturalnych pod ziemią, jak i pod morskim dnem; umożliwienie tym samym ich eksploatacji; badanie tektoniki dna oceanów pozwoli odpowiednio szybko przewidzieć trzęsienia ziemi. 19
Zastosowanie systemów nawigacji satelitarnej: Astronomia i kosmologia - obserwacja aktywności słonecznej (mającej wpływ na jakość przekazywanych sygnałów), dokładny pomiar ruchu obrotowego Ziemi. Nawigacja - precyzyjne określanie: orbit satelitów, położenia innych obiektów ruchomych, np. samolotów, ciężarówek, statków towarowych poprawi organizację w dziedzinie spedycji. Systemy nawigacyjne pomogą uniknąć, np. korków na drogach, kolejek przy granicach wybierając optymalna trasę omijającą zatory. Spotęguje to znaczenie logistyki, umożliwi nadzór i regulację w dziedzinie transportu międzynarodowego.lepsze przestrzenne rozplanowanie na danych obszarach, co wpłynie pozytywnie na proces budowy dróg, linii kolejowych, budynków. Telekomunikacja i zarządzanie zwiększenie prędkości transmisji danych o zasięgu globalnym, lepszą jakość połączeń, określanie pozycji użytkownika/abonenta, takie projekty wdrażają obecnie firmy: francuska globalna spółka Alcatel-Lucent - system EUTELTRACS oraz międzynarodowa Motorola - system IRYDIUM. Rozwój regionalny i lokalny wykorzystanie technik satelitarnych do analiz, monitoringu i planowania geoprzestrzeni w procesach zarządzania rozwojem społeczno-gospodarczym 20
Wnioski Komitetu Badań Kosmicznych i Satelitarnych PAN: Stworzenie polskiej polityki kosmicznej i narodowego programu kosmicznego; powołanie ciała koordynującego polską działalność kosmiczną i pełne członkostwo w ESA. Uruchomienie kilku dużych projektów przemysłowo-badawczych finansowanych w ramach narodowego programu, które pozwoliłyby na rozwój umiejętności i rozbudowę potencjału technologicznego i rodzimego know-how. Aktywizacja Polski w ramach realizacji Europejskiej Polityki Kosmicznej, a w szczególności pełne wykorzystanie możliwości stwarzanych przez realizację programów GMES i GALILEO. 22
Wnioski Komitetu Badań Kosmicznych i Satelitarnych PAN c.d. : Zagwarantowanie budżetu na realizację projektów technologicznych w oparciu o współpracę sektora publicznego i przemysłu. Oparcie rozwoju zastosowań technik kosmicznych o: programy zamawiane wynikające z potrzeb Państwa, w których określony jest beneficjent, a także kryteria realizacji projektu i zaakceptowania, mechanizmy rynkowe. Przyciąganie inwestycji zagranicznych w sektorze przemysłu kosmicznego. Budowa i modernizacja infrastruktury badawczo-naukowej i laboratoryjnej oraz zapewnienie kształcenia i stałego uzupełnianie kadr naukowotechnicznych na potrzeby sektora B+R polskiego programu kosmicznego. Zorganizowanie w Polsce ambitnej, świadomej strategii informacji publicznej o korzyściach i dostępności konkretnych produktów i usług opartych o techniki kosmiczne i ich zastosowania. 23
Strategia działań w Polsce dotyczących przestrzeni kosmicznej w warunkach członkostwa w Unii Europejskiej, październik 2009 Badania przestrzeni kosmicznej i wykorzystanie techniki kosmicznej są istotnymi elementami realizacji idei gospodarki opartej na wiedzy. Aktualny potencjał jest skromny w wymiarze liczbowym, ale legitymujący się osiągnięciami i uznaniem międzynarodowym. Proponowana strategia zmierza do osiągnięcia następujących celów: Dostosowanie się do polityki Unii Europejskiej w dziedzinie kosmicznej; Zajęcie właściwego miejsca wśród krajów wspólnoty europejskiej w dziedzinie badania i wykorzystania przestrzeni kosmicznej. Wykorzystanie systemów satelitarnych dla dobra społeczeństwa i służb państwowych; Umożliwienie polskim firmom działania na międzynarodowym rynku techniki kosmicznej; 24
Przykładowe projekty poziom krajowy: 1. Georeferencyjna Baza Danych Obiektów Topograficznych (GBDOT) wraz z krajowym systemem zarządzania( 7 POIG). 2. TERYT2 - Państwowy rejestr granic i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych kraju (7 POIG). 3. Koncepcja programowo - przestrzenna terenów położonych przy ulicach: Grudziądzka, Polna, Ugory (6.2.2. POIG) 4. Przestrzenne zobrazowanie obiektów podwodnych w czasie rzeczywistym - ARGOOS 3D (73) PKWiU - 73.10.1 (1.4-4.1 POIG) 5. Polska Infrastruktura Informatycznego Wspomagania Nauki w Europejskiej Przestrzeni Badawczej (2.3 POIG) 25
Poziom unijny: W budżecie Unii Europejskiej na lata 2007-13 na realizację projektu GMES przewiduje się fundusze w wysokości 1,2 mld euro, czyli 85% środków przeznaczonych na europejską politykę kosmiczną w 7 Programie Ramowym. Dwuletni projekt o nazwie GEO-PICTURES (GMES [Globalny Monitoring Środowiska i Bezpieczeństwa] i obserwacja Ziemi za pomocą obrazów pozycyjnych i sensorowej technologii komunikacyjnej do uniwersalnego zarządzania ratownictwem, nagłymi przypadkami i monitoringiem) otrzymał 2,4 mln EUR z 3,2 mln EUR swojego budżetu z tematu "Kosmos" Siódmego Programu Ramowego (7PR). 26
Wnioski Systemy nawigacji satelitarnej stwarzają obecnie ogromne możliwości w badaniu zarówno środowiska i ekosystemu Ziemi, jak i Ziemi, jako obiektu w kosmosie, w monitoringu zmian i do systemów zapewnienia bezpieczeństwa cywilnego w razie zagrożeń naturalnych. Służą do planowania i zarządzania przestrzenią. Mogą być stosowane do rozwoju lokalnego i regionalnego, do rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Mając kontrolę nad systemami nawigacji uzyskuje się jednocześnie kontrolę nad poszczególnymi gałęziami gospodarki, nauki i przemysłu. Z polskiej perspektywy kluczowym wyzwaniem staje się zarówno efektywne wykorzystanie wszelkich możliwych środków finansowych, jak i wykorzystanie szerokiego wachlarza produktów i usług z zakresu informacji przestrzennej i środowiskowej oferowanych dzięki realizacji programu GMES. Wymaga to silnej i sprawnej koordynacji. Systemy nawigacji przyczyniają się do rozwoju i zacieśnienia współpracy między społecznościami naukowymi, operatorami, konsorcjami, firmami. 27
Dziękuję za uwagę Europejskie Centrum Przedsiębiorczości Sp. z o.o. ul. Kopernika 34, 00-336 Warszawa tel. 22 826-37-00, tel./faks 22 826-35-33, kom. 0 693 151 865 email: eucp@eucp.pl Internet: www.eucp.pl 28