Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 2 Niniejszy materiał powstał jako rezultat projektu: MROCZNA STRONA GRANICY skala i przyczyny występowania szarej strefy w powiatach województwa podkarpackiego graniczących z Ukrainą Program Operacyjny Kapitał Ludzki Numer i nazwa Priorytetu: VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich Numer i nazwa Działania: 6.1 Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie Numer i nazwa Poddziałania: 6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy Nr projektu: WND-POKL 06.01.01-18-123/08 Instytucja Wdrażająca: Wojewódzki Urząd Pracy w Rzeszowie Strona projektu: www.szarastrefa.bdcenter.pl Realizator projektu: BD Center Paweł Walawender 36-062 Zaczernie, Miłocin229 tel./fax (017) 858 12 94, tel. (017) 855 20 29 e-mail: biuro@bdcenter.pl Internet: www.bdcenter.pl Kierownik projektu: dr Paweł Walawender

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 3 SPIS TREŚCI WSTĘP... 4 1. RUCH GRANICZNY... 6 2. NIELEGALNE MIGRACJE... 9 3. PRZEMYT... 13 4. ZORGANIZOWANA PRZESTĘPCZOŚĆ TRANSGRANICZNA... 17 5. SPIS ILUSTRACJI... 20

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 4 WSTĘP Wyrazistymi elementami w krystalizującej się obecnie nowej Europie są dwa podstawowe nurty polityczne, z których pierwszy poszerza, pogłębia i doskonali procesy integracyjne paostw, a drugi dokonuje jej rozwarstwienia poprzez regionalizację i współpracę transgraniczną. W nurcie pierwszym, tak charakterystycznym dla Unii Europejskiej, obserwuje się podejmowanie wspólnych decyzji ekonomiczno-politycznych np. w odniesieniu do polityki walutowej, handlowej czy też rolnej, co jest odbierane jako osłabianie władz paostwowych. Natomiast w drugim nurcie, poprzez wzrost współpracy gospodarczej i społeczno-kulturalnej w regionach i obszarach transgranicznych, wzrasta znaczenie władz regionalnych w zakresie gospodarki, kultury i oświaty, a także bezpieczeostwa i porządku publicznego. Zjawisko to w pewnych gremiach społeczeostwa budzi niepokój przed atomizacją i zanikiem paostwowości w Europie, a w innych wzbudza nadzieję, że decentralizacja i wzrost znaczenia regionów przybliży obywateli do procesów podejmowania decyzji gospodarczych i politycznych oraz zwiększy efektywnośd ich kontroli nad aparatem władzy. Idea autonomii lokalnej znalazła się w systemie prawa międzynarodowego po sporządzonej w Madrycie 21 maja 1980 r. Europejskiej Konwencji Ramowej o współpracy między wspólnotami i władzami terytorialnymi oraz Europejskiej Karcie Samorządu Terytorialnego, sporządzonej w Strasburgu 15 października 1985 r. Według Konwencji Ramowej za współpracę transgraniczną uważa się każde wspólnie podjęte działanie mające na celu umocnienie i dalszy rozwój sąsiedzkich kontaktów między wspólnotami i władzami terytorialnymi dwóch lub większej liczby umawiających się stron, jak również zawarcie porozumieo i przyjęcie uzgodnieo koniecznych do realizacji takich zamierzeo, w tym pomiędzy rządami. Uzgodnienia dotyczące współpracy Polski ze wszystkimi krajami ościennymi, zostały zawarte w odpowiednich kontraktach jak np. w Traktacie między Rzeczpospolitą Polską a Ukrainą o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy 18 maja 1992 r. Opierając się na postanowieniach ww. traktatów oraz Konwencji Madryckiej, Polska 24 maja 1993 r. zawarła Porozumienie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ukrainy o współpracy transgranicznej, które weszło w życie 27 października 1993 r. W tak kształtującej się obecnie rzeczywistości polityczno-gospodarczej Europy zjawiskiem zupełnie normalnym stała się wielopłaszczyznowa współpraca pomiędzy osobami z wybranych obszarów graniczących ze sobą paostw. Statystycy przyjmują, że obszar przygraniczny obejmuje pas terytorialny do 100 km od granicy, a ekonomiści i socjolodzy, że sięga on w głąb kraju tak głęboko jak daleko docierają wzajemne wpływy kulturowe, społeczne oraz ekonomiczne sąsiadów. W praktyce przyjmuje się, że rejon transgraniczny (euroregion) składa się z jednostek administracyjnych danego kraju leżących na jego peryferiach i przylegających do wspólnej granicy z historycznie ukształtowanymi

