STANOWISKO RZĄDU I. METRYKA DOKUMENTU Tytuł Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Społecznego i Komitetu Regionów Uwolnienie potencjału finansowania społecznościowego w Unii Europejskiej Data otrzymania dokumentu przez Parlament RP Data przyjęcia stanowiska przez Komitet do Spraw Europejskich 2 kwietnia 2014 r. 10 czerwca 2014 r. Sygnatura Komisji Europejskiej COM(2014) 172 Instytucja wiodąca Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji
Instytucje współpracujące KNF, MF, MG II. CEL DOKUMENTU Celem niniejszego komunikatu jest wspieranie rozwoju działalności w zakresie finansowania społecznościowego. Finansowanie społecznościowe, zwane również crowdfundingiem to, zgodnie z definicją Komisji, otwarte zaproszenie, skierowane do społeczeństwa, którego celem jest pozyskanie środków finansowych na realizację określonego projektu. Często takie zaproszenia są publikowane i rozpowszechniane za pośrednictwem internetu i z pomocą mediów społecznościowych oraz są aktualne tylko w określonym przedziale czasowym. Środki finansowe są zwykle pozyskiwane od znacznej liczby uczestników w postaci stosunkowo niewielkich wkładów, ale istnieją wyjątki. Jest to stosunkowo nowa i dynamicznie rozwijająca się forma finansowania dla różnego rodzaju projektów (od charytatywnych, przez artystyczne po biznesowe). Crowdfunding może przybierać różne formy, z których najważniejsze to: crowdfunding bezudziałowy ( sponsoring społecznościowy zgodnie z terminologią Komisji), gdzie pieniądze zbierane są jako darowizna lub gdzie w zamian za wsparcie oferowane jest jakieś określone dobro (np. egzemplarz wydanej płyty, upominek, zniżka na zakup wytworzonego towaru, udział w sponsorowanym wydarzeniu kulturalnym itp.). crowdfunding udziałowy ( inwestowanie społecznościowe zgodnie z terminologią Komisji), w którym w zamian za wkład finansowy wpłacający otrzymuje udział w zyskach ze zrealizowanego projektu bądź papiery wartościowe. społecznościowe udzielanie pożyczek, w którym organizatorzy kampanii zaciągają pożyczkę na określony cel, przy określonych warunkach odnośnie terminu spłaty i oprocentowania. Każda z tych form ma inne zalety, angażuje inne grupy osób, wiąże się też z innym zakresem regulacji. Ostatnie dwie formy (crowdfunding udziałowy i pożyczkowy) określane są też łącznie mianem crowdfundingu inwestycyjnego. Komisja przedstawia też główne wyzwania stojące przed finansowaniem społecznościowym, częściowo opierając się na przeprowadzonej pod koniec ubiegłego roku ankiecie 1. 1. Brak przejrzystości obowiązujących przepisów. Problem ten jest mniejszy w przypadku crowdfundingu nieudziałowego, a bardziej dokuczliwy przy finansowaniu udziałowym. W tym drugim przypadku w niektórych krajach powstają już regulacje prawne bądź zestawy wytycznych. Komisja wskazuje na problemy i zagrożenia jakie może rodzić różnorodność podejść regulacyjnych w poszczególnych krajach. W szczególności zaznacza, że uciążliwe i 1 http://ec.europa.eu/internal_market/consultations/2013/crowdfunding/index_en.htm
przedwczesne działania regulacyjne mogłyby udaremnić rozwój finansowania społecznościowego, natomiast zbyt pobłażliwe strategie polityczne mogłyby doprowadzić do ponoszenia strat przez inwestorów, a tym samym naruszenia zaufania konsumentów i podważenia wiary w finansowanie społecznościowe. Odpowiadając na to zagrożenie Komisja będzie monitorowała rynek i przeprowadzała ocenę potrzeby działań regulacyjnych. 2. Finansowanie społecznościowe na rynku wewnętrznym na podstawie ankiet Komisji wskazuje na dostrzegany problem z crowdfundingiem udziałowym w wymiarze transgranicznym. 3. Finansowanie społecznościowe w środowisku finansowym. W tym kontekście Komisja wskazuje na zainteresowanie banków tym typem finansowania. Podkreśla też brak odpowiedniej ilości informacji odnośnie roli crowdfundingu dla finansowania badań i rozwoju. 4. Propagowanie finansowania społecznościowego. Komisja wskazuje na konieczność podnoszenia poziomu wiedzy u wszystkich interesariuszy sektora crowdfundingowego, a także proponuje ustanowienie znaku jakości, który miałby zwiększać rozpoznawalność platform i budować zaufanie. 