Rozbudowa gazociągu Nord Stream Dokument Informacyjny Projektu (DIP)

Rozbudowa gazociągu Nord Stream Dokument Informacyjny Projektu (DIP) Nord Stream AG Marzec 2013

Nr dokumentu: N-GE-PER-REP-000-PID00000-A Spółka Nord Stream AG opracowała niniejszy dokument informacyjny projektu (DIP) w języku angielskim w celu opisania proponowanego Projektu i za jego pomocą umożliwienia władzom określenia ich roli w dokonaniu oceny oddziaływania na środowisko i oddziaływania społecznego oraz w powiązanych z nimi procesach wydawania pozwoleń, zgodnie z przepisami ich krajów. Dokument DIP został również opracowany w celu przedstawienia wszystkim interesariuszom informacji o Projekcie, które umożliwią im określenie poziomu ich interesu w Projekcie. Dokument DIP nie zawiera zobowiązań społecznych i dotyczących środowiska, z którymi powiązany będzie Projekt. W Projekcie zostaną określone takie zobowiązania podczas oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) i procesu wydawania pozwoleń, a następnie przedstawiona zostanie odpowiednia dokumentacja w ramach sprawozdawczości OOŚ Projektu i w dokumentach wniosku o pozwolenie. Angielska wersja dokumentu DIP została przetłumaczona na dziewięć języków krajów regionu Morza Bałtyckiego ( Tłumaczenia ). W przypadku sprzeczności treści Tłumaczenia z treścią wersji angielskiej rozstrzygająca jest treść wersji angielskiej. 2 Rozbudowa gazociągu Nord Stream dokument informacyjny projektu (DIP) Marzec 2013

Spis treści 1 Cel niniejszego dokumentu informacyjnego... 9 1.1 Dane kontaktowe... 9 2 Podstawowe informacje... 10 2.1 Inwestor Projektu... 10 2.2 Projekt... 10 2.3 Obecny stan nitki 1 i 2 gazociągu Nord Stream... 11 3 Cel projektu i zapotrzebowanie na jego realizację... 13 4 Alternatywy... 17 4.1 Alternatywa braku działania... 17 4.2 Trasy alternatywne w poszczególnych krajach... 18 5 Opis Projektu... 19 5.1 Infrastruktura Projektu... 19 5.2 Warianty korytarza trasy... 19 5.3 Projekt techniczny... 24 5.4 Materiały... 25 5.5 Logistyka morska... 26 5.6 Prace budowlane... 27 5.7 Zarządzanie ryzykiem związanym z amunicją... 30 5.8 Odbiór wstępny... 31 5.9 Przekazanie do eksploatacji... 31 5.10 Aspekty eksploatacyjne... 31 5.11 Wycofanie z eksploatacji (porzucenie)... 31 6 Kontekst formalno-prawny... 32 6.1 Ogólne ramy prawne dotyczące rurociągów prowadzonych przez Morze Bałtyckie... 32 6.2 Proponowany plan konsultacji zgodnych z postanowieniami Konwencji z Espoo... 32 7 Sposób oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ)... 34 7.1 Sytuacja wyjściowa środowiska i spraw społecznych... 34 7.1.1 Środowisko naturalne... 34 7.1.2 Środowisko społeczne i gospodarcze... 39 7.2 Wyniki i wnioski z monitorowania nitek 1 i 2 gazociągu Nord Stream... 44 7.3 OOŚ zasady ogólne i metodyka... 53 7.3.1 Zasady ogólne... 53 Marzec 2013 Rozbudowa gazociągu Nord Stream dokument informacyjny projektu (DIP) 3

7.3.2 Określanie parametrów i obszaru oddziaływania charakterystycznych dla Projektu... 53 7.3.3 Metodyka oceny oddziaływania na środowisko i oddziaływania społecznego (OOŚiOS).. 54 7.4 Raporty OOŚ dotyczące potencjalnych oddziaływań krajowych i transgranicznych... 55 8 Zarządzanie ochroną środowiska i sprawami społecznymi... 57 8.1 Podstawy zarządzania ochroną środowiska i sprawami społecznymi... 57 8.2 Zarządzanie ryzykiem... 57 8.3 Środki łagodzące... 58 8.4 Plan zarządzania ochroną środowiska i sprawami społecznymi (PZOŚiSS)... 59 9 Aktywny dialog dotyczący Projektu... 60 10 Monitorowanie... 61 11 Wstępny harmonogram... 62 4 Rozbudowa gazociągu Nord Stream dokument informacyjny projektu (DIP) Marzec 2013

Podsumowanie W ciągu najbliższych dziesięcioleci, w celu realizacji umów zawartych miedzy rosyjskimi i europejskimi spółkami gazowniczymi konieczne będzie zastosowanie rozbudowanej infrastruktury do przesyłu gazu łączącej rosyjską sieć rurociągów do przesyłu gazu ziemnego z europejskimi rynkami energii i zabezpieczającej niezawodność dostaw gazu ziemnego. Pomyślna realizacja dwóch pierwszych nitek gazociągu Nord Stream wyraźnie wskazuje, że z punktu widzenia technicznego, gospodarczego i ochrony środowiska podmorski przesył gazu ziemnego przez Morze Bałtyckie jest rozwiązaniem pozwalającym zaspokoić europejski popyt na gaz ziemny bez naruszania równowagi ekologicznej. Pierwsze dwa rurociągi Nord Stream zostały ukończone zgodnie z harmonogramem przy jednoczesnym zachowaniu wysokiej jakości oraz zgodności z normami bezpieczeństwa, ochrony środowiska i społecznymi. W studium wykonalności spółka Nord Stream AG z Zug w Szwajcarii opracowała różne warianty korytarza trasy gazociągu, uwzględniające budowę do dwóch głównych rurociągów przez Morze Bałtyckie, i uzyskała zgodę swoich akcjonariuszy na dalszą pracę nad proponowanym projektem rozbudowy gazociągu Nord Stream (zwanym dalej Projektem ). Struktura akcjonariatu Projektu może na późniejszym etapie ulec zmianom zależnym od interesu gospodarczego grupy akcjonariuszy spółki Nord Stream AG. Po decyzji rządu Estonii, który w grudniu 2012 r. zdecydował się nie udzielić spółce Nord Stream AG pozwolenia na badania rozpoznawcze na wodach estońskiej WSE, liczba pierwotnie określonych wariantów korytarza trasy musiała zostać zmniejszona. Wszystkie pozostałe warianty korytarza trasy obecnie prowadzą od miejsca wyjścia na ląd w Rosji przez wody fińskie, szwedzkie i duńskie do miejsca wyjścia na ląd w Niemczech. Proponowany Projekt obejmuje planowanie, budowę, eksploatację i przyszłe wycofanie z eksploatacji do dwóch dodatkowych podmorskich rurociągów do przesyłu gazu ziemnego przez Morze Bałtyckie, poprowadzonych z Rosji do Niemiec. Każdy z nich będzie mieć zdolność przesyłową rzędu 27,5 mld metrów sześciennych gazu ziemnego rocznie i charakterystykę podobną do już istniejących dwóch nitek Nord Stream: 48-calowa stalowa rura z wewnętrzną powłoką ułatwiającą przepływ i zewnętrzną powłoką chroniącą przed korozją oraz betonowym płaszczem obciążającym, o średnicy wewnętrznej równej 1153 mm, grubości ścian segmentów rury na trasie rurociągu odpowiadającej malejącemu ciśnieniu projektowemu (220 barów, 200 barów i 177,5 bara), przy całkowitej długości wynoszącej około 1250 km. Ważną rolę w określeniu ostatecznej trasy i ostatecznej konstrukcji dodatkowych nitek rurociągu Nord Stream będą odgrywały oceny oddziaływania na środowisko. Wykorzystane zostaną doświadczenia z projektu dotyczącego linii 1 i 2 rurociągu Nord Stream, ale szczegółowe badania dotyczące trasy będą opierać się na nowych badaniach rozpoznawczych i szczegółowych badaniach poziomu dna, projekcie podstawowym, ocenach oddziaływania na środowisko i opiniach interesariuszy. Ich wynikiem będzie propozycja ostatecznej trasy z trasami alternatywnymi w każdej jurysdykcji, która zostanie następnie szczegółowo opisana w przeznaczonych dla konkretnych krajów wnioskach o pozwolenie na budowę i eksploatację gazociągu. Szczegóły projektu, w tym takie jak konstrukcja rurociągu, jego trasa, miejsca wyjścia na ląd i metody budowy mogą ulec zmianie w stosunku do tych opisanych w niniejszym dokumencie DIP. Szczegółowe procedury OOŚ są różne w różnych krajach, dlatego oceny oddziaływania na środowisko będą dokonywane zgodnie z normami krajowymi i będą uwzględniać granice jurysdykcji poszczególnych krajów. Zgodnie z Konwencją z Espoo proponuje się, aby w możliwym do realizacji zakresie konsultacje dotyczące Projektu odbywały się równolegle z krajowymi procedurami OOŚ. Wstępne porównanie harmonogramów krajowych procedur OOŚ wskazuje, że przeprowadzenie równoległej procedury Espoo i zsynchronizowanych etapów konsultacji publicznych może być wykonalne. Po ukończeniu budowy nitki 1 i 2 rurociągu Nord Stream wyniki programów monitorowania stanu środowiska i spraw społecznych wykazują, że budowa rurociągu Nord Stream nie spowodowała żadnego nieprzewidzianego oddziaływania na środowisko w Morzu Bałtyckim. Do chwili obecnej wszystkie wyniki monitorowania potwierdzają wnioski z przeprowadzonych ocen oddziaływania na środowisko i wskazują, że oddziaływania związane z budową miały niewielkie znaczenie, o charakterze lokalnym i głównie krótkotrwałe. W odniesieniu do wlewów słonej wody do Morza Bałtyckiego (postrzeganych jako jedno z głównych zagrożeń) podczas projektu dotyczącego nitki 1 i 2 Marzec 2013 Rozbudowa gazociągu Nord Stream dokument informacyjny projektu (DIP) 5