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 5 odrębnościami etniczno-kulturowymi, językowymi czy też religijnymi. Granica dla tych regionów stanowi szansę jak też barierę dla gospodarczego, społecznego i kulturowego ich rozwoju. Z problemem tym wiąże się pojęcie przenikliwości granicy jako bariery przestrzennej z jej techniczną infrastrukturą oraz pojęcie otwartości rozumianej w szerokim sensie, uwzględniającym aktualną politykę zagraniczną sąsiednich paostw, warunki do wspólnych inwestycji gospodarczych oraz wzajemną otwartośd na różne formy współpracy społeczności z obszarów przygranicznych. Prowadzone badania w ramach projektu Mroczna strona granicy mają na celu wykazanie, że po akcesji Polski do Unii Europejskiej do swoistych zjawisk występujących w regionach przygranicznych Podkarpacia znajdujących się przy polsko-ukraioskiej granicy nadal konieczne jest ich systemowe, uzasadniane ekonometrycznie i ciągłe monitorowanie oraz prognozowanie w krótkich i długich horyzontach czasowych. W procesie tym z uwagi na fakt, że wschodnia granica Polski jest zewnętrzną granicą UE należy uwzględnid wszelkie aspekty wynikające ze współpracy transgranicznej Polski i pozostałych paostw europejskich z Ukrainą.

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 6 1. RUCH GRANICZNY Odcinek granicy Unii Europejskiej z Ukrainą leżący w Polsce ma długośd 526,3 km. Częśd podkarpacką długości 236,2 km uszczelnia Bieszczadzki Oddział Straży Granicznej (BOSG), a pozostały jest ochraniany przez Nadbużaoski Oddział Straży Granicznej. W województwie podkarpackim drogowe przejścia graniczne pomiędzy Polską a Ukrainą chronione przez BOSG znajdują się w Korczowej, Krościenku i Medyce, a kolejowe też w Krościenku oraz Przemyślu i Werchracie. Dane statystyczne przytaczane w raporcie dotyczą tylko tych sześciu przejśd, pominięto dane z lotniczych przejśd w Jasionce k. Rzeszowa oraz w Mielcu, gdzie ruch międzynarodowy skierowany jest głównie na zachód Europy. Tabela 1 Ruch paszportowy Przejścia graniczne ruch paszportowy 2009r. 2008r. % RAZEM 6 322 427 10 270 465-38,4% Korczowa 1 733 956 1 996 074-13,1% Werchrata Medyka 2 804 420 5 811 508-51,7% Przemyśl 111 950 140 755-20,5% Krościenko /droga/ 1 306 716 1 987 396-34,2% Krościenko /kolej/ 64 738 93 232-30,6% razem na odcinku wschodnim 6 021 780 10 028 965-40,0% Rzeszów 300 641 241 486 24,5% Mielec 6 14-57,1% razem lotnicze 300 647 241 500 24,5% Polacy 3 196 121 7 552 381-57,7% Cudzoziemcy 3 126 306 2 718 084 15,0%

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 7 Tabela 2 Ruch graniczny ogółem Przejścia graniczne ogółem 2009r. 2008r. % RAZEM 6 558 958 10 312 745-36,4% Korczowa 1 771 259 1 996 074-11,3% Werchrata 1 808 2 337-22,6% Medyka 2 932 087 5 811 508-49,5% Przemyśl 126 976 165 164-23,1% Krościenko /droga/ 1 341 320 1 987 396-32,5% Krościenko /kolej/ 76 696 98 800-22,4% razem na odcinku wschodnim 6 250 146 10 061 279-37,9% Rzeszów 308 803 251 447 22,8% Mielec 9 19-52,6% razem lotnicze 308 812 251 466 22,8% Polacy 3 206 023 7 567 120-57,6% Cudzoziemcy 3 352 935 2 745 625 22,1%

