Efekty terapii prądem Träberta i prądami diadynamicznymi w leczeniu odcinka szyjnego kręgosłupa

Efekty terapii prądem Träberta i prądami diadynamicznymi w leczeniu odcinka szyjnego kręgosłupa The outcomes of cervical spine degeneration treatment with Träbert and diadynamic currents Aneta Demidaś 1, Michał Glapiński 2, Barbara Ratajczak 1, Arletta Hawrylak 1 1 Katedra Fizjoterapii, Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, ul. I.J. Paderewskiego 35, 51-612 Wrocław, tel. +48 (0) 608 47 65 17, e-mail: aneta.demidas@awf.wroc.pl 2 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej, ul Łaska 54, 98-240 Szadek Streszczenie Badania dotyczyły skuteczności terapii prądem Träberta i terapii prądami diadynamicznymi w leczeniu dolegliwości bólowych oraz ograniczenia ruchomości kręgosłupa w odcinku szyjnym. Materiał badawczy stanowiły osoby ze zmianami zwyrodnieniowymi odcinka szyjnego kręgosłupa. Pacjentów podzielono na dwie równe grupy, grupę T leczoną prądem Träberta i grupę D leczoną prądami diadynamicznymi. Każdy pacjent był poddany 10 zabiegom przez dwa tygodnie. Pomiary poziomu bólu oraz zakresu ruchomości kręgosłupa wykonane przed i po terapii wykazały istotne statystycznie różnice. Zarówno prąd Träberta, jak i prądy diadynamiczne okazały się skuteczne w zmniejszeniu bólu, jak i w zwiększeniu ruchomości odcinka szyjnego kręgosłupa. wahać się w zakresie od 15 ma do 25 ma. Możemy wyróżnić dwa sposoby ułożenia elektrod: lokalne (rzadziej stosowane), np. w obrębie stawów, oraz segmentarne polegające na ułożeniu elektrod centralnie [1, 2]. Prądy diadynamiczne, zwane prądami Bernarda, powstają na skutek prostowania prądu sinusoidalnie zmiennego o częstotliwości 50 Hz i 100 Hz; składają się z impulsów o kształcie połówki sinusoidy. Czas trwania takiego impulsu jest równy czasowi przerwy i wynosi 10 ms. Bernard wyróżnił sześć rodzajów prądów diadynamicznych: MF (fr. monophase fixe), DF (fr. diphase fixe), CP (fr. courtes periodem), LP (fr. longues periodem), RS (fr. rhythme syncope), MM (fr. monophase module), które różnią się między sobą odpowiednio częstotliwością i czasem narastania natężenia w impulsie [3]. Cel pracy Słowa kluczowe: terapia prądem Träberta, prądy diadynamiczne, zmiany zwyrodnieniowe w odcinku szyjnym kręgosłupa Abstract The aim of the study was to evaluate treatment results of the degenerative lesion of the cervical spine with Träbert and diadynamic currents. The examined group, consisted of patients with cervical spine degeneration, was divided into two subgroups: T group treated with Träbert current and D group subjected to diadynamic current. The series of 10 treatments procedures performed within 14 days, was applied. The analysis of the pain level and the range of cervical spine movements before and after therapy revealed statistically significant changes. Both, Träbert and diadynamic currents were effective in the treatment of cervical spine degeneration. Key words: Träbert current, diadynamic current, cervical spine degeneration Wstęp Prąd Träberta jest prądem o silnym działaniu przeciwbólowym. Podczas przepływu powoduje wibracje, drżenie mięśni, zmniejszenie napięcia mięśniowego, co w rezultacie prowadzi do zmniejszenia bólu. Czas impulsu wynosi 2 ms, natomiast przerwy 5 ms, częstotliwość 143 Hz. Czas zabiegu wynosi przeważnie 15 min, a seria