rurociągu monitorowano skutki obecności rurociągu dla dna morskiego w Basenie Bornholmskim i oceniono, że nie wystąpiło w tym zakresie mierzalne oddziaływanie. Budowę systemu rurociągów Projektu wstępnie zaplanowano na lata 2016 2018. Pierwszy etap konsultacji publicznych proponowanego programu OOŚ powinien nastąpić w kwietniu maju 2013 r. 6 Rozbudowa gazociągu Nord Stream dokument informacyjny projektu (DIP) Marzec 2013

Skróty ADCP AIS BPO BSCh BSPA CO 2 COLREG COMBINE DDT DIP DNV EBI EBOiR EKG ONZ FOI GCS GOFREP GW HCB HELCOM ICES IFC IMO ISO IUCN IWLN IWLR Konwencja z Espoo LNG LNJD MAE MARPOL MDS mld m 3 MNJD MWI NAVTEX NEL NGO NOx urządzenie do akustycznego dopplerowskiego profilowania prądów morskich automatyczny system identyfikacji betonowy płaszcz obciążający bojowe środki chemiczne obszary chronione Morza Bałtyckiego dwutlenek węgla międzynarodowe przepisy o zapobieganiu zderzeniom na morzu zintegrowany program monitorowania Morza Bałtyckiego dichlorodifenylotrichloroetan dokument informacyjny projektu Det Norske Veritas Europejski Bank Inwestycyjny Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju Europejska Komisja Gospodarcza Organizacji Narodów Zjednoczonych Totalförsvarets forskningsinstitut główne centrum sterowania obowiązkowy system raportowania statków w Zatoce Fińskiej głębokość wody heksachlorobenzen Komisja Helsińska Międzynarodowa Rada Badań Morza Międzynarodowa Korporacja Finansowa Międzynarodowa Organizacja Morska Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody instalacje w miejscu wyjścia na ląd w Niemczech instalacje w miejscu wyjścia na ląd w Rosji konwencja EKG ONZ dotycząca oceny oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym skroplony gaz ziemny liczba na jednostkę działania Międzynarodowa Agencja Energetyczna międzynarodowa konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki maksymalne dopuszczalne stężenia miliard metrów sześciennych masa na jednostkę działania miejsca wspólnego interesu system tekstowych komunikatów nawigacyjnych Nordeuropäische Erdgasleitung organizacja pozarządowa tlenki azotu Marzec 2013 Rozbudowa gazociągu Nord Stream dokument informacyjny projektu (DIP) 7

OECD OHSAS ONZ OOŚ/OOŚiOS OPAL OSO PCB PIG PMŚ PTG PSU PZOŚiSS ROV SOOS SWOM SZBHPoOŚiSS SZOŚiSS TBT UE UGSS UGTS UNCLOS UNESCO VASAB VHF WAO WG WSE ZCS ZO ZOŚiSS Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju normy oceny bezpieczeństwa i higieny pracy Organizacja Narodów Zjednoczonych ocena oddziaływania na środowisko/ocena oddziaływania na środowisko i oddziaływania społecznego Ostsee-Pipeline-Anbindungs-Leitung obszar specjalnej ochrony polichlorowane bifenyle tłok (przyrząd do kontroli rurociągu) program monitorowania środowiska przewodność, temperatura, głębokość jednostka zasolenia plan zarządzania ochroną środowiska i sprawami społecznymi zdalnie sterowany robot podwodny specjalny obszar ochrony siedlisk szczególnie wrażliwy obszar morski system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy oraz ochroną środowiska i sprawami społecznymi system zarządzania ochroną środowiska i sprawami społecznymi tributylocyna Unia Europejska zunifikowany rosyjski system przesyłowy gazu ukraiński system przesyłowy gazu konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury program wizji i strategii w sąsiedztwie Morza Bałtyckiego pasmo radiowe wysokiej częstotliwości ważny obszar ornitologiczny wody głębokie wyłączna strefa ekonomiczna zapasowe centrum sterowania zawiesina osadu zarządzanie ochroną środowiska i sprawami społecznymi 8 Rozbudowa gazociągu Nord Stream dokument informacyjny projektu (DIP) Marzec 2013