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 8 Tabela 3 Ruch graniczny środków transportu 2009r. 2008r. % środki transportu ogółem, w tym: środki transportu drogowego, z tego: 2 083 007 2 375 035-12,30% 2 074 429 2 362 643-12,20% samochody osobowe 1 817 139 2 030 576-10,51% autobusy 35 409 39 601-10,59% samochody ciężarowe 221 881 292 466-24,13% inne środki transportu: 8 578 12 392-30,78% pociągi osobowe 2 566 2 436 5,34% pociągi towarowe 3 881 8 180-52,56% samoloty 2 131 1 776 19,99%

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 9 2. NIELEGALNE MIGRACJE Modnym intelektualnie hasłem ostatnich kilkunastu lat stało się twierdzenie, iż granice paostw i ich ochrona to w obliczu globalizacji i rosnącej integracji ekonomicznej problemy drugorzędne dla bezpieczeostwa wewnętrznego. Prorocy globalizacji i adwokaci wolnego rynku optymistycznie udowadniali, iż takie pojęcie, jak obszar terytorialny paostwa jest już passe i popularyzowali pojęcie paostw bez granic w przepływach zarówno usług, towarów, jak i ludzi. Tak było do 11 września 2001 roku. W świecie po 11 września problem ochrony terytorialnej paostwa nabrał w dyskursach politycznych nowej jakości, w Europie po 11 marca 2004 roku powrócił ze zdwojoną siłą i w tym kontekście zjawisko migracji międzynarodowych zaczęło z nową mocą byd postrzegane jako jedno z realnych zagrożeo dla bezpieczeostwa wewnętrznego. Migracje międzynarodowe od dawna już rozważane są w dyskursach politycznych w kontekście różnorakich zagrożeo. W ciągu ostatnich dwudziestu lat rosnący systematycznie napływ imigrantów do krajów Unii Europejskiej spowodował, iż tania, cudzoziemska siła robocza postrzegana zaczęła byd również jako destabilizator bezpieczeostwa społecznego. Destabilizator analizowany i kojarzony jednak głównie z sytuacją na rynkach pracy, tj. poziomem bezrobocia, segmentacją rynków pracy, dostępem do świadczeo socjalnych, konkurencyjnością na rynkach pracy etc. Wkrótce gdy imigranci stanowid zaczęli od pięciu do dziesięciu procent ludności większości krajów obecnej Unii Europejskiej a stało się tak pod koniec lat 1990. migranci przestali byd uważani za czynnik wzbogacający kulturę kraju przyjmującego i do zagrożeo ekonomicznych doszło pojęcie zagrożenia dla narodowej tożsamości i kultury. W świecie po 11 września międzynarodowe migracje przestały już byd li tylko przedmiotem dysput demograficzno-społecznych, próbujących równoważyd kwestie wzrostu gospodarczego i integracji kulturowej z problemem dobrobytu i dobrego samopoczucia wyborców. Relacja bezpieczeostwo wewnętrzne imigranci wydaje się w obecnej sytuacji nabierad coraz większego znaczenia i, jak już zostało wspomniane, jakości. Związek pomiędzy migracjami a bezpieczeostwem wewnętrznym jest jednym z tych aspektów dyskursu politycznego, który może, moim zdaniem, w najbliższej przyszłości wpływad na kształt narodowych polityk migracyjnych oraz politykę migracyjną Unii Europejskiej. W ostatnim okresie różne środki i mechanizmy kontroli granic i przepływu osób zaczęły byd wprowadzane ze zdwojoną siłą. Polityka migracyjna to obszar, na którym przestrzeganie przepisów prawa narodowego i międzynarodowego może dobrze współdziaład w zwalczaniu międzynarodowego terroryzmu i transnarodowej przestępczości zorganizowanej. Zaostrzona kontrola graniczna, zaostrzona kontrola wjazdów, bardziej restrykcyjna polityka wizowa, stosowanie nowoczesnych środków służących identyfikacji tożsamości, gromadzenie oraz regionalna wymiana danych osobowych (w kontekście europejskim to schengeoski system informacyjny SIS, Eurodac i Europol), dotyczących między innymi osób, które naruszyły prawo, to środki niestety konieczne we współczesnym świecie. Koncentrują się one jednak głównie na kontroli przepływów osobowych i dlatego mogą nie

