PORADNIK III Jak chronić owady zapylające? LIGA POLNEJ BIORÓŻNORODNOŚCI
Kiedy pszczoła zniknie z powierzchni Ziemi, człowiekowi pozostaną już tylko cztery lata życia. Skoro nie będzie pszczół, nie będzie też zapylania. Zabraknie więc roślin, potem zwierząt, wreszcie przyjdzie kolej na człowieka - Karol Darwin Fot. H. Janowski
JAK CHRONIĆ OWADY ZAPYLAJĄCE? PORADNIK III Opracowanie merytoryczne: Michał Kupiec, Elżbieta Dusza Opracowanie graficzne: Michał Wróbel 1
PAŹ KRÓLOWEJ PONAD 3000 GATUNKÓW POLSKICH MOTYLI TO WAŻNA GRUPA OWADÓW ZAPYLAJĄCYCH Fot. C. Korkosz 2
Spis treści 1 2 3 4 5 6 7 8 Wstęp Znaczenie owadów zapylających Nie tylko miody Przegląd grup systematycznych i przedstawicieli owadów zapylających Siedliska owadów zapylających w krajobrazie rolniczym Czemu owady zapylające zmniejszają swoją liczebność? Sposoby zapobiegania ginięciu owadów zapylających Możesz pomóc jak chronić owady zapylające? 4 6 10 14 17 18 22 24 3
1 Wstęp Nie zdajemy sobie na co dzień sprawy na jak wielu procesach przyrodniczych opiera się przetrwanie ludzkiej cywilizacji. Oderwani coraz bardziej od przyrody w swoich domach, otoczeni zaawansowaną techniką wciąż jednak jesteśmy kompletnie zależni od przyrody. Nie ma bez niej najważniejszej składowej przetrwania człowieka na Ziemi - produkcji żywności. Także rolnictwo zmieniło się w ostatnim półwieczu kompletnie. W coraz większym stopniu bazujemy na wysokowydajnym, nowoczesnym rolnictwie, które produkuje wprawdzie żywność w dużych ilościach, ale nie bez wpływu na jej jakość oraz środowisko. Zmienił się krajobraz wsi. Zanikają w nim miejsca sprzyjające różnorodności gatunków - miedze, zadrzewienia śródpolne, żywopłoty i remizy. Jednym z niedocenianych procesów, bez którego wręcz niemożliwa jest produkcja wielu gatunków roślin uprawnych jest zapylanie. Proces prowadzący do zawiązania owoców, który zarówno w naturalnych ekosystemach jak i na polach uprawnych zachodzi dzięki pracy wielu gatunków owadów dziko żyjących oraz pszczół hodowlanych. Wskutek splotu niekorzystnych oddziaływań przyszłość tego kluczowego elementu łańcucha produkcji żywności jest obecnie zagrożona. Z krajobrazu znikają dzikie owady zapylające, których siedliska są niszczone a hodowla pszczół przeżywa kryzys spowodowany perturbacjami ekonomicznymi oraz chorobami niszczącymi pasieki. 4
ROBOTNICA PSZCZOŁY MIODNEJ 5 Fot. B. Juice
2 Znaczenie owadów zapylających Owady zapylające mają kluczowe znaczenie dla funkcjonowania siedlisk przyrodniczych oraz produkcji podstawowych gatunków roślin uprawnych. Ze 157 gatunków najważniejszych roślin uprawnych, plonowanie 87 zależy od zapylania przez pszczoły i inne owady zapylające. Ponad 80% europejskich rodzajów upraw bezpośrednio zależy od zapylania przez owady. Zapylanie jest więc jednym z podstawowych procesów warunkujących produkcję żywności oraz podtrzymanie życia w naturalnych ekosystemach. Traktuje się je jako usługę ekosystemową o podstawowym znaczeniu i znacznej wartości ekonomicznej. Z powodu dramatycznego obniżenia się ilości owadów zapylających można jednak ocenić koszty ponoszone już z tego powodu przez rolników. Koszty zapylania przez pszczoły i inne owady zapylające ponoszone przez europejskich rolników szacowane są obecnie na około 5 mld euro rocznie. 1 Usługi ekosystemowe - zestaw wytworów i funkcji ekosystemów, z których korzysta społeczeństwo. Wyróżniane są następujące grupy usług: zaopatrzeniowe (produkcja żywności i surowców), regulacyjne (regulacja składu powietrza, klimatu, procesów biologicznych, zanieczyszczeń), wspomagające (krążenie wody i pierwiastków, produkcja pierwotna), kulturowe (funkcje rekreacyjne, estetyczne, kulturowe i edukacyjne). 6