1 Cel niniejszego dokumentu informacyjnego Celem niniejszego dokumentu informacyjnego (DIP), opracowanego przez spółkę Nord Stream AG z Zug w Szwajcarii, jest: opisanie proponowanego projektu rozbudowy gazociągu Nord Stream (zwanego tutaj Projektem ); przekazanie władzom informacji o Projekcie, umożliwiających im określenie ich roli w dokonaniu oceny oddziaływania na środowisko i oddziaływania społecznego oraz w procesach wydawania pozwoleń, zgodnie z przepisami ich krajów; przedstawienie wszystkim interesariuszom najważniejszych informacji o Projekcie, które umożliwią im określenie poziomu ich zainteresowania proponowanym Projektem. Na prace projektowe i planistyczne dotyczące Projektu będą miały wpływ: trwające badania dotyczące korytarza trasy, projekt podstawowy, konsultacje z interesariuszami, wyniki oceny oddziaływania na środowisko i oddziaływania społecznego oraz przegląd uwarunkowań formalno-prawnych. Dlatego szczegóły Projektu na przykład konstrukcja rurociągu, jego trasa, miejsca wyjścia na ląd i metody budowy mogą ulec zmianie w stosunku do tych opisanych w niniejszym dokumencie DIP. Zmiany w Projekcie mogą również zostać wprowadzone w wyniku trwających negocjacji handlowych. Wszystkie wyjaśnienia i zmiany zostaną podane w ramach sprawozdawczości OOŚ Projektu i w dokumentach wniosku o pozwolenie. Aby przygotować się na każdą możliwą sytuację, w niniejszym dokumencie opisano Projekt w jego najszerszym zakresie, zakładając budowę dwóch rurociągów o maksymalnej średnicy (48 cali). Informacje w niniejszym dokumencie DIP dotyczą wstępnej wersji Projektu, datowanej na marzec 2013 r. Niniejszy dokument DIP nie dokumentuje zobowiązań dotyczących środowiska i społecznych, z którymi powiązany będzie Projekt. Inwestor Projektu określi takie zobowiązania podczas OOŚ i procesu wydawania pozwoleń, a następnie przedstawi odpowiednią dokumentację w ramach sprawozdawczości OOŚ Projektu i w dokumentach wniosku o pozwolenie. Niniejszy dokument DIP zawiera ogólne informacje na temat wizji i celu Projektu, określonych wariantów korytarza trasy rurociągu i kryteriów ich wyboru, ogólny opis projektu technicznego, omówienie charakterystyki środowiska w obszarze projektu i proponowanej metody oceny oddziaływania na środowisko i oddziaływania społecznego, informacje na temat kwestii transgranicznych i oddziaływań skumulowanych do rozważenia, zarys środków łagodzących potencjalne niekorzystne oddziaływanie na środowisko oraz wstępny harmonogram Projektu. 1.1 Dane kontaktowe Więcej informacji można uzyskać od Nord Stream AG Grafenauweg 2 6304 Zug SZWAJCARIA Osoba upoważniona do kontaktów: Dyrektor ds. pozwoleń dr Dirk von Ameln www.nord-stream.com info@nord-stream.com Marzec 2013 Rozbudowa gazociągu Nord Stream dokument informacyjny projektu (DIP) 9

2 Podstawowe informacje 2.1 Inwestor Projektu Spółka Nord Stream AG z siedzibą w Zug w Szwajcarii jest międzynarodowym konsorcjum pięciu spółek gazowniczych założonym w grudniu 2005 r. pod wcześniejszą nazwą NEGP w celu zaplanowania, budowy i późniejszej eksploatacji rurociągu do przesyłu gazu ziemnego na obszarze Morza Bałtyckiego. Akcjonariuszami konsorcjum Nord Stream są: rosyjska spółka OAO Gazprom (51%) i cztery europejskie spółki: Wintershall Holding GmbH (15,5%), E.ON Ruhrgas AG (15,5 %), N.V. Nederlandse Gasunie (9%) i GDF SUEZ (9%). Spółka Nord Stream AG pomyślnie zbudowała dwa rurociągi Nord Stream, pokazując, że podmorski przesył gazu ziemnego przez Morze Bałtyckie jest rozwiązaniem pozwalającym zaspokoić europejski popyt na gaz ziemny bez naruszania równowagi ekologicznej. W studium wykonalności spółka Nord Stream AG określiła dwa różne warianty korytarza trasy, które można zastosować przy proponowanej rozbudowie istniejących bliźniaczych gazociągów na Morzu Bałtyckim. Następnie na podstawie wniosków studium wykonalności spółka Nord Stream AG uzyskała zgodę swoich akcjonariuszy na dalszą pracę nad Projektem. Struktura akcjonariatu Projektu może ulec na późniejszym etapie zmianom zależnym od interesu gospodarczego grupy obecnych akcjonariuszy spółki Nord Stream AG. 2.2 Projekt Proponowany Projekt obejmuje planowanie, budowę i eksploatację do dwóch dodatkowych podmorskich rurociągów do przesyłu gazu ziemnego na Morzu Bałtyckim, poprowadzonych z Rosji do Niemiec. Każdy z nich będzie mieć zdolność przesyłową rzędu 27,5 mld metrów sześciennych gazu ziemnego rocznie i cechy podobne do już istniejących dwóch rurociągów Nord Stream: 48-calowa stalowa rura z wewnętrzną powłoką ułatwiającą przepływ i zewnętrzną powłoką chroniącą przed korozją oraz betonową powłoką obciążającą, o średnicy wewnętrznej równej 1153 mm, grubości ścian segmentów rury na trasie rurociągu odpowiadającej malejącemu ciśnieniu projektowemu (220 barów, 200 barów i 177,5 bara), przy całkowitej długości rurociągu równej około 1250 km. Budowę systemu rurociągów Projektu wstępnie zaplanowano na lata 2016 2018. Opierając się na istniejących danych, spółka Nord Stream AG zbadała kilka wariantów korytarza trasy, w tym trasę przez wody estońskiej WSE. Następnie spółka Nord Stream AG wystąpiła o pozwolenia na badania w rozważanych krajach, w celu jak najszybszego rozpoczęcia dalszych badań mających ustalić optymalną trasę rurociągu. Rząd Estonii w grudniu 2012 r. zdecydował się nie udzielić spółce Nord Stream AG pozwolenia na badania rozpoznawcze na wodach estońskiej WSE. W wyniku tego liczba pierwotnie przewidywanych wariantów korytarza trasy musiała zostać ograniczona. Wszystkie pozostałe warianty korytarza trasy podążają trasą od miejsca wyjścia na ląd w Rosji przez wody fińskie, szwedzkie i duńskie do miejsca wyjścia na ląd w Niemczech (rys. 1). Szczegółowe badania będą opierać się na nowych badaniach rozpoznawczych i szczegółowych badaniach poziomu dna, badaniach środowiska, projekcie podstawowym, ocenach ryzyka, ocenach oddziaływania na środowisko, oddziaływania społecznego oraz opiniach interesariuszy. Ich wynikiem będzie propozycja ostatecznej trasy z trasami alternatywnymi w każdej jurysdykcji, która zostanie następnie szczegółowo opisana w raportach OOŚ Projektu i przeznaczonych dla konkretnych krajów wnioskach o pozwolenie na budowę i eksploatację rurociągu. 10 Rozbudowa gazociągu Nord Stream dokument informacyjny projektu (DIP) Marzec 2013