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 10 byd wystarczające zarówno w walce z terroryzmem, jak i rozwojem sił ekstremistycznych i przestępczości zorganizowanej. Wyzwaniem dla bezpieczeostwa wewnętrznego jest rozważenie wspomnianych wyżej środków i mechanizmów kontroli granic i przepływu osób w szerokim wymiarze społeczno-ekonomicznym dotyczącym relacji większości z mniejszościami. Tabela 4 Niedopuszczenia do przekroczenia granicy RP 2009r. 2008r. % ogółem 6 002 4 175 43,8% na wjazd 5 886 4 080 44,3% na wyjazd 116 95 22,1% obywatele RP (na wyjazd) 101 88 14,8% cudzoziemcy w tym: 5 901 4 087 44,4% na wjazd 5 886 4 080 44,3% na wyjazd 15 7 114,3% Tabela 5 Odmowy wjazdu cudzoziemcom na terytorium RP 2009r. 2008r. % RAZEM w tym w przejściach granicznych: 5 886 4 080 44,3% Korczowa 2 546 1 540 65,3% Medyka 2 471 1 620 52,5% Przemyśl 126 183-31,1% Krościenko /droga/ 674 605 11,4% Krościenko /kolej/ 65 105-38,1% razem na odcinku wschodnim 5 882 4 053 45,1% Rzeszów 4 27-85,2% Mielec razem na lotniskach 4 27-85,2% Tabela 6 Zatrzymani ogółem przez Bieszczadzki Oddział Straży Granicznej

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 11 2009r. 2008r. wzrost/spadek % ogółem 983 2 757-64,3% obywatele RP 241 252-4,4% cudzoziemcy 742 2 505-70,4% poza przejściami granicznymi, w tym: 437 528-17,2% obywatele RP 137 94 45,7% cudzoziemcy 300 434-30,9% w przejściach granicznych, w tym: 546 2 229-75,5% obywatele RP 104 158-34,2% cudzoziemcy 442 2 071-78,7% Tabela 7 Zatrzymani na poszczególnych przejściach granicznych 2009r. 2008r. % przejścia graniczne Korczowa 191 1 000-80,9% Medyka 828 1 044-20,7% Przemyśl 29 34-14,7% Krościenko /droga/ 91 69 31,9% Krościenko /kolej/ 2 3-33,3% Wydział ds. Cudzoziemców 1 7 Wydział Operacyjno- Śledczy razem na odcinku wschodnim 3 1 142 2 160-47,1% na lotniczej 50 69-27,5%

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 12 Tabela 8 Zatrzymani ze względu na odcinek granicy Korczowa Medyka Przemyśl Krościenko /droga/ Krościenko /kolej/ Rzeszów Wydział ds. Cudzoziemców Razem razem na odcinku 191 828 29 91 2 50 1 1 192 razem z Polski 72 623 13 29 1 18 756 Polacy 4 24 1 1 16 46 cudzoziemcy 68 599 13 28 2 710 razem do Polski 119 205 16 62 1 32 1 436 Polacy 9 16 1 1 31 58 cudzoziemcy 110 189 15 61 1 1 1 378 Ogółem Polacy 13 40 1 2 1 47 104 Ogółem cudzoziemcy 178 788 28 89 1 3 1 1 088

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 13 3. PRZEMYT Straż Graniczna nie jest wiodącą służbą w zakresie zwalczania przemytu. Przypadki takie ujawniane są w trakcie realizacji podstawowych zadao formacji związanych z kontrolą ruchu granicznego i ochroną granicy paostwowej. Przemyt towarów obejmuje zarówno towary akcyzowe (alkohol, papierosy), substancje ropopochodne, samochody (w tym kradzione), sprzęt elektroniczny, płyty CD i DVD, narkotyki, jak również dewizy, broo czy dobra kultury. Okresowe nasilenie się przemytu poszczególnych towarów wynikało z dysproporcji cenowych w różnych częściach Europy (zmieniająca się polityka celna paostw). Częśd przemytu odbywała się na zamówienie - dotyczyło to np. luksusowych samochodów czy dzieł sztuki. Przemytem zajmowały się zarówno pojedyncze osoby, tzw. mrówki, jak i zorganizowane grupy przestępcze. Połowa przemytu zostaje ujawnione na przejściach granicznych. Najwyższą wartośd przemytu ujawnionego na przejściach granicznych odnotowano w Korczowej. W 2009 r. i I półroczu 2010 r. odnotowano spadek wartości ujawnionego przemytu, wynikający głównie ze zmniejszenia wartości zatrzymanego alkoholu. Przemyt towarów przez granicę, podobnie jak nielegalna migracja i fałszerstwo dokumentów uprawniających do przekroczenia granicy paostwowej, stanowi element katalogu przestępczości granicznej. Przestępstwa przemytnicze stanowiły jednak odrębną grupę czynów zabronionych, niepowiązaną z nielegalną migracją czy fałszerstwem dokumentów. W 2009 r. zjawisko przemytu towarów obejmowało swym zakresem zarówno towary akcyzowe, substancje ropopochodne, sprzęt komputerowy, płyty CD i DVD, jak i dewizy, broo czy dobra kultury. Okresowe nasilenie się przemytu poszczególnych towarów wynikało zazwyczaj z dysproporcji cenowych w różnych częściach Europy (zmieniająca się polityka celna paostw), konkretnego zapotrzebowania, bądź też miało związek z przemytem na zamówienie np. luksusowych samochodów czy dzieł sztuki. Przemytem zajmowały się zarówno pojedyncze osoby tzw. mrówki, jak i zorganizowane grupy przestępcze. Osoby zamieszkałe w rejonach przygranicznych często przenosiły dozwolone ilości towaru działając na zlecenie osoby trudniącej się pośrednictwem lub bezpośrednią dystrybucją alkoholu (zamawiający pochodzili z pograniczna oraz z głębi kraju). Najczęściej przemycany był alkohol, papierosy, substancje ropopochodne oraz płyty CD, DVD i programy komputerowe pochodzące z nielegalnej produkcji. Towary wnoszone były w dozwolonych ilościach w ruchu pieszym lub ukrywane w skrytkach lub przestrzeniach konstrukcyjnych (przerobione baki na paliwo, koła jezdne). Przemyt w pociągach odbywał się za przyzwoleniem, a nawet przy współudziale pracowników kolei. Przemytem zajmowały się jednak przede wszystkim zorganizowane grupy przestępcze. Proceder ten zapewniał im znaczne korzyści materialne. Możliwości przemytnicze uzależnione były od posiadanego przez daną grupę zaplecza technicznego, lokalowego i finansowego oraz powiązao z innymi grupami przestępczymi (z głębi kraju i z zagranicy). W skład grup, obok Polaków, wchodzili również cudzoziemcy (często przebywający legalnie na terytorium RP). Grupy przestępcze zajmowały się skupowaniem

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 14 i gromadzeniem towarów (pochodzących z tzw. przemytu mrówczego), jego rozprowadzaniem w kraju (w tym wytwarzaniem fałszywych znaków akcyzy, nalepek na butelki i nakrętek, przerabianiem przemyconego spirytusu na różnego rodzaju wódki). Międzynarodowe grupy przestępcze organizowały przemyt towarów o znacznej wartości (od kilkudziesięciu do kilkuset tysięcy złotych). Papierosy ukrywane były w TIR-ach, w ładunkach jadących tranzytem przez Polskę (rolkach wykładziny podłogowej, deskach, workach z mrożonkami, beczkach ze smołą, europaletach). Jako osłona wykorzystywane były również wyroby szklane, które utrudniały odczyt obrazu z urządzenia typu Heimann. Tabela 9 Szacunkowa wartośd zatrzymanego przemytu odcinek granicy wartość przemytu % 2009r. 2008r. ogółem 7 159 069 zł 12 391 455 zł -42,2% w przejściach granicznych poza przejściami granicznymi 4 820 295 zł 9 923 172 zł -51,4% 2 338 774 zł 2 468 283 zł -5,2% Tabela 10 Szacunkowa wartośd zatrzymanego przemytu na poszczególnych przejściach przejścia graniczne wartość przemytu % 2009r. 2008r. ogółem 1 500 795 zł 4 591 672 zł -67,3% Korczowa 1 128 354 zł 2 414 785 zł -53,3% Medyka 83 265 zł 109 574 zł -24,0% Przemyśl 260 034 zł 1 786 891 zł -85,4% Krościenko /droga/ 1 731 zł 101 740 zł -98,3% Krościenko /kolej/ 3 956 zł 30 551 zł -87,1% Werchrata 2 962 zł -100,0% razem na odcinku wschodnim 1 477 340 zł 4 446 503 zł -66,8% Rzeszów 23 455 zł 145 169 zł -83,8%

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 15 Tabela 11 Przemyt poza przejściami granicznymi wartość przemytu Placówki SG 2009r. 2008r. % ogółem 2 016 574 zł 2 223 783 zł -9,3% Horyniec Zdrój 105 781 zł 28 913 zł 265,9% Lubaczów 84 871 zł 22 370 zł 279,4% Korczowa 332 008 zł 927 088 zł -64,2% Kalników 97 791 zł 81 789 zł 19,6% Medyka 145 208 zł 531 273 zł -72,7% Hermanowice 177 zł 3 945 zł -95,5% Huwniki 1 006 zł 100,0% Wojtkowa 2 188 zł 12 084 zł 100,0% Krościenko 194 321 zł 180 848 zł 7,4% Czarna Górna Stuposiany 13 909 zł 2 236 zł Ustrzyki Górne Sanok (od 01.06.2009r.) 70 400 zł 100,0% Rzeszów 357 797 zł 4 139 zł 100,0% Wydział Operacyjno - Śledczy 599 892 zł 419 856 zł 42,9% Wydział ds.cudzoziemców 1 765 zł 11 478 zł -84,6% Wydział Zabezpieczenia Działao 7 224 zł

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 16 Tabela 12 Przemyt samochodów 2009r. 2008r. odcinek granicy liczba wartość w zł liczba wartość w zł % ogółem 89 3 641 700 zł 89 5 576 000 zł Korczowa 27 1 375 000 zł 41 3 033 500 zł -34,1% Medyka 46 1 820 500 zł 37 2 178 000 zł 24,3% Krościenko /droga/ 4 124 000 zł 2 120 000 zł 100,0% razem w przejściach 77 3 319 500 zł 80 5 331 500 zł -3,8% Korczowa 2 115 000 zł 3 132 000 zł -33,3% Medyka 5 138 500 zł 100,0% Horyniec Zdrój 2 34 000 zł 4 7 500 zł -50,0% Czarna Górna 3 34 700 zł 100,0% Kalników 1 25 000 zł -100,0% Wojtkowa 1 80 000 zł -100,0% razem poza przejściami 12 322 200 zł 9 244 500 zł 33,3%

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 17 4. ZORGANIZOWANA PRZESTĘPCZOŚĆ TRANSGRANICZNA We współczesnym świecie coraz większe znaczenie odgrywają transgraniczne, czy transnarodowe powiązania oraz globalne współzależności. Globalizacja, która jest znakiem naszych czasów, nie omija zjawisk patologicznych, naruszających wzorce zachowao, postaw określonych w systemie normatywnym, a przy tym powodujących - mniej lub bardziej widoczne - szkody społeczne. Jednym z takich patologicznych zjawisk, które niesie ze sobą poważne zagrożenie dla bezpieczeostwa publicznego jest przestępczośd zorganizowana. Przestępczośd zorganizowana, która pierwotnie była zjawiskiem lokalnym, charakterystycznym w zasadzie wyłącznie dla pewnych regionów świata, w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, w wyniku przemian jakościowych, stała się bolączką całej społeczności międzynarodowej, zajmując czołową pozycję na liście największych problemów globalnych. W Europie zaś, gdzie tak wyraźnie zaznaczają się procesy politycznego i ekonomicznego jednoczenia paostw kontynentu, zagrożenie ze strony zorganizowanej przestępczości ma szczególny wydźwięk. Postępująca integracja, której konsekwencją jest m.in. tworzenie się jednolitego rynku bez granic wewnętrznych, opartego na swobodzie przepływu osób, towarów, usług i kapitału nie oznacza przecież wyłącznie korzyści, ale także zagrożenia. To co ułatwia rozwój gospodarczy i społeczny jednoczącego się obszaru, sprzyja bowiem także szerzeniu się międzynarodowej przestępczości, wykorzystującej, powstałe w wyniku zniesienia naturalnych barier, luki w zakresie bezpieczeostwa i kontroli. Dlatego też tak istotna z punktu widzenia bezpieczeostwa obywateli Unii Europejskiej a także paostw nie należących do Wspólnot, jest ścisła współpraca organów ścigania w walce z przejawami najgroźniejszej przestępczości. Chod pojęcie przestępczości zorganizowanej należy do jednych z najbardziej spornych pojęd w nauce kryminologii, to właściwie wszyscy badacze tego fenomenu podkreślają, że istotą zjawiska jest działanie w ramach grupy, w celu osiągnięcia korzyści wartości majątkowych lub władzy. Jako charakterystyczną cechę wskazuje się przy tym fakt, że grupy przestępcze wybierają nielegalną działalnośd z uwzględnieniem najmniejszego ryzyka wykrycia i ukarania, najmniejszych kosztów i nakładów oraz najwyższy i szybki do osiągnięcia zysk. Przestępczośd transnarodowa najczęściej wiąże sie z przestępczością zorganizowana tj. traktowana jest jako jedna z cech przestępczości zorganizowanej. Oznacza to, że mimo istnienia jednego centrum decyzyjnego działalnośd przestępcza przekracza narodowe granice paostw. Dlatego mówi sie o przestępczości transnarodowej lub transgranicznej. Samo określenie transnarodowa należy rozumied w kontekście np. przepływu informacji, pieniędzy, przedmiotów, bądź osób przez granice danego paostwa. Termin ten może byd równie użyty dla określenia ruchów, ideologii, czy organizacji których zakres nie ogranicza sie do granic narodowych.

