UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU PRACA DOKTORSKA STRESZCZENIE ZASTOSOWANIE KINESIOTAPINGU W LECZENIU BÓLU I DYSFUNKCJI BARKU U OSÓB PO PRZEBYTYM UDARZE MÓZGU Anna Kręgiel PROMOTOR prof. dr hab. n. med. Joanna Iłżecka LUBLIN 2015
STRESZCZENIE WSTĘP Udary mózgu należą do podstawowych problemów współczesnej medycyny. Zajmują one pierwsze miejsce wśród przyczyn niepełnosprawności u osób powyżej 45 roku życia oraz trzecie miejsce wśród przyczyn zgonów w populacji osób dorosłych. Powikłania udarów mózgu stanowią ważny czynnik decydujący o jakości życia, a także o przeżyciu chorego. Groźne następstwa udaru mózgu, do których między innymi zalicza się niedowład lub porażenie połowicze, zaburzenia w polu widzenia, zaburzenia równowagi, ataksja, afazja, zaburzenia poznawcze i intelektualne, w dużej grupie chorych są przyczyną niezdolności do samodzielnej egzystencji. Następstwa oraz powikłania udaru mózgu stanowią główny czynnik rozstrzygający o jakości życia chorego. Powikłania dodatkowo mają znaczący wpływ na powrót utraconej funkcji. Częstość pojawiania się powikłań udaru mózgu jest wysoka i odnosi się do 45-95% ogółu pacjentów hospitalizowanych. Jednym z najczęściej występujących powikłań dotyczących układu ruchu u chorych po udarze mózgu jest ból kompleksu barkowego. Według wielu autorów ból stawu barkowego dotyczy 12-80% pacjentów po przebytym udarze mózgu. Z powyżej przytoczonych informacji wynika, że udar mózgu jest i w przyszłości nadal będzie nie tylko poważnym problemem medycznym, ale również społecznym i ekonomicznym. Podwyższą się materialne, jak i niematerialne koszty leczenia oraz opieki medycznej, dlatego nadrzędnym zadaniem współczesnej medycyny jest sprawowanie holistycznej opieki szpitalnej i pozaszpitalnej, gdzie decydującą rolę wyznacza się kompleksowo i indywidualnie realizowanemu procesowi rehabilitacji. Środowiska medyczne mając na uwadze zgromadzoną wiedzę oraz doświadczenia w leczeniu udarów mózgu, podjęły próby przedstawienia wyciągniętych wniosków w formie zaleceń, stanowisk oraz deklaracji. Najważniejsze wytyczne dotyczące leczenia oraz procesu usprawniania w udarze mózgu można odnaleźć w Deklaracji Helsingborskiej z 2006 r., oraz w pracach European Stroke Organization (ESO) z 2008 r. i Polskiego Towarzystwa Neurologicznego Sekcja Chorób Naczyniowych (SCN PTN) w wersji ostatecznej z 2011 r. Medycyna szuka nowych metod terapeutycznych, które w najbardziej korzystny sposób pozwolą rozwiązać problemy zdrowotne i społeczne osób po przebytym udarze mózgu. Szybkie i kompleksowe działania lecznicze
obejmujące farmakoterapię, wczesną rehabilitację oraz właściwą pielęgnację są nie do przecenienia. Dodatkowo psychoterapia podtrzymująca, relaksująca, a także psychoreedukacja pełnią niezastąpioną rolę w zapewnieniu prawidłowego stanu psychicznego chorego. Podstawową składową całego procesu rehabilitacji jest fizjoterapia. Celem pracy było określenie, czy kinesiotaping, jedna z najnowszych metod fizjoterapeutycznych, ma zastosowanie w leczeniu bólu i dysfunkcji kompleksu barkowego u osób po przebytym udarze mózgu. W pracy podjęto się odpowiedzi na następujące pytania: 1. Czy kinesiotaping ma wpływ na zmniejszenie dolegliwości bólowych kompleksu barkowego u osób po przebytym udarze mózgu? 2. Jak długo, w przypadku zmniejszenia dolegliwości bólowych kompleksu barkowego, utrzymuje się efekt przeciwbólowy? 3. Czy zastosowanie kinesiotapingu ma wpływ na poprawę funkcji kończyny górnej u osób po przebytym udarze mózgu? MATERIAŁ I METODY Badania przeprowadzono w okresie od czerwca 2012 do maja 2015 za zgodą Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie (nr zgody: KE - 0254/47/2012). Grupę badaną (100 osób) stanowili losowo wybrani pacjenci spełniający odpowiednie kryteria i zamieszkujący województwo lubelskie. Ocena podmiotowa i przedmiotowa wykonana została przy użyciu następujących kwestionariuszy i skal: - autorski kwestionariusz ankiety dotyczący historii choroby pacjenta, - autorski kwestionariusz ankiety dotyczący Metody Kinesio Taping, - wizualno-analogowa skala bólu VAS, - zmodyfikowany kwestionariusz bólu Laitinena, - skala ASES (American Shoulder and Elbow Society) SSI (Shoulder Score Index), - skala Brunnström, - skala mrankin.
