Ćwiczenia 2 Ekonomia (polityczna) w ujęciu interdyscyplinarnym
Co wyróżnia ekonomię polityczną na tle ekonomii jako nauki? głęboka świadomość, że polityczne i inne nieekonomiczne czynniki odgrywają ważną rolę w kształtowaniu procesów ekonomicznych oraz ich wyników; zwracanie szczególnej uwagi na elementy zazwyczaj zaniedbywane w ekonomii, a zwłaszcza problemy władzy, konfliktu interesów, założenia behawioralne dotyczące homo politicus, rolę instytucji i zmian instytucjonalnych oraz zmieniające się struktury polityczne i ekonomiczne; aktywne zainteresowanie teoriami i podejściami innych nauk społecznych; skłonność do podejścia interdyscyplinarnego. Źródło: K. W. Rotschild, Political Economy or Economics? Some Terminological and Normative Considerations, European Journal of Political Economy, nr. 5, 1989; s. 11.
PLAN PREZENTACJI I II III IV Ekonomia a socjologia Ekonomia a prawo Ekonomia a psychologia Podsumowanie
I Ekonomia a socjologia
I Ekonomia a socjologia co to jest socjologia? nauka badająca w systematyczny sposób funkcjonowanie i zmianę społeczeństw bada zjawiska i procesy zachodzące w: społeczeństwie, społecznościach lokalnych i małych grupach społecznych, oraz jednostki uwikłane w grupy społeczne wielość teorii, paradygmatów i podejść przykładowe specjalizacje: antropologia społeczna, socjologia medycyny, socjologia miasta, socjologia wsi i rolnictwa, socjologia nauki, socjologia prawa, socjologia religii, socjotechnika, socjologia kultury, socjologia polityki, socjologia rodziny, socjologia wychowania, socjologia pracy, socjologia organizacji
I Ekonomia a socjologia czym zajmują się socjologowie? (przykłady) jaki wpływ wywierają jednostki na interakcje z innymi i jaki wpływ te interakcje wywierają na jednostki? jakim zmianom podlega społeczeństwo jako całość, na ile jest ono spójne, jakie występują w nim konflikty wewnętrzne? czy słabnie instytucja rodziny? czy kobiety osiągną równouprawnienie ponieważ społeczeństwo coraz bardziej potrzebuje ich usług zawodowych? czy wysokie stopy przestępczości są związane z ubóstwem w społeczeństwie i dlaczego one wciąż rosną, także w krajach wysokorozwiniętych? czy edukacja jest wciąż przepustką do pomyślnej kariery zawodowej? jaka jest przyszłość społeczeństw opartych na wiedzy i technologii, czy kapitalizm jest zagrożony w związku z zastępowaniem małych firm wielkimi korporacjami?
podmiot motywacja kryteria ocen zasada działania przestrzeń działania homo oeconomicus jednostka interes własny racjonalność kalkulacyjna, utylitarne (zysk vs. strata) wolny wybór, ograniczenia twarde (np. kapitał, kadry) rynek, sfera prywatna homo sociologicus grupa, wspólnota (jednostka jako ich członek) wartości (np. tradycja, solidarność, wolność, równość, wiara) wielość racjonalności, nieracjonalności i irracjonalności, normatywne (dobre vs. złe) ograniczenia w działaniu (miękkie), działają inni, działania mają rozmaite znaczenia, potęga zwyczajów, nawyków społeczeństwo (rynek to instytucja społeczna), sfera publiczna zasada organizacji przestrzeni społecznej interakcje jednostek, według preferencji i racjonalności proceduralnej wpływ polityki (władzy), wg kryteriów racjonalności substancjalnej (np. sprawiedliwości społecznej) cele analizy przewidywanie opis wyjaśnianie, interpretacja metody formalne, matematyczne empiryczne, jakościowe metodologia redukcjonizm, indywidualizm holizm, organicyzm tradycja intelektualna Źródło: Morawski (2001; tab. 1.1). Smith, Marshall, Keynes, Samuelson Marks, Durkheim, Weber, Parsons
I Ekonomia a socjologia dyscypliny na styku ekonomii i socjologii socjologia ekonomiczna socjoekonomia teoria wyboru społecznego
