II OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWA MŁODYCH BADACZY Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej ABSTRAKTY Uniwersytet Jagielloński, Kraków 17-19 października 2013 r.
Honorowy Patronat J.M. Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego Prof. dr hab. med. Wojciech Nowak Władze Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UJ Dr hab. Małgorzata Kruczek, Prof. dr hab. Bolesław Domański ****** Komitet Naukowy Dr hab. Jarosław Balon Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Prof. dr hab. Zbigniew Długosz Instytut Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie Dr hab. Marek Drewnik Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Prof. dr hab. Zygmunt Górka Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Prof. dr hab. Jacek Kozak Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Prof. dr hab. Kazimierz Krzemień Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Prof. dr hab. Sławomir Kurek Instytut Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie Prof. dr hab. Włodzimierz Kurek Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Dr hab. Dorota Matuszko Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Prof. dr hab. Joanna Pociask-Karteczka Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Dr hab. Andrzej Zborowski Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego
Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej Kraków, 17-19 października 2013 r. ADAMSKA Maryna Uniwersytet Wrocławski STREFY BUFOROWE RZEK FUNKCJE, MODELE, WYBRANE PRZYKŁADY Strefy buforowe są to obszary leżące wzdłuż strumieni, rzek lub innych wód powierzchniowych, porośnięte odpowiednio dobranymi zespołami roślinności. Pełnią one szereg ważnych funkcji przyrodniczych i biorą udział w wielu procesach biologicznych, chemicznych i fizycznych. Istnieje wiele sposobów wyznaczania tych obszarów, a właściwa szerokość danej strefy buforowej zależy od pełnionej przez nią funkcji. W 2008 r. Komisja Europejska wprowadziła do norm Dobrej Kultury Rolnej wymaganie dotyczące ustalenia stref buforowych wzdłuż cieków wodnych. Kraje UE (w tym Polska) zostały zobowiązane do wprowadzenia tych wymagań do 1 stycznia 2012 roku. Stanowiło to jeden z powodów podjęcia badań w tym kierunku. W niniejszym referacie zamierzam zilustrować na wybranych przykładach jak wyglądają strefy buforowe na Dolnym Śląsku. Większość badań dotyczących projektowania stref buforowych koncentruje się wokół ich odpowiedniej szerokości, ale długość tych stref, porastające je zbiorowiska roślinne oraz nachylenie terenów przyległych stanowią również istotne czynniki w przypadku tworzenia tych obszarów. Istnieje wiele możliwości projektowania systemów buforowych. Najpopularniejszy jest model amerykański zalecający utworzenie 3 stref: strefy lasu, gdzie nie prowadzi się wycinki drzew, strefy lasu, gdzie wycinka drzew jest możliwa, strefy złożonej z roślinności zielnej. Idealne warunki zachodzą wtedy, gdy układ tych stref jest niezakłócony, jednakże strefa III może być koszona lub można prowadzić tam wypas zwierząt gospodarskich, gdy już raz zostanie zaimplementowana. Innym modelem jest trójstrefowy system buforowy złożony ze strefy drzew, strefy krzewów i strefy traw oraz trawiasty pas buforowy (Vegetated Filter Strip) złożony z samej roślinności zielnej. W zależności od funkcji, jaką ma pełnić strefa buforowa, istnieje szeroki wybór gatunków roślinnych, które można dobierać oraz różne warianty szerokości tej strefy Przeprowadzone przeze mnie badania miały na celu analizę i ocenę stref buforowych wybranych rzek na Dolnym Śląsku i porównanie ich ze strefami wyznaczonymi w innych krajach. Przestudiowałam też uwarunkowania prawne w Polsce i na świecie, zalecane szerokości oraz zasięg stref buforowych. Określenie kompozycji roślinności pasów brzegowych wykonano metodą Braun Blanqueta. Dokonano też analizy sposobu zarządzania tymi obszarami. Do analiz szczegółowych wytypowano następujące rzeki na obszarze Dolnego Śląska: Smortawę, Krynkę, Czarną Wodę oraz wybrane odcinki Ślęzy i Nysy Łużyckiej. Stwierdzono brak ciągłości pasów brzegowych na badanych odcinkach rzek. Ponieważ strefy buforowe odgrywają wiele istotnych ról z punktu widzenia ochrony przyrody oraz są przedmiotem prawa wspólnotowego, powinny zostać opracowane dokładne wytyczne odnośnie ich definicji, szerokości oraz sposobu zarządzania tą przestrzenią. 7
II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy BEHAWIORYZM POZNAWCZY PRZEGLĄD PODEJŚĆ DO BADAŃ NAD ZACHOWANIAMI PRZESTRZENNYMI CZŁOWIEKA BAL Izabela Uniwersytet Wrocławski Badania nad percepcją przestrzeni pojawiły się na początku lat sześćdziesiątych XX wieku. Wzrost znaczenia studiów interdyscyplinarnych spowodował upowszechnienie badań nad waloryzacją przestrzeni i określaniem preferencji przestrzennych człowieka, które są podstawą podejmowania decyzji przestrzennych. W tym ujęciu waloryzacja przestrzeni stanowi podstawę i tło procesów planistyczno-decyzyjnych oraz wszelkich działań o wymiarze przestrzennym. Współczesne zachowania przestrzenne człowieka analizowane są na gruncie nauk społecznych, w szczególności geografii percepcji, socjologii miasta oraz psychologii środowiskowej. Geografia percepcji wykorzystuje przede wszystkim podejście behawioralne - w ten sposób zbliżona jest przedmiotem i metodami badań do psychologii środowiskowej. Geografia potrzeb społecznych coraz częściej kładzie nacisk na indywidualne doświadczenia społeczne. Głównym celem opracowania jest przedstawienie aktualnie prowadzonych badań nad zachowaniami przestrzennymi człowieka na gruncie różnych dyscyplin nauk społecznych. Problemami stanowiącymi główną oś rozważań są podobieństwa oraz różnice w przedmiocie badań oraz podejściu metodologicznym w badaniach społecznych nad zachowaniami przestrzennymi człowieka. W dalszej kolejności zostaną przedstawione aktualnie wykorzystywane narzędzia służące do badań relacji między człowiekiem a przestrzenią. 8
Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej Kraków, 17-19 października 2013 r. WSKAŹNIK FUNKCJONOWANIA GEOEKOSYSTEMÓW ZLEWNI JEZIORNYCH DLA POTRZEB GEOMODELOWANIA ZARYS PROBLEMU BARTKOWIAK Katarzyna Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Jeziora stanowią stosunkowo krótkotrwały element środowiska naturalnego, a tempo ich przekształcania uwarunkowane jest czynnikami wewnętrznymi (wpływ indywidualnych cech zbiorników i zamieszkujących ich biocenoz), jak i zewnętrznymi (wpływ otoczenia).. Monitoring i modelowanie zbiorników wodnych może być z pełnym powodzeniem prowadzone przy użyciu narzędzi geoinformacyjnych. W wystąpieniu przedstawione zostaną metody oceny stanu i funkcjonowania jezior i ich zlewni. Dla potrzeb geomodelowania zaproponowano obliczanie syntetycznego wskaźnika (bazującego na wcześniej wypracowanych klasyfikacjach), który przy pomocy konkretnej wartości liczbowej oddawałby aktualną kondycję geoekosystemów jeziornych. Potrzeba opracowania takiego wskaźnika podyktowana jest użytecznością sumarycznych wskaźników w analizach GIS, w tym również w modelowaniu hydrologicznym. 9
II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy WSKAŹNIKI FUNKCJONOWANIA ZLEWNI JEZIORNYCH DLA WYBRANYCH JEZIOR POJEZIERZA LUBUSKIEGO BARTKOWIAK Katarzyna Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Badanie stanu aktualnego i funkcjonowania zlewni jeziornej wymaga długotrwałych badań i oznaczenia wielu różnorodnych parametrów oddających charakter jeziora i jego otoczenia. Dodatkowo, najczęściej jest to proces znacznie koszto- i pracochłonny. Chcąc uprościć sposób oceny, tak by było możliwe wyrażenie kondycji geoekosystemu jeziornego za pomocą jednej wartości liczbowej zaproponowano obliczenia syntetycznego wskaźnika bazującego na danych monitoringowych gromadzonych przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska w Polsce w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Ponadto sprawdzono przydatność danych monitoringowych WIOŚ do obliczania charakterystyk i parametrów uwzględnianych w dotychczas opracowanych klasyfikacjach m.in. Kudelskiej i in. (1994, 1996), Bajkiewicz- Grabowskiej (1990). 10
Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej Kraków, 17-19 października 2013 r. MODELE REGRESYJNE W SZACOWANIU EWAPOTRANSPIRACJI WSKAŹNIKOWEJ BOGAWSKI Paweł Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Nawadnianie jest jednym ze sposobów zwiększenia plonów roślin uprawnych i zapewnienia stabilizacji żywnościowej na świecie. Także badania w Polsce potwierdziły, że nawadnianie poprawia plony, szczególnie na glebach słabszych, lekkich, mających przepuszczalne podłoże. W przyszłości zatem, mając na uwadze zmiany klimatu oraz uwarunkowania ekonomiczne, nawadnianie może pozwolić na wzrost plonów i ich jakości. Aby obniżyć koszty, konieczne jest między innymi zoptymalizowanie zużycia wody w celu nawadniania. Można to osiągnąć, szacując możliwie dokładnie ewapotranspirację, czyli parowanie z gleby i roślinności łącznie. W tym celu FAO (ang. Food and Agriculture Organization) rekomenduje model FAO-56 Penmana-Monteitha do obliczania ewapotranspiracji wskaźnikowej na podstawie parametrów meteorologicznych. Model ten jest złożony i do jego obliczania wykorzystuje się wiele zmiennych. Często zatem szacuje się wartość ewapotranspiracji za pomocą prostszych równań, kalibrując względem modelu Penmana-Monteitha. Celem niniejszej pracy było sprawdzenie jaki jest poziom dokładności modeli regresyjnych konstruowanych w oparciu o różne zmienne meteorologiczne. Do obliczeń wykorzystano serię referencyjną ewapotranspiracji wskaźnikowej obliczonej z równania FAO-56 Penmana-Monteitha za pomocą kompletnych danych dla Sulejowa z lat 1981-2010. Następnie dobowe serie danych temperatury maksymalnej, minimalnej, średniej, niedosytu wilgotności powietrza, wilgotności względnej, salda bilansu promieniowania słonecznego, prędkości wiatru, wysokości opadów, wartości usłonecznienia, parowania z ewaporometru oraz ciśnienia atmosferycznego posłużyły do budowy różnych modeli regresyjnych. Do dalszej analizy kwalifikowano jedynie te, które spełniały główne założenia dla liniowych modeli regresyjnych takie jak: rozkład normalny reszt oraz brak współliniowości zmiennych w modelu. Do oceny jakości modeli wykorzystano RMSE (ang. Root mean square error), RE (Relative error) jak również współczynnik determinacji (R 2 ). Najdokładniejsze wyniki uzyskiwano dla modeli wykorzystujących saldo promieniowania słonecznego lub niedosyt wilgotności powietrza jako zmienne objaśniające. Badania zostały sfinansowane ze środków Narodowego Centrum Nauki, grant nr 2011/01N/ST10/05954. 11
II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy OCENA ATRAKCYJNOŚCI TURYSTYCZNEJ W PRZESTRZENI MIEJSKIEJ NA PRZYKŁADZIE LIDZBARKA WARMIŃSKIEGO CHYL Marta Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Głównym celem opracowania jest przedstawienie metody oceny atrakcyjności turystycznej w oparciu o walory przyrodnicze i antropogeniczne na przykładzie gminy miejskiej Lidzbark Warmiński. W trakcie badań zostaną poruszone zagadnienia związane z turystyką oraz wpływem poszczególnych czynników na jej rozwój w przestrzeni miejskiej. Pierwszy etap opracowania polegać będzie na szczegółowej inwentaryzacji i waloryzacji przestrzeni pod względem występowania określonych uwarunkowań przyrodniczych i antropogenicznych. W kolejnym etapie badań nastąpi wyrysowanie siatek pól podstawowych na przygotowanych wcześniej podkładach mapowych. Następny krok bazować będzie na ocenie metodą bonitacji punktowej poszczególnych pól podstawowych, w której wagi poszczególnych cech zostaną określone na podstawie ankiety i przeprowadzonych obliczeń matematycznych. W wyniku zastosowania prostego algorytmu można będzie wskazać obszary miejskiej, które wyróżnia większy potencjał przyrodniczy lub antropogeniczny do rozowju turystyki. i AutoCAD W trakcie realizacji tematu zastosowano oprogramowanie Microsoft Office, ArcGis 12
Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej Kraków, 17-19 października 2013 r. PRZEMIANY STRUKTURY PRZESTRZENNEJ MIASTA W ŚWIETLE ARCHIWALNYCH MATERIAŁÓW KARTOGRAFICZNYCH OBSZAR NOWEGO MIASTA W MYSŁOWICACH DRAGAN Weronika Uniwersytet Śląski Rozwój miast jest ciągłym i skomplikowanym procesem prowadzącym do przeobrażeń przestrzeni miejskiej. Każdy etap rozwojowy ośrodka miejskiego pozostawia trwałe ślady w jego strukturze. Celem autora pracy była analiza przemian struktury przestrzennej wybranego fragmentu współczesnego centrum Mysłowic tzw. Nowego Miasta, w latach 1859-2013. Analiza ta obejmuje rejon współczesnej siedziby władz samorządowych, dworca kolejowego wraz z dawną stacją emigracyjną i otaczającą je zabudowę. Wynikiem prac badawczych było sporządzenie sekwencji map prezentujących strukturę przestrzenną obszaru badań na początku II połowy XIX w. oraz na początku XX i XXI wieku. Mysłowice położone są w strefie węzłowej konurbacji katowickiej, w jej południowowschodniej części. Miasto zajmuje powierzchnię 65,6 km 2 i zamieszkane jest przez 72,8 tys. osób. Okres największej świetności Mysłowic przypadł na lata 1862-1915 (przez niektórych historyków nazywanych złotymi latami ), gdy, obok dynamicznego rozwoju przemysłu górniczo-hutniczego i ekspansji przestrzennej, rozwijały się także centralne funkcje graniczne. Spowodowane to było strategicznym położeniem miasta na styku granic trzech ówczesnych mocarstw Prus, Rosji i Austrii. Metodyka badań obejmowała wykorzystanie materiałów archiwalnych (literatury, planów miasta i fotografii) oraz inwentaryzację urbanistyczną prowadzoną w latach 2012-2013. Analizę oparto na 3 planach miasta: z 1859 r. (Handzeichnung von, skala 1:4000), 1911 r. (Die Stadt Myslowitz, skala 1:2500) oraz aktualnej Mapy Publicznej Miasta Mysłowice sporządzonej przez Wydział Geodezji i Katastru Urzędu Miasta. Analizę tych planów wykonano z zastosowaniem metod GIS i oprogramowania MapInfo Professional. Plany zostały poddane kalibracji i rejestracji we współczesnym układzie współrzędnych PUWG 1992 (EPSG: 2180), w oparciu o aktualne mapy topograficzne w skali 1:10 000. Treść zarejestrowanych materiałów kartograficznych została zdigitalizowana i wykorzystana w postaci podkładu do wizualizacji przemian przestrzeni miejskiej w badanym rejonie Mysłowic. 13
II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy PERSPEKTYWY I PROBLEMY OCHRONY GEOSTANOWISK NA OBSZARACH GÓRSKICH, NA PRZYKŁADZIE OBIEKTÓW W PAŚMIE POLIC FRANCZAK Paweł Uniwersytet Jagielloński Wraz z zachodzącym w ostatnich latach intensywnym rozwojem geoturystyki zostało zintensyfikowane tworzenie nowych geostanowisk. Obiektów, które występując indywidualnie, bądź w większych zgrupowaniach, reprezentują wybitne walory geologiczne oraz geomorfologiczne danego regionu kraju. W związku z wyznaczeniem bardzo dużej ich liczby, w celu łatwiejszego dostępu do zgromadzonych danych, utworzono Centralny Rejestr Geostanowisk Polski, w którym zawarto informacje o najcenniejszych obiektach geoturystycznych kraju. Dotychczas w internetowej bazie danych, zgromadzono informacje o 2248 geostanowiskach, jednakże w wyniku dalszego jej rozbudowania, do końca 2015 r. jej zasób ma zostać zwiększony o kolejne 1000 obiektów. Tworzone geostanowiska obejmują obiekty reprezentujące różne formy rzeźby terenu, w związku z czym z różną intensywnością poddawane są modelującym je procesom morfologicznym. Wyróżnić można grupę obiektów, która w wyniku zachodzących w ich obrębie procesów morfologicznych, nie ulega znaczącym przekształceniom. Do tej grupy zaliczają się m.in. wodospady, formy skałkowe, jaskinie czy też osuwiska. Występują jednak także obiekty, których prezentowane walory w wyniku zachodzących procesów morfologicznych znacząco się obniżają. Do tej grupy zaliczają się odsłonięcia utworów geologicznych, które poprzez odpadanie i obrywanie materiału skalnego zmniejszają swoje rozmiary. Podobnie przez osypującą się zwietrzelinę i wkraczającą roślinność obniżeniu ulegają walory geoturystyczne rowów rozpadlinowych. Z kolei, prócz tych dwóch czynników powodujących degradację geostanowiska, na obszarze odsłonięć utworów geologicznych mieszczących się w korytach rzecznych następuje ich erozja. Najsilniej na oddziaływanie zachodzących procesów morfologicznych reagują odsłonięcia utworów aluwialnych. Z odsłonięć mieszczących się w wysokich terasach rzecznych nieustannie odpada wypełniający je materiału, który następnie gromadzi się u ich podstawy. Natomiast odsłonięcia utworów wezbraniowych mieszczące się bezpośrednio w korycie rzecznym ulegają zasłonięciu w ciągu kilku miesięcy. Z powodu tak intensywnego ich przekształcania, część geostanowisk bez odpowiedniej konserwacji, w krótkim czasie traci swoje walory. 14
Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej Kraków, 17-19 października 2013 r. ROLA WIELKICH WEZBRAŃ POWODZIOWYCH W KSZTAŁTOWANIU ŻYCIA LUDNOŚCI W ZLEWNI SKAWY W XV-XXI WIEKU FRANCZAK Paweł Uniwersytet Jagielloński Powodzie, które występują niemal we wszystkich regionach Ziemi, zaliczane są do jednych z najgroźniejszych klęsk żywiołowych. Oprócz zagrożenia, jakie niosą dla zdrowia i życia ludzi powodują również ogromne straty materialne. Dlatego tak ważne jest określenie przyczyn ich występowania na danym obszarze, ich zróżnicowania, oraz wyznaczenie obszarów zalewowych. Duże wezbrania o charakterze powodzi występują w zlewni Skawy co kilkanaście lat, jednakże w ostatnich sześćset latach występowały okresy o większej jak i mniejszej ich częstotliwości. Zazwyczaj powodzie w zlewni Skawy występowały od 15 do 20 razy na stulecie. Jednak zdarzały się także stulecia z większym ich nagromadzeniem (XVI w. 24 zdarzenia) jak i mniejszym (XVII w. 7 zdarzeń). Powodzie te wykazywały niekiedy koncentrację wewnątrz poszczególnych stuleci, a bardzo często pojawiały się parami. Np. w okresie 1913-2012 aż 14 powodzi miało miejsce w latach 1923-1972, po czym wystąpił dwudziestoletni okres bezpowodziowy, po którym w pięcioleciu 1996-2001 wystąpiły aż trzy wielkie powodzie. Te zdarzenia powodowały i nadal powodują wielkie straty materialne i stanowią zagrożenia dla życia ludzi, bezpośrednie i pośrednie. W ostatnich dziesięcioleciach ich zagrożenie pośrednie znacznie zmalało, jednak przed wiekami było bardzo duże. W zlewni Skawy duże straty wyrządziła też wielka powódź w 2001, ale niemal obyło się podczas jej trwa od strat w ludziach (zginęła 1 osoba). Jednakże katastrofalne serie powodzi przyczyniały się do śmierci ludzi także w sposób pośredni, gdy w wyniku popowodziowych zniszczeń w rolnictwie występowały epidemie. Największe żniwo zebrała XIX-wieczna seria powodzi, gdy wezbrania z lata: 1839, 1840, 1843, 1844 i 1845, były jednym z powodów wielkiej epidemii cholery, a w jej wyniku w latach 1846-47 w ówczesnym powiecie wadowickim zmarło aż 94 tys. osób. Wielkie powodzie miały również znaczny wpływ na działania militarne np. w 1809 r. wielki wylew Skawy utrudnił przemarsze wojsk austriackich podczas wojny z Napoleonem. Wojska te zmuszone zostały do przemarszu znacznie dłuższym i gorszym traktem drogowym przez okoliczne góry. 15