5. Możliwość finansowania łącznego (ze środków publicznych i prywatnych). Komisja rozważa możliwość współfinansowania ze środków publicznych projektów korzystających z finansowania społecznościowego. Komisja chce zrealizować swoje cele za pośrednictwem następujących priorytetów: ustanowienie grupy ekspertów ds. finansowania społecznościowego mającego na celu wspieranie Komisji radami i wiedzą ekspercką w tym obszarze. Grupa ekspertów powinna w szczególności udzielać Komisji porad zapewniających wsparcie dla ustanowienia znaku jakości w celu zbudowania zaufania między użytkownikami i zapewnienia Komisji specjalistycznej wiedzy w zakresie promowania przejrzystości, najlepszych praktyk i certyfikacji; podnoszenie świadomości w dziedzinie finansowania społecznościowego, propagowanie informacji i szkoleń oraz podnoszenie standardów; oraz dokładna analiza krajowych zmian regulacyjnych i zorganizowanie warsztatów poświęconych regulacjom prawnym w celu zapewnienia optymalnego funkcjonowania rynku wewnętrznego oraz dokonania oceny, czy podjęcie interwencji regulacyjnej jest konieczne na poziomie UE. Komisja zapowiada również dalsze działania, takie jak badanie w 2014 r. dotyczące wpisywania się crowdfundingu w szersze środowisko finansowe, ustanowienie grupy eksperckiej (Europejskie Forum Stron Zainteresowanych Finansowaniem Społecznościowym), monitorowanie opracowywania norm na poziomie krajowym i europejskim oraz w zakresie sprawności rynku wewnętrznego. Komunikat Komisji wpisuje się też w inne działania KE, w szczególności związane z uzupełnianiem tradycyjnych źródeł finansowania i wspierania finansowania gospodarki realnej. Dostrzegając
problem ze sfinansowaniem nowych inwestycji Komisja analizuje i wspiera różne rodzaje finansowania wskazując crowdfunding jako możliwe źródło dla wsparcia takich obszarów jak przedsiebiorstwa społeczne, sektor kultury i kreatywny, ale też szerzej sektor MŚP (szczególnie w przypadku crowdfundingu udziałowego). Komisja wskazuje też na potencjał finansowania społecznościowego w dziedzinie innowacji, badań i rozwoju. Komisja sporządzi sprawozdanie z postępów w 2015 r. III. DOKUMENTY POWIĄZANE Komunikat Komisji - Edukacja finansowa /* KOM/2007/0808 wersja ostateczna */ Zielona księga w sprawie długoterminowego finansowaniu gospodarki europejskiej (COM(2013) 150 final z 25.3.2013) KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO w sprawie finansowania długoterminowego gospodarki europejskiej (COM(2014) 168) USTAWA z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych IV. STANOWISKO RZĄDU Rząd polski popiera zaproponowane przez Komisję Europejską działania mające na celu rozwój i wykorzystanie potencjału finansowania społecznościowego w Unii Europejskiej. W szczególności należy zgodzić się z opinią Komisji, zgodnie z którą na obecnym etapie nie należy wprowadzać wiążących regulacji w tym sektorze. W opinii polskiego rządu sektor finansowania społecznościowego jest dopiero w początkowej fazie rozwoju. W Polsce działa obecnie jedynie kilkanaście tego typu platform, a tylko kilka umożliwia crowdfunding inwestycyjny. Wprowadzenie na takim etapie wiążących, sztywnych regulacji mogłoby niepotrzebnie ograniczyć możliwości rozwoju finansowania społecznościowego, rozwój innowacyjnych platform i sukces nowatorskich przedsięwzięć. Należy natomiast monitorować rozwój rynku i identyfikować ewentualne bariery dla rozwoju bądź zagrożenia dla uczestników. Dopiero kolejnym krokiem powinno być rozważenie działań regulacyjnych. Monitorowaniu powinien podlegać szczególnie rozwój crowdfundingu inwestycyjnego, w obu odmianach udziałowego i pożyczkowego, który poza aspektem finansowania społecznościowego może być postrzegany przez społeczeństwo również jako alternatywna forma inwestycji. Z tego też względu istotne może okazać się zagwarantowanie (w szczególności inwestorom nieprofesjonalnym) odpowiedniego zakresu informacji związanych z finansowanym przedsięwzięciem, czy też zasadami udziału w zyskach z tego przedsięwzięcia. Ważne jest także monitorowanie i zapobieganie innym zagrożeniom, generowanym potencjalnie przez crowdfunding inwestycyjny, takim jak możliwość defraudacji wpłaconych środków czy brak zwrotu środków dla inwestorów w przypadku nagłego zakończenia działalności przez platformę crowdfundingową. Szczególną uwagę należy zwrócić na rozwój crowdfundingu pożyczkowego, który w swojej istocie przypomina działalność bankową. Niektóre platformy z tej grupy (np. platforma Kokos) podejmują we własnym zakresie działania, zmierzające do zwiększenie bezpieczeństwa klientów (m.in. rating użytkowników, weryfikacja pożyczkobiorcy). W chwili obecnej nie ma jednak żadnej instytucji, która miałaby możliwość weryfikacji faktycznego stosowania i skuteczności tych mechanizmów (np.