Wartość owadów zapylających dla globalnego ekosystemu jest szacowana na około 150 mld euro rocznie. W Europie wartość pracy wykonywanej przez owady zapylające szacuje się na 22 mld euro. UROZMAICONY KRAJOBRAZ ROLNICZY SPRZYJAJĄCY OCHRONIE OWADÓW ZAPYLAJĄCYCH - WYŻYNA LUBELSKA 7 Fot. J. Karczmarz
Dla produkcji roślin uprawnych oraz egzystencji wielu gatunków żyjących dziko kluczowa jest różnorodność owadów zajmujących się zapylaniem. To nie tylko pszczoły! Przecież często możemy obserwować swoiste sprzężenia: niektóre gatunki owadów są ściśle związane z konkretnymi gatunkami roślin. Są więc ściśle od siebie uzależnione! Zniknięcie gatunku zapylacza spowoduje również wymarcie roślin, na których zdobywał pożywienie, jednocześnie przy okazji je zapylając. Nie można więc uzależniać poziomu zapylania roślin wyłącznie od jednego gatunku, czyli hodowlanej pszczoły miodnej. Konieczne jest występowanie wielu gatunków dzikich pszczół oraz innych grup systematycznych owadów, które prowadzą ten proces. Zapominamy często o nich a są one równie ważnym elementem całego systemu. Panuje obecnie duża zgodność w twierdzeniu, że rolnictwo przemysłowe przyczynia się do spadku populacji pszczół i innych gatunków owadów, co ogranicza możliwość zapylania przez nie roślin uprawnych oraz dziko rosnących. Głównym czynnikiem stojącym za spadkiem populacji pszczół jest stale zwiększające się użycie nawozów oraz związków chemicznych używanych w ochronie roślin (herbicydów i insektycydów), a także ich potęgujący się, nakładający i niekorzystny wpływ na zdrowie pszczół. 8
Równie istotnym problemem są zmiany w krajobrazie naszych wsi oraz strukturze rolnictwa - utrata naturalnych siedlisk, w których osiedlały się gatunki zapylaczy oraz dzikie gatunki roślin związanych z nimi. Współczesne przemysłowe rolnictwo silnie przekształca krajobraz. Giną śródpolne oazy dzikiej zieleni: zarośla, miedze polne z dzikimi kwiatami, fragmenty lasów, drobne zbiorniki wodne i mokradła. Na terenie wsi zanikają kwitnące zakrzaczenia i przydomowe sady. Wszystkie te elementy krajobrazu są domem i miejscem żerowania owadów zapylających. Ciekawostka! Jednym z niezwykłych sposobów komunikacji osobników w pszczelej rodzinie są tańce robotnic. Jest to specyficzny układ ruchów robotnicy, najczęściej wykonywany po powrocie do ula, za pomocą którego przekazuje ona informacje o różnych zjawiskach. Najczęściej służy on do przekazania informacji o źródłach pożywienia w okolicy ula. Za pomocą ruchów odwłoka i prędkości poruszania wyrażana jest informacja o odległości, natomiast odchylenie ruchu od pionu mówi o kącie pomiędzy kierunkiem lotu a słońcem. Za pomocą tańców pszczoły ostrzegają też o szkodliwych substancjach w przyniesionym do ula pyłku, przygotowaniach do lotu godowego królowej, miejscach do osiedlenia się roju czy konieczności pomocy w czynnościach higienicznych. 9
