Tereny poprzemysłowe poważny problem czy kapitał gospodarczy samorządu mgr inż. Paweł Zawartka dr inż. Jerzy Ziora mgr Anna Pilch Główny Instytut Górnictwa tel. 32 259 27 02 email: pzawartka@gig.eu Patronat honorowy: Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
w w w. a z r t z. g i g. e u potencjalnie tereny które powinny ponownie pełnić określone funkcje gospodarcze posiadają korzystną lokalizację posiadają dostęp do mediów, są uzbrojone mogą być źródłem zagrożeń dla środowiska wpływają niekorzystnie na wizerunek regionu ewentualnym rozwiązaniem jest przywrócenie na tych terenach funkcji przyrodniczych Ponowne wykorzystanie terenów poprzemysłowych ogranicza zapotrzebowanie na tereny zielone!!!
Ponowne wykorzystanie terenów które przestały pełnić funkcje gospodarcze ogranicza zapotrzebowanie na nowe tereny niezbędne dla inwestycji (budowy infrastruktury, rozwoju przemysłu, usług i mieszkalnictwa). Niedobór lub brak kompleksowych i aktualnych informacji o stopniu degradacji terenów poprzemysłowych - odstąpienie od działań rewitalizacyjnych lub podejmowanie błędnych decyzji, co do kierunków i sposobu i przywrócenia ich do obiegu społeczno gospodarczego. Rewitalizacja terenów poprzemysłowych - uniknięcie zagospodarowania terenów zielonych oraz poprawa warunków rozwoju na poziomie lokalnym i regionalnym. w w w. a z r t z. g i g. e u
w w w. a z r t z. g i g. e u Trzy kategorie terenów wymagające interwencji i zaangażowania środków publicznych ok. 60-70% łatwe do komercjalizacji ok.15-20% wymagające najwyższych nakładów na rekultywację przeznaczonych do podjęcia działań w przyszłości ok. 15-20% W naszym przypadku - także tereny wymagające podjęcia działań ze względu na zagrożenia środowiskowe (tzw. bomby ekologiczne ).
w w w. a z r t z. g i g. e u Brak pełnych (a nawet podstawowych) informacji o terenach poprzemysłowych i zdegradowanych Brak zaangażowania ze strony państwa Brak odpowiednich narzędzi prawnych i finansowych Rewitalizacja? Renowacja? Remont?
w w w. a z r t z. g i g. e u BARIERY rewitalizacji terenów poprzemysłowych Prawne Własnościowe (rozproszona własność.). Informacyjne (brak kompleksowej informacji o stanie degradacji terenów) - pełna informacja podstawą dla podejmowania racjonalnych decyzji. Finansowe (np. środki publiczne ograniczone i przeznaczone na przywracanie funkcji przyrodniczych, ograniczenia wynikające z ustaw o pomocy publicznej).? PIERWOTNYM ŹRÓDŁEM WSZYSTKICH BARIER SĄ BARIERY PRAWNE Odpowiedzią na brak informacji jest tworzenie baz o terenach poprzemysłowych!!
brak definicji TPP obowiązki sprawcy degradacji ( zanieczyszczający płaci ) nieegzekwowalne odpowiedzialność za podmioty PRL? problemy z pomocą publiczną? obowiązki starostów źle zaadresowane i nieegzekwowane środki publiczne na przywracanie funkcji środowiskowych (przywracać funkcje na zdegradowanych a degradować zielone???) regiony pozbawione możliwości podejmowania działań brak możliwości utworzenia operatora w w w. a z r t z. g i g. e u
Brak uregulowań ustawowych obejmujących bezpośrednio i w sposób kompleksowy (z instrumentami finansowymi włącznie) problematykę terenów poprzemysłowych, w tym rekultywacji i ponownego zagospodarowania terenów które przestały pełnić funkcje gospodarcze, jest głównym powodem podejmowania działań doraźnych i hamuje tworzenie rozwiązań systemowych. Dotychczasowy brak zaangażowania Skarbu Państwa w rozwiązywanie problemu terenów poprzemysłowych - brak środków na przeprowadzenie niezbędnego kompleksowego ich rozpoznania. Problemy prawno-własnościowe terenów - hamulec procesów rewitalizacyjnych. Brak podstaw do zaangażowania samorządów i administracji szczebla wojewódzkiego, odpowiedzialnych za rozwój gospodarczy regionu, w problematykę terenów poprzemysłowych. Doświadczenia innych państw UE dowodzą, że skuteczne ich rozwiązanie wymaga koordynacji ze szczebla regionalnego, a niektóre, bardziej złożone przypadki wymagają także bezpośredniego ich udziału. w w w. a z r t z. g i g. e u
Założenie, że problem rekultywacji terenów poprzemysłowych na cele gospodarcze zostanie rozwiązany wyłącznie w sferze komercyjnej jest oparty na nierealnych przesłankach. Przywrócenie do użytku gospodarczego pozostałych terenów wymaga udziału środków publicznych i zaangażowania władz publicznych oraz wykorzystania odpowiednich instrumentów prawnych i finansowo-ekonomicznych. Przyjęto w Polsce zasadę, że z środków publicznych, winna być finansowana rekultywacja terenów na cele przyrodnicze. Konieczne jest przyjęcie jako równorzędnych dwóch celów: ograniczenie ryzyka dla zdrowia i życia ludzi, ochrony terenów zielonych przed ich zajmowaniem na cele gospodarcze poprzez recyrkulację (wielokrotne wykorzystywanie do pełnienia różnych funkcji) tych samych terenów. w w w. a z r t z. g i g. e u
w w w. a z r t z. g i g. e u Nie jesteśmy w stanie rozwiązać wszystkich problemów w krótkim czasie. Konieczna hierarchizacja działań!!! Konieczność budowania systemu ograniczenie działań doraźnych. Wstępny etap działań inwentaryzacja i tworzenie wojewódzkiej bazy danych!!