I Ekonomia a socjologia socjologia ekonomiczna perspektywa socjologiczna w zastosowaniu do zjawisk ekonomicznych; zastosowanie ram odniesienia, zmiennych i modeli wyjaśniających z socjologii do złożoności działań, które dotyczą produkcji, dystrybucji, wymiany i konsumpcji ograniczonych zasobów dóbr i usług (Smelser i Swedberg, 2005) aktor nie w pełni niezależny, nie całkowicie zależny racjonalność działania: ważna rola ograniczeń społecznokulturowych, aspiracji ludzi i czynników politycznych pojmowanie wzajemnych związków gospodarki i społeczeństwa: gospodarka (rynek) jest integralnie powiązana ze społeczeństwem, jego kulturą, a także polityką i państwem (ograniczona niezależność)
I Ekonomia a socjologia człowiek społeczno-ekonomiczny zakorzeniony instytucjonalnie reguły-wzory instytucjonalne (związane m.in. rodziną, szkołą, miejscem pracy, życiem w społeczności lokalnej, życiem politycznym, zachowaniami wyborczymi, uczestnictwem w kulturze) Źródło: Morawski (2001, diagram 1.1). wybory indywidualne (dokonywane na podstawie informacji i uwzględniające poziom aspiracji) modele mentalne (indywidualne poznawcze interpretacje otoczenia) zachowania jednostki (realne działania i doświadczenia)
I Ekonomia a socjologia I. Uwagi ogólne II. III. Zręby gospodarki: systemy ekonomiczne, instytucje i zachowanie A. Ekonomia w perspektywie makrosocjologicznej - s.e. starożytnego świata obszaru śródziemnomorskiego - gospodarka globalna (organizacja, zarządzanie, rozwój) - s.e. międzynarodowych stosunków gospodarczych - systemy gospodarcze w krajach postsocjalistycznych B. Socjologia ekonomicznych instytucji i zachowania - rynki w społeczeństwach - socjologia rynków pracy i związków zawodowych - bankowość i rynki finansowe - socjologia pracy i zawodów - kultura i konsumpcja - socjologia pieniądza i kredytu - sieci i życie gospodarcze - szara strefa C. Socjologia przedsiębiorstw, organizacji i gałęzi przemysłu - grupy zawodowe i organizacja społeczna -przedsiębiorczość - firmy i ich otoczenie Przecięcia gospodarki i (państwo, prawo, dobrobyt, edukacja, religia, gender, problemy na tle etnicznym, technologia, środowisko naturalne)
I Ekonomia a socjologia socjoekonomia badanie relacji pomiędzy działalnością gospodarczą a życiem społecznym: społeczne efekty aktywności ekonomicznej i ekonomiczne efekty aktywności społecznej najczęściej: społeczne efekty zmian gospodarczych (np. zamknięcia fabryki, wprowadzenia nowych technologii, zmian w środowisku) cel: rozwój społeczno-gospodarczy człowiek zakorzeniony w społeczeństwie, systemie politycznym i kulturze, niekoniecznie racjonalny traktowanie zachowań o charakterze ekonomicznym jako angażujące całą osobę i wszystkie płaszczyzny społeczeństwa
I Ekonomia a socjologia teoria wyboru społecznego bada metody zbiorowego podejmowania decyzji w wyniku głosowania członków grupy (lub wybranych przez nich reprezentantów) oraz sposoby dokonywania społecznego wyboru lub społecznej oceny rozwiązań, których konsekwencje są rożne dla poszczególnych głosujących bada reguły głosowania prowadzące do agregacji indywidualnych preferencji w preferencje kolektywne (zbiorowe), tj. indywidualne interesy, oceny (wyceny), dobrobyt społeczny wybór, ocena, dobrobyt zajmuje się określaniem warunków, jakie spełniają lub też jakich nie spełniają, różne metody podejmowania decyzji kolektywnych (Jakubowski, 2005)
I Ekonomia a socjologia podstawowe pytania TWS: czy wybór metody głosowania zawsze decyduje o wyniku? czym różnią się metody głosowania? które z nich mają pożądane własności? zastosowanie: teoria systemów głosowania system głosowania środek dokonywania wyboru pomiędzy dostępnymi alternatywami w oparciu o preferencje głosujących system głosowania składa się z reguł dotyczących: sposobu, w jaki głosujący wyrażają swoje preferencje sposobu, w jaki preferencje są agregowane by wyłonić ostateczny wynik głosowania przykłady (TWP): systemy wyborcze (wybory powszechne, wybory w mniejszych grupach), referendum, mechanizmy podejmowania decyzji