Rys. 1: Warianty głównego korytarza trasy opracowane dla Projektu 2.3 Obecny stan nitki 1 i 2 gazociągu Nord Stream Nord Stream jest systemem poprowadzonych przez Morze Bałtyckie rurociągów służących do przesyłu gazu ziemnego, bezpośrednio łączących rosyjską sieć rurociągów gazu ziemnego z rynkami UE. Obecnie dwa podmorskie rurociągi biegną z Wyborgu koło Petersburga (Rosja) do Lubmina koło Greifswaldu (Niemcy) i mają zdolność przesyłową równą 55 mld m 3 gazu ziemnego rocznie. Te rurociągu zostały zbudowane i są eksploatowane przez spółkę Nord Stream AG z siedzibą w Zug w Szwajcarii. Trasa istniejących bliźniaczych rurociągów ma 1224 kilometry długości i jest położona w całości pod powierzchnią Morza Bałtyckiego, przebiegając przez wyłączne strefy ekonomiczne Rosji, Finlandii, Szwecji, Danii i Niemiec oraz przez wody terytorialne Rosji, Danii i Niemiec z miejscami wyjścia na ląd w Rosji i w Niemczech. Układanie rur pierwszego z bliźniaczych rurociągów rozpoczęto w kwietniu 2010 r. i ukończono w czerwcu 2011 r. Przesył gazu ziemnego pierwszą nitką rozpoczął się w listopadzie 2011 r. Układanie rur nitki 2, niemal równoległej do nitki 1, ukończono w kwietniu 2012 r. W październiku 2012 r. rozpoczęto przesyłanie gazu drugą nitką. W miejscu wyjścia na ląd w Niemczech gaz ziemny jest przesyłany do dwóch niemieckich systemów rurociągów: OPAL (Ostsee-Pipeline- Anbindungs-Leitung) i NEL (Nordeuropäische Erdgasleitung), którymi jest transportowany dalej do europejskiej sieci gazowniczej. Morze Bałtyckie jest względnie płytkim słonawym zbiornikiem wodnym o ograniczonej wymianie wody z Morzem Północnym. Ekosystem Bałtyku jest wrażliwy, a jego flora, fauna i specyfika działalności ludzkiej są unikatowe. Spółka Nord Stream AG starannie zbadała wszystkie te czynniki i wzięła je pod uwagę przy projektowaniu istniejących bliźniaczych rurociągów. Rozbudowane badania tras alternatywnych i badania oddziaływania na środowisko pozwoliły zminimalizować niekorzystne oddziaływanie na środowisko i oddziaływanie społeczne wynikające z wytyczania trasy, prac projektowych i budowlanych dotyczących dwóch pierwszych nitek. Zasadniczym elementem procesu uzyskiwania pozwoleń było wykonywanie krajowych OOŚ i przeprowadzanie międzynarodowych konsultacji zgodnie z postanowieniami Konwencji z Espoo. Ponadto ważną częścią organizowania finansowania projektu było spełnienie wymagań międzynarodowych instytucji finansowych, takich jak zasady równikowe, zasady wspólnego podejścia organizacji OECD i normy działania Marzec 2013 Rozbudowa gazociągu Nord Stream dokument informacyjny projektu (DIP) 11

Międzynarodowej Korporacji Finansowej (IFC), obejmujących opracowanie i wdrożenie systemu zarządzania ochroną środowiska i sprawami społecznymi (SZOŚiSS). Spółka Nord Stream AG nie tylko zademonstrowała zastosowanie najnowszych rozwiązań technicznych, ale również w bardzo przejrzysty sposób wykazała swoje kompetencje w zrównoważonym zarządzaniu kwestiami dotyczącymi środowiska i społecznymi oraz czynnikami ryzyka związanymi z wdrożeniem projektu budowy gazociągu w regionie Morza Bałtyckiego. Wszystkie prace budowlane podczas realizacji gazociągu zostały przeprowadzone w sposób bezpieczny dla środowiska i uwzględniający aspekty społeczne, bez naruszania unikatowego ekosystemu Morza Bałtyckiego. Wdrożenie systemu zarządzania ochroną środowiska i sprawami społecznymi umożliwiło spółce Nord Stream monitorowanie działań jej wykonawców i ścisłe nadzorowanie wykonania wszystkich zobowiązań, co z kolei pozwoliło dobrze zarządzać pracami budowlanymi i eksploatacyjnymi oraz w przejrzysty sposób informować o nich władze i interesariuszy. Po zakończeniu budowy nitki 1 i 2 wyniki programów monitorowania stanu środowiska i spraw społecznych wykazują, że budowa gazociągu Nord Stream nie spowodowała żadnego nieprzewidzianego oddziaływania na środowisko w Morzu Bałtyckim. Do tej pory wszystkie wyniki monitorowania potwierdziły wnioski ocen oddziaływania na środowisko, zgodnie z którymi oddziaływania związane z budową miały niewielkie znaczenie, lokalny charakter i w przeważającej mierze trwały krótki czas. W odniesieniu do wlewów słonej wody do Morza Bałtyckiego (postrzeganych jako jedno z głównych zagrożeń), podczas realizacji nitki 1 i 2 rurociągu monitorowano skutki obecności rurociągu dla dna morskiego w Basenie Bornholmskim i oceniono, że nie wystąpiło mierzalne oddziaływanie. Także skutki transgraniczne zostały określone jako nieistone, mające co najwyżej niewielki wpływ na środowisko. 12 Rozbudowa gazociągu Nord Stream dokument informacyjny projektu (DIP) Marzec 2013

3 Cel projektu i zapotrzebowanie na jego realizację W ciągu najbliższych dziesięcioleci, w celu realizacji umów zawartych miedzy rosyjskimi i europejskimi spółkami gazowniczymi konieczne będzie zastosowanie rozbudowanej infrastruktury do przesyłu gazu, łączącej rosyjską sieć rurociągów gazu ziemnego z europejskimi rynkami energii i zabezpieczającej niezawodność dostaw gazu ziemnego. Pomyślna realizacja dwóch pierwszych nitek gazociągu Nord Stream wyraźnie wskazuje, że z punktu widzenia technicznego, gospodarczego i ochrony środowiska podmorski przesył gazu ziemnego przez Morze Bałtyckie jest rozwiązaniem pozwalającym zaspokoić europejski popyt na gaz ziemny bez naruszania równowagi ekologicznej. Pierwsze dwa rurociągi Nord Stream zostały ukończone zgodnie z harmonogramem przy jednoczesnym zachowaniu wysokiej jakości oraz zgodności z kryteriami bezpieczeństwa, ochrony środowiska i społecznymi. Gaz ziemny jest jedynym paliwem kopalnym, którego udział w europejskiej strukturze źródeł energii ma nadal wzrastać Obecnie gaz ziemny odpowiada za jedną czwartą zużycia energii pierwotnej w UE i pokrywa istotną część zapotrzebowania na energię państw członkowskich UE. Do 2035 r. udział gazu ziemnego w zużyciu energii pierwotnej w UE według oczekiwań ma wzrosnąć z 25% do 30% (patrz rys. 2). Udział gazu ziemnego będzie rósł kosztem innych, mniej bezpiecznych dla środowiska paliw kopalnych. Udział ropy naftowej powinien spaść z 33% w 2010 r. do około 25% w 2035 r., a udział węgla z 16% (2010 r.) do 9% (2035 r.). Udział energii jądrowej w strukturze pierwotnych źródeł energii UE powinien według prognoz pozostać prawie niezmieniony 14% w 2010 r. i 13% w 2035 r. Chociaż produkcja energii jądrowej nie powoduje emisji dwutlenku węgla, bezpieczeństwo elektrowni jądrowych i składowania odpadów radioaktywnych jest wysoce dyskusyjne, stąd nie jest ona uznawana za priorytetową alternatywę dla energii z paliw kopalnych. Udział w UE energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych powinien według prognoz wzrosnąć z 11% w 2010 r. do około 23% w 2035 r., pozostawiając wciąż duży obszar dla innych źródeł energii a najczęściej preferowanym wyborem będzie gaz ziemny jako paliwo niskoemisyjne. Rys. 2: Zużycie energii w UE rosnący popyt na gaz ziemny (Źródła: Eurostat 2012; IEA World Energy Outlook, 2012) Gaz ziemny i energia odnawialna to doskonałe połączenie w dążeniu do gospodarki o niskiej emisji dwutlenku węgla Jedna z zalet gazu ziemnego staje się coraz ważniejsza wraz z rosnącym wykorzystaniem energii odnawialnej elektrownie na gaz ziemny mogą najlepiej skompensować wahania w dostawach energii odnawialnej. Chociaż uzyskiwanie energii z elektrowni wodnych jest popularne w krajach nordyckich, nie jest to rozwiązanie przydatne dla wielu państw członkowskich UE ze względu na brak wymaganych stosunków wodnych i zasobów wody. To oznacza, że z odnawialnych źródeł energii pozostaje energia wiatru i energia słoneczna. Te źródła jednak charakteryzują się znacznymi wahaniami mocy ze Marzec 2013 Rozbudowa gazociągu Nord Stream dokument informacyjny projektu (DIP) 13