obejmuje zazwyczaj 10 zabiegów. Pozytywny efekt przeciwbólowy powinien nastąpić już po pierwszym bądź drugim zabiegu. Natężenie prądu dostosowane jest do odczuć pacjenta. W chwili osłabienia bólu powinno Celem pracy było zbadanie skuteczności terapii prądem Träberta i terapii prądami diadynamicznymi w leczeniu bólu oraz poprawie ruchomości odcinka szyjnego kręgosłupa. Materiał badawczy Grupę badawczą stanowiło 30 pacjentów z rozpoznaniem zespołów bólowych odcinka szyjnego kręgosłupa. Pacjentów podzielono na dwie grupy: grupę T leczoną prądem Träberta i grupę D leczoną prądami diadynamicznymi. Pacjentów wybrano w sposób losowy. Badania wykonano w NZOPZ w Szadku w okresie od stycznia do marca 2009 r. Metody badań Stan pacjentów przed i po terapii oceniano za pomocą dziesięciostopniowej wzrokowo-analogowej skali bólu VAS (Visual Analogue Scale), gdzie 0 oznaczało brak bólu, natomiast 10 najsilniejszy ból, jaki można sobie wyobrazić [4]. Do oceny stanu klinicznego pacjentów wykorzystano również badanie ruchomości kręgosłupa metodą SFTR (Sagittal, Frontal, Transverse, Rotation) w płaszczyźnie strzałkowej, czołowej i poprzecznej [5]. Badania zostały przeprowadzone dwukrotnie, przed rozpoczęciem terapii prądem Träberta i prądami diadynamicznymi oraz po dwóch tygodniach, czyli po skończonej terapii. Zabiegi były wykonywane codziennie z przerwą sobotnioniedzielną. W grupie T, leczonej prądem Träberta elektrody o wymiarach 6 x 8 cm ułożone były bezpośrednio na kręgosłupie. Anoda obejmowała dolną część kości potylicznej oraz odcinek szyjny, natomiast katoda ułożona była 3 cm poniżej. W trakcie 15-minutowego zabiegu natężenie prądu było zwiększane do osiągnięcia wyraźnych odczuć pacjenta, tak by nie do- 318

prowadzić do przyzwyczajenia, czyli habituacji na ten rodzaj prądu. W grupie D zastosowano prądy diadynamiczne. Tu także zabiegi były wykonywane codziennie z przerwą sobotnioniedzielną. Wykorzystano aparat Stymat-210. Elektrody o wymiarach 4 x 4 cm przyłożono w odcinku szyjnym kręgosłupa zmienionym chorobowo. Czas zabiegu wynosił 8 min i obejmował: 2 min DF, 3 min CP i 3 min LP. Analizę statystyczną przeprowadzono za pomocą testu t-studenta. Tabela 1 Poziom bólu przed i po terapii prądem Träberta Wyniki Wyniki badań analizowano dla poziomu istotności 5% (Tabele 1-12). Dyskusja Zespoły bólowe kręgosłupa stanowią narastający problem w krajach wysoko rozwiniętych. Zmiany zwyrodnieniowe S_BV_1 3,200000 1,207122 S_BV_2 2,666667 0,975900 15 0,533333 1,355764 1,523563 14 0,149884 SBV 1 skala bólu VAS przed terapią SBV 2 skala bólu po terapii Poziom bólu w grupie leczonej prądem Träberta przed terapią wynosił średnio 3,2 w dziesięciostopniowej skali bólu, po terapii zmniejszył się do 2,66. Wynik nie jest istotny statystycznie. medycyna fizykalna / physical medicine Tabela 2 Porównanie poziomu bólu przed i po terapii prądami diadynamicznymi S_BV_1 2,933333 1,162919 S_BV_2 1,933333 0,798809 15 1,000000 1,253566 3,089572 14 0,007996 SBV 1 skala bólu VAS przed terapią SBV 2 skala bólu po terapii Poziom bólu w grupie leczonej prądami diadynamicznymi zmienił się z 2,93 na 1,93 w 10-stopniowej skali bólu. Wynik wskazuje dużą istotność statystyczną. Tabela 3 Porównanie zakresu zgięcia kręgosłupa do przodu przed i po terapii w grupie leczonej prądem Träberta zg_1 1,700000 0,368394 zg_2 2,100000 