instytucji branżowej bądź jednostki administracji). Odpowiednie zabezpieczenia mogą też nie być stosowane na wszystkich platformach oferujących ten rodzaj finansowania. Inne problemy związane z różnymi rodzajami crowdfundingu, które wymagają dalszej analizy i monitorowania dotyczą m.in. przechowywania środków przed wypłaceniem ich projektodawcy (czy nie są obciążane ryzykiem); ryzyka niespłacenia udzielonych pożyczek; statusu prawnego osób fizycznych realizujących dany projekt (w niektórych przypadkach, np. crowdfundingu inwestycyjnego, czy opartego na przedsprzedaży, mogą zostać uznane za przedsiębiorców w myśl obowiązujących przepisów); kwestii rozdysponowania środków w przypadku nieosiągnięcia planowego poziomu finansowania dla projektu. Ewentualne regulacje (prawne bądź samoregulacje branżowe) powinny z jednej strony minimalizować wskazane powyżej ryzyka i usuwać pojawiające się niejasności prawne, z drugiej natomiast nie utrudniać dalszego rozwoju rynku. Wszelkie propozycje regulacyjne oraz rekomendacje na poziomie UE powinny być badane pod kątem ich wpływu na polski sektor crowdfundingu. Należy brać pod uwagę dojrzałość rynku, interesy zarówno polskich projektodawców, jak i polskich platform crowdfundingowych. Wprowadzenie ułatwień dla finansowania w wymiarze transgranicznym może z jednej strony umożliwić szerszy dostęp polskich projektodawców do finansowania i umożliwić wejście polskich platform na zagraniczne rynki. Z drugiej strony istnieje możliwość, że duże zagraniczne platformy, korzystające z większych zgromadzonych zasobów i korzyści skali, rozpoczną działalność w Polsce, przejmując klientów od polskich platform. Warto w tym kontekście przywołać przykłady krajów, które wprowadziły, bądź są w trakcie wdrażania regulacji dotyczących wprost sektora finansowego. W USA w 2012 roku został podpisany JOBS Act, częściowo dotyczący ułatwień dla crowdfundingu udziałowego (Title III), jednak do dziś nie zostały wydane odpowiednie regulacje przez amerykańską instytucję nadzoru finansowego Securities Exchange Commission. Z kolei regulacja przyjęta we Włoszech w 2013 roku ogranicza możliwości finansowania opartego o udziały tylko do niektórych kategorii przedsiębiorstw, co może się przełożyć na znaczne ograniczenie tej formy pozyskiwania środków. W Wielkiej Brytanii, największym rynku crowdfundingowym w Europie (ok. 1,5 mld USD z 2-2,5 mld USD całego europejskiego rynku) została w tym roku wydana regulacja FCA (Financial Conduct Authority brytyjski nadzór nad rynkiem finansowym), która nakłada obowiązki informacyjne na portale crowdfundingowe (udziałowe i pożyczkowe). Regulacja nie ogranicza możliwości ubiegania się o finansowanie, koncentruje się na zwiększeniu przejrzystości usług crowdfundingowych (aby zwiększyć zainteresowanie i bezpieczeństwo potencjalnych inwestorów). Rząd RP popiera ideę działań mających na celu popularyzację crowdfundingu i budowanie wiedzy o tym procesie. Należy jednak również zwrócić uwagę, że edukacja dotycząca crowdfundingu nie powinna pozostawać w oderwaniu od innych działań mających na celu rozwój edukacji finansowej na wszystkich szczeblach. W tym kontekście należy podkreślić znaczenie rozróżnienia na różne rodzaje finansowania społecznościowego częściowo przedstawione w Komunikacie. Crowdfunding bezudziałowy i inwestycyjny (oraz obecne w nich różne formy) realizują odmienne cele, i są wykorzystywane w różnych sektorach, a ze względu na swoje specyficzne cechy mogą podlegać pod regulacje prawne z różnych dziedzin. Dla każdej z form mogą też istnieć odrębne ryzyka i inne wymagania informacyjne dla osób finansujących dany projekt. Przykładowo, mogą to być przepisy dotyczące darowizn, ekwiwalentności sprzedaży, ochrony konsumenta, oferty publicznej itp. W niektórych przypadkach pojawiają się też kwestie informowania inwestorów o ponoszonym
