KULTURA POZYTYWIZMU
RAMY CZASOWE W literaturze polskiej przyjmuje się umowne ramy czasowe pozytywizmu, również przypadające na drugą połowę XIX wieku, chociaż nieco później niż na zachodzie Europy.
Informacje wstępne NAZWA Pozytywizm - kierunek w filozofii i literaturze zainicjowany przez Auguste'a Comte'a w połowie XIX wieku. Podstawowa teza pozytywizmu głosi, że jedynie prawdziwą wiedzą jest wiedza naukowa. Pozytywizm podkreśla znaczenie wiedzy empirycznej, naukowości, odrzuca metafizykę, nieuprawnioną spekulację, wiedzę mistyczną. Polski pozytywizm narodził się w kręgach burżuazji i inteligencji.za pozytywizm w kulturze polskiej przyjmuje się zgodnie rok 1864.Rok 1864 to data upadku powstania stycznoiwego,czas wielkiej klęski narodowej,podkopującej mocno wiarę w romantyczną ideę walki zbrojonej o niepodległość.jest to także rok reformy uwłaszczeniowej w Królestwie
AUGUST COMTE
AUGUST COMTE August Comte (1798-1857) Był francuskim matematykiem, filozofem, pisarzem politycznym i krytykiem religii. Pionier myśli społecznej i twórca nauki zwanej socjologią.jego najważniejsze dzieło to opublikowany w 1842 r. w sześciu tomach Kurs filozofii pozytywnej od niego pochodzi nazwa kierunku w filozofii oraz socjologii, a także nazwa epoki literackiej w drugiej połowie XIX w. w Polsce. W swoich poglądach głosił przekonanie o konieczności praktycznego charakteru filozofii, mogącej posłużyć poprawie warunków życia.
FILOZOFIA POZYTYWNA CECHY: Przeciwstawienie tradycji, postulowanie nowych rozwiązań i postępu we wszystkich dziedzinach życia; Postrzeganie wiedzy i nauki jako złotego środka na niedolę świata, narzędzia prowadzącego do dobrobytu, postępu i ładu społecznego (scjentyzm); Propagowanie kultu nauki, dominacja nauk przyrodniczych nad humanistycznymi; Przyjmowanie, że wprawdzie mogą istnieć rzeczy niedostępne naukowemu poznaniu, ale należy wykluczyć je w myślowych dywagacjach (agnostycyzm); Przekonanie o praktycznym charakterze nauki (praktycyzm); Głoszenie konieczności użyteczności pracy, nauki, sztuki (utylitaryzm); Dowodzenie, że człowiek stanowi jedynie element przyrody (biologizm, monizm przyrodniczy).
TŁO HISTORYCZNE I ZWIĄZKI Z POZYTYWIZMEM Po upadku powstania wielu Polaków porzuciło nadzieję na odzyskanie niepodległości za pomocą walki zbrojnej. Polski pozytywizm, który czerpał swe inspiracje z filozofii Comte a, ale również z pism brytyjskich uczonych, stawiał racjonalne rozumowanie ponad emocjami. Polscy pozytywiści metodę podtrzymania polskiej tożsamości widzieli nie w powstaniach narodowych, ale w pracy i konstruktywnym patriotyzmie. Argumentowano, że jeśli Polska ma odzyskać niepodległość, to w sposób stopniowy, poprzez pracę u podstaw i pracę organiczną: zbiorowy wysiłek całego społeczeństwa na rzecz stworzenia podstawowej materialnej infrastruktury, edukacji i poprawy sytuacji życiowej mas. Bolesław Prus doradzał na przykład, aby miejsce Polski w świecie było wyznaczone przez przyczyny do rozwoju ekonomicznego, naukowego i kulturalnego. Źródeł tych koncepcji można doszukać się w dziełach Herberta Spencera. Innymi problemami typowymi dla polskiego pozytywizmu były też emancypacja kobiet, kwesta żydowska, przeciwdziałanie skutkom polityki Bismarcka (Kulturkampf), zwłaszcza germanizacji, i przejmowaniu posiadłości przez niemieckich osadników.