0,603561 15-0,400000 0,470562-3,29222 14 0,005344 zg 1 zakres zgięcia kręgosłupa przed terapią zg 2 zakres zgięcia kręgosłupa po terapii Średnia wartość zgięcia do przodu w grupie leczonej prądem Träberta wynosiła 1,7 cm, natomiast po terapii prądem Träberta wzrosła do 2,1 cm. Wynik jest istotny statystycznie (p=0,005344). Tabela 4 Porównanie zakresu zgięcia kręgosłupa do przodu przed i po terapii w grupie leczonej prądami diadynamicznymi zg_1 1,900000 0,760639 zg_2 2,200000 0,676123 15-0,300000 0,368394-3,15394 14 0,007036 zg 1 zakres zgięcia kręgosłupa przed terapią zg 2 zakres zgięcia kręgosłupa po terapii Średnia wartość zgięcia do przodu w grupie leczonej prądami diadynamicznymi wynosiła 1,9 cm, natomiast po terapii prądami diadynamicznymi wzrosła do 2,2 cm. Wynik jest istotny statystycznie (p=0,007036). 319

Tabela 5 Porównanie zakresu wyprostu przed i po terapii w grupie leczonej prądem Träberta w_1 4,900000 1,038543 w_2 5,733333 0,883715 15-0,833333 0,794325-4,06318 14 0,001163 w_1 wyprost kręgosłupa przed terapia w_2 wyprost kręgosłupa po terapii Średnia wartość wyprostu kręgosłupa do tyłu w grupie leczonej prądem Träberta wynosiła 4,9 cm, natomiast po terapii prądem Träberta wynosiła 5,7 cm. Wynik jest istotny statystycznie (p=0,001163). Tabela 6 Porównanie wartości wyprostu przed i po terapii w grupie leczonej prądami diadynamicznymi w_1 5,333333 1,248809 w_2 6,166667 1,144344 15-0,833333 0,748013-4,31474 14 0,000713 w_1 wyprost kręgosłupa przed terapią w_2 wyprost kręgosłupa po terapii Średnia wartość wyprostu kręgosłupa do tyłu w grupie leczonej prądami diadynamicznymi wynosiła 5,3 cm, natomiast po terapii prądami diadynamicznymi wzrosła do 6,2 cm. Wynik jest istotny statystycznie (p=0,000713). Tabela 7 Porównanie zakresu skłonu kręgosłupa w lewą stronę przed i po terapii prądem Träberta skłl_1 3,266667 1,347838 skłl_2 4,000000 0,866025 15-0,733333 0,728665-3,89780 14 0,001609 skłl_1 skłon kręgosłupa w lewo przed terapią skłl_2 skłon kręgosłupa w lewo po terapii Średnia wartość skłonu w lewo w grupie leczonej prądem Träberta wynosiła 3,3 cm, natomiast po terapii prądem Träberta wzrosła do 4 cm. Wynik jest istotny statystycznie (p=0,001609). Tabela 8 Porównanie zakresu skłonu kręgosłupa w lewą stronę przed i po terapii prądami diadynamicznymi skłl_1 3,766667 1,178175 skłl_2 4,433333 0,863272 15-0,666667 0,556349-4,64095 14 0,000382 skłl_1 skłon kręgosłupa w lewo przed terapią skłl_2 skłon kręgosłupa w lewo po terapii Średnia wartość skłonu w lewo w grupie leczonej prądami diadynamicznymi wynosiła 3,8 cm, natomiast po terapii prądami diadynamicznymi wzrosła do 4,4 cm. Wynik jest istotny statystycznie (p=0,000382). Tabela 9 Porównanie zakresu skrętu w prawo przed i po terapii w grupie leczonej prądem Träberta skr.p.1 5,200000 0,996422 skr.p_2 6,000000 0,801784 15-0,800000 1,048809-2,95420 14 0,010459 skrp 1 skręt kręgosłupa przed terapią skrp 2 skręt kręgosłupa po terapii Średnia wartość skrętu kręgosłupa w prawo w grupie leczonej prądem Träberta wynosiła 5,2 cm, natomiast po terapii prądem Träberta wzrosła do 6 cm. Wynik jest istotny statystycznie (p=0,010459). 320