ryzyku. Crowdfunding inwestycyjny, poprzez swoje podobieństwo do regulowanych usług finansowych, częściej jest przedmiotem zainteresowania regulatorów dotyczą go wspomniane wcześniej przepisy wprowadzone we Włoszech, wprowadzane w USA, jak też w innych krajach. Rząd polski popiera działania mające na celu ograniczenie ryzyka dalszej fragmentaryzacji prawa dotyczącego crowdfundingu na terenie UE. W szczególności, na obecnym etapie należałoby rozważyć wyraźniejsze zalecenie, aby państwa członkowskie ograniczały się do instrumentów możliwie elastycznych, które zapewnią możliwość rozwoju różnych form finansowania społecznościowego, bez nakładania nadmiernych obciążeń na platformy bądź ograniczeń dla finansowanych projektów. Takie podejście jest pożądane na obecnym etapie rozwoju sektora finansowania społecznościowego, gdy specyficzne zagrożenia bądź ograniczenia będą się jeszcze materializowały. Dodatkowo warto wypracować materiały (kodeks postępowania, najlepsze praktyki), które, w przypadku osiągnięcia stopnia rozwoju rynku wymagającego regulacji w danym kraju, zapewniałyby możliwie jednolite podejście we wszystkich Państwach Członkowskich. Obecnie warunek ten nie jest spełniony przykładowo, regulacje brytyjskie oparte są na zupełnie innych założeniach niż te wprowadzone we Włoszech. Rząd polski przygląda się przepisom dotyczącym crowdfundingu od pewnego czasu. Realizuje również działania, które mają wspierać dobroczynność Polaków, m.in. poprzez przygotowanie nowej ustawy o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych, która wchodzi w życie 18 lipca 2014 r. Ustawa ta wprost wskazuje, że regulacji podlegają tylko takie formy zbierania ofiar, które nie pozostawiają śladu. Zbiorki realizowane za pomocą przelewów, w tym również poprzez platformy crowdfundingowe nie podlegają nowym przepisom dzięki czemu została usunięta niepewność prawna, wynikająca z zapisów poprzedniej ustawy oraz stosownych rozporzadzeń 2. Dodatkowo, w ramach ułatwienia prowadzenia zbiórek publicznych, powstaje dedykowany portal internetowy, na którym zgłaszane będą wszystkie zbiórki podlegające nowym przepisom (zgłoszenie zamiast pozwolenia) oraz sprawozdania z nich a kontrola będzie sprawowana społecznie, przez darczyńców i osoby zainteresowane. Dzięki publikacji takiego sprawozdania organizatorzy zbiórek będą też budowali swoją wiarygodność, istotną przy realizacji kolejnych projektów informacje będą prezentowane na portalu przez 10 lat od wprowadzenia. Taka konstrukcja przypomina nieco rozwiązania stosowane we współczesnym crowdfundingu (portal internetowy, społeczna kontrola, budowanie zaufania dzięki skutecznej realizacji projektów). Doświadczenie zebrane przy tworzeniu nowej ustawy regulującej zbiórki publicznej, w tym opinie zebrane w konsultacjach społecznych jak i w pierwszych latach prowadzenia nowego systemu, mogą w przyszłości być przydatne w kontekście możliwości wprowadzania zaleceń bądź regulacji dotyczących wprost crowdfundingu. W szczególności chodzi tu o kwestie informowania potencjalnych darczyńców, rozliczania, społecznej kontroli czy konsekwencji w przypadku naruszenia zaufania, jak również mechanizmów prawnych w przypadku podejrzenie popełnienia przestępstwa. Polski Rząd wskazuje w tym kontekście również na związek finansowania społecznościowego z rozwojem społeczeństwa obywatelskiego. Crowdfunding opiera się na zaufaniu między osobami, 2 Jednym ze źródeł niepewności prawnej odnośnie zbiórek organizowanych z wykorzystaniem przelewów internetowych było rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 6 listopada 2003 r. w sprawie sposobów przeprowadzania zbiórek publicznych oraz zakresu kontroli nad tymi zbiórkami (Dz.U. z dnia 24 listopada 2003 r. z późn. zm.)