w w w. a z r t z. g i g. e u W bazie utworzonej w latach 2004-2005 zarejestrowano 486 terenów (pow. 11 000 ha) GŁÓWNE WADY ISTNIEJĄCEJ BAZY brak pełnych informacji o terenach brak możliwości publicznego udostępnienia bazy nieskuteczny system aktualizacji
Wojewódzki Program Przekształceń Terenów Poprzemysłowych i Zdegradowanych Podstawowe założenia 1. Nie stać nas na rozwiązanie wszystkich problemów konieczność hierarchizacji działań 2. Kryteria hierarchizacji tereny stwarzające największe zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzi tereny najbardziej przydatne do pełnienia nowych funkcji: gospodarczych, usługowych, rekreacyjnych. 3. Nie stać nas (ogromne koszty!) na przebadanie zanieczyszczeń gruntu dla wszystkich terenów zdegradowanych. Niezbędne są narzędzia umożliwiające ocenę stopnia degradacji w oparciu o dostępne źródła informacji. Badania gruntu wyłącznie w szczególnych przypadkach 4. Złożoność problematyki przekształceń: aspekty środowiskowe, ekonomiczne, gospodarcze, społeczne.. w w w. a z r t z. g i g. e u
w w w. a z r t z. g i g. e u Grupowanie terenów - 49 kategorii Powiązania genezy terenu i jego potencjalnych docelowych funkcji Ocena uciążliwości środowiskowych Powiązanie genezy terenu i punktowej oceny przydatności dla różnych kierunków zagospodarowania Cechy terenu jako zalety lub źródło niedogodności Punktowa ocena ryzyka środowiskowego Zasady punktacji stosowanej w algorytmie: 0 czynnik obojętny lub negatywny i pozytywny równoważą się 1 czynnik pozytywny o umiarkowanym znaczeniu 2 czynnik pozytywny o dużym znaczeniu -1 czynnik negatywny o umiarkowanym znaczeniu -2 - czynni negatywny o dużym znaczeniu! - czynnik dyskwalifikujący
w w w. a z r t z. g i g. e u Ocena potencjalnych/oczekiwanych/optymalnych kierunków zagospodarowania terenu S = S ge x W ge + S z x W z + S w x W w Sge składowa genezy terenu S z - składowa interakcji terenu z otoczeniem Sw - składowa indywidualnych wewnętrznych cech terenu Wge Ww - odpowiednio - wagi składowych Wykorzystanie Wybór terenu dla oczekiwanego kierunku zagospodarowania Wybór optymalnego kierunku zagospodarowania dla określonego terenu Możliwość porównywania opcji inwestycyjnych w oparciu o obiektywną metodykę
w w w. a z r t z. g i g. e u regionalny system informatyczny integrujący różne obszary, kompletne i zintegrowane narzędzie pozyskiwania, przetwarzania i udostępniania różnorodnych danych w postaci warstw informacji przestrzennej, zasób wiedzy oraz informacji na potrzeby efektywnego planowania, gospodarowania i zarządzania przestrzenią, narzędzie służące intensyfikowaniu procesów rekonwersji terenów poprzemysłowych i zdegradowanych w regionie, system zapewniający komercjalizację wyników badań w zakresie REMEDIACJI I REWITALIZACJI TERENÓW POPRZEMYSŁOWYCH I ZDEGRADOWANYCH, zasoby bazodanowe systemu OPI-TPP, jako źródło danych do opracowania i wdrażania technologii innowacyjnych rozwiązań w ochronie środowiska, promowanie postaw proekologicznych w obszarze zarządzania przestrzenią poprzez wsparcie procesu przywracania do obiegu społeczno-gospodarczego terenów poprzemysłowych i zdegradowanych, nowe rozwiązanie technologiczne polegające na wykorzystaniu istniejących baz danych budowanych w regionie i ich udostępnienie.