względu na dużą zmienności wiatru i nasłonecznienia, Obserwowane wahania występują w cyklu pór roku, w cyklach kilkudniowych i krótszych niż doba, co powoduje, że w celu zapewnienia stabilnych, odpowiednich dla konsumentów dostaw energii wymagane jest skorzystanie ze źródeł uzupełniających. Turbiny zasilane gazem ziemnym można uruchomić w ciągu kilku minut w odróżnieniu od wymagających godzin elektrowni węglowych lub reaktorów atomowych, które potrzebują na to dni. Elektrownie wykorzystujące gaz ziemny mogą szybko dostosować się do zmian mocy występujących, gdy do sieci elektrycznej włączane są działające okresowo odnawialne źródła energii. Dlatego gaz ziemny jest technologią pomostową, uważaną za doskonałe narzędzie przy transformacji w kierunku gospodarki o niskiej emisji CO 2, korzystającej docelowo z odnawialnych źródeł energii. Gaz ziemny odgrywa ważną rolę w transformacji energetycznej 15 grudnia 2011 r. Komisja Europejska przyjęła komunikat Plan energetyczny 2050, który jest podstawą tworzenia długoterminowego europejskiego programu energetycznego we współpracy ze wszystkimi interesariuszami. Zgodnie ze sformułowaniem użytym w komunikacie gaz będzie miał podstawowe znaczenie dla transformacji systemu energetycznego. Uznaje się w jego treści, że zastąpienie węgla (i ropy naftowej) gazem może w krótkim do średniego okresie zmniejszać emisje powodowane przez obecne technologie do co najmniej 2030 r. lub 2035 r. Chociaż popyt na gaz w sektorze mieszkaniowym może spaść o jedną czwartą do 2030 r. z powodu wielu działań zwiększających oszczędność energii w tym sektorze, pozostanie on w dłuższym okresie wysoki w innych sektorach, na przykład w sektorze produkcji energii. Zauważono ponadto, że Wraz z rozwojem technologii gaz może odkrywać w przyszłości większą rolę. Komisja Europejska podkreśla, że w celu wspierania ograniczania emisji CO 2 w elektrowniach i wdrażania rozwiązań korzystających z energii odnawialnej, potrzebna jest elastyczność mocy uzyskiwanej z gazu (Komisja Europejska, Plan energetyczny 2050 [wersja internetowa], 15 grudnia 2011 r., odczyt 23.08.2012 r., strona 11). Według badania organizacji Greenpeace Energy (R)evolution 2012 można bezpiecznie i zachowawczo założyć, że elektrownie węglowe emitują ok. 740 g CO 2 na kwh, a elektrownie gazowe tylko ok. 350 g CO 2 na kwh, czyli o 52,7% mniej niż węglowe. Zapotrzebowanie na import gazu ziemnego w UE będzie nadal rosnąć Aktualna łączna wielkość potwierdzonych zasobów gazu ziemnego w UE jest stosunkowo niska w porównaniu z prognozowanym zapotrzebowaniem rocznym. Największe potwierdzone zasoby w UE, wynoszące 1100 mld m 3, ma Holandia. Wielka Brytania, obecnie odpowiedzialna za około 25% rocznej produkcji gazu ziemnego w UE, dysponuje potwierdzonymi zasobami o wielkości około 200 mld m 3. Obecnie produkcja gazu ziemnego w UE pokrywa mniej więcej 38% zapotrzebowania UE, a produkcja z istniejących zasobów gazu ziemnego w UE spadnie z około 201 mld m 3 rocznie w 2010 r. do jedynie 94 mld m 3 rocznie w 2035 r. W Wielkiej Brytanii, która ma największy popyt na gaz w Europie (82 mld m 3 w 2011 r.), spadek wewnętrznej produkcji był już znaczący w ostatnich latach z 115 mld m 3 w 2000 r. do 47 mld m 3 w 2011 r. Prognozowane jest dalsze zmniejszenie produkcji do 10 mld m 3 w 2035 r. W Holandii produkcja spadnie z 79 mld m 3 w 2009 r. do 28 mld m 3 w 2035 r. Dlatego nawet jeśli wielkość popytu pozostanie bez zmian, zapotrzebowanie rynków na import gazu UE znacznie się zwiększy. Tę lukę musi wypełnić dodatkowy import oraz/lub produkcja metodami niekonwencjonalnymi. Alternatywne źródła i środki transportu okazują się niewystarczające lub zbyt niepewne Produkcja gazu przez Norwegię w ciągu ostatnich dziesięciu lat gwałtownie wzrosła, przewiduje się jednak, że z początkiem lat dwudziestych XXI wieku produkcja ze znanych norweskich złóż zacznie się zmniejszać. Aby Norwegia mogła utrzymać poziom produkcji po tym okresie, konieczne będzie odkrycie i zagospodarowanie nowych złóż, wymagających dalszych inwestycji, a zwiększenie przepustowości przesyłu do UE będzie wymagało rozbudowy infrastruktury do przesyłu gazu. Wielkość dostaw skroplonego gazu ziemnego (LNG) do państw członkowskich UE ma się prawie podwoić do 2030 r. Jednak z powodu konkurencji na światowym rynku dalsze zwiększenie tej wartości jest mało prawdopodobne. W porównaniu do rurociągów podmorskich transport gazu LNG jest mniej 14 Rozbudowa gazociągu Nord Stream dokument informacyjny projektu (DIP) Marzec 2013