które najczęściej nie znają się osobiście. Tego typu zaufanie jest też fundamentem rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Jego wzrost umożliwia realizację większej liczby projektów, a z drugiej strony wsparcie finansowe ciekawego projektu crowdfundingowego może być pierwszym krokiem przełamującym nieufność w relacjach społecznych. W tym kontekście Rząd RP będzie kontynuował debatę z osobami i instytucjami zainteresowanymi tematyką crowdfundingu w Polsce, a także aktywnie włączał się w inicjatywy na poziomie europejskim. W szczególności wskazane jest propagowanie finansowania społecznościowego poprzez różne inicjatywy warsztaty, analizy, wymiana najlepszych praktyk (np. dla przedstawicieli administracji państw członkowskich), edukacja finansowa (na wszystkich poziomach edukacji), konferencje, kampanie społeczne (skierowane do wszystkich potencjalnych darczyńców jak i twórców projektów). Na poziomie krajowym poprzez szerokie konsultacje komunikatu Komisji rozpocznie się debata na temat szans, ograniczeń jak i barier prawnych w sektorze finansowania społecznościowego w Polsce. Na koniec warto również podkreślić znaczenie regularnego przeglądu trendów w sektorze crowdfundingu wyznaczony przez Komisję termin 2015 r. wydaje się odpowiedni, jednak nie powinien zostać przekroczony. W tak szybko rozwijającym się sektorze, przy aktywnych pracach regulacyjnych w poszczególnych państwach członkowskich, regularne przeglądy trendów, nowych regulacji, pojawiających się zagrożeń i najlepszych praktyk są niezbędne. V. UZASADNIENIE STANOWISKA RZĄDU Crowdfunding, czyli finansowanie społecznościowe, wykorzystuje możliwości internetu do znanych od dawna działań czyli do zbierania drobnych sum pieniędzy od szerokiej grupy osób, na wybrany cel. Przed erą internetu tego typu zbiórka pieniędzy pozwoliła np. na dokończenie budowy Statui Wolności pod koniec XIX wieku. Na podobnej zasadzie opiera się też mechanizm subskrypcji wydawnictw książkowych. Obecnie do zbierania pieniędzy wykorzystywane są platformy internetowe, które umożliwiają zapoznanie się z projektem (opis, film, zdjęcia) oraz kontakt z autorem projektu. Wykorzystanie internetu umożliwia również szybsze dotarcie do szerokiego grona potencjalnych wspierających (np. dzięki sieciom społecznościowym), a także swego rodzaju rozpoznanie rynku dla danego produktu dzięki zwrotnej informacji o zainteresowaniu w postaci liczby osób wspierających. Typowe dla crowdfundingu, wnoszenie wkładu w symbolicznej wysokości umożliwia szerokie uczestnictwo w różnych inicjatywach, niezależnie od statusu materialnego finansujących. Jest więc inkluzywną formą aktywności społeczności. Dzięki swojej wygodzie i łatwości dotarcia do odbiorców, platformy crowdfundingowe stały się miejscem poszukiwania finansowania dla projektów, dla których tradycyjne drogi (kredyt, pożyczka, papiery dłużne) były nieosiągalne bądź zbyt sztywno regulowane. W ten sposób pieniądze zbierają autorzy kreatywnych projektów, takich jak filmy, nagrania muzyczne, występy artystyczne czy czasopisma, dla których mało jest źródeł finansowania komercyjnego i które mogą nigdy nie przynieść zysku. Podobnie innowacyjne produkty czy przedsiębiorstwa mogą znaleźć społeczność, która je wesprze poza oficjalną siecią aniołów biznesu czy venture capital. Wreszcie, można w ten sposób zbierać na indywidualne cele, jak wyjazd na zagraniczne zawody, podróż dookoła świata czy operacja plastyczna.
Crowdfunding wpisuje się w szerszą ideę crowdsourcingu czyli wykorzystania zasady mądrości tłumu, zgodnie z którą wykorzystując współpracę między ludźmi i ich odrębne cechy, wiedzę, doświadczenia i umiejętności można uzyskać lepszy efekt końcowy niż korzystając wyłącznie z grona ekspertów i własnych zasobów. Zasada taka może być wykorzystywana np. przy konsultacjach aktów prawnych, tworzeniu nowych produktów konsumpcyjnych, ocenianiu projektów finansowych (crowdfunding), tworzeniu bazy wiedzy (wikipedia) czy rozwiązywaniu złożonych problemów z życia społecznego czy biznesowego. Jednocześnie crowdfunding jestem elementem innego procesu zmieniającego współczesną gospodarkę rozwoju gospodarki dzielenia się (sharing economy). W tym systemie część wymiany między ludźmi nie jest dokonywana na warunkach rynkowych, a w drodze dzielenia się i bezpośredniego kontaktu (co jednak nie wyklucza działania dla zysku). Może to dotyczyć dzielenia się mieszkaniem (Airbnb, couchserfing), wspólnej jazdy samochodem (tzw. carpooling np. Blablacar), dzielenia się czasem i usługami (banki czasu), kooperatyw spożywczych itp. Rozwój tego typu aktywności również umożliwiany jest przez internet (platformy poświęcone poszczególnym rodzajom aktywności), a sprzyja mu m.in. coraz większa koncentracja ludności w miastach (bliskość fizyczna ułatwia dzielenie się), a także rosnące ostatnio rozczarowanie efektami systemu gospodarczego opartego wyłącznie na relacjach rynkowych (m.in. rosnące nierówności, koncentracja kapitału i dóbr). Crowdfunding rozwija się bardzo dynamicznie na całym świecie. W 2012 roku na całym świecie zebrano w ten sposób 2,7 mld USD (wzrost o 81% rok do roku), w kolejnym prognozowano ponad 5 mld USD. W 2012 roku na świecie istniało ponad 530 platform crowdfundingowych, z czego 40% w USA. Ponad 50% środków zbierane jest w USA, a ok. 35% w Europie. 3 Największa na świecie platforma crowdfundingu nieudziałowego Kickstarter zebrała dotychczas ponad 1 mld USD (wysokość deklarowanych kwot) od 5,7 mln wpłacających, a zgłoszone było ponad 135 tys. projektów. Nie wszystkie otrzymują zakładaną kwotę, ale, przykładowo, w 2012 roku zebrano pełne finansowanie na ponad 18 tysięcy projektów. W przypadku niezebrania przez projekt wymaganej kwoty, wszelkie wpłaty wracają do wpłacających (model wszystko-albo-nic). Największy udział stanowią platformy crowdfundingu nieudziałowego (43%), notują też najszybszy wzrost spośród wszystkich rodzajów platform. Platformy oferujące udział w finansowanym projekcie (equity based) stanowił w 2012 r. ok. 15% wszystkich platform, ale ich liczba w ciągu roku się podwoiła. Platformy oferujące pożyczki (Lending based), również znajdujące się w obrębie zainteresowania regulatorów stanowiły ok. 13% wszystkich platform. Dane ESMA wskazują, że wartość rynku crowdfundingu udziałowego w Europie wyniosła ok. 50-100 mln EUR w 2013 roku, co stanowi mniej niż 0,3% całego rynku pierwszej oferty publicznej (IPO) w Europie. 4 Brak jest póki co analogicznych statystyk dla Polski. W kraju istnieje kilkanaście platform crowdfundingowych, z których jedynie kilka oferuje crowdfunding udziałowy, jednak na bardzo niewielką skalę. Wyjątkiem jest platforma crowdfundingu pożyczkowego kokos.pl. 3 http://blog.gogetfunding.com/crowdfunding-statistics-and-trends-infographic/ 4 Securities and Markets Stakeholder Group, ESMA, Crowdfunding Position Paper, 10 April 2014 ESMA/2014/SMSG/010
Przykładowe platformy to: Kokos.pl największa platforma pożyczek społecznościowych (crowdfundingu pożyczkowego) w Polsce. W ciągu 6 lat istnienia pożyczono za jej pomocą ponad 100 mln zł, a liczba aukcji zakładanych corocznie przekracza 25 tysięcy (z czego trochę ponad ¼ otrzymuje wnioskowaną kwotę). Megatotal.pl platforma oferująca crowdfunding udziałowy, nakierowany na projekty artystyczne, w szczególności muzyczne i wydawnicze. Wartość wspartych projektów wyniosła ok. 650 tys zł, dofinansowanie dostało ponad 100 projektów, z których 60 zostało już z sukcesem zrealizowanych. Siepomaga.pl portal charytatywny, działający w oparciu o datki na wybrane cele charytatywne. Zebrano dotychczas ponad 10 mln złotych od ponad 125 tysięcy wpłacających, przeprowadzono ponad 1000 akcji charytatywnych. Polakpotrafi.pl platforma oferująca crowdfunding nieudziałowy. Dotychczas wpłacający zadeklarowali ponad 2,7 mln zł, na