Tabela 10 Porównanie zakresu skrętu w prawo przed i po terapii leczenia w grupie prądami diadynamicznymi skr.p.1 5,733333 0,820859 skr.p_2 6,433333 0,651007 15-0,700000 0,774597-3,50000 14 0,003535 skrp 1 skręt kręgosłupa przed terapią skrp 2 skręt kręgosłupa po terapii Średnia wartość skrętu kręgosłupa w prawo w grupie leczonej prądami diadynamicznymi wyniosła 5,7 cm, natomiast po terapii prądami diadynamicznymi wzrosła do 6,4 cm. Wynik jest istotny statystycznie (p=0,003535). Tabela 11 Porównanie zakresu skrętu w lewo przed i po terapii w grupie leczonej prądami Träberta skr.l_1 5,233333 1,178175 skrl_2 6,200000 1,031642 15-0,966667 0,766874-4,88201 14 0,000242 skrl 1 skręt kręgosłupa przed terapią skrl 2 skręt kręgosłupa po terapii Średnia wartość skrętu w lewo w grupie leczonej prądami Träberta wynosiła 5,2 cm, natomiast po terapii prądem Träberta wzrosła do 6,2 cm. Wynik jest istotny statystycznie (p=0,000242). medycyna fizykalna / physical medicine Tabela 12 Porównanie zakresu skrętu w lewo przed i po terapii w grupie leczonej prądami diadynamicznymi skr.l_1 5,900000 1,284523 skrl_2 6,800000 0,727029 15-0,900000 0,948683-3,67423 14 0,002502 skrl 1 skręt kręgosłupa przed terapią skrl 2 skręt kręgosłupa po terapii Średnia wartość skrętu w lewo w grupie leczonej prądami diadynamicznymi wynosiła 5,9 cm, natomiast po terapii prądami diadynamicznymi wzrosła do 6,8 cm. Wynik jest istotny statystycznie (p=0,002502). kręgosłupa, określane jako spondyloarthrosis deformans, występują najczęściej w odcinku szyjnym i lędźwiowym [6-8]. Istnieje przekonanie, że najczęstszą przyczyną zmian degeneracyjnych są uszkodzenia, o różnej etiologii, krążka międzykręgowego [9, 10]. Tymczasem istnieją doniesienia, iż początkiem patomechanizmu są dysfunkcje stawów międzykręgowych, tzw. etiologia artrogenna [11, 12]. Według niektórych badaczy naturalną konsekwencją są zmiany patologiczne w dysku, natomiast nie są one początkiem zmian degeneracyjnych kręgosłupa [9, 11, 12]. Nadal jednak nie wyjaśniono wielu kwestii dotyczących przyczyn i rozwoju choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa. Wciąż nie ma jasnej odpowiedzi na najczęściej stawiane pytanie: krążek międzykręgowy czy staw międzykręgowy jest przyczyną choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa. Konsekwencją choroby zwyrodnieniowej jest ból i zmniejszenie ruchomości zajętego zmianami zwyrodnieniowymi odcinka kręgosłupa. Według licznych badań zarówno prąd Träberta, jak i prądy diadynamiczne bardzo korzystnie wpływają na zmniejszenie bólu [13-15]. Zabieg prądem Träberta pozwala na ułożenie elektrod bezpośrednio na kręgosłupie, co stwarza możliwość oddziaływania na układ nerwowy, jego część wegetatywna, czuciową oraz ruchową [2, 13]. Efekt terapeutyczny prądu wynika z działania na naczynia krwionośne dzięki neuroodruchowym przekaźnikom, co powoduje lokalny przepływ krwi, obniżenie napięcia mięśniowego, działanie przeciwbólowe oraz modulowanie informacji nocyceptywnej w rdzeniu i w wyższych piętrach układu nerwowego [2, 16]. Prądy diadynamiczne wg teorii bramki kontrolnej Walla i Melzacka działają na wyższe piętra układu nerwowego w taki sposób, że informacja o bólu dostarczana przez wolniej przewodzące włókna bólowe C jest hamowana na poziome rdzenia kręgowego i nie dociera do miejsca odbioru w mózgu, czyli do zakrętu przedśrodkowego (gyrus precentralis). Działając z odpowiednią częstotliwością i natężeniem prądu na włókna A, czuciowe, można zablokować informację z włókien C bólowych [3]. Z teoretycznego