PROBLEMY Z MOWĄ, CO POWINNO NIEPOKOIĆ?
W rozwoju mowy bardzo ważna jest jedna zasada, że rozumienie wyprzedza mówienie. Oznacza to, że dziecko zanim zacznie mówić, rozumie, co do niego się mówi. Najczęściej podstawowe komunikaty rozumie już niemowlę w drugim półroczu życia. Pierwsze słowa pojawiają się najczęściej około pierwszego roku życia. Pierwsze słowa nie muszą brzmieć jak słowa dorosłych i zazwyczaj takie nie są. Uważane są za początek aktywnej mowy, dlatego, że dziecko nazywa dany przedmiot/czynność zawsze tak samo. Słowa opierają się na onomatopejach (hau,bam,miau) i są to proste jednosylