Restytucja łososia w Polsce Ryszard Bartel Instytut Rybactwa Śródlądowego Zakład Ryb Wędrownych Rutki Zespół do Spraw Zarybiania MRiRW e-mail: gdansk@infish.com.pl ryszard.bartel@wp.pl
Troć wiślana (letnia) złowiona w ujściu Wisły w sierpniu w 1997 r.
Łosoś i troć są podobne Oba gatunki często mylono Przez wiele lat istniała jedynie nazwa handlowa łosoś dla obu gatunków Nazwę troć wprowadził Wałecki (1864) Czy coś się zmieniło?
Występowanie troci i łososia w polskich rzekach po II Wojnie Światowej niegdyś tama w 1968
Czy łosoś/troć występował licznie? Mogą o tym świadczyć informacje w starych zapisach
W umowie zawartej między Zarządem Ordynacji Zamojskiej w Zwierzyńcu a okresowymi robotnikami leśnymi, zastrzegają oni by łososia na obiad nie podawać częściej niż dwa razy w tygodniu. (Wiśniewolski, Girsztowtt 2007, Archiwum KUL)
Troć w rzekach polskich była liczniejsza niż łosoś W dolnej Wiśle, jej ujściu i w Zatoce Gdańskiej w latach 1953-1955 udział łososia stanowił 8,4 % w porównaniu z połowami troci (Jokiel 1958). Jedynie w Drawie udział łososia był wyższy w porównaniu z trocią i wynosił 92,6% (Iwaszkiewicz 1960) lub 86,6% (Chełkowski 1966). Natomiast udział łososia w rzekach pomorskich wahał się od zera do 0,64 % (Chełkowski 1966).
W dolnej Wiśle w latach 1953-1958 wśród 4400 troci (odczyty łuskowe) znaleziono 2 łososie (0,05 %, Borzęcka) Dlaczego tak drastycznie spadała liczebność łososia? Przegradzanie rzek - Soły, Skawy (Swinna Poręba), niszczenie środowiska (Drawa) zanieczyszczenia, kłusownictwo, nadmierna eksploatacja Brak działań ochronnych i rekompensacyjnych, ochrona bierna
Ostatnie łososie w Polsce obserwowano Soła 1946 (1930 r 150 cm, 22 kg) Skawa 1952 Brda 1955, Wierzyca 1956 Rzeki pomorskie, Gwda i dolna Wisła lata 60.XX w. Ostatnia populacja łososia w Polsce w Drawie zginęła w połowie lat 80.XX w. Powód czyszczenie zbiornika elektrowni w Kamiennej w 1982 i 1983. Tarliska były pokryte piaskiem przez 5 lat
Zarybienia 1879 r. Wisła Kraków łosoś łotewski - do 1896 r zarybienia oparte były o materiał obcy 1925 r. 10 000 ikry z Estonii 1934 r. 100 000 ikry z Finlandii Wisła głównie zarybiana wylęgiem, narybkiem smolty 1006 szt. Odra 1877 1904 wylęg 1899 1910 narybek Materiał zarybieniowy z Renu Zarybiano łososiem bardzo rzadko brak materiału zarybieniowego Tarło naturalne bardzo małe (Drawa) bądź brak (dopływy górnej Wisły Soła, Skawa)
Restytucja łososia Restytucję łososia oparto o populację łososia z Daugavy. MIR zakupił ikrę w 1985 r. - 50 000 i w 1987 30 000, w późniejszych latach sprowadzano ikrę i narybek jesienny Zarybianie smoltami 1986-840 w- 1+ Słupia (ikra z Finlandii - newski łosoś hodowany w stawach 1994 45 400 w - 1+ i w- 2+ 1995 2014 od 117 000 do 538 000 (w- 1+ i w - 2+, wypuszczano do Wisły i dopływów dolnej Wisły rzadziej do dopływów górnej Wisły, do rzek pomorskich, do Drawy i Gwdy. Wypuszczone do Dunajca smolty troci po 13 dniach były poławiane w Zatoce Gdańskiej (832 km, 64 km/dzień) Od 2001 r. wypuszcza się w niewielkich liczbach narybek letni 0+, znacznie rzadziej narybek wiosenny 1+ i wylęg, braki materiału zarybieniowego Nie zarybia się jesiennym materiałem zarybieniowym narybkiem i presmoltami