PRACA ORGANICZNA pozytywiści postrzegali rzeczywistość dynamicznie, obserwując ją w ciągłym procesie ewolucji, praca organiczna miała pełnić funkcje profilaktyczne i rozwojowe razem. Program pracy organicznej nie zakładał działań zbrojnych, mających na celu walkę o niepodległość, ale wzrost gospodarczy i kulturalny kraju. Stąd przedstawiciele tego nurtu byli często atakowani jako zbyt kompromisowi. Najważniejsi przedstawiciele:orzeszkowa ( Publicystyka ), W.Sienkiewicz ( Faraon ).
PRACA U PODSTAW Jedno z kluczowych haseł polskiego pozytywizmu. Byłą nazywana pracą dla ludu. Było ono ściśle powiązane z założeniami pracy organicznej. Praca u podstaw była swoistą misją dziejową, zadaniem klas posiadających i uprzywilejowanych, by zajęły się one losem najuboższych. Chodziło przede wszystkim o rozwiązanie problemu niedoli ludności wiejskiej. Postulowane w teorii konkretne rozwiązania nie natrafiły na podatny grunt i nie spotkały się z szerszym zainteresowaniem. Reformę uwłaszczeniową chłopów z 1864, jaką ideolodzy pracy u podstaw traktowali jako szansę rozwoju wsi, faktycznie nie spełniła swojego zadania. Główną areną, na której ujawniła się koncepcja pracy u podstaw była publicystyka; propagatorem owego hasła był Aleksander Świętochowski.
EMANCYPACJA KOBIET Istotne zagadnienie społeczne drugiej połowy XIX wieku, które znajduje swoje odzwierciedlenie nie tylko w publicystyce epoki, ale pojawia się również w literaturze pięknej. Najwięcej miejsca roli kobiety, jej nieprzystosowaniu i upośledzeniu w zdominowanym przez mężczyzn społeczeństwie poświęca Eliza Orzeszkowa, zwłaszcza w powieści Marta. Kwestię tę podejmuje również Bolesław Prus w Emancypantkach, co dowodzi, że emancypacja kobiet to znaczący problem społeczny polskiego pozytywizmu.
ELIZA ORZESZKOWA
MARTA
ELIZA ORZESZKOWA -MEIR EZOFOWICZ
MARIA KONOPNICKA
NATURAL SELECTION
KWESTIA ŻYDOWSKA Jedno z podstawowych zagadnień, a razem problemów społecznych epoki. Narastający antysemityzm oraz niejednoznaczny stosunek Polaków do przedstawicieli mniejszości żydowskiej wkracza także na karty literatury polskiej. Najważniejsze dzieła: Maria Konopnicka -Mendel Gdański, Eliza Orzeszkowa -Meir Ezofowicz.
NAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA HISTORYCZNE 1863-1864 Powstanie styczniowe, rozpoczęte 22/23 I, ostatnie walki na jesieni 1864 r. 1864 Stracenie ostatniego przywódcy powstania Romualda Traugutta na stokach cytadeli 1864 Reforma uwłaszczeniowa w Królestwie Polskim
Pojęcia związane z epoką: SCJENTYZM Prąd myślowy stanowiący jądro nie tylko polskiego pozytywizmu. Radykalne przekonanie, że wszystko daje się wyjaśnić naukowymi sposobami. Dążenie do rozwoju intelektualnego, gospodarczego, politycznego i społecznego, w oparciu o wiedzę i dzięki niej. Scjentyzm wyrastał na podłożu XIX-wiecznej rewolucji przemysłowej, rozwoju wynalazczości, przewrotu w medycynie. Zwolennicy tego nurtu odrzucali dywagacje natury religijnej, metafizycznej, moralnej traktując je jako nieuzasadnione i bezużyteczne.
EWOLUCJONIZM Kierunek w filozofii i socjologii, rozwijany głównie przez C.Darwina i H.Spencera zakładający ciągły, nieuchronny rozwój w każdej dziedzinie życia. ewolucjoniści szukali wspólnych prawideł i uwarunkowań Ewolucjoniści opierali swą naukę na przekonaniu, że nowe wypiera stare, mniej doskonałe. Tym samym owa ewolucja oznacza jednocześnie postęp.