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 18 Globalizacja handlu oraz społeczne zapotrzebowanie na pewne nielegalne usługi czy dobra prowadzi do przeniesienia działalności organizacji przestępczych z płaszczyzny narodowej na płaszczyznę transnarodowa. Na przestępczośd zorganizowaną nie można patrzed jak na zjawisko statyczne, gdyż struktury angażujące się w różnego rodzaju nielegalną działalnośd odznaczają się wysoką zdolnością w dostosowywaniu się do zmieniających się warunków ich funkcjonowania i poszukują coraz to nowych obszarów i metod działania. Znoszenie granic wewnętrznych między paostwami Wspólnot Europejskich oraz wzmacnianie warunków do tworzenia się różnego rodzaju powiązao międzynarodowych to nie jedyne czynniki sprzyjające rozwojowi zjawiska zorganizowanej przestępczości. Rozwój ten jest bowiem także wypadkową złożonej sytuacji ekonomicznej i społecznej w różnych rejonach kontynentu, w szczególności zaś utrzymujących się dysproporcji w poziomie życia w poszczególnych krajach. Jeżeli bowiem wziąd pod uwagę, że PKB per capita, liczony według parytetu siły nabywczej, w najbiedniejszych krajach Europy Mołdawii i Albanii wyniósł w 2005 roku odpowiednio niespełna 2400 USD i 4800 USD, podczas gdy w krajach najbogatszych, takich jak: Austria, Dania, Luksemburg, Norwegia, czy Szwajcaria sięgał lub nawet przekraczał 30 tys. USD, a także to, że stopa bezrobocia w niektórych krajach Europy (Bośnia i Hercegowina, Macedonia, Serbia) utrzymuje się na poziomie trzydziestu kilku procent, odpowiedź na pytanie dlaczego tak dynamicznie rozwija się handel ludźmi, czy przemyt nielegalnych migrantów ze Wschodu na Zachód przestaje byd trudna. Te ostatnie czynniki, jak również ciągle wysoki poziom korupcji w krajach Europy Środkowej i Wschodniej i krajach Półwyspu Bałkaoskiego powoduje, że właśnie te regiony starego kontynentu są obecnie najbardziej zagrożone przestępczością zorganizowaną, która poprzez zdobywanie coraz silniejszego wpływu na aparat paostwowy i świat polityki często nabiera wręcz mafijnego charakteru. Przestępczośd zorganizowana, w tym zwłaszcza ta o międzynarodowym charakterze nie jest dla Europy wyłącznie wewnętrznym zagrożeniem. Coraz częściej bowiem na terenie starego kontynentu operują grupy przestępcze o azjatyckim, południowo-amerykaoskim, czy afrykaoskim rodowodzie a związki przestępcze wywodzące się z paostw europejskich z kolei podejmują działalnośd poza granicami Europy. W ten sposób tworzy się globalna sied przestępczych powiązao, której zwalczanie już dawno przekroczyło możliwości pojedynczych paostw. Z publikowanych corocznie przez Europol oraz Radę Europy raportów poświęconych zjawisku przestępczości zorganizowanej wynika, że do głównych kierunków działalności przestępczej należą: przestępczośd narkotykowa (nielegalna produkcja, przemyt i handel), handel ludźmi (zarówno w celu ich seksualnego wykorzystania, jak również do pracy przymusowej), organizowanie nielegalnej migracji, przestępczośd gospodarcza (oszustwa, przestępstwa podatkowe, handel podrobionymi towarami), fałszowanie euro, pranie pieniędzy. Prowadzone od lat obserwacje i analizy wykazują przy tym, że w poszczególnych dziedzinach aktywności grup przestępczych zachodzą poważne zmiany ilościowe i jakościowe, co pociąga za sobą spadek liczby przestępstw jednego rodzaju (w ostatnich