3 Nie tylko miody Tematem tego opracowania jest ukazanie znaczenia owadów w procesie zapylania, ale przecież nie tylko w ten sposób korzystamy z ich pracy. Ważnym gatunkiem zapylającym są przecież pszczoły hodowlane, a powodem ich hodowli jest produkcja wielu rodzajów przydatnych, zdrowych i poszukiwanych produktów. Przyjrzyjmy się im teraz. ZBUDOWANE Z WOSKU PLASTRY SŁUŻĄ DO PRZECHOWYWANIA WSZYSTKICH PSZCZELICH PRODUKTÓW Fot. D. Rosenbaum 10
Najważniejszym produktem jest oczywiście miód. Nektar (wydzielina miodników kwiatów) lub spadź (wydzielina larw mszyc) zebrane przez robotnice i złożone w plastrach, pod wpływem enzymów zawartych w ślinie owadów przekształca się w mieszaninę cukrów i innych cennych dla naszego zdrowia związków chemicznych. Miód jest produktem bardzo łatwo przyswajalnym i wysokoenergetycznym. Ze 100g miodu uzyskujemy około 320 kcal zdrowej energii. Aby wytworzyć 1 kg miodu robotnice muszą odwiedzić około 4 milionów kwiatów (zapylając je) w promieniu 3 km od ula. Jedna robotnica w ciągu całego swojego życia wyprodukuje około łyżeczki gotowego miodu. Nektar umieszczany jest w zamykanych na bieżąco komórkach plastrów w pszczelim gnieździe. Tam kilka miesięcy dojrzewa, osiągając półpłynną konsystencję, różnorodną barwę i charakterystyczny zapach. Dwa główne rodzaje miodów to miody nektarowe (powstałe z nektaru kwiatów) oraz spadziowe (powstałe ze słodkiej wydzieliny mszyc, która osadza się na liściach roślin a następnie jest zbierana przez pszczoły). Ubocznym produktem produkcji miodu jest wosk pszczeli. Produkt wydzieliny gruczołów woskowych pszczół jest przez nie używany do budowy plastrów w gnieździe oraz zasklepiania komórek z miodem. Po usunięciu miodu z plastrów wosk wykorzystuje się do wielu celów. 11
Najbardziej znana jest produkcja świec woskowych, ale używany jest też do produkcji past i nabłyszczaczy, produktów pielęgnacji włosów czy środków czystości i kosmetyków. Wosk ma też właściwości antyseptyczne (niszczące drobnoustroje, zapobiegające zakażeniom). MIÓD W KOMÓRKACH PLASTRA Fot. D. Sarfarsini Innym produktem pszczelej rodziny jest pyłek. Męskie komórki rozrodcze roślin są podstawowym pokarmem pszczół. Jest on znoszony do ula na tylnych odnóżach robotnic w postaci kolorowych kuleczek. Tam mieszany jest z odrobiną miodu i pakowany do komórek plastrów. W ten sposób tworzone są zapasy na okres roku, w którym brak jest kwitnących roślin. 12
Taki zapas przetworzonego pyłku to pierzga. Jest to cenny produkt spożywczy i leczniczy! Ma właściwości antyalergiczne i odtruwające. Działa także uspokajająco i antydepresyjnie. PSZCZOŁA MIODNA Z KULKĄ PYŁKU NA TYLNYCH ODNÓŻACH Fot. M. Mahdi Karim Kolejnym produktem jest kit pszczeli (propolis). Jest to lepka, ciemna substancja powstająca z wydzielin roślinnych zbieranych przez pszczoły i przetworzonych przez nie. W ulu pełni rolę konstrukcyjną i uszczelniającą. W jego skład wchodzi ponad 300 zidentyfikowanych związków chemicznych. Jest cennym środkiem leczniczym, ze względu na silne właściwości antyseptyczne, przeciwzapalne, przeciwgrzybicze i regenerujące. 13
4 Przegląd grup systematycznych i przedstawicieli owadów zapylających Zapylaniem kwiatów zajmuje się wiele grup owadów, z których najważniejsze są muchówki (Diptera), charakteryzujące się posiadaniem jednej pary skrzydeł (należą do nich m.in. różne gatunki much, bzygów i gzów) oraz błonkówki (Hymenoptera), o dwóch parach błoniastych skrzydeł (do tej grupy zalicza się gatunki pszczół, os i trzmieli). Zapylaniem zajmuje się też liczna grupa systematyczna motyli (Lepidoptera), a także niektóre gatunki chrząszczy i pluskwiaków. W Polsce żyje 470 gatunków owadów należących do rodziny pszczołowatych, z czego większość to gatunki pszczół samotnic. Zakładają one gniazda w pustych łodygach roślin (murarki), ryją podziemne gniazda (lepiarki) lub korytarze w piaszczystych ścianach skarp i wąwozów oraz glinianych ścianach budowli (porobnice). Owady zapylające to również inne gatunki owadów społecznych, np. tworzące niewielkie, liczące kilkadziesiąt osobników trzmiele oraz osy. Osy i trzmiele również wytwarzają miód! Ale w odróżnieniu od miodu pszczelego produktem tym można się zatruć, gdyż do jego Ciekawostka! Kit pszczeli jest wytwarzany z substancji roślinnych pokrywających liście, pąki i kwiaty. Mają one zabezpieczać te organy przed wodą i chorobami, dlatego też mają silne właściwości bakterio- i grzybobójcze. Właściwości takie posiada również kit pszczeli. 14
wytworzenia osy używają również nektaru z gatunków trujących dla człowieka! W Polsce żyje około 30 gatunków trzmieli oraz 54 gatunki os. Niektóre gatunki owadów zapylających objęte są ochroną gatunkową. Są to m.in. wszystkie gatunki trzmieli, rozrożka chabrowa oraz kilka gatunków porobnic. W odniesieniu do tych gatunków obowiązują zakazy, które wynikają bezpośrednio z Ustawy o ochronie przyrody, tj. zakaz zabijania, niepokojenia, czy niszczenia ich siedlisk i schronień. W zapylaniu pomagają również inne grupy systematyczne owadów, w których diecie ważną rolę odgrywają nektar i pyłek. Liczną grupą są dzienne i nocne motyle (w Polsce ponad 3000 gatunków!), muchówki - - często widywane w postaci chmar owadów wiszących nad kwiatami roślin baldaszkowatych oraz chrząszcze i pluskwiaki. Dzikie owady zapylające są często bardziej wszechstronne i wydajne w zapylaniu niż pszczoły hodowlane. Są od nich mniejsze i mniej wybredne, przez co KRASOPANI POZIOMKÓWKA MOTYL NA KWIATOSTANIE ROŚLINY Z RODZINY BALDASZKOWATYCH 15 Fot. C. Korkosz
TRZMIEL KAMIENNIK JEST JEDNYM Z MNIEJSZYCH GATUNKÓW TRZMIELI SPOTYKANYCH NA KWIATACH Fot. I. Leidus oblatują większą ilość roślin, również takich, do których nektaru pszczoły miodne nie potrafią się dostać. Zapylają też większą ilość rozmaitych gatunków pomagając zachować różnorodność flory w krajobrazie rolniczym. Dzikie gatunki należące do innych grup systematycznych są cenne dla okolic zamieszkałych również z tego względu, że w przeciwieństwie do owadów społecznych nie są agresywne i przeważnie mają uwstecznione żądła, co oznacza, że nie stanowią zagrożenia dla ludzi gniazdując w sąsiedztwie naszych domów. Różnorodność dziko żyjących owadów zapylających powoduje, że trudno dokładnie je obserwować i ocenić jak sobie radzą we współczesnych, szybko zmieniających się warunkach. Wiemy jednak, że jest ich coraz mniej. Na przykład w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych znajduje się ponad 220 gatunków pszczół samotnic. 16