KAROL DARWIN (1809-1892) Angielski przyrodnik i myśliciel. Twórca teorii ewolucji, która odegrała potem ogromną rolę w rozwoju nauki. Sformułował koncepcję naturalnego doboru gatunków i konieczności nieustannej walki o byt. Główne dzieło: O pochodzeniu gatunków drogą doboru naturalnego.
(CHARLES) KAROL DARWIN
HERBERT SPENCER
MENDEL GDAŃSKI
UTYLITARYZM Jeden z podstawowym prądów myślowych pozytywizmu. Zapoczątkowany przez D.Milla, znalazł w Polsce ważnego kontynuatora Piotra Chmielowskiego. Głosił on postulat użyteczności każdego przejawu ludzkich poczynań. W odniesieniu do literatury przekonanie to wiązało się z ideą pracy organicznej. Propagowano mianowicie tworzenie dzieł, w których eksponowane byłyby wartości materialne i duchowe, a zatem w pewien sposób propagandowych, tendencyjnych.
NAJWYBITNIEJSI MYŚLICIELE EPOKI Hipolit Taine(1828-1893) Francuski filozof i historyk, członek Akademii Francuskiej. Główne dzieło: Filozofia sztuki. W swoich poglądach stał na stanowisku, że na dzieje ludzkości mają wpływ czynniki geograficzne, etniczne, środowiskowe i społeczne. Uznawany jest za twórcę determinizmu, opisał szczegółowo elementy, jakie mogą warunkować dalsze życie człowieka.
HIPOLIT TAINE
JOHN MILL
RZEŹBA Rzeźba drugiej połowy XIX wieku powstaje, podobnie jak malarstwo, przede wszystkim w duchu realizmu. A zatem także tutaj praktykowane jest tworzenie dzieł maksymalnie obiektywnie oddających rzeczywistość. Tematykę czerpano ze zdarzeń dnia codziennego. Zwraca uwagę pieczołowitość i wierność odwzorowywania modela. Przedstawiciel: Francuz Meunier
MALARSTWO W malarstwie tego okresu triumfy święci realizm i naturalizm. Główną tematyką dzieł realistycznych były sceny z życia prostych ludzi. Malarze, podobnie jak pisarze, starali się jak najdokładniej oddać realia codzienności. Ośrodkiem realistów był Paryż.Najwybitniejsi przedstawiciele polskiego realizmu:*jan Matejko- Bitwa pod Grunwaldem, Konstytucja 3 Maja, Stańczyk. *Aleksandr Gierymski- Gra w mora, Żydówka z cytrynami, Powiśle, Święto trąbek. *Bolesław Prus-Lalka,Faraon,Placówka,Emancypantki,Katarynka *Wojciech Gerson-Margrabia Gero i Słowianie,Widoki Warszawy
Nadeszła bowiem moda na opisywanie świata w sposób naukowy (eksperymentalny), naturalistyczny i antyakademicki. Do ulubionych motywów tego nurtu należały również pejzaże nadmorskie (plaża), pikniki, miasto (ulice, kawiarnie, bale), rodzina, życie światowe, wreszcie śmierć, tyle że strywializowana, pozbawiona patosu i wzniosłej symboliki.
WOJCIECH GERSON-ODPOCZYNEK W SZAŁASIE TATRZAŃSKIM (1862)
WOJCIECH GERSON-PRZY STUDNI (1870)
WSPÓŁCZESNOŚĆ Dzisiejsza historia literatury traktuje pozytywizm jako zamkniętą epokę w dziejach polskiego piśmiennictwa. Zauważa się jej ważną rolę podtrzymywanie ducha narodowego Polaków pod zaborami. Krytykuje się ideologiczny charakter i tendencyjność, niekiedy zbyt daleko idące uproszczenia. Podkreślić należy jednak, że twórczość pozytywistyczna, uboga w zakresie poezji, poczyniła niebywałe postępy w dziedzinie prozy, zaś realistyczne, bardzo konkretnie ukazane postaci z XIX-wiecznych powieści stanowią też punkt wyjścia do rozważań o charakterze uniwersalnym.
Prezentacja jeszcze w stanie pracy