ponad 820 projektów. Kwota ta nie jest kwotą faktycznie przekazaną na projekty, gdyż w przypadku nieosiągnięcia przez dany projekt zadeklarowanej, minimalnej kwoty, fundusze są zwracane do darczyńców (model wszystko-albo-nic). Wspieramkulture.pl portal oferujący crowdfunding nieudziałowy, nakierowany na projekty kulturalne. Dotychczas zebrał ponad 640 tys. zł, udało się w pełni sfinansować ponad 60 projektów. Powyższe platformy reprezentują tylko część polskich platform crowdfundingowych i są ilustracją poziomu rozwoju tej formy finansowania w Polsce. Polscy twórcy, jak też donatorzy, są aktywni na zagranicznych portalach. Na Kickstarter, największym portalu crowdfundingowym na świecie, niemal 8 tysięcy Polaków przekazało ponad 1 mln USD na wybrane projekty. Było to ok. 150 dolarów na każdego wpłacającego. Nieco bardziej hojni byli mieszkańcy np. Wielkiej Brytanii (170 dolarów na osobę) czy Niemiec (220 dolarów), w tych krajach znacznie wyższy odsetek obywateli brał też udział w tego typu projektach (0,5% w Wielkiej Brytanii i 0,1% w Niemczech w Polsce ok. 0,02%). 5 Przy tym jednak pamiętać, że serwis jest amerykański i dostępny jedynie po angielsku. 6 Polacy wykorzystują też Kickstartera do finansowania swoich projektów, takich jak tworzenie gier komputerowych, innowacyjnego sprzętu komputerowego czy użytecznych aplikacji domowych. Analiza dostępnych źródeł dotyczących crowdfundingu w Polsce wskazuje, że model udziałowy jest jeszcze na bardzo wstępnym etapie rozwoju i oferowany jest przez nieliczne platformy. Z drugiej strony, w badaniach, na które powołuje się Komisja Europejska 7, polskie przedsiębiorstwa zgłaszały stosunkowo niski poziom trudności w dostępie do kapitału. 5 Dane za https://www.kickstarter.com/1billion 6 http://gry.onet.pl/wiadomosci/ile-polacy-dali-kickstarterowi-ile-kickstarter-dal-polakom/sxser 7 EBC-Komisja Europejska, sprawozdanie 2013 SMEs Access to Finance survey : http://ec.europa.eu/enterprise/policies/finance/files/2013-safe-analytical-report_en.pdf
Polska cechuje się też niskim poziomem innowacyjności, w tym niewieloma startupami, które potencjalnie byłyby chętne do szukania finansowania poprzez platformy crowdfundingowe. Raporty branżowe przygotowane przez PARP wskazują z jednej strony na potencjalne problemy i nieefektywność obecnej sieci instytucji otoczenia biznesu, szczególnie w obliczu wyczerpywania się środków unijnych na ten cel. Z drugiej jednak raport wskazuje, że rozwój sieci aniołów biznesu oraz funduszy kapitału zalążkowego, uzupełniane środkami pochodzącymi z funduszy unijnych dostępnymi bezpośrednio dla firm, przedsiębiorcy zaczynają być w sytuacji dającej im komfort, że jeśli ich projekt jest naprawdę dobry, instytucje zapewniające finansowanie będą rywalizować o możliwość współpracy. Powoli mamy do czynienia z rynkiem kapitałobiorcy. 8 VI. STANOWISKO PARTNERÓW SPOŁECZNYCH Konsultacje komunikatu Komisji Europejskiej zostały ogłoszone na stronie internetowej Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, a także na portalu mamzdanie.org.pl. W rezultacie otrzymano pięć odpowiedzi, dwa od przedstawicieli platform crowdfundingowych (wspieram.to oraz polakpotrafi), dwie od osób prywatnych (Karol Król, Agnieszka Wąsowska) oraz jedną z Fundacji Centrum Gospodarki Społecznościowej (CGS). W ramach konsultacji odpowiadano na pięć pytań: 1. Czy Komisja właściwie identyfikuje bariery i szanse dla rozwoju crowdfunding w UE? Wszyscy uczestnicy konsultacji zgodzili się, że bariery i szanse wskazane przez Komisję są trafne. Podkreślano znaczenie edukacji finansowej i idei powołania grupy ekspertów. Wskazywano też na braki jak np. brak wskazania wad wejścia w życie tzw. jednolitego patentu (wspieram.to). Podkreślano też nieuwzględnienie specyficznych problemów niektórych rodzajów crowdfundingu, jak kwestie wypełniania obietnic w przypadku tzw. kampanii elastycznych, w których twórcy nie otrzymują całości założonej kwoty, a jedynie część, którą uda im się uzbierać, a także tzw. crowdfundingu osobistego (zbieranie na prywatne cele) (Agnieszka Wąsowska). 