5 Siedliska owadów zapylających w krajobrazie rolniczym O ile stosunkowo łatwo można określić wymagania i dobre warunki rozwoju dla hodowlanej pszczoły miodnej, wpływ na rozwój dzikich owadów zapylających ma wiele czynników. Jednym z najważniejszych jest dostępność zróżnicowanych siedlisk w krajobrazie rolniczym. Najważniejszymi ich typami są: zadrzewienia i remizy śródpolne czyli drobne fragmenty drzewostanu i zakrzaczeń przetrwałe wśród pól. Są siedliskiem wielu gatunków dziko rosnących roślin oraz stanowią miejsce bytowania dla owadów zapylających. mokradła i oczka wodne są siedliskami wielu gatunków roślin i zwierząt. Mają wpływ na mikroklimat oraz stanowią rzadki rezerwuar wody dla dzikich gatunków zwierząt w krajobrazie rolniczym. struktury liniowe aleje i szpalery drzew, czyżnie (najczęściej są to zarośla z głogów bądź śliwy tarniny), żywopłoty, pełnią szczególną funkcję jako korytarze łączące rozproszone skupiska naturalnej roślinności wśród pól. Należy dbać o to, by w krajobrazie wysokowydajnego rolnictwa te obiekty miały szansę przetrwania. Szczególnie istotne dla dzikich gatunków zapylających jest występowanie na ich terenie miododajnych gatunków roślin. Wśród drzew należą do nich kasztanowce, wierzby, lipy oraz robinia akacjowa. Miododajne krzewy to kruszyna, głogi, czeremcha, malina czy róże. Z gatunków bylin warto wymienić koniczynę, wykę, mniszka lekarskiego czy jasnoty. Szereg roślin uprawnych jest również miododajna. Należą do nich: gryka, łubin, rzepak i wszystkie gatunki ziół. 17
6 Czemu owady zapylające zmniejszają swoją liczebność? Jest wiele przyczyn spadku populacji pszczół na świecie oraz pogarszania się ogólnego stanu ich zdrowia. Splot niekorzystnych warunków i okoliczności spowodował, że sprzęgają się one współcześnie w śmiertelną dla owadów zapylających całość. Na to złożone zjawisko mają wpływ choroby i pasożyty osłabiające pszczoły (m.in. Varroa destructor - szczególnie groźny pasożyt, który całkowicie unicestwia osłabione wcześniej pestycydami rodziny pszczele, a także Nosema ceranae) oraz rolnictwo przemysłowe, którego zakres oddziaływania na pszczoły jest bardzo szeroki. Jak podają źródła naukowe, dużą rolę w osłabianiu populacji rodzin pszczelich odgrywają stosowane na masową skalę chemiczne środki owadobójcze, zwłaszcza pestycydy z grupy neonikotynoidów. Pestycydy te zostały stworzone do zwalczania owadzich szkodników w uprawach i większość z nich nie ma na tyle selektywnego działania aby nie oddziaływać na owady pożyteczne. Z uwagi na charakter żerowania owadów zapylających zbieranie pyłku i nektaru z tysięcy kwiatów bardzo łatwo dochodzi do kumulowania w ich organizmach pestycydu. Gdy jego stężenie przekracza krytyczną dawkę następuje śmierć osobnika. Pestycydy te wywierają też pośredni wpływ na zdrowie pszczół, ponieważ zmniejszają ich odporność na choroby i pasożyty. Ponadto, istotne znaczenie mają też zmiany klimatu, które dodatkowo pogarszają stan zdrowia 18
owadów zapylających zmieniając warunki środowiska, w którym żyją. Delikatną równowagę cykli pokarmowych, których elementem są dzikie gatunki zapylające zaburzają inwazyjne gatunki obce roślin, np. barszcz Sosnowskiego. Wypierają one z siedlisk rodzime gatunki miododajne. Innym zagrożeniem związanym z oddziaływaniem rolnictwa jest stosowanie herbicydów powodujących zanik dziko żyjących gatunków roślin kwiatowych, stanowiących bazę pokarmową zwłaszcza dla dzikich zapylaczy. MONOKULTUROWE UPRAWY W INTENSYWNYM ROLNICTWIE WIELKOTOWAROWYM TU NIE MA MIEJSCA DLA OWADÓW ZAPYLAJĄCYCH 19 Fot. U. Skeeze