II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy WYKORZYSTANIE DANYCH ZE SKANINGU LASEROWEGO DO POMIARU ZMIAN OBJĘTOŚCI ROŚLINNOŚCI OBSZARÓW SEMI-NATURALNYCH GAJDA Agnieszka Uniwersytet Jagielloński Zmiany pokrycia roślinnością są nieodłączną cechą funkcjonowania dolin rzecznych. Roślinność jest tu niezbędna do zachowania bioróżnorodności oraz ma kapitalne znaczenie w ochronie przeciwpowodziowej. W związku z ingerencją człowieka w ekosystemach dolin rzek zaszły zmiany, co powoduje nadmierne zarastanie łożyska wielkiej wody. Może to powodować jej spiętrzanie i niekorzystny rozkład prądów. Właśnie dlatego w takich obszarach powinno się prowadzić monitoring rozwoju i sukcesji roślinności. Celem projektu jest porównanie zmian, które zaszły w semi naturalnym odcinku doliny (międzywala) Wisły w Krakowie w latach 2006-2012. Analizę oparto na dane z lotniczego skaningu laserowego. Dana z roku 2006 pochodzą ze skanowania miasta Krakowa, a z 2012 roku zostały pozyskane w ramach projektu ISOK. Z chmur punktów wyodrębniono jedynie klasę gruntu oraz roślinności. Znaczące są zmiany w zakresie roślinności średniej i wysokiej i to właśnie one zostały przeanalizowane. Analizę przeprowadzono dla siatki kwadratów o boku 1 m. Dla każdego pola podstawowego opracowano metryki charakteryzujące porycie roślinnością. Porównanie wyników analiz pozwoliło na dokładne określenie zmian jakie zaszły w szacie roślinnej na analizowanym obszarze. 16
Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej Kraków, 17-19 października 2013 r. ROZWÓJ KONWEKCJI W BEZPOŚREDNIM SĄSIEDZTWIE IZOLOWANYCH, WYPUKŁYCH FORM TERENU NA PRZYKŁADZIE MASYWU ŚLĘŻY GAŁEK Grzegorz Uniwersytet Wrocławski W badaniach przeanalizowano wybrane przypadki intensywnego rozwoju konwekcji w bezpośrednim sąsiedztwie izolowanego wzniesienia terenu. Głównym celem podjętych badań było określenie, czy tego rodzaju formy terenu mogą stanowić istotny czynnik w generowaniu głębokiej konwekcji. Jako obiekt badań obrano Masyw Ślęży, którego kulminacja wznosi się około 500 m ponad otaczający go obszar nizinny. Do analiz wybrano przypadki konwekcji, które wystąpiły w latach 2005-2013. Podstawowa identyfikacja epizodów konwekcyjnych została dokonana na podstawie zdjęć satelitarnych wykonanych przez satelity Meteosat Drugiej Generacji (ang. MSG). Za podstawowe kryterium ich wydzielenia przyjęto quasi-stacjonarny charakter rozwoju konwekcji po zawietrznej stronie wzniesienia, w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Do szczegółowej analizy stanu atmosfery posłużyły diagramy aerologiczne z sondaży balonowych wykonywanych w odległym o około 30 km Wrocławiu. Dodatkowe źródła danych meteorologicznych stanowiły informacje pozyskane za pośrednictwem meteorologicznych satelitów polarnych (NOAA, MetOp), radarów meteorologicznych, numerycznych modeli pogody, a także bardziej odległych balonowych sondaży aerologicznych. Z powodu niewielkiej liczby zidentyfikowancyh epizodów konwekcyjnych badania przeprowadzono na zasadzie studiów przypadków. Wstępne wyniki analiz wykazały, że izolowana forma terenu, taka jak Masyw Ślęży, mogła stanowić kluczowy impuls w rozwoju konwekcji w okolicznościach warunkowo chwiejnej równowagi termodynamicznej w atmosferze. 17
II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy METODY WIZUALIZACJI POTENCJALNYCH STRAT POWODZIOWYCH I ICH ZMIAN PRZY WYKORZYSTANIU GIS GŁOŚIŃSKA Ewa 1 JAROS Izabela 2 LECHOWSKI Łukasz 2 1 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 2 Uniwersytet Łódzki Możliwość szacowania prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi oraz społecznych, gospodarczych i środowiskowych skutków katastrofy jest niezmiernie istotna. Ocena ryzyka powodziowego, łącząca wyniki modelowania hydrologicznego z zasadami oceny społecznoekonomicznej skutków wystąpienia powodzi, jest ważnym krokiem w kierunku bardziej zintegrowanego spostrzegania potencjalnego wpływu powodzi. Ocena ryzyka powodziowego koncentruje się głównie na ocenie bezpośrednich strat materialnych, które stanowią znaczną część całkowitych szkód powodziowych. Badania skupiają się zatem na ekonomicznym aspekcie oceny ryzyka powodziowego. Celem badań jest określenie potencjalnych start powodziowych w ujęciu statycznym i dynamicznym oraz zaproponowanie metod ich wizualizacji, wykorzystując Geograficzne Systemy Informacji (GIS). W niniejszych badaniach zakłada się, że na wysokość potencjalnych strat powodziowych decydujący wpływ ma stopień zainwestowania obszarów zalewowych. W celu określenia strat powodziowych wykorzystano ortofotomapy i zdjęcia lotnicze, przedstawiające stan zagospodarowania terenu, jak również wartości zagrożonego majątku zlokalizowanego na terenie zalewowym oraz ich wrażliwości na wypadek wystąpienia powodzi, określonej za pomocą funkcji strat. Należy jednocześnie podkreślić, że wizualizacja wysokości potencjalnych strat powodziowych jest elementem map ryzyka powodziowego, będących wyrazem wdrożenia Dyrektywy Powodziowej w kraju. Wykorzystywane w badaniu narzędzia GIS służą nie tylko do wizualizacji rozkładu przestrzennego strat powodziowych i ich zmian, ale również pozwalają na integrację danych o zagospodarowaniu terenu i wartości zagrożonego majątku. W celu obliczenia strat powodziowych posłużono się określoną w polskim ustawodawstwie metodą szacowania potencjalnych strat powodziowych, sformułowaną na potrzeby sporządzania map ryzyka powodziowego. Jedną z metod wizualizacji zmian wysokości potencjalnych strat powodziowych jest analiza porównawcza w oparciu o siatkę pól. Obszarem badań jest miasto Zdzieszowice, położone w górnym biegu rzeki Odry. 18
Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej Kraków, 17-19 października 2013 r. KOMPLEKSOWA CHARAKTERYSTYKA KLIMATU KIELC GORAJSKA Jadwiga Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Do najważniejszych zadań klimatologii należy aktualnie analiza warunków klimatycznych i ich zmian w różnych skalach czasowych i przestrzennych. Według klimatologii kompleksowej, określanej również klimatologią pogód, nie poszczególne elementy meteorologiczne, ale kompleksy (typy) pogody mają znaczenie dla życia i rozwoju roślin i zwierząt, a także działalności gospodarczej człowieka. Na podstawie przeprowadzonej typologii pogody według Fiodorowa i Czubukowa, określono typy pogody występujące w Kielcach. Analizy dokonano w odniesieniu do kolejnych pór roku i w przekroju rocznym uśrednionym dla całego dziesięciolecia 1955-1964. W ten sposób przybliżono obraz panujących w tym mieście warunków klimatycznych. Dzięki przeprowadzonej analizie częstości występowania typów pogody na stacji meteorologicznej Kielce, stwierdzono, że: główną determinantę w kształtowaniu klimatu lokalnego stanowi rzeźba terenu; największa zmienność typów pogody charakterystyczna jest dla okresu wiosennego (III-V), a najmniejsza dla lata (VI-VIII); najczęściej pojawiającymi się typami pogody w Kielcach jest pogoda deszczowa (VII) 21,9% i pogoda słoneczna, umiarkowanie wilgotna (III) 21%; najbardziej słonecznym miesiącem jest wrzesień (III 42,3%), a najbardziej deszczowymi czerwiec (34,3%) i lipiec (32,3%); pogoda przymrozkowa (VIII i IX) może wystąpić w okresie od września do maja; pogody mroźne (X-XIII) pojawiają się od października do marca, w miesiącach zimowych niemal całkowicie redukują udział dni z typami pogody ciepłej (II-VII). 19
II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy PRÓBA POGRUPOWANIA ZLEWNI W OPARCIU O WYBRANE PARAMETRY FIZJOGRAFICZNE GÓRNIK Marek Uniwersytet Jagielloński W pracy podjęto próbę pogrupowania zlewni położonych w dorzeczu górnej Wisły w oparciu o wybrane parametry fizjograficzne. Pracę podzielono na dwa etapy: etap pierwszy polegał na obliczeniu wybranych parametrów fizjograficznych na podstawie danych z numerycznego modelu terenu (NMT) i mapy pokrycia terenu CORINE Land Cover (CLC); do analiz wykorzystano oprogramowanie ArcGis 10 z rozszerzeniem ArcHydro Tools; etap drugi na analizie otrzymanych parametrów z wykorzystaniem metody analizy wielowymiarowej, tj. analizy skupień i analizy czynnikowej. Analizy przeprowadzono w programie Statistica 10. Próba pogrupowania zlewni jest etapem wstępnych do dalszych prac nad badaniem zależności między wybranymi parametrami fizjograficznymi a przepływami rzek. 20
Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej Kraków, 17-19 października 2013 r. UWARUNKOWANIA ROZWOJU TURYSTYKI KOLEJOWEJ W WIELKOPOLSCE GÓRNY Janusz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Turystyka kolejowa jest stosunkowo nowym zjawiskiem w polskiej rzeczywistości. Rozwija się w Polsce z pewnym opóźnieniem w stosunku do krajów Europy Zachodniej. Brak środków na procesy modernizacyjne polskiej kolei w pewien sposób może jednak obecnie sprzyjać rozwojowi tego rodzaju ruchu turystycznego. Ze względu na historię regionu za korzystne można uznać uwarunkowania rozwoju turystyki kolejowej w Wielkopolsce. Działania zmierzające w kierunku uczynienia z niej rozpoznawalnego produktu turystycznego podejmują również samorządowe władze województwa wielkopolskiego. 21
II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy GRABSKA Ewa Uniwersytet Jagielloński WPŁYW PRZETWORZENIA DANYCH WEJŚCIOWYCH NA DOKŁADNOŚĆ SATELITARNYCH MAP POKRYCIA TERENU W pracy przedstawiony został wpływ przetworzenia danych wejściowych na dokładność klasyfikacji obrazów satelitarnych. Klasyfikacja obrazów satelitarnych pozwala w sposób automatyczny pozyskiwać informacje o pokryciu terenu z obrazów satelitarnych. Warto więc zastanowić się czy korekcja radiometryczna surowych danych satelitarnych ma wpływ na wyniki klasyfikacji i jej dokładność oraz jaki jest wpływ stopnia przetworzenia danych wejściowych na dokładność uzyskanych klasyfikacji. W pracy wykorzystano obrazy satelitarne pozyskane przez satelitę Landsat 5, sensor TM (Thematic Mapper) w dwóch momentach czasowych: 8 lipca 1987 r. i 21 sierpnia 2009 r. Klasyfikacja została przeprowadzona na trzech typach danych wejściowych: nieprzetworzonych wartościach jaskrawości, wartościach odbiciowości oraz wartościach odbiciowości z dodatkowymi warstwami zawierającymi statystyki zróżnicowania wartości spektralnych badanego zdjęcia satelitarnego. Przeprowadzono klasyfikację nadzorowaną metodą nieparametryczną (maszyny wektorów nośnych). W jej wyniku uzyskane zostały mapy przedstawiające pięć typów pokrycia terenu dla fragmentu obszaru Karpat Zachodnich na pograniczu Polski i Słowacji. Oprócz oceny wpływu stopnia przetworzenia danych satelitarnych, przedstawione zostały także inne istotne czynniki wpływające na wyniki klasyfikacji i jej dokładność, między innymi dobór pól treningowych oraz charakterystyka środowiska przyrodniczego badanego obszaru. 22
Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej Kraków, 17-19 października 2013 r. ZMIANY KRAJOBRAZU GMINY MOGILANY OD POŁOWY XIX W. DO WSPÓŁCZESNOŚCI GUZIK Izabela, JANIK Liliana, KACZMARCZYK Kamila, KISZKA Kinga, KOZŁOWSKA Katarzyna, PILAWSKA Kinga, SKIERCZYŃSKA Edyta, SOWA Agata, SZAFRANIEC Karolina, OSTAFIN Krzysztof Uniwersytet Jagielloński Gmina Mogilany, o powierzchni bliskiej 44 km 2, jest w większości położona na Pogórzu Wielickim. Tylko niewielki (6,5% powierzchni), północny fragment gminy leży w obrębie Wysoczyzny Wielicko-Gdowskiej należącej do Kotliny Sandomierskiej. W skład gminy wchodzi 10 wsi: Buków, Kulerzów, Mogilany, Włosań, Konary, Chorowice, Brzyczyna, Gaj, Lusina, Libertów. Przeprowadzono badania kameralne i terenowe, które miały celu poznanie zmian krajobrazu od połowy XIX w. do współczesności. W badaniach wykorzystano serię map topograficznych w skali 1:25 000 lub zbliżonej począwszy od mapy drugiego zdjęcia wojskowego Galicji z lat 60. XIX w. (1:28 800), przez mapę WIG aktualną dla lat 30. XX w. (1:25 000) i mapę topograficzną z lat 70. XX w. (1:25 000) do mapy z początku XXI w. (1:25 000). Materiały kartograficzne sprowadzono do jednolitego układu współrzędnych (1992), zwektoryzowano według podziału na: obszary zabudowane, użytki rolne, lasy, wody i porównywano. Analizę map uzupełniono danymi statystycznymi ze spisów ludnościowych i literatury oraz badaniami terenowymi z użyciem ortofotomapy aktualnej dla 2009 r. Porównywanie niektórych danych statystycznych utrudnia zmiana granic administracyjnych miejscowości sąsiadujących z Krakowem. Do najważniejszych zmian w krajobrazie gminy Mogilany można zaliczyć zmiany w użytkowaniu ziemi. Silne oddziaływanie sąsiadującego Krakowa i duży wzrost ludności z 5192 osób w 1870 r. do 12912 osób w 2012 r. spowodowały znaczący wzrost powierzchni obszarów zabudowanych w północnej części gminy i w centrum wsi Mogilany. Z 15% do 18% wzrosła powierzchnia obszarów zalesionych, głównie w obszarach źródlisk i wzdłuż potoków. W dnach dolin zmniejszyła się lub zanikła mała retencja wodna (np. stawy w Lusinie). Na całym obszarze gminy zwiększyła się gęstość utwardzonej sieci drogowej. 23