w w w. a z r t z. g i g. e u System OPI-TPP
w w w. a z r t z. g i g. e u Powszechność problematyki terenów poprzemysłowych, nieużytkowanych i zdegradowanych stworzyło korzystne warunki do podjęcia działań na rzecz utworzenia ogólnodostępnego, interaktywnego narzędzia integrującego rozproszone dane i informacje niezbędne do realizacji działań planistycznych, promocyjnych i inwestycyjnych. Diagnoza formularz opisu terenu poprzemysłowego Analiza wariantowa Szacowanie kosztów preferowane kierunku zagospodarowania Analiza ryzyka Wskaźniki przyszłego monitorowania ocena ryzyka środowiskowego
w w w. a z r t z. g i g. e u narzędzie ułatwiające zbieranie jednolitych informacji od dysponentów o nowych terenach poprzemysłowych i zdegradowanych. obsługiwany z poziomu przeglądarki internetowej, dzięki czemu dysponent terenu w mało skomplikowany sposób jest w stanie wprowadzać i weryfikować dane o terenie, jak również dodawać/usuwać nowe tereny lub obiekty. służy do wprowadzania szczegółowych danych o terenie poprzemysłowym lub zdegradowanym przez użytkownika systemu dysponenta terenu. Formularz etpp składa się z następujących obszarów tematycznych w formie zakładek: Informacje osobowe i data Podstawowe informacje o terenie Własność, status prawny Użytkowanie, rekultywacja, uzbrojenie Zabudowa Zabytki, obiekty i obszary chronione Przyszłe zagospodarowanie terenu Degradacja, zanieczyszczenia, zagrożenia Informacje dodatkowe Wypełniony formularz stanowi wartościowy zasób danych dających możliwość prowadzenia szeregu analiz dla danego terenu, jak również porównywania i klasyfikacji w odniesieniu do innych terenów poprzemysłowych.
w w w. a z r t z. g i g. e u Na poziomie regionu/województwa Na poziomie powiatu Na poziomie kilku gmin (związku, porozumienia) Na poziomie jednej gminy Z systemu utworzonego na poziomie regionu mogą korzystać wszystkie inne szczeble administracji
Programowanie rozwoju i zarządzanie terenami poprzemysłowymi Dostęp do danych historycznych o terenach poprzemysłowych Spójna i zagregowana informacja o stanie środowiska przyrodniczego Identyfikowanie konfliktów środowiskowych Sprawne postępowania administracyjne Optymalne alokowanie środków budżetowych na rewitalizację Narzędzie do programowania polityki miejskiej w w w. a z r t z. g i g. e u
w w w. a z r t z. g i g. e u Wiarygodność danych i łatwość operowania na nich podczas wykonywania analiz przestrzennych w dużej mierze przyczyni się do poprawy dostępu społeczeństwa do informacji o środowisku oraz terenach poprzemysłowych i zdegradowanych, jak również: skuteczniejszego programowania rozwoju województwa śląskiego z wykorzystaniem systemów informacji przestrzennej na poziomie regionalnym oraz lokalnym, efektywniejszego zarządzania terenami poprzemysłowymi i przemysłowymi w województwie śląskim, wsparcia działań inwestycyjnych na terenach poprzemysłowych i zdegradowanych, przyspieszenia postępowań w zakresie uzyskania środowiskowych uwarunkowań zgody na realizację przedsięwzięcia, zwiększenia udziału społeczeństwa w procesach konsultacyjnych oraz podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców województwa, efektywniejszego wykorzystania środków finansowych przeznaczonych na rewitalizacje oraz likwidację różnych form degradacji tych terenów.