2. Czy zaproponowane przez Komisję działania są odpowiednie na obecnym etapie rozwoju crowdfundingu? Część uczestników konsultacji wskazywała na brak konkretnego planu i harmonogramu dalszych działań (Karol Król, CGS), a także brak oparcia dalszych działań na rzetelnej analizie (Karol Król). Pewne wątpliwości wzbudził pomysł utworzenia znaku jakości dla platform crowdfundingowych, jako niejasny (wymagający doprecyzowania) i mogący stać w sprzeczności z samoregulacją sektora (PolakPotrafi). Niektórzy pozytywnie opiniowali z kolei propozycję powstrzymania się od wprowadzania regulacji na tym etapie i dalsze monitorowanie rynku (PolakPotrafi, CGS). Jednocześnie inni uczestnicy (Wspieram.to) podkreślali, że obecny stan crowdfundingu można uznać za zaawansowany, w związku z czym należy ujednolicać przepisy na poziomie UE, a także odciążyć projektodawców od wymogów prawnych obecnie na nich nakładanych w związku z obowiązującymi dyrektywami. 3. Czy istnieją bariery prawne dla rozwoju crowdfundingu w Polsce zarówno udziałowego jak i bezudziałowego? 8 Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2012. PARP
4. Czy na tym etapie rozwoju crowdfunding wymaga dodatkowych regulacji prawnych, a jeśli tak, to w jakim obszarze? Na te pytania odpowiadano łącznie. Istnienie barier prawnych zostało wskazane przez jednego uczestnika konsultacji (Wspieram.to), a niektórzy dodatkowo opisywali działania do podjęcia dla lepszego rozwoju tego sektora (CGS, Karol Król). Wspieram.to podkreślało w kontekście crowdfundingu bezudziałowego konieczność ujednolicenia kwestii podatkowych, rozstrzygnięcia statusu operatorów platform w kontekście ustawy o usługach płatniczych, a także doprecyzowania statusu podatkowego środków gromadzonych przez zewnętrzne serwisy obsługujące płatności. W crowdfundingu udziałowym sugerowane było zniesienie obostrzeń obowiązujących na rynku kapitałowym przy obejmowaniu akcji w spółkach akcyjnych. Niezależnie od rodzaju crowdfundingu wskazano na konieczność doprecyzowania statusu osób nie prowadzących działalności gospodarczej, których status po realizacji projektu może się diametralnie zmienić. Pozostali uczestnicy podkreślali, że obecnie oba rodzaje crowdfundingu (udziałowy i bezudziałowy) są w Polsce legalne i możliwe do realizacji. Wskazywano na konieczność samoregulacji platform (CGS), co miałoby poprawić ochronę interesów projektodawców oraz wspierających. Karol Król przedstawił też propozycje zmian, które mogłyby ułatwić stosowanie crowdfundingu (np. zmiany w KSH dotyczące spółki z o.o., zwiększenie wyjątku w ustawie o ofercie publicznej, ulgi podatkowe dla inwestycji w przedsięwzięcia na wczesnym etapie rozwoju, określenie czytelnego modelu pozyskiwania kapitału dzięki przedsprzedaży). Dodatkowo podkreślano też konieczność prowadzenia miękkich działań, takich jak akcje informacyjne, programy edukacyjne, zebranie w jednym miejscu podstaw prawnych dotyczących wszystkich form crowdfundingu (w formie vademecum/przewodnika). 5. Czy istnieją specyficzne bariery dla crowdfundingu w wymiarze transgranicznym w UE? Wskazywane bariery obejmowały brak jednolitych standardów i regulacji, które byłyby dobrowolne i zwiększałyby zaufanie do platform (Karol Król). Specyficzne bariery dotycząc regulacji podatkowych i rynku kapitałowego, różne interpretacje prawa dotyczące przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy (Karol Król, wspieram.to), ustalenie miejsca spełnienia świadczeń, niejednoznaczność przepisów odnośnie transferów transgranicznych (wspieram.to). bariery mentalne przed inwestycjami na zagranicznych rynkach mogą też być wzmacniane trudnością w stosowaniu nadzoru właścicielskiego (CGS). Niektórzy uczestnicy zwracali też uwagę na pojawiającą się niepewność odnośnie ochrony praw własności intelektualnej, co może być rozwiązane przez reformę systemu patentowego (wprowadzenie jednolitego patentu) (PolakPotrafi). VII. WNIOSKI Komunikat Komisji Europejskiej jest zgodny ze stanowiskiem Rządu RP, wynikającym z dotychczasowych doświadczeń i analizy sektora finansowania społecznościowego w Polsce. Przestawione inicjatywy zasługują na poparcie, powinno się też dołożyć starań aby przedstawiciele polskiego rządu i środowiska związanego z finansowaniem społecznościowym brali udział w procesach toczących się na forum UE. Jednocześnie w Polsce powinna zostać zainicjowana szeroka debata mająca na celu zidentyfikowanie potencjalnych barier dla rozwoju finansowania społecznościowego, jak też służąca promocji tego typu rozwiązań.
VIII. PRZEDSTAWICIEL KIEROWNICTWA RESORTU WIODĄCEGO UPOWAŻNIONY DO PREZENTOWANIA STANOWISKA Minister Rafał Trzaskowski