wydajny energetycznie i wiąże się z nim większa emisja dwutlenku węgla. Proces skraplania gazu jest skomplikowany i obejmuje skraplanie w miejscu eksportu, specjalistyczny transport morski i w końcu regazyfikację. W lipcu 2009 r. Wspólne Centrum Badawcze Komisji Europejskiej opublikowało raport na temat zalet i wad gazu LNG. Według tego raportu łańcuch dostaw gazu LNG zwykle powoduje większe zużycie energii i większą emisję gazów cieplarnianych niż łańcuch dostaw gazu przesyłanego rurociągami z powodu dodatkowych etapów przetwarzania. Aby zastąpić roczną zdolność przesyłową przewidzianą dla opisywanego tu Projektu, należałoby wykonać rocznie około 600 700 rejsów tankowców LNG od instalacji LNG w Rosji do instalacji LNG w północno-zachodniej Europie i z powrotem. Oprócz dodatkowej emisji dwutlenku węgla ruch statków powoduje dodatkową emisję innych zanieczyszczeń atmosfery, hałas w środowisku morskim oraz wpływa na bezpieczeństwo żeglugi, zwłaszcza w obszarach o intensywnym ruchu. Z przyszłością niekonwencjonalnych metod wydobycia gazu (z łupków) w Europie wiąże się duża niepewność dotycząca kwestii geologicznych, kosztów, ochrony środowiska, zdania opinii publicznej oraz braku przemysłu wiertniczego. Niekonwencjonalnym źródłom gazu towarzyszą wątpliwości odnoszące się do ochrony środowiska, w tym zanieczyszczenia wód gruntowych, emisji metanu i skutków sejsmicznych. Ich użycie może spowodować wysokie koszty środowiskowe, czego wyrazem są moratoria i inne ograniczenia dotyczące szczelinowania hydraulicznego (podstawowej techniki stosowanej przy niekonwencjonalnym wydobyciu gazu) w krajach takich jak Francja, Belgia, Niemcy i Bułgaria. Wyniki pierwszych wierceń w Polsce są jak dotąd raczej skromne. Niski poziom akceptacji ze strony opinii publicznej oraz niepewność opłacalności wydobycia sprawiają, że gaz łupkowy jest niepewnym rozwiązaniem z punktu widzenia zaspokojenia przyszłego popytu na gaz w UE. Dostawy dużych ilości gazu ziemnego na rynek europejski z regionu Morza Kaspijskiego stają się mniej prawdopodobne, ponieważ rośnie popyt na niego w Turcji, a projekty z nim związane zostały ograniczone. Ponadto od 2009 r. Chiny, które zbudowały infrastrukturę gazowniczą w Turkmenistanie, importują gaz ziemny z tego kraju. Eksport gazu z krajów Azji Środkowej (Turkmenistanu, Uzbekistanu i Kazachstanu) do Chin jest dla tych krajów dużo prostszy i przez to bardziej prawdopodobny niż do Europy. Gazociąg lądowy, poprowadzony przykładowo przez państwa graniczące z Morzem Bałtyckim od wschodu albo od północy i zachodu, byłby dłuższy i w porównaniu z gazociągiem podmorskim biegnącym po dnie Bałtyku wiązałby się z poważnymi wyzwaniami natury ekologicznej i społecznej. Wyzwania te to między innymi przebieg trasy przez tereny zamieszkane, drogi, tory kolejowe, kanały, rzeki, rzeźba terenu, obszary rolnicze oraz potencjalnie wrażliwe ekosystemy i zabytki dziedzictwa kulturowego. Gazociąg lądowy wymagałby również dodatkowych obiektów infrastrukturalnych, takich jak rozmieszczone co około 200 km stacje kompresorowe utrzymujące ciśnienie przesyłanego gazu, zajmujące znaczną powierzchnię, zużywające znaczną ilość energii, a także będące źródłem hałasu i zanieczyszczeń atmosferycznych. Rosja jest pewnym źródłem dostaw gazu ziemnego dla państw członkowskich UE Rosja, posiadając zasoby o wielkości 44 600 mld m 3, kontroluje 21,4% znanych obecnie światowych konwencjonalnych zasobów gazu ziemnego. Rosja jest krajem ze zdecydowanie największymi zasobami gazu ziemnego na świecie, za nią jest Iran (15,9%), Katar (12,0%), Turkmenistan (11,7%) i Stany Zjednoczone (4,1%). Większość zasobów gazu ziemnego w Rosji znajduje się w Syberii Zachodniej, gdzie leżą wszystkie największe złoża spółki Gazprom już działające (Urengoj, Jamburg, Zapolarnoje) lub będące w trakcie zagospodarowywania (Półwysep Jamalski). Stąd gaz ziemny może być przesyłany na rynki europejskie poprzez rosyjski system przesyłu gazu UGSS. UGSS jest największym systemem przesyłowym gazu na świecie, obejmującym instalacje do produkcji, przetwarzania, przesyłu, składowania i dystrybucji gazu ziemnego. Ten system gwarantuje ciągłość dostaw gazu na trasie od odwiertu do jego ostatecznego konsumenta w Rosji i do punktów eksportowych. Scentralizowana dystrybucja, znaczna nadmiarowość dzięki równoległym trasom przesyłu oraz największe na świecie możliwości składowania gazu skupione w jednym ręku zapewniają systemowi UGSS znaczącą niezawodność oraz zdolność do realizowania nieprzerwanych dostaw gazu ziemnego nawet w sezonie szczytowego obciążenia. Spółka OAO Gazprom stale rozwija system UGSS, na przykład wdrażając nowe projekty przesyłu gazu z nowych regionów produkcji do konsumentów oraz budując podziemne instalacje do składowania gazu o łącznej pojemności roboczej około 100 mld m 3 i szczytowej przepustowości wyjściowej równej 1 mld m 3 dziennie. Spółka OAO Gazprom dba również o jakość długoterminowej eksploatacji systemu UGSS, regularnie diagnozując go, konserwując, unowocześniając i naprawiając z zastosowaniem najnowszych technologii. Marzec 2013 Rozbudowa gazociągu Nord Stream dokument informacyjny projektu (DIP) 15

Europejskie i rosyjskie spółki gazownicze od prawie 40 lat łączą pewne, długoterminowe relacje. Spółki z UE kupują około 60% gazu ziemnego eksportowanego przez Rosję. Dochody z eksportu gazu ziemnego mają istotne znaczenie dla budżetu rosyjskiego. Unia Europejska mówi o wyraźnej współzależności UE i Rosji w kwestii partnerstwa energetycznego. Gazociąg Nord Stream zapewnia niezawodność dostaw gazu ziemnego do UE Efektywne, niezawodne i bezpieczne dostawy gazu ziemnego, umożliwiające wywiązanie się Rosji z jej wszystkich zobowiązań umownych wobec klientów z UE w przyszłych dziesięcioleciach, wymagają istnienia infrastruktury przesyłowej wolnej od technicznych i pozatechnicznych czynników ryzyka. Zaletą bezpośrednich połączeń rurociągowych jest wyeliminowanie pozatechnicznych czynników ryzyka i osiągnięcie niezawodności przez zastosowanie nowoczesnych technik budowlanych i eksploatacyjnych. Istniejące rurociągi Nord Stream i planowana dalsza rozbudowa gazociągu spełniają to wymaganie. Nie tylko pomagają w realizacji długoterminowych umów na dostawy gazu między spółkami rosyjskimi i europejskimi, ale również udostępniają dodatkowe drogi dostaw do północno-zachodniej Europy w celu skompensowania jej malejącej produkcji gazu. W odróżnieniu od nich starzejącemu się ukraińskiego systemowi przesyłu gazu UGTS towarzyszą techniczne i pozatechniczne czynniki ryzyka, związane ze sporami handlowymi i innymi. System UGTS, w większej części zbudowany w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w., wymaga pilnego remontu i unowocześnienia. W marcu 2009 r. Komisja Europejska, rząd Ukrainy i międzynarodowe instytucje finansowe takie jak EBOiR i EBI podpisały w Brukseli memorandum umożliwiające finansowanie modernizacji systemu UGTS uzależnione od restrukturyzacji ukraińskiego sektora gazowego. Jednak od tego czasu nie odnotowano większego postępu. Bez wyraźniej woli unowocześnienia ukraińskiego sektora gazowego i systemu UGTS ryzyko przesyłu gazu ziemnego będzie nadal rosło z powodu problemów technicznych i pozatechnicznych. Istniejący system rurociągów Nord Stream wraz z jego planowaną rozbudową stanowi, dzięki zastosowaniu nowoczesnej technologii, technicznie pewny sposób dostarczania rosyjskiego gazu do UE w następnych dziesięcioleciach. Bezpośrednie połączenie do przesyłu gazu ziemnego eliminuje pozatechniczne czynniki ryzyka oraz zakłócenia natury handlowej lub pozahandlowej pochodzące od stron trzecich. Jest to dużo bardziej niezawodna droga eksportu rosyjskiego gazu ziemnego do UE w porównaniu ze starym ukraińskim systemem o przestarzałej konstrukcji, niedostosowanej do długoterminowej eksploatacji, i niepewnych perspektywach modernizacji. Zaangażowanie spółki OAO Gazprom i dużych europejskich spółek energetycznych w budowę nitki 1 i 2 rurociągu Nord Stream, a obecnie w dalszą jego rozbudowę (obydwa te przedsięwzięcia wiążą się z dużymi inwestycjami ze strony Gazpromu), dowodzi zainteresowania branży gazowniczej wzmocnieniem długoterminowych relacji handlowych między Rosją a UE. Przyniesie ono UE znaczące korzyści poprzez zwiększenie niezawodności i bezpieczeństwa dostaw dla odbiorców gazu ziemnego dzięki zapewnieniu dodatkowych dróg dostawy gazu. UE zauważa znaczenie gazociągu Nord Stream. Transeuropejska sieć transportowa w decyzji UE nr 1364/2006/WE z 6 września 2006 r. uznaje rurociąg do przesyłu gazu ziemnego biegnący z Rosji do Niemiec przez Morze Bałtyckie za projekt leżący w interesie Europy. 16 Rozbudowa gazociągu Nord Stream dokument informacyjny projektu (DIP) Marzec 2013