POMÓR PSZCZÓŁ WYWOŁANY NADUŻYCIEM ŚRODKÓW CHEMICZNYCH Fot. N. Flickr Kolejną ważną przyczyną, prowadzącą do zmniejszania się populacji dziko żyjących zapylaczy jest przemysłowy charakter rolnictwa, który doprowadza do przekształcania wcześniejszej mozaiki krajobrazu wiejskiego w monokultury upraw pozbawione naturalnych dodatków w postaci sieci drobnych obszarów leśnych i podmokłych, miedz, alej, remiz i innych skrawków naturalnej roślinności. Prowadzi to do utraty siedlisk bytowania szeregu ważnych gatunków i tym samym ich zaniku lub zmniejszenia liczebności. Jeszcze inną przyczyną spadku liczebności zapylaczy są zmiany klimatyczne. Powodują one całą lawinę przekształceń środowiska wskutek zmiany warunków bytowania roślin i zwierząt. Muszą się one przystosować do środowiska o innych parametrach, co nie zawsze odpowiada ich wymaganiom życiowym. 20
MURARKA OGRODOWA GATUNEK PSZCZOŁY SAMOTNICZEJ Fot. A. Karwath ROZTOCZA WARROZY NA POCZWARCE PSZCZOŁY MIODNEJ 21 Fot. G. San Martin
7 Sposoby zapobiegania ginięciu owadów zapylających Zapewnienie miejsc bytowania i żerowania Owady zapylające odżywiają się nektarem i pyłkiem kwiatowym. Mogą one pochodzić z gatunków uprawnych, ale niezbędne są także rośliny dziko żyjące. Dlatego podstawowym sposobem zwiększania liczebności różnych gatunków zapylaczy jest zachowanie różnorodności siedliskowej na terenach rolniczych. Zapewnienie niezbędnych zasobów kwiatowych i zasobów przestrzeni dla bytowania owadów zapylających, możemy realizować poprzez zwiększanie udziału obszarów naturalnych i półnaturalnych - drobnych nawet obszarów leśnych, zakrzaczeń i obszarów podmokłych w krajobrazie rolniczym. ZADRZEWIENIA W WIOSENNEJ SZACIE Fot. E. Dusza 22
Ważnym czynnikiem są też dostępne miejsca gniazdowania. W naszym klimacie najcenniejsze gatunki zapylające wymagają nasłonecznionych siedlisk, takich jak murawy, skarpy i krawędzie, szczątki drewna i suche pozostałości zarośli. Eliminacja toksycznych środków ochrony roślin Stopniowa eliminacja używania najbardziej toksycznych pestycydów, zwłaszcza z grupy neonikotynoidów jest najskuteczniejszym sposobem zapobiegania ginięciu owadów zapylających. Opracowywanie i promowanie preparatów wysoce selektywnych oraz ekologicznych metod walki z chorobami i szkodnikami przyczyni się również do zwiększenia ich bezpieczeństwa. Konieczna jest nie tylko zmiana technologii, ale też myślenia o strategii ochrony upraw, zmiana w świadomości rolników, aby nie wybierali rozwiązań najprostszych, często wysoce szkodliwych dla owadów. Walka z pasożytami i chorobami Zapewnienie pszczołom bezpieczeństwa chemicznego wpłynie też na odporność pszczelich rodzin i efektywniejszą walkę z pasożytami i chorobami dziesiątkującymi populacje. To kolejny punkt programu walki z kryzysem w świecie zapylaczy. 23