II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy HIBNER Joanna Uniwersytet Jagielloński MONITORING RUCHU TURYSTYCZNEGO W REJONIE KASPROWEGO WIERCHU. METODY I PROBLEMY BADAWCZE Tatrzański Park Narodowy odwiedza rocznie około 3 miliony turystów. Natomiast według danych ze sprzedaży biletów na Kasprowy Wierch wjeżdża rocznie około 500 tys. osób (www.tpn.pl). Oczywiście część osób korzysta z kolejki zimą w trakcie trwania sezonu narciarskiego, nie zmienia to jednak faktu, że rejon Kasprowego Wierchu jest jednym z głównych punktów koncentracji ruchu turystycznego w Tatrzańskim Parku Narodowym. Istotne z punktu widzenia zarządzania tak licznym ruchem turystycznym w tym rejonie, jest poznanie jego wielkości i rozkładu przestrzennego. Są to aktualnie badania priorytetowe dla Tatrzańskiego Parku Narodowego. W ramach pracy doktorskiej Autorki zostaną przeprowadzone m.in. badania monitoringowe w rejonie Kasprowego Wierchu przy użyciu różnych dostępnych metod badawczych. Przede wszystkim wykonany zostanie pomiar ruchu turystycznego przy użyciu czujników pyroelektrycznych, pomiar bezpośredni w wybrane dni miesiąca przez okres roku, które będą korelowane ze stanem pogody oraz monitoring dyspersji ruchu turystycznego osobiście oraz za pomocą istniejących kamer. Celem niniejszego opracowania będzie porównanie wyników badań i metod badawczych pomiaru ruchu turystycznego przy użyciu tzw. migratorów oraz poprzez pomiar bezpośredni. Do celów niniejszego opracowania dokonano pomiarów ruchu turystycznego na wybranych szlakach w rejonie Kasprowego Wierchu. Badania wykonano w dniach 13-15 sierpnia br stosując jednocześnie pomiar bezpośredni jak i pomiar za pomocą specjalistycznych czujników. Prezentowany na konferencji referat zawierał będzie wyniki z przeprowadzonych badań. 24
Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej Kraków, 17-19 października 2013 r. ZNACZENIE METOD OBSERWACYJNYCH I ANKIETOWYCH W OCENIE FUNKCJONOWANIA SYSTEMU INFORMACJI TURYSTYCZNEJ WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO KANIOWSKA Justyna Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Metodologia zbierania danych niezbędnych do oceny funkcjonowania systemu informacji turystycznej w województwie świętokrzyskim zakładała wykorzystanie źródeł pierwotnych, czyli pomiar danych poprzez odpowiednio zorganizowany w czasie proces badawczy. Do pomiaru określonych cech wykorzystano głównie badania obserwacyjne oraz badania ankietowe. Wojewódzki System Informacji Turystycznej składa się z części analogowej, do której należą jednostki informacji turystycznej, a także części cyfrowej. Jednostki informacji turystycznej mają hierarchiczną strukturę obejmującą centra informacji turystycznej, w tym regionalne oraz punkty informacji turystycznej. Dlatego osiągnięcie celu zasadniczego było możliwe poprzez realizację celów cząstkowych, takich jak: określenie przestrzennego zróżnicowania poziomu funkcjonowania centrów i punktów informacji turystycznej oraz poznanie opinii turystów na temat informacji turystycznej województwa świętokrzyskiego. Metoda obserwacyjna polega na dokonywaniu spostrzeżeń w sposób zamierzony, planowany i systematyczny w celu znalezienia odpowiedzi na określone pytania. Osoba dokonująca spostrzeżeń jest obserwatorem, obiektem obserwacji mogą być zarówno osoby, jak ich zachowania oraz przedmioty. Do oceny analogowej części informacji turystycznej wykorzystano badania obserwacyjne, które zostały przeprowadzone we wszystkich jednostkach świadczących usługi informacji turystycznej. Na podstawie obserwacji została wypełniona karta oceniająca poszczególne cechy takie jak: lokalizacja, oznakowanie, dostępność, wnętrze i wyposażenie, materiały, kadry oraz usługi dodatkowe. Badania ankietowe są metodą gromadzenia informacji przez zebranie odpowiedzi na przygotowane uprzednio pytania zadawane wybranym osobom. Ankieta dotyczyła funkcjonowania informacji turystycznej województwa świętokrzyskiego w opinii turystów. Badanie ankietowe zostało przeprowadzone wśród 150 losowo wybranych turystów korzystających z placówek informacji turystycznej w województwie świętokrzyskim. Liczba ankietowanych turystów była uzależniona od natężenia ruchu turystycznego w odwiedzanych miejscach. Metody obserwacyjna i ankietowa posłużyły do zebrania wiarygodnych informacji umożliwiających dokonanie oceny systemu informacji turystycznej w regionie świętokrzyskim. 25
II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy WYKORZYSTANIE DANYCH PRZESTRZENNYCH W PROCEDURZE OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO KAŹMIERSKI Marcin Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Procedura oceny oddziaływania na środowisko przeprowadzana jest w m.in. w trakcie postępowania w sprawie o wydanie decyzji środowiskowej uregulowanego w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, postępowanie to korzysta z dowodów przedstawionych przez wnioskodawcę (dokumentów, prywatnych opinii), faktów znanych organowi z urzędu czy też przesłuchania stron lub opinii biegłych powołanych przez organ. Wiele z faktów mających znaczenie w sprawie odnosi się bezpośrednio lub pośrednio do określonego położenia lub obszaru geograficznego. Wraz z implementacją do krajowego porządku prawnego dyrektywy nr 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 marca 2007 r. ustanawiająca infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE), co miało miejsce wraz z wejściem w życie ustawy dnia 4 marca 2010 r. o infrastrukturze informacji przestrzennej i rozporządzeń wykonawczych do niej, organy przeprowadzające ocenę oddziaływania na środowisko uzyskały nowy instrument w postępowaniu administracyjnym informację przestrzenną. Wprawdzie informacje przestrzenne były już wcześniej dostępne i posługiwali się nią zarówno wnioskodawcy jak i organy to jednak dopiero wraz z wejściem wspomnianych wyżej przepisów uzyskały one określony charakter prawny w zakresie ich pozyskania, przetwarzania jak i udostępniania. Co umożliwia ich wykorzystanie w postępowaniu administracyjnym rządzącym się ściśle określonymi zasadami. W referacie zostaną przedstawione rodzaje danych przestrzennych możliwych do wykorzystania w postępowaniach administracyjnych przez organy ochrony środowiska oraz faktyczny zakres ich wykorzystania. 26
Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej Kraków, 17-19 października 2013 r. BARIERY ADAPTACJI DZIEDZICTWA PRZEMYSŁU HUTNICZEGO W KONURBACJI GÓRNOŚLĄSKIEJ KOJ Jacek Uniwersytet Jagielloński Dziedzictwo przemysłu hutnictwa żelaza i stali stanowi jeden z najważniejszych elementów krajobrazu kulturowego konurbacji górnośląskiej. W wyniku restrukturyzacji przemysłu po 1989 roku wiele obiektów tego typu straciło pierwotną funkcję, a dostosowanie ich do nowego sposobu użytkowania wiąże się z licznymi problemami. W referacie przedstawiono powody, dla których warto chronić zabytki pohutnicze na Górnym Śląsku, mimo ich dyskusyjnej wartości użytkowej. Zaprezentowano także ich specyficzne cechy, które sprawiają, że zespoły zabudowy pohutnicznej są znacznie trudniejsze do ponownego zagospodarowania niż budynki pokopalnianie czy fabryki wykorzystywane w przeszłości przez przemysł lekki. Następnie, na trzech wybranych przykładach przeanalizowano najważniejsze bariery adaptacji zabytków hutniczych na cele niezwiązane z przemysłem. Wzięto po uwagę przede wszystkim czynniki związane z lokalizacją, dostępnością komunikacyjną, sposobem zagospodarowania otoczenia oraz z sytuacją własnościową obiektów. 27
II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy KORZENIECKI Patryk Uniwersytet Warszawski WPŁYW TEMPERATURY POWIETRZA I CIŚNIENIA ATMOSFERYCZNEGO NA UMIERALNOŚĆ W WYBRANYCH MIASTACH POLSKI Praca prezentuje wyniki badania wpływu temperatury powietrza i ciśnienia atmosferycznego na umieralność w Białymstoku, Szczecinie i Wrocławiu, w latach 1993 1996 oraz 1999 2001. Miasta zostały wybrane według klucza, który odzwierciedla regionalne zróżnicowania bioklimatyczne Polski. Charakterystyka klimatologiczna Białegostoku, Szczecina i Wrocławia została opracowana na podstawie danych z lat 1993 2001 ze stacji meteorologicznych IMGW w tych miastach. Dane zawierają dobowe średnie, minimalne i maksymalne wartości temperatury powietrza oraz średnie dobowe wartości ciśnienia atmosferycznego na poziomie stacji. Na ich podstawie wyliczono liczbę dni charakterystycznych, międzydobową zmianę oraz dobową amplitudę temperatury powietrza oraz międzydobową zmianę ciśnienia atmosferycznego. Natomiast charakterystyka statystyczna zgonów została opracowana na podstawie danych z badań prowadzonych w ramach projektu PHEWE Assessment and prevention of acute health effects of weather conditions in Europe. W pracy wykorzystano dane z okresu 1993 1996 oraz 1999 2001. Powodem wyłączenia danych z lat 1997 1998 jest wątpliwa wiarygodność danych związana ze strajkami lekarzy, które miały wówczas miejsce. Charakterystyka wpływu warunków pogodowych na umieralność została określona odrębnie dla każdej pory roku na dwa różne sposoby: dla wszystkich wartości średniej, minimalnej i maksymalnej temperatury powietrza oraz wszystkich wartości średniej ciśnienia atmosferycznego oraz w poszczególnych klasach wartości maksymalnej i minimalnej temperatury powietrza oraz wartości średniej ciśnienia atmosferycznego. Klasy wyróżniono na podstawie wyznaczonego 10. i 90. percentyla wartości. Analizy zależności wykonano bazując na współczynniku korelacji oraz metodzie regresji wielorakiej ze zmienną listą zmiennych niezależnych branych pod uwagę. W przypadku analizy w klasach wartości posłużono się statystyką tau Kendalla, która jest metodą rangową. W wyniku przeprowadzonego badania dowiedziono, że określone charakterystyki pogodowe mają zauważalny wpływ na umieralność i że zależności te są zróżnicowane regionalnie. Dotyczy to przede wszystkim wpływu temperatury powietrza na umieralność podczas fal upałów oraz łącznego wpływu temperatury powietrza i ciśnienia atmosferycznego na umieralność. 28
Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej Kraków, 17-19 października 2013 r. KOSMOWSKI Piotr Uniwersytet Łódzki KSZTAŁTOWANIE JAKOŚCI PRZESTRZENI MIEJSKIEJ PRZEZ WYBRANE OBIEKTY. PRZYKŁADY Z ŁODZI I WARSZAWY Jakość przestrzeni miejskiej w Polsce jest elementem, który ulega nieustannym przekształceniom. Nie wszystkie z nich są pozytywne. Miasta w Polsce, będące polem gry wielu aktorów pragnąc przyciągnąć jak najwięcej użytkowników, przechodzą wiele przeobrażeń. Referat będzie odpowiadał na pytanie W jaki sposób niektórzy aktorzy kształtują jakość przestrzeni miejskiej (w Łodzi i Warszawie)?. Do zbadania tego zagadnienia zastosowano narzędzia z grupy metod kameralnych i terenowych (analizy planów miast i zdjęć oraz obserwacje w terenie). Wynikiem naukowych rozważań i poszukiwań było wskazanie kilku przykładów, które przyczyniają się do ukształtowania przestrzeni miejskiej przyjaznej dla jej użytkowników oraz takich, które są wrogie mieszkańcom. 29
II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy PRZESTRZEŃ TURYSTYCZNA MIASTA W ZALEŻNOŚCI OD FORMY JEGO ZWIEDZANIA PRZYKŁAD BERLINA KOSOWSKA Paulina Uniwersytet Warszawski Współczesne miasta stały się dużymi centrami turystycznymi koncentrującymi znaczny ruch turystyczny. Ta ochota poznania miasta powoduje, że przestrzeń miejska w coraz większym stopniu staje się również przestrzenią turystyczną. Celem posteru jest przedstawienie przestrzeni turystycznej Berlina w zależności od formy jego zwiedzania. Analizie poddano tylko te oferty, które zostały przygotowane bądź są polecane przez oficjalną instytucję zajmującą się promocją turystyki VisitBerlin. Należą do nich: zwiedzanie piesze z przewodnikiem lub indywidualnie na podstawie przygotowanej oferty tematycznej, zwiedzanie autobusem turystycznym lub autobusową linią turystyczną, wycieczki statkiem, zwiedzanie rowerem oraz zwiedzanie segwey em. Każda z tych form ma określony program oraz czas trwania zwiedzania. Autorka stara się wskazać w sposób syntetyczny wystepowanie przestrzeni turystycznej w granicach administracyjnych Berlina. 30
Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej Kraków, 17-19 października 2013 r. TOPOLOGICZNA ANALIZA STRUKTURY PRZESTRZENNEJ SIECI SZLAKÓW TURYSTYCZNYCH PRZYGRANICZNYCH PARKÓW NARODOWYCH KOZYRA Marzena Uniwersytet Jagielloński W badaniach funkcjonalności obszarów chronionych można zastosować metodę topologicznej analizy struktury przestrzennej opartej na teorii grafów, która pozwala na określenie spójności i dostępności penetracyjnej obszarów chronionych, wynikających z użytkowania szlaków turystycznych traktowanych jako linearne systemy penetracji rekreacyjnej [Styperek 2002]. Stosowana w literaturze metoda [Styperek 2002] wykorzystana została z pewnymi modyfikacjami i dla innego obszaru badań. Dzięki wprowadzonej normalizacji wskaźników dostępności (analogicznie jak to jest robione w metodzie wektora własnego) nie zależą one sztucznie od rozmiaru sieci dając miary bardzo dobrze zgodne z metodą wykorzystującą znajdowanie wektora własnego dla maksymalnej wartości własnej. Ze względu na to, że w parkach narodowych poruszać można się jedynie po znakowanych szlakach turystycznych, ich układ ma znaczący wpływ na rozkład ruchu turystycznego. Sieć pieszych szlaków turystycznych w poszczególnych parkach narodowych można przedstawić zatem w postaci grafu spójnego, płaskiego i nieskierowanego, będącego zbiorem węzłów (m.in. skrzyżowania szlaków turystycznych) połączonych zbiorem krawędzi. Szczególnie interesujące może być analizowanie za pomocą tej metody sieci szlaków turystycznych przygranicznych parków narodowych, a zwłaszcza tych mających swój odpowiednik w postaci parku narodowego po drugiej stronie granicy państwowej. W tym przypadku analiza spójności i dostępności sieci szlaków turystycznych dotyczy w pierwszej kolejności każdego z parków narodowych z osobna, a następnie analizy połączonej sieci obu parków narodowych traktowanej jako całość. W ten sposób można m.in sprawdzać w jaki sposób uwzględnienie połączenia sieci wpływa na dostępność poszczególnych węzłów. Dzięki takiej analizie możliwe jest porównywanie istniejących sieci, a także planowanie rozwoju (bądź ewentualnego redukowania szlaków). W szczególności możliwa jest ocena skutków połączenia dwóch lub kilku sieci na dostępność poszczególnych węzłów. 31
II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy KRĄŻ Paweł Uniwersytet Jagielloński MAPY KRAJOBRAZOWE METODY ICH TWORZENIA I ZASTOSOWANIE Mapa jest jednym z podstawowych sposobów prezentacji zjawisk zachodzących w przestrzeni geograficznej. Mapy krajobrazowe stanowią szczególną grupę map syntetycznych. Według W. Lewandowskiego (1992) mapy krajobrazowe kompleksowo ujmują informację o środowisku przyrodniczym przez prezentację przyrodniczych jednostek przestrzennych, a także ich wzajemnych relacji. Głównym zadaniem map krajobrazowych powinno być przedstawienie składowych środowiska przyrodniczego w ich wzajemnym powiązaniu. W związku z wielością definicji i podejść do krajobrazu mapy krajobrazowe często przedstawiają różne treści. Różnice te są także wynikiem stosowania różnych metod, kryteriów wydzielania jednostek, ale także skali opracowania itd. Mimo, iż badania krajobrazu są już dobrze rozwinięte to do dzisiaj nie ma jednej, a zarazem słusznej, metody opracowania tego typu map. Wykorzystanie systemów informacji geograficznej nie spowodowało znacznych zmian w kontekście konstrukcji map krajobrazowych, ale znacząco ułatwiło ich tworzenie, a także wprowadziło dodatkowy aparat analityczny. W pracy autor zaprezentuje kilka metod tworzenia map krajobrazowych ich wady i zalety, a także możliwości ich zastosowania m.in. w kontekście wdrażania Europejskiej Konwencji Krajobrazowej w Polsce. Lewandowski W., 1992, Mapy krajobrazowe, ich klasyfikacja i zastosowanie w analizie użytkowania ziemi, Prace i Studia Geograficzne 14. 32
Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej Kraków, 17-19 października 2013 r. OCENA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ORAZ FUNKCJONOWANIA SIERAKOWSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO W OPINII SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ KUBACKA Marta Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Praca prezentuje wyniki badań ankietowych przeprowadzonych wśród społeczności lokalnej w Sierakowskim Parku Krajobrazowym w latach 2012-2013. Badania przeprowadzono w trzech grupach respondentów związanych ze środowiskiem lokalnym Parku: administracja (pracownicy gmin oraz nadleśnictwa), przedsiębiorcy oraz zwykli mieszkańcy parku. Głównym celem badań było uzyskanie informacje na temat stanu środowiska przyrodniczego oraz funkcjonowania Sierakowskiego Parku Krajobrazowego. Łącznie rozdano osobiście lub rozesłana drogą elektroniczną 430 ankiet. Stopień zwrotu ankiet wyniósł 77%, najwyższy był wśród pracowników administracji (84%), kolejno wśród mieszkańców parku (80%), a najniższy od grupy przedsiębiorców (48%). Ankieta miała charakter anonimowy i składała się w zależności od grupy respondentów z 30-35 pytań. Konstruując pytania w ankiecie, starano się uzyskać informacje na temat poziomu wiedzy społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody, na temat zarządzania parkiem oraz kierunków jego rozwoju. Po opracowaniu kwestionariuszy sformułowano następujący wniosek: przez ponad 20 lat od dnia utworzenia Sierakowskiego Parku Krajobrazowego, służby parku nie zdołały przekonać społeczności lokalnej oraz administracji samorządów do realizacji wizji ochrony krajobrazu. Potwierdziła się też funkcjonująca wśród teoretyków i praktyków ochrony środowiska przyrodniczego opinia, że dyrekcje parków krajobrazowych od wielu dziesięcioleci borykają się problemem egzystencji człowieka na obszarach parków krajobrazowych. 33
II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy LIRO Maciej Uniwersytet Jagielloński TELEDETEKCJA W GEOMORFOLOGII FLUWIALNEJ ŹRÓDŁA BŁĘDÓW I SPOSOBY ICH POMIARU W pracy omówiono źródła błędów związane z pomiarami cech koryt rzecznych na zdjęciach lotniczych poddanych georektyfikacji oraz sposoby pomiaru tych błędów. Każdy pomiar parametru koryta na zdjęciu lotniczym jest obarczony błędami wynikającymi z: niedoskonałości samego zdjęcia i jego przetworzenia (błędami georektyfikacji, rozdzielczością, pierwotną skalą, kolorystyką), pomiaru danej cechy przez operatora wynikającymi z jego doświadczenia i umiejętności interpretacyjnych oraz skali w jakiej pomiar był wykonywany. Wielkość danego parametru koryta może być brana pod uwagę tylko, jeśli przekracza wielkość błędów. W pracy przedstawiono sposoby pomiaru tych dwóch typów błędów. 34