w w w. a z r t z. g i g. e u 1. Brak podmiotu mogącego pełnić funkcję operatora i koordynatora działań. 2. Słabe lub fragmentaryczne rozpoznanie stanu degradacji terenu. 3. Przerzucenie ryzyka ekologicznego na inwestora 4. Brak planu zagospodarowania (optymalnego wykorzystania) terenu. 5. Sprzedaż terenu inwestorowi który zaoferuje najwyższą cenę. 6. Brak wymagań co do sposobu wykorzystania terenu. 7. Zastępowanie prawdziwej rewitalizacji działaniami typu: modernizacja, renowacja, remont, itp. 8. Brak wymagań dotyczących stanu terenu po zakończeniu działalności przez inwestora. Skutki/efekty Polska 1. Przekształcenie i zagospodarowanie terenu w sposób przypadkowy, nieefektywny, często stwarzające sytuacje kolizyjne z otoczeniem 2. Brak możliwości wyegzekwowania odpowiedniego stanu czystości po zakończeniu działalności Walonia 1. Operator działań utworzony na szczeblu regionu. Planuje i koordynuje całość działań a niektóre sam realizuje. 2. Pełne rozpoznanie stanu degradacji terenu w wyniku badań historii terenu oraz badań stanu czystości próbek gruntu. 3. Wystawienie certyfikatu czystości lub pełne oczyszczenie terenu. 4. Opracowanie ogólnego programu optymalnego zagospodarowania terenu oraz wymagań dla inwestora. 5. Jednym z głównych kryteriów przekształcenia terenów do pełnienia nowych funkcji jest kreowanie nowych i trwałych miejsc pracy. 6. Poszukiwanie inwestora zdolnego do wykorzystania terenu zgodnie z opracowanymi wymaganiami. 7. Zobowiązanie inwestora do pozostawienia terenu po zakończeniu działalności w odpowiednim stanie czystości. Skutki/efekty 1. Przekształcenie i zagospodarowanie terenu w sposób możliwie optymalny, zgodnie z opracowanymi wcześniej wymaganiami. 2. Zapewnienie odpowiedniego stanu czystości po zakończeniu działalności przez inwestora.
w w w. a z r t z. g i g. e u
w w w. a z r t z. g i g. e u Źródło: https://ogrodykorzenie.wordpress.com Zagłębie Ruhry rewitalizacja ogromnego kompleksu fabrycznego na nowoczesny park krajobrazowy oferujący m.in.: Źródło: http://www.germany.travel szlaki piesze, rowerowe, punkty widokowe, park linowy, ściany wspinaczkowe, basen do nurkowania, kino letnie, odbywa się wiele warsztatów, festiwali, koncertów i nocnych imprez.
Hotel na dnie dawnego kamieniołomu Songjiang w Chinach. Podwodne pokoje oraz przestrzeń ogólnodostępną. Poza rozwiązaniami konferencyjnymi znajdą się tu kawiarnie, restauracje, ośrodki sportowe czy centrum bankietowe. Postawiono na ekologię, stąd pokryty roślinnością zielony dach czy wykorzystanie energii geotermalnej. w w w. a z r t z. g i g. e u Źródło: http://skosnymokiem.wordpress.com/
Rewitalizacja budynku dawnej elektrowni węglowej Battersea w Londynie. Wysoki standard, starannie zaaranżowane otoczenie. Elektrownia i sąsiednie budynki otoczone zostaną zielenią, a najbardziej eleganckie apartamenty będą dodatkowo posiadały dostęp do ogrodów na dachach i tarasach. Źródło: http://batterseapowerstation.co.uk Źródło: http://e-architect.co.uk w w w. a z r t z. g i g. e u Nowa funkcja: centrum hotelowo-rozrywkowe wraz z luksusowymi apartamentami oraz przestrzeniami handlowymi, usługowymi i biurowymi.