punktu widzenia oba prądy Träberta i diadynamiczny powinny przynieść pozytywny efekt przeciwbólowy. Badania wykazały, że zarówno terapia prądem Träberta, jak i prądami diadynamicznymi wpłynęła na zmniejszenie odczuć bólowych. W prądzie Träberta uzyskano średnie wyniki przed terapią 3,2 punktu w skali bólu VAS, a po terapii, średnie te wynosiły 2,7 punktu (tabela 1). Prądy diadynamiczne poprawiły stan pacjentów średnio z odczuwania bólu na poziomie 2,9 na 1,9 w skali bólu (tabela 2). Na uwagę zasługuje fakt, że poprawa była w znacznym stopniu większa u pacjentów leczonych prądami diadynamicznymi. Prawdopodobieństwo testowe wynosiło 0,007, co wskazuje na dużą istotność statystyczną wyników (tabela 2). Silniejszy efekt przeciwbólowy zanotowano w przypadku terapii prądami diadynamicznymi niż Träberta. Analizując dalej wyniki, stwierdzono, że zakres ruchomości kręgosłupa w płaszczyźnie 321

strzałkowej poprawił się znacząco w obu grupach. Zakres zginania kręgosłupa do przodu wynosił kolejno w grupie leczonej prądem Träberta przed 1,7 cm i 2,1 cm po terapii. Wyniki są istotne statystycznie, p=0,005 (tabela 3). W grupie D leczonej prądami diadynamicznymi średnie wartości znalazły się w przedziale 1,9-2,2 cm. Wynik jest również istotny statystycznie; prawdopodobieństwo testowe to 0,007 (tabela 4). W grupie leczonej prądami diadynamicznymi znacznie, bo aż o średnio 0,9 cm, poprawił się zakres wyprostu kręgosłupa. Wynik jest również istotny statystycznie (tabela 6). Obie terapie zwiększyły w stopniu istotnym statystycznie ruchomość kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej. Przyczyna tego zjawiska może tkwić w zwiększeniu krążenia, zmniejszeniu dolegliwości bólowych oraz obniżeniu napięcia mięśni leczonego odcinka szyjnego kręgosłupa [2, 3, 13, 16]. Wyniki badań niektórych autorów pokazują, że zakres ruchomości odcinka szyjnego kręgosłupa w chorobie zwyrodnieniowej jest najbardziej ograniczony w ruchach zginania głowy do przodu, tyłu oraz na boki [17]. Spowodowane jest to bólem, zwiększonym napięciem tonicznym mięśni, szczególnie mięśnia czworobocznego części zstępującej i dźwigacza łopatki. Ograniczenie ruchomości i elastyczności mięśni ma wpływ na zaburzenia gry ślizgu stawowego w stawach międzywyrostkowych kręgosłupa szyjnego [18, 11]. Rozpatrując działanie prądu Träberta i prądów diadynamicznych w aspekcie fizjologicznym, można uzasadnić korzystne ich działanie na zwiększenie ruchomości odcinka szyjnego, jak i na zmniejszenie bólu. Skoro wraz z chorobą zwyrodnieniową tego odcinka kręgosłupa występuje zmniejszenie ruchomości i elastyczności mięśni, działanie prądów poprawiające napięcie mięśni oraz zwiększające przepływ krwi, a nade wszystko blokujące odczucie bólowe, musi wpłynąć pozytywnie na zwiększenie ruchomości kręgosłupa. Dalsza analiza wyników wykazała poprawę ruchomości kręgosłupa po obu zastosowanych terapiach w płaszczyźnie czołowej. Szczególnie dobre wyniki uzyskano w zakresie skłonu w lewo. W grupie Träberta: 3,3 cm przed i 4,0 cm po terapii również otrzymano wynik istotny statystycznie (tabela 7). W grupie leczonej prądami diadynamicznymi wartości średnie wynosiły: 3,7 cm przed i 4,4 po terapii (tabela 8). Uzyskane wyniki skrętu w lewo odcinka szyjnego kręgosłupa w obu grupach potwierdzają skuteczność obu zastosowanych terapii (tabele 11 i 12). Terapia