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 19 latach spada na przykład liczba kradzieży samochodów), na rzecz wzrostu przestępstw innego rodzaju (np. przemyt niebezpiecznych odpadów, podrabianie kart płatniczych). Do najgroźniejszych syndykatów przestępczych działających w Europie zaliczane są grupy: albaoskie, tureckie i kurdyjskie, rosyjskie, litewskie, bułgarskie, polskie i włoskie a z grup, które swój rodowód wywodzą spoza kontynentu grupy kolumbijskie, chioskie, wietnamskie oraz nigeryjskie. Wymienione grupy różnią się między sobą strukturą, modelem kierownictwa, używanymi w przestępczej działalności metodami, czy wreszcie obszarami największej aktywności, łączy je natomiast wysoka skłonnośd do umiędzynaradawiania swoich działao. Organizacje przestępcze dążą do objęcia swa działalnością jak największego obszaru, szukając przy tym miejsc, gdzie wymiar sprawiedliwości oraz organy ścigania wykazują słaba skutecznośd. Jednocześnie, najbardziej atrakcyjne obszary - to te gdzie dostarczanie nielegalnych dóbr i usług przynosi wysokie zyski. Powstanie zorganizowanych grup przestępczych mających bazę w jednym paostwie, ale rozciągających swoja działalnośd na obszar innego paostwa lub kilku paostw, przy posiadaniu sprzyjających warunków dla ich działao sugeruje posługiwanie się terminem: transnarodowych organizacji przestępczych (transnational criminal organizations TCO s). Organizacje te zajmują sie głównie handlem narkotykami, handlem żywym towarem, handlem materiałami radioaktywnymi, handlem bronią, kradzieżą i przemytem samochodów oraz praniem pieniędzy. Ponieważ wymienione powyżej przestępstwa uznawane są powszechnie za zjawiska o wysokim stopniu niebezpieczeostwa dla zdrowia i porządku publicznego gremia międzynarodowe podejmują wiele debat nad znalezieniem możliwie jak najskuteczniejszych środków do ich zwalczania. Wprowadzanie takich środków w życie wymaga jednak od paostw ustanowienia ich ścisłej współpracy w sprawach karnych i dokonywania zmian w obowiązujących przepisach krajowych celem harmonizacji oraz unifikacji prawa i postępowania karnego w Europie. Tak, aby sprawca danego przestępstwa nie czuł sie bezkarny na terytorium innego paostwa. Przeciwstawienie się narastającemu zagrożeniu ze strony transgranicznej przestępczości zorganizowanej wymagad będzie zwiększania wysiłków służących z jednej strony ograniczaniu czynników sprzyjających rozwojowi tego negatywnego zjawiska, a więc szeroko rozumianej prewencji, z drugiej strony zwalczaniu przejawów aktywności organizacji przestępczych. Osiągnięcie wymiernych rezultatów możliwe będzie jednak wyłącznie poprzez zaangażowanie w ten proces wszystkich paostw europejskich oraz poprzez zacieśnianie współpracy międzynarodowej organów ścigania.

Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 20 5. SPIS ILUSTRACJI Tabela 1 Ruch paszportowy... 6 Tabela 2 Ruch graniczny ogółem... 7 Tabela 3 Ruch graniczny środków transportu... 8 Tabela 4 Niedopuszczenia do przekroczenia granicy RP... 10 Tabela 5 Odmowy wjazdu cudzoziemcom na terytorium RP... 10 Tabela 6 Zatrzymani ogółem przez Bieszczadzki Oddział Straży Granicznej... 10 Tabela 7 Zatrzymani na poszczególnych przejściach granicznych... 11 Tabela 8 Zatrzymani ze względu na odcinek granicy... 12 Tabela 9 Szacunkowa wartośd zatrzymanego przemytu... 14 Tabela 10 Szacunkowa wartośd zatrzymanego przemytu na poszczególnych przejściach... 14 Tabela 11 Przemyt poza przejściami granicznymi... 15 Tabela 12 Przemyt samochodów... 16