Przekształcanie terenów poprzemysłowych w Centrum Edukacji i Biznesu. Na terenach po zlikwidowanej Kopalni Węgla Kamiennego "Gliwice" powstał inkubator przedsiębiorczości, strefa aktywności gospodarczej oraz regionalny ośrodek kształcenia obejmujący miedzy innymi Gliwicką Wyższą Szkołę Przedsiębiorczości oraz Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych. Źródło: http://rewitalizacja.silesia.org.pl w w w. a z r t z. g i g. e u
Rewitalizacja trzynastu postindustrialnych budynków po byłej fabryce włókienniczej na cele handlowo-kulturalne, które uzupełnia nowo wybudowana galeria handlowa. Źródło: http://www.manufaktura.com/ w w w. a z r t z. g i g. e u
Rewitalizacja dwóch akwenów poprzemysłowych w Chorzowie (zapadliska powstałe w wyniku eksploatacji górniczej) w kierunku rekreacyjnym. Na sztucznie utworzonej wyspie zapewniono warunki lęgowe ptactwu wodnemu, wybudowano także podesty dla wędkarzy. Zagospodarowano tereny przyległe, w związku z czym w bezpośrednim sąsiedztwie obszaru zrewitalizowanego rozwinęło się budownictwo mieszkaniowe. w w w. a z r t z. g i g. e u Źródło: http://rewitalizacja.silesia.org.pl/
Pole golfowe w Bytomiu powstaje na terenie byłej kopalni KWK Szombierki. Jest to największy projekt rewitalizacji terenu poprzemysłowego w Polsce. Teren poprzemysłowy zyskał nowe walory krajobrazowoprzyrodnicze. Zróżnicowana topografia terenu, stawy pokopalniane, bogata flora i fauna predestynują ten obszar do zagospodarowania go funkcjami rekreacyjnymi. w w w. a z r t z. g i g. e u Źródło: http://armadagolfclub.pl /
Przebudowa XIX wiecznego spichlerza na budynek mieszkalny z trzydziestoma loftami fragment planu rewitalizacji większego zespołu zabudowy dawnego pruskiego Urzędu Aprowizacji. Wszystkim współczesnym detalom nadano utylitarny charakter, co różni gliwickie lofty od wyestetyzowanych adaptacji poprzemysłowych budynków w innych miastach w w w. a z r t z. g i g. e u Źródło: http://www.medusagroup.pl/
Na poprzemysłowym terenie dawnej Kopalni Węgla Kamiennego Katowice powstała siedziba Muzeum Śląskiego. Zabytkowe obiekty pokopalniane pochodzące z przełomu XIX i XX wieku zostały zaadaptowane na powierzchnie wystawiennicze, restaurację oraz wieżę widokową. Wszystkie kondygnacje głównego budynku znajdą się pod ziemią. Nad powierzchnią widzimy jedynie szklane wieże doświetlające podziemne ekspozycje. w w w. a z r t z. g i g. e u Źródło: http://www.muzeumslaskie.pl/
Na czterohektarowym terenie po dawnym placu drzewnym kopalni Katowice powstaje nowa siedziba Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia. Budynek mieści wielką i kameralną salę koncertową o wyjątkowych walorach akustycznych, pomieszczenia do pracy i odpoczynku dla muzyków oraz przestrzenie zapewniające funkcjonowanie obiektu także poza czasem koncertów. Inwestycja obejmuje zagospodarowanie terenu wokół budynku, w tym na amfiteatr terenowy, obsługę komunikacyjną i infrastrukturalną oraz urządzenie zieleni. w w w. a z r t z. g i g. e u Źródło: http://www.nospr.org.pl/
Stary Browar 50 50 w Poznaniu powstał na bazie dawnego Browaru Huggera, ponad stuletniej nieruchomości, której początki sięgają 1844 r. Sklepy, restauracje, kawiarnie, teatr, sala koncertowa, kilkanaście wnętrz wystawienniczych, sale kinowe, Blow Up Hall 50 50, kluby muzyczne i zabytkowy park Dzięki rewitalizacji, Stary Browar umiejętnie łączy stare z nowym, historię z nowoczesnym designem. w w w. a z r t z. g i g. e u Źródło: http://www.starybrowar5050.com/
Wprowadzenie ramowej regulacji prawnej dot. rewitalizacji terenów poprzemysłowych. Pełna inwentaryzacja i udokumentowanie terenów poprzemysłowych w przestrzennych bazach danych. Opracowanie scenariuszy przekształceń terenów poprzemysłowych. Wykorzystanie SIP dla wsparcia procesów decyzyjnych, a także dla udostępniania danych o terenach poprzemysłowych. Wykorzystanie mechanizmów partnerstwa publicznoprywatnego (PPP). w w w. a z r t z. g i g. e u
Ponowne wykorzystanie na cele gospodarcze terenów poprzemysłowych ( brownfields ) winno mieć bezwzględne pierwszeństwo przed wykorzystaniem terenów zielonych ( greenfields ). W Polsce brak jest większego zainteresowania władz centralnych problematyką terenów poprzemysłowych. Podejmowane działania w dziedzinie rewitalizacji mają z reguły charakter doraźny a nie systemowy. Bariery w obszarze rewitalizacji terenów poprzemysłowych mają swoje źródło w braku uregulowań prawnych. W aktualnym stanie prawnym nie jest możliwe tworzenie rozwiązań systemowych na szczeblu regionu, w tym powoływanie operatora regionalnego. w w w. a z r t z. g i g. e u
Dziękuję za uwagę Zapraszamy na stronę projektu www.azrtz.gig.eu Patronat honorowy: Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Główny Instytut Górnictwa