II Ekonomia a prawo
II Ekonomia a prawo co to jest prawo? zespół reguł ustanowionych lub uznanych przez odpowiednie organy państwa, wobec których posłuch zapewniony bywa w ostateczności dzięki przymusowi, jaki stosować może państwo (Stawecki i Winczorek, 1999) system norm prawnych, czyli ogólnych, abstrakcyjnych i w przybliżeniu jednoznacznych dyrektyw postępowania, które powstały w związku z istnieniem i funkcjonowaniem państwa, ustanowione lub uznane przez właściwe organy władzy publicznej i przez te organy stosowane, w tym z użyciem przymusu państwowego (Wikipedia)
II Ekonomia a prawo gałęzie prawa podział ze względu na charakter stosunków społecznych: prawo prywatne i prawo publiczne podział ze względu na metodę regulacji: prawo cywilne, prawo administracyjne, prawo karne podział ze względu na przedmiot regulacji: prawo autorskie, bankowe, budowlane, celne, handlowe, kanoniczne, konstytucyjne, lotnicze, międzynarodowe, ochrony środowiska, podatkowe, rolne, upadłościowe itp. inne: podział ze względu na podmiot regulacji, zasięg terytorialny, podział prawo wewnętrzne prawo międzynarodowe publiczne
II Ekonomia a prawo dlaczego ekonomiści interesują się prawem? przejaw ekspansji ekonomii na obszary innych nauk społecznych po II WŚ początkowo: wpływ prawa na gospodarkę (ustawodawstwo antymonopolowe w USA) później: prawo jako reguły podlegające wyborowi; prawo jako bodziec; cel i geneza prawa; rozszerzenie analizy ekonomicznej na inne gałęzie prawa
II Ekonomia a prawo ekonomiczna analiza prawa Law & Economics przewidywanie efektów wpływu ustanowionych sankcji prawnych na zachowania ludzi (Cooter i Ulen, 2004) analiza rozwoju i ekonomicznych skutków różnych rozwiązań prawnych (Balcerowicz, 1993) zastosowanie teorii ekonomii i właściwych jej narzędzi do badania tworzenia, struktury, procesów i znaczenia prawa, przy czym jest ono analizowane nie jako element egzogeniczny wobec systemu gospodarczego, ale jako jego zmienna wewnętrzna (Rowley, 1989)
II Ekonomia a prawo korzenie wczesne wątki: N. Macchiavelli, T. Hobbes, D. Hume, A. Smith, J. Bentham wiek XIX II WŚ: pierwsza fala L&E, instytucjonalizm amerykański, realizm prawniczy, jurysprudencja socjologiczna Chicago: H. Simons, A. Director, Antitrust Project, R. Coase, G. Becker prekursorzy L&E Ronald Coase, Gary Becker, Henry Manne, Guido Calabresi, Richard Posner główne szkoły i ośrodki Chicago i New Haven
II Ekonomia a prawo
II Ekonomia a prawo KLASYFIKACJA TEMATYCZNA PSEAP: KWESTIE OGÓLNE, HISTORIA I METODOLOGIA WŁASNOŚĆ PRYWATNA PRAWO CYWILNE MATERIALNE PRAWO HANDLOWE PRAWO PRACY PRAWO PODATKOWE, PRAWO ADMINISTRACYJNE PRAWO KONSTYTUCYJNE PRAWO KARNE, EKONOMICZNE PODEJŚCIE DO PRZESTĘPCZOŚCI, EGZEKWOWANIE PRAWA POSTĘPOWANIE CYWILNE, POSTĘPOWANIE KARNE TWORZENIE PRAWA OCHRONA ŚRODOWISKA INNE
II Ekonomia a prawo tradycyjne L&E: prawa własności (prawo cywilne rzeczowe, prawo własności intelektualnej) kontrakty (prawo cywilne zobowiązania) delikty (prawo cywilne odpowiedzialność cywilna) przestępczość (prawo karne) postępowanie sądowe (postępowanie cywilne, karne, administracyjne) prawo konkurencji & antitrust ekonomia opodatkowania
II Ekonomia a prawo ostatnio popularne także: corporate L&E, corporate governance (prawo handlowe) prawo upadłościowe prawo bankowe i finansowe tworzenie prawa prawo międzynarodowe, prawo europejskie prawo administracyjne (nie tylko antymonopolowe) i konstytucyjne L&E i public policy behawioralne L&E normy społeczne
II Ekonomia a prawo prawo a gospodarka po co prawo? uwalnianie zasobów pewność obrotu oliwienie przetargów ile prawa? jakie prawo?