prądem Träberta oraz terapia prądami diadynamicznymi wpływa korzystnie na zmniejszenie dolegliwości bólowych odcinka szyjnego kręgosłupa, jak i na zwiększenie jego ruchomości. Wydaje się, że nie ma znaczenia, czy pacjenci ze zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa będą poddani zabiegom prądami diadynamicznymi czy prądem Träberta, gdyż obie terapie dają podobne efekty. Literatura 2. H. Adamczyk-Bujniewicz, K. Gieremek: Miejscowe i segmentarne oddziaływanie prądów Träberta obserwowane w obrazie termowizyjnym, Fizjoterapia Polska, vol. 5 (1), 2005, s. 1-7. 3. T. Mika: Fizykoterapia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001, s. 216-238. 4. W. Samborski: Ocena efektów leczenia rehabilitacyjnego chorych na fibromialgię na podstawie badania poziomu bólu oraz siły mięśniowej mierzonej nowym dynamometrem typu Cybex II, Reumatologia, vol. 4, 1997, s. 431-438. 5. K. Buckup: Testy kliniczne w badaniu kości, stawów i mięśni, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002, s. 5-6. 6. K. Gieremek: Zastosowanie metody McKenzie w terapii pacjentów z dyskopatią dolnego odcinka kręgosłupa, Postępy Rehabilitacji, vol. 8, 1994, s. 31-36. 7. J. Kiwerski: Schorzenia przeciążeniowo-zwyrodnieniowe kręgosłupa szyjnego, Postępy Psychiatrii i Neurologii, vol. 3, 1994, s. 179-183. 8. A. Żytkowski, S. Sosnowski, B. Wrodycka: Etiopatogeneza choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa, Polski Merkuriusz Lekarski, vol. 21(125), 2006, s. 498-501. 9. A. Dziak: Bóle krzyża, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 1996, s. 61-89. 10. J.Y. Maigne, R. Maigne: Trigger point of the posterior iliac crest: painful iliolumbar ligament or cutaneous dorsal ramus pain? An anatomical study, Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, vol. 72, 1991, s. 734-759. 11. J. Stodolny: Zespoły anatomiczno-czynnościowe kręgosłupa i ich funkcja i znaczenie w mechanizmach powstawania i profilaktyce przeciążeń, Medycyna Sportowa, vol. 114(17), 2001, s. 27-30. 12. A. Żytkowski, S. Sosnowski, B. Wrodycka: Etiopatogeneza choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa, Polski Merkuriusz Lekarski, vol. 21(125), 2006, s. 498-501. 13. K. Gieremek, W. Drugacz, J. Nowotny: Zastosowanie prądów Träberta w terapii segmentalnej, Balneologia Polska, vol. 40, 1998, s. 99-103. 14. B. Goraj, J. Kiwerski: Wybrane metody fizykoterapeutycznego leczenia bólów krzyża, Fizjoterapia, vol. 3(3), 1995, s. 16-18. 15. A. Pyszora, J. Kujawa: Zastosowanie elektroterapii w leczeniu bólu, Polska Medycyna Paliatywna, vol. 2(3), 2003, s. 167-173. 16. J. Waśkiewicz, T. Włoch, J. Bromboszcz: Prąd elektryczny i ultradźwięki, Rehabilitacja Medyczna, vol. 4, 2000, s. 9-15. 17. T. Sipko, E. Bieć, E. Demczuk-Włodarczyk, B. Ciesielska: Ruchomość kręgosłupa w odcinku szyjnym oraz równowaga ciała osób z chorobą przeciążeniową kręgosłupa, Ortopedia, Traumatologia Rehabilitacja, vol. 9(2), 2007, s.141-148. 18. J. Kiwerski: Wrodzony zrost kręgów w odcinku szyjnym w patogenezie urazów kręgosłupa, Chirurgia Narządu Ruchu, Ortopedia Polska, vol. 50, 1985, s. 311. 1. A. Bauer, M. Wiecheć: Przewodnik metodyczny po wybranych zabiegach fizykalnych, Wydawnictwo Markmed Rehabilitacja, Ostrowiec Świętokrzyski 2008, s. 154-158. otrzymano / received: 05.04.2010 r. zaakceptowano / accepted: 17.08.2010 r. 322