Badani zostali oklejeni elastycznymi taśmami dwukrotnie z rzędu w celu zapewnienia prawidłowej ilości bodźców terapeutycznych. Łączny czas terapii trwał nieprzerwanie 7 dni (pomijając czas zmiany aplikacji). Podstawowym zadaniem KT było działanie przeciwbólowe oraz wspierające funkcjonalność stawu barkowego. Cele aplikacji taśmy: minimalizacja bólu, wspomaganie pracy mięśnia naramiennego, wspomaganie pracy mięśni rotatorów zewnętrznych stawu barkowego, wspomaganie pracy mięśnia zębatego przedniego, normalizacja napięcia mięśnia piersiowego większego, korekcja subluksacji głowy kości ramiennej. Tabela I. Etapy badań. Ocena fizjoterapeutyczna Badanie wstępne Terapia (7 dni) Badanie kontrolne w 7 dniu terapii Przerwa (14 dni) Badanie końcowe Metryczka - - Wywiad dotyczący historii choroby Wywiad dotyczący wiedzy na temat KT Wywiad dotyczący efektów terapii - - - - - - Skala mrankin - - Skala Brunnström - Skala VAS Skala Laitinela Protokół ASES -
WYNIKI I WNISOKI W analizowanej grupie było 64 mężczyzn (64%) i 36 kobiet (36%). Ponad połowa badanych (51%) mieściła się w przedziale 70-75 lat. Udar niedokrwienny mózgu wystąpił u 70 pacjentów (70%), krwotok śródmózgowy u 23 pacjentów (23%), inny rodzaj udaru mózgu stwierdzono u 7 ankietowanych (7%). Ponad połowa pacjentów (65%) znajdowała się w okresie od 2 do 5 lat od wystąpienia udaru mózgu. Prawie wszyscy badani (99%) pierwsze dolegliwości bólowe odczuli w przeciągu 6 miesięcy od wystąpienia udaru mózgu. Ponad połowa ankietowanych charakteryzowała się niewielką niepełnosprawnością lub brakiem znaczącej niepełnosprawności. Żaden z pacjentów nie uzyskał 1 punktu w skali mrankin mówiącego o braku jakichkolwiek objawów w wyniku przebytego udaru mózgu. Stan 31 spośród 100 pacjentów (31%) został oceniony na 2 punkty w skali mrankin, stan 28 pacjentów (28%) na 1 punkt, stan 21 pacjentów (21%) na 3 punkty, stan 13 pacjentów (13%) na 4 punkty, a stan 7 pacjentów (7%) na 5 punktów. Nasilenie bólu według skali VAS i zmodyfikowanego kwestionariusza Laitinena po 7 dniach terapii w porównaniu do stanu sprzed zastosowania terapii wykazało istotny spadek (p<0,05). Po 2 tygodniach od zakończenia terapii w porównaniu do stanu sprzed terapii nasilenie bólu wykazało istotny spadek (p<0,05). Po 2 tygodniach od zakończeniu terapii w porównaniu do 7 dnia terapii nastąpił istotny wzrost nasilenia bólu (p<0,05). Nasilenie bólu obniżyło się po 7 dniach terapii, po 2 tygodniach po jej zakończeniu wzrosło, ale do poziomu niższego niż początkowy. Poziom skali mrankin korelował istotnie z wynikami skali VAS i zmodyfikowanego kwestionariusza Laitinena we wszystkich pomiarach (p<0,05). Zależności te były dodatnie, zatem im więcej punktów w skali mrankin, tym większe nasilenie dolegliwości bólowych w każdym pomiarze. Zakresy czynnego i biernego wznosu przodem oraz bokiem, zakres czynnej i biernej rotacji zewnętrznej z ramieniem wzdłuż ciała, rotacja wewnętrzna czynna i bierna oraz zakresy czynnego i biernego przywiedzenia horyzontalnego były istotnie statystycznie wyższe po 7 dniach terapii niż przed terapią (p<0,05). Zakresy czynnej i biernej rotacji zewnętrznej z ramieniem odwiedzionym nie zmieniły się istotnie statystycznie po zastosowaniu terapii (p>0,05). Wykonywanie czynności dnia codziennego oceniono za pomocą skali 0-3, gdzie 0 oznaczało czynność niemożliwą do wykonania przez pacjenta, 1 czynność bardzo
trudną do wykonania, 2 czynność dość trudną do wykonania, a 3 czynność nie nastręczającą żadnych trudności. Samodzielność w zakresie mycia pleców/zapinanie stanika na plecach, podnoszenia ciężaru powyżej poziomu barku i rzucania piłką (sposobem górnym) była istotnie statystycznie wyższa po 7 dniach terapii niż przed terapią (p<0,05). Analizując wartość SSI (Shoulder Score Index), stwierdzono, że po 7 dniach terapii współczynnik SSI był istotnie statystycznie wyższy niż przed terapią (p<0,05). Wyższa wartość SSI wskazuje na poprawę funkcjonalności kończyny górnej w wyniku zastosowanej terapii. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono: 1. Zastosowane kinesiotapingu zmniejszyło nasilenie dolegliwości bólowych barku u osób po przebytym udarze mózgu. Poziom bólu według skali VAS oraz zmodyfikowanego kwestionariusza Laitinena po 7 dniach stosowania kinesiotapingu wykazał istotny spadek w porównaniu do stanu sprzed terapii. 2. Efekt przeciwbólowy uzyskany w wyniku zastosowania kinesiotapingu utrzymał się przez 2 tygodnie od zakończenia terapii. Po 2 tygodniach od zakończenia terapii w porównaniu do stanu sprzed terapii, nasilenie dolegliwości bólowych według skali VAS oraz zmodyfikowanego kwestionariusza Laitinena wykazało istotny spadek, natomiast w porównaniu do 7 dnia terapii nastąpił istotny wzrost nasilenia bólu, ale do poziomu niższego niż początkowy. 3. Po zastosowaniu kinesiotapingu nastąpiła poprawa funkcji kończyny górnej u osób po przebytym udarze mózgu. Zastosowana terapia miała wpływ na poprawę ruchomości czynnej i biernej stawu barkowego. Nastąpiła również poprawa w zakresie czynności dnia codziennego.