II Ekonomia a prawo Dlaczego ustanawiane są prawa własności? Stan natury ROLNIK KUKURYDZA WYHODOWANA KUKURYDZA UZYSKANA Z KRADZIEŻY KUKURYDZA UTRACONA W DRODZE KRADZIEŻY KONSUMPCJA KUKURYDZY NETTO A 50 40-10 80 B 150 10-40 120 Suma 200 50-50 200 Społeczeństwo obywatelskie ROLNIK WARTOŚĆ GROŹBY UDZIAŁ W NADWYŻCE KONSUMPCJA KUKURYDZY NETTO A 80 50 130 B 120 50 170 Suma 200 100 300 Źródło: Cooter i Ulen (2004; str. 83-84).
II Ekonomia a prawo prawo a wzrost gospodarczy teoria: prawa własności: jednostki inwestują gdy mają gwarancję uzyskania zwrotu; bez jasno określonych praw własności bodźce mogą być niewystarczające by stymulować wzrost (NEI: Douglass C. North Nobel 1993) prawo w zakresie kontraktów: konieczna instytucja dla efektywnie funkcjonującego rynku; uzupełnia i rozwija możliwości w zakresie prywatnych inwestycji mechanizmy egzekwowania praw własności, bezstronne egzekwowanie kontraktów (niedoskonałość alternatywnych mechanizmów egzekwujących) ale: przeregulowanie gospodarki
II Ekonomia a prawo prawo a wzrost gospodarczy badania empiryczne: wolność gospodarcza a wzrost praworządność / rządy prawa (rule of law) a wzrost demokracja a wzrost regulacja a wzrost (np. papiery wartościowe, prawo bankowe, monopole, prawo podatkowe, biurokracja i obciążenia administracyjne)
III Ekonomia a psychologia
III Ekonomia a psychologia co to jest psychologia? nauka badająca mechanizmy i prawa rządzące zjawiskami psychicznymi oraz zachowaniami człowieka bada wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem dziedziny psychologii psychologia poznawcza, psycholingwistyka, psychologia rozwoju człowieka, psychologia osobowości, psychologia społeczna, neuropsychologia, patopsychologia itd. psychologia stosowana psychopatologia, psychologia kliniczna, psychoterapia, psychologia rodziny, psychologia zdrowia, psychologia pracy, psychologia ekonomiczna itd.
III Ekonomia a psychologia podstawowe różnice (Wärneryd, 2004) punkt wyjścia analiz: EKON: podstawowe założenia (maksymalizacja użyteczności, stałe preferencje, równowaga rynkowa) PSYCH: teoria empiryczna na niskim poziomie abstrakcji, indukcja, wyjaśnianie zachowania jednostek, rola adaptacji (uczenia się) wnioskowanie: EKON: dedukcja oparta na założeniach PSYCH: hipotezy stawiane na podstawie obserwacji metody: EKON: modele, język matematyczny, ekonometria PSYCH: eksperymenty, statystyka
III Ekonomia a psychologia podstawowe różnice (Wärneryd, 2004) wykorzystywane dane: EKON: obiektywne, w tym wskaźniki PSYCH: obserwacyjne, subiektywne, w tym dot. emocji i uczuć założenia dotyczące zachowania jednostek: EKON: nie muszą być prawdziwe ( jak gdyby ) PSYCH: muszą być realistyczne obszar zainteresowań: EKON: zachowania indywidualne, zjawiska w skali makro i globalne PSYCH: zachowania indywidualne
III Ekonomia a psychologia dyscypliny na styku ekonomii i psychologii psychologia ekonomiczna ekonomia behawioralna neuroekonomia
III Ekonomia a psychologia ekonomia behawioralna Ekonomia behawioralna zajmuje się analizowaniem zachowań człowieka w sprawach ekonomicznych. Przez analizę mechanizmów społeczno-psychologicznych leżących u podstaw zachowań ekonomicznych zajmuje się tworzeniem modelu człowieka rzeczywistego a nie człowieka ekonomicznego. ( ) zmierza do wzbogacenia analitycznej ekonomii poprzez nadanie modelom ekonomicznym bardziej realistycznego wymiaru i przez to zwiększenie ich trafności. Takie podejście jest z konieczności interdyscyplinarne, zapożycza dane z nauk społecznych i nauk behawioralnych, a następnie znajduje ich zastosowanie w ekonomii. (Maital, 1986)