Zarybianie smoltami łososi w latach 1994-2013 600 wiek 2+ wiek 1+ 500 razem Liczby szt. 400 300 200 100 0 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Lata
Rys. 5. Zarybianie narybkiem letnim, wiosennym 1 rocznym i wylęgiem troci oraz łososia w latach 2000-2013. 4000 narybek troci letni O+ narybek troci jednoroczny wiosenny wylęg troci 3500 narybek łososia letni O+ narybek łososia jednoroczny wiosenny Liczby (tys. szt.) 3000 wylęg łososia 2500 2000 1500 1000 500 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Lata 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Efekty restytucji Pierwsze tarlaki w 1997 Wieprza - 31 samic i 7 samców Rega, Parsęta - 5 samic Drwęca - 7 samic, 3 samce Długość tarlaków 72 105 cm, masa 2,8 13,2 kg Ikra - 1997-382 000
Tarło 1998 108 samic, liczba ikry 1 293 350 Drwęca 25 samic, - ikra -346 000 Wieprza 59 samic, ikra - 607 100 Ujście Wisły 25 samic, ikra 340 250 Wielkość samic 82 111 cm, 5,3 16,5 cm Liczba samców 23, (Wieprza 13, Drwęca 2, ujście Wisły 8 Tarło 2001 ikra 2 500 000
Hodowla tarlaków łososia w stawach (Aquamar, Miastko) Pozyskiwano do 3 000 000 ikry
Fot. P. Dębowski Tarlisko łososia na Drawie (1998 r.)
W Słupi corocznie obserwowane są gniazda łososia a w jesieni poławiany jest narybek W Drawie obserwowane jest tarło łososia W innych rzekach?
Wzrost restytuowanych łososi w morzu Rok w morzu I - 59,4 cm 2583 g II - 81,8 cm 6255 g III - 102,4 cm 11800 g Największy znakowany łosoś 130 cm i 20 kg złowiony został po 3 latach
Wzrost troci w morzu I II 39,1 55,2 56,8 70,7 III IV 58,9-80,7 60,5 98,2 V 87,3 1 0 3
Co może zapewnić powodzenie restytucji Wybór materiału zarybieniowego Czas zarybiania pora roku Rodzaj materiału zarybieniowego Miejsce zarybiania
Połowy łososi (szt.) w rzekach i przybrzeżne w latach 1997-2013. 6000 Rzeczne Przybrzeżne 5000 Liczby szt. 4000 3000 2000 1000 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Lata 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Miejsca połowów znakowanych łososi w Morzu Bałtyckim (number pod-rejon ICES)
Czy udała się nam restytucja łososia? Czy mamy populacje samoutrzymujące się? Dlaczego nie? - Brak tarlisk bądź dostępu do terenów tarliskowych Dlaczego spadły połowy łososia? - Nadmierna eksploatacja, również wędkarska w rzekach i na morzu ( Łososiowe Mistrzostwa Polski, 3 dni, 87 wędkarzy, złowiono ponad 150 łososi, największy łosoś 118 cm, średnia długość 103 cm Kłusownictwo Nadmiernie rozwijająca się populacja kormorana UDN/wrzodzienica? Nadmiernie rozwijająca się populacja fok??
Konkluzje Jeżeli chcemy mieć ryby wędrowne w naszych rzekach musimy dążyć do udrożnienia rzek Powstrzymać nasilającą się tendencję do budowy małych elektrowni wodnych (np. Dunajec 39 nowych piętrzeń) Udrożnienie stopnia we Włocławku (zmodernizowana przepławka jest zbudowana, sprawdzane jest jej działanie) Dalej aktualny jest postulat rozebranie piętrzenia we Włocławku Powstrzymanie planów budowy piętrzenia w Nieszawie Rekultywacje tarlisk i miejsc odrostu młodzieży, czy wszędzie jest realne? Należy prowadzić stałe zarybienia wbrew opiniom niektórych ekologów gdyż stopień dewastacji miejsc rozrodu jest tak znaczny, że powrót do sytuacji z końca XIX w. będzie bardzo trudny bądź niemożliwy.
Dziękuję bardzo za uwagę