4 Alternatywy Celem Projektu jest zwiększenie możliwości przesyłowych gazu ziemnego z Rosji na rynki północnozachodniej Europy. Rozpatrywane warianty korytarza trasy podążają trasą od miejsca wyjścia na ląd w Rosji przez wody fińskie, szwedzkie i duńskie do miejsca wyjścia na ląd w Niemczech. 4.1 Alternatywa braku działania Opis alternatywy braku działania (alternatywy zerowej) stanowi podstawę porównania przewidywanych oddziaływań w wyniku realizacji projektu z sytuacją środowiska w przypadku nierealizowania Projektu. Dlatego alternatywa braku działania służy do określenia istniejącej sytuacji środowiska, która nie zostanie w żaden sposób zaburzona działaniami podejmowanymi przez inwestora Projektu. Doświadczenia z budowy dwóch rurociągów Nord Stream wskazują, że z punktu widzenia technicznego, gospodarczego i ochrony środowiska podmorski przesył gazu ziemnego przez Morze Bałtyckie jest rozwiązaniem wykonalnym w odniesieniu do środowiska. Monitorowanie stanu środowiska i spraw społecznych w projekcie Nord Stream jak dotąd potwierdza, że oddziaływanie na środowisko i oddziaływanie społeczne budowy bliźniaczych rurociągów Nord Stream było nieznaczne. Alternatywa braku działania oznacza, że Projekt nie byłby w ogóle realizowany. Nie miałyby miejsca żadne działania związane z realizacją Projektu, to jest z budową i eksploatacją maksymalnie dwóch dodatkowych nitek rurociągu podmorskiego z Rosji do Niemiec na dnie Morza Bałtyckiego. W tej sytuacji nie wystąpiłyby ze strony Projektu żadne oddziaływania na środowisko ani oddziaływania społeczne ani negatywne, ani pozytywne. Niezależnie od realizacji Projektu, na obszarze Morza Bałtyckiego mogą wystąpić w przyszłości oddziaływania na środowisko i oddziaływania społeczne wynikające między innymi z rosnącego ruchu statków, rozwoju portów i torów wodnych, rozminowywania, innych projektów infrastrukturalnych (takich jak farmy elektrowni wiatrowych, kable, rurociągi i instalacje LNG) oraz zmian w zakresie rybołówstwa komercyjnego. Według planu działania HELCOM na rzecz Morza Bałtyckiego, jednym z głównym problemów dotyczących środowiska jest postępująca eutrofizacja Morza Bałtyckiego. Jednak tego rodzaju oddziaływania na środowisko i oddziaływania społeczne, podobnie jak oddziaływania wynikające z innych przedsięwzięć, które są poza zakresem omawianego Projektu, nie mogą być przewidywane przez inwestora Projektu. Dlatego ocena alternatyw Projektu nie może brać pod uwagę: potencjalnych zmian w zakresie środowiska naturalnego oraz zagadnień społecznych, związanych z przyszłymi działaniami lub projektami na obszarze Morza Bałtyckiego, których wystąpienia można oczekiwać w przewidywalnej przyszłości; żadnych działań, które mogą zostać podjęte w przyszłości przez inne podmioty w celu zapewnienia wymaganego dodatkowego przesyłu gazu ziemnego i zwiększenia bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego z Rosji na rynki północno-zachodniej Europy, opisanych w części Alternatywne źródła i środki transportu okazują się niewystarczające lub zbyt niepewne rozdziału 3 Cel projektu i zapotrzebowanie na jego realizację. Podsumowując, inwestor Projektu uważa opis sytuacji wyjściowej środowiska i aspektów społecznych, przedstawiony w pkt. 7.1 Sytuacja wyjściowa środowiska i spraw społecznych i w krajowych dokumentach określających zakres, za reprezentujący sytuację środowiska i spraw społecznych w alternatywie braku działania. Ten opis zostanie rozwinięty w fazie oceny oddziaływania Projektu na środowisko, a następnie przedstawiony w sprawozdawczości dotyczącej oddziaływania Projektu na środowisko. Marzec 2013 Rozbudowa gazociągu Nord Stream dokument informacyjny projektu (DIP) 17

4.2 Trasy alternatywne w poszczególnych krajach Ważną rolę w określeniu ostatecznej szczegółowej trasy i konstrukcji, jakie zostaną zastosowane w Projekcie, będą odgrywały oceny oddziaływania na środowisko i oddziaływania społecznego. Obecnie występuje wiele obszarów, w których warianty trasy i trasy alternatywne w poszczególnych krajach muszą jeszcze zostać dokładnie przebadane. Takie badania będą opierać się na nowych badaniach rozpoznawczych i szczegółowych badaniach poziomu dna morskiego, badaniach środowiskowych, projekcie podstawowym, ocenach ryzyka, ocenach oddziaływania na środowisko i oddziaływania społecznego oraz opiniach interesariuszy. Wynikiem wszystkich tych dodatkowych informacji będzie propozycja ostatecznej trasy wraz z trasami alternatywnymi w obrębie jurysdykcji każdego kraju, przez wody którego ma przebiegać gazociąg. Propozycje te zostaną następnie opisane w raportach OOŚ Projektu i we wnioskach o pozwolenie na budowę i eksploatację rurociągu zgodnych z wymaganiami poszczególnych krajów. 18 Rozbudowa gazociągu Nord Stream dokument informacyjny projektu (DIP) Marzec 2013