III Ekonomia a psychologia 1. Psychologia i ekonomia 2. Problem racjonalności podmiotów ekonomicznych 3. Percepcja działań ekonomicznych 4. Oczekiwania ekonomiczne i zachowania inwestycyjne 5. Własność i posiadanie 6. Psychologia pieniądza 7. Ekonomiczne przesłanki i efekty dobrostanu psychicznego 8. Dylematy społeczne 9. W jaki sposób nabywamy pojęcia i wartości ekonomiczne 10. Przedsiębiorczość i podejmowanie ryzyka 11. Finanse behawioralne 12. Psychologiczne podstawy marketingu 13. Reklama i jej wpływ na zakupy 14. Zachowania konsumenckie 15. Negocjacje 16. Podatki 17. Oszczędzanie 18. Hazard
III Ekonomia a psychologia ekonomia behawioralna racjonalność ograniczona (bounded rationality) zasada satysfakcji (satisficing) H. Simon (Nobel 1978) uproszczenia i obciążenia w podejmowaniu decyzji heurystyka reprezentacyjności (representativeness heuristic) heurystyka dostępności (availability heuristic) nadoptymizm (overconfidence) inklinacja egotystyczna (self-serving bias) efekt pewności wstecznej (hindsight bias) heurystyka zakotwiczenia (anchoring)
III Ekonomia a psychologia ekonomia behawioralna znaczenie kontekstu dla dokonywanych wyborów teoria perspektywy (prospect theory) Kahneman (Nobel 2002) i Tversky efekt posiadania (endowment effect) efekt status quo zwyczaje, tradycje, uzależnienia niespójność w czasie złożoność osobowości koszty utopione
III Ekonomia a psychologia ekonomia behawioralna odstępstwa od realizacji własnego interesu normy społeczne (internalizacja, potrzeba akceptacji w grupie) sprawiedliwość działania zbiorowe (wzajemność) altruizm
III Ekonomia a psychologia neuroekonomia interdyscyplinarny program badawczy mający na celu stworzenie biologicznego modelu podejmowania decyzji w środowisku ekonomicznym (Center for the Study of Neuroeconomics, GMU) podstawowe pytanie badawcze: w jaki sposób mózg pozwala umysłowi bądź grupie umysłów podejmować decyzje ekonomiczne? motywacja: zrozumieć niejednorodność w obserwowanym zachowaniu sprzeczną z teorią ekonomii (lepsze przewidywanie) wykorzystując modele ekonomiczne zrozumieć jak struktury nerwowe kodują informację aby ułatwić podejmowanie decyzji
III Ekonomia a psychologia Center for the Study of Neuroeconomics, GMU
IV Podsumowanie instytucjonalizm jako integrator nauk społecznych (ekonomia, prawo, socjologia, psychologia, filozofia, etyka, antropologia ) od II połowy XX w. ekonomia (polityczna) jako nauka o wielkim potencjale interdyscyplinarnym Nie ma jednego wzorcowego sposobu integracji nauk społecznych; jest to zasadniczo sprawa inwencji w każdym poszczególnym przypadku [...] Kiedy dokonuję analizy, nigdy nie myślę o ekonomii jako całości ani o socjologii jako całości, ani też o tym, jak i kiedy się one ze sobą spotykają. Czynię to jednak zawsze w związku ze specyficznymi zagadnieniami [które badam]. I prawie zawsze znajdowane rozwiązania dowodzą, że wyjaśnienie ma charakter mieszany Albert O. Hirschman (cyt. za: Swedberg 1990: 157, tłum. W. Morawski)
IV Podsumowanie Socjologia a ekonomia Źródło: Zuckerman (2003).
IV Podsumowanie Ekonomia a socjologia Źródło: Zuckerman (2003).
IV Podsumowanie Ekonomia i socjologia a politologia Źródło: Zuckerman (2003).
IV Podsumowanie Politologia a ekonomia i socjologia Źródło: Zuckerman (2003).
IV Podsumowanie ekonomia polityczna a Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii
IV Podsumowanie Fizyk, który jest tylko fizykiem, może być pierwszej klasy fizykiem i najbardziej wartościowym członkiem społeczeństwa. Ale wielkim ekonomistą nie może być ktoś, kto jest tylko ekonomistą. Ekonomista, który jest tylko ekonomistą, jest nie tylko skończonym nudziarzem, lecz jest wręcz niebezpieczny Friedrich August von Hayek (cyt. za: Szenberg (1992): VI, tłum. W. Morawski)