8 Możesz pomóc jak chronić owady zapylające Ogrody przyjazne owadom Jeśli masz przydomowy ogródek, działkę czy wpływ na zieleń miejską, zadbaj o rośliny kwiatowe oraz miejsca bytowania dla gatunków dzikich zapylaczy. Uprawiaj rośliny kwiatowe, wykorzystuj mieszanki kwietne lokalnych gatunków tworząc łąki, trawniki i rabaty kwiatowe. Wiele roślin będących dla pszczół ważnym źródłem pokarmu można uprawiać na grządkach warzywnych jako śródplon lub źródło nawozu. Nadadzą się do tego np. gryka, gorczyca, jak również wiele gatunków koniczyny. Niektóre gatunki warzyw także dają nektar i pyłek, np. cukinie czy ogórki. Zaprzestanie wypalania traw i liści Suche łodygi stanowią dobre siedliska dla dzikich gatunków zapylaczy a sporo ich gniazduje i zimuje w ziemi. Wypalanie traw niszczy i zabija zimujące osobniki i pozbawia je miejsc gniazdowania. Ochrona przydrożnych alei, miedz i żywopłotów Stanowią one dogodne siedliska życia dla dzikich zapylaczy i często składają się z gatunków miododajnych np. lip, robinii akacjowych czy głogów. 24
Ekologiczna ochrona roślin nie truje zapylaczy Unikaj stosowania toksycznych rodzajów pestycydów. Przy wyborze insektycydów kieruj się selektywnością działania oraz nie przekraczaj zalecanych dawek. Dbaj o dobre warunki dla osiedlania się pożytecznych owadów, które tępią szkodniki, np. bzygowatych, które uwielbiają kwiaty głogu. Obsadzaj uprawy roślinami odstraszającymi szkodniki, takimi jak np. lawenda czy róże. Owadzie hotele - nowe miejsce do życia domki, norki, ule... Stwórz w swoim ogrodzie specjalny obszar, w którym owady zapylające mogą znaleźć miejsce bytowania: fragmenty martwego drewna, miedze i skarpy, suche patyki czy sterty liści. Jeżeli brak jest tego rodzaju siedlisk w Twoim otoczeniu lub nie odpowiadają Ci estetycznie, stwórz własne konstrukcje owadzich hoteli, które stanowią ciekawy element małej architektury ogrodowej. Niektóre propozycje przedstawiono poniżej: słoma lub puste łodygi donice wypełnione słomą cegła dziurawka 25
Proste materiały takie jak słoma, trzcina, bambus, szyszki, cegła dziurawka czy bloki gliny stanowią doskonałe wypełnienie dla owadzich hoteli. Najprostszy owadzi hotel to pęk trzciny lub pustych łodyg innych roślin, związany i osłonięty przed zamakaniem, np. poprzez umieszczenie w pustym kartonie po soku lub plastikowej butelce z odciętym wlewem i denkiem. pusty karton po soku lub mleku usuwamy górę i dół kartonu + w środku umieszczamy słomę 26
Innym rozwiązaniem jest gęsto nawiercony blok drewna. daszek chroniący przed deszczem nawiercone otwory różnej średnicy drewniany klocek Owadzie hotele mogą być też zaawansowanymi konstrukcjami. Różnorodność materiałów wypełniających poszczególne sekcje przywabi różne gatunki owadów. słoma lub inne wypełnienie drewniany daszek stelaż z desek cegła dziurawka konstrukcja z drewna słoma gruz 27
TRZMIELE TO BARDZO WAŻNA GRUPA OWADÓW ZAPYLAJĄCYCH Fot. M. Wróbel 28
Co nie jest użyteczne dla roju, nie jest też z pożytkiem dla pszczoły. - Marek Aureliusz Fot. C. Korkosz
Wydano na zlecenie Ligi Ochrony Przyrody Okręgu w Szczecinie ul. Żubrów 1, 71-617 Szczecin, tel./fax: 91 422 46 91 e-mail: biuro@lop.szczecin.pl w ramach projektu "Liga Polnej Bioróżnorodności" Wydawca: POSE Sp. z o.o. ul. Maszewska 1-3 72-100 Goleniów ISBN 978-83-931493-4-6 Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie stowarzyszenie Liga Ochrony Przyrody Okręg w Szczecinie.