5 Opis Projektu 5.1 Infrastruktura Projektu System rurociągów Projektu połączy stację kompresorową operatora nadawczego w pobliżu miejsca wyjścia na ląd w Rosji z terminalem operatora odbiorczego w Niemczech. System rurociągów Projektu obejmie same rurociągi podmorskie na Morzu Bałtyckim i następujące instalacje powiązane: instalacje w miejscu wyjścia na ląd w Rosji (IWLR) instalacje w miejscu wyjścia na ląd w Niemczech (IWLN) główne centrum sterowania w Zug w Szwajcarii (GCS) zapasowe centrum sterowania w Zug w Szwajcarii (ZCS) Ta konfiguracja powiela istniejącą infrastrukturę gazociągu Nord Stream, ale będzie korzystać z innych miejsc wyjścia na ląd i innych korytarzy trasy rurociągu. Na prace projektowe i planistyczne dotyczące Projektu będą miały wpływ: badania dotyczące korytarza trasy, projekt podstawowy, konsultacje z interesariuszami, wyniki oceny oddziaływania na środowisko i oddziaływania społecznego oraz przegląd uwarunkowań formalno-prawnych. Dlatego szczegóły projektu na przykład konstrukcja rurociągu, jego trasa, miejsca wyjścia na ląd i metody budowy mogą ulec zmianie w stosunku do tych opisanych w niniejszym dokumencie DIP. 5.2 Warianty korytarza trasy Opierając się na istniejących danych, spółka Nord Stream AG zbadała wiele wariantów głównego korytarza trasy, w tym trasę przez wody estońskiej WSE. Następnie spółka Nord Stream AG wystąpiła o pozwolenia na badania w rozważanych krajach, w celu jak najszybszego rozpoczęcia dalszych badań mających ustalić optymalną trasę rurociągu. Rząd Estonii w grudniu 2012 r. zdecydował się nie udzielić spółce Nord Stream AG pozwolenia na badania rozpoznawcze na wodach estońskiej WSE. W wyniku tego liczba pierwotnie przewidywanych wariantów korytarza trasy musiała zostać ograniczona. Wszystkie pozostałe warianty korytarza trasy obecnie prowadzą trasą od miejsca wyjścia na ląd w Rosji przez wody fińskie, szwedzkie i duńskie do miejsca wyjścia na ląd w Niemczech (rys. 1). Łączna długość korytarzy trasy wynosi około 1250 km i jest zależna od lokalizacji miejsc wyjścia na ląd i dokładnego położenia trasy. Kryteria wyboru korytarza trasy W celu zaplanowania zrównoważonego korytarza trasy nowych nitek gazociągu należy rozważyć kryteria wyboru biorące pod uwagę kwestie ochrony środowiska oraz zagadnienia społeczne i techniczne. Kryteria ochrony środowiska dotyczą, w możliwym do realizacji zakresie, potencjalnych skutków budowy i eksploatacji nowych nitek gazociągu dla środowiska Morza Bałtyckiego, w tym dla obszarów chronionych lub wrażliwych, w których bytują ekologicznie wrażliwe gatunki zwierząt lub roślin. Ponadto należy ograniczyć do minimum wszelkie związane z Projektem prace budowlane mogące zaburzyć naturalną strukturę dna morskiego. W odniesieniu do wlewów słonej wody do Morza Bałtyckiego (postrzeganych jako jedno z głównych zagrożeń) podczas projektu dotyczącego nitki 1 i 2 rurociągu monitorowano skutki obecności rurociągu dla dna morskiego w Basenie Bornholmskim i oceniono, że nie wystąpiło mierzalne oddziaływanie. Obecność amunicji konwencjonalnej i chemicznej na dnie morskim stwarza stałe zagrożenie w regionie Morza Bałtyckiego. Przygotowując się do budowy nitki 1 i 2 rurociągu, spółka Nord Stream AG zorganizowała wymianę informacji z różnych dziedzin związanych z amunicją. Przeprowadzono badania na obecność amunicji w celu ustalenia lokalizacji potencjalnych niewybuchów oraz chemicznych środków bojowych, mogących stanowić zagrożenie dla rurociągu lub środowiska podczas instalacji rurociągów. Inwestor Projektu jest w pełni świadomy zagrożeń dla ludzi i środowiska powodowanych możliwą obecnością amunicji konwencjonalnej i chemicznej w korytarzach trasy rurociągu i planuje zorganizowanie odpowiednich badań i działań służących zarządzaniu tymi zagrożeniami. Udowodniono, że ewentualne prace budowlane w pobliżu obszarów, na których Marzec 2013 Rozbudowa gazociągu Nord Stream dokument informacyjny projektu (DIP) 19

kotwiczenie jest niezalecane z powodu potencjalnej obecności bojowych środków chemicznych, będą możliwe do realizacji bez istotnego ryzyka dla środowiska i stron trzecich. Z punktu widzenia kryteriów społecznych zasadnicze znaczenie ma minimalizacja ograniczeń dotyczących planowania przestrzennego na morzu i użytkowników morza zatrudnionych w żegludze, rybołówstwie, przemyśle morskim, wojsku, turystyce bądź rekreacji a także uwzględnienie wpływu na istniejące instalacje morskie, takie jak kable czy elektrownie wiatrowe. Dlatego celem inwestora Projektu jest minimalizacja całkowitego obszaru zajmowanego przez cały gazociąg Nord Stream poprzez określenie najmniejszej dopuszczalnej odległości między nitką 1 i 2 rurociągu a systemem rurociągów Projektu, takm gdzie jest to praktycznie wykonalne. Taka ocena dotycząca konkretnych obszarów uwzględnia zagrożenia i ograniczenia podczas budowy i eksploatacji rurociągów. Rzeczywisty odstęp między rurociągami będzie uwzględniał różne ograniczenia związane z dnem morskim, które mogą wymagać ustalenia mniejszego lub większego odstępu. Morskie dziedzictwo kulturowe jest chronione przez prawo i władze krajowe opracowały procedury mające na celu eliminacje wpływu projektów budowlanych na dziedzictwo kulturowe. Szczegółowe badania pozwolą inwestorowi Projektu dokładnie ustalić lokalizację dziedzictwa kulturowego oraz w ścisłej współpracy z władzami krajowymi wdrożyć strategię jego ochrony. Do kwestii technicznych należą: konstrukcja rurociągu, produkcja elementów, metoda instalacji, eksploatacja, integralność i wyniki oceny ryzyka. To obejmuje wpływ głębokości wody na stabilność, instalację, konserwację i naprawy rurociągu, minimalne promienie łuków, kryteria odnośnie krzyżowania się kabli i rurociągów,, odległość od szlaków żeglugowych i skrzyżowania z nimi, a także nierówności dna morskiego. W tym zakresie istotne jest również rozważenie sposobów ograniczenia czasu budowy przy jednoczesnym utrzymaniu na jak najniższym poziomie złożoności technicznej projektu, zminimalizowaniu oddziaływań i wykorzystania zasobów. Na podstawie doświadczeń spółki, dostępnych danych na temat istniejących rurociągów i opisanych powyżej kryteriów wyboru spółka Nord Stream AG wykonała dokładne studium teoretyczne oceny korytarza, w którym określono wykonalne warianty korytarza trasy i miejsc wyjścia na ląd, które ma być podstawą dalszego planowania w następnym etapie projektu. Na potrzeby oceny wykonalności korytarze trasy zostały podzielone na regiony geograficzne: miejsce wyjścia na ląd w Rosji, Zatoka Fińska, Bałtyk Właściwy i miejsce wyjścia na ląd w Niemczech. Warianty korytarza trasy W niniejszym dokumencie DIP określenie korytarz trasy oznacza obszar dna morskiego o szerokości zasadniczo 2 km, który w następnym etapie projektu może zostać poddany dalszym badaniom rozpoznawczym i szczegółowym badaniom poziomu dna, mającym na celu ustalenie topografii dna morskiego i dostarczenie danych wymaganych do podstawowego projektu technicznego tras rurociągu. Podczas oceny trasy sporządzono warianty korytarza trasy, po wzięciu pod uwagę wielu ograniczeń związanych ze środowiskiem w potencjalnym obszarze realizacji projektu. Miejsce wyjścia na ląd w Rosji Na podstawie wymagań wynikających z połączenia z rosyjskimi nadawczymi systemami przesyłowymi gazu ziemnego wykonano badanie rosyjskiego południowego wybrzeża Zatoki Fińskiej w celu określenia potencjalnych miejsc wyjścia na ląd rurociągu. Za potencjalnie odpowiednie miejsca wyjścia na ląd zostały uznane dwie lokalizacje na południowym rosyjskim nabrzeżu Zatoki Fińskiej: Kołganpia na Półwyspie Sojkińskim, Półwysep Kurgalski w pobliżu granicy estońskiej. 20 Rozbudowa gazociągu Nord Stream dokument informacyjny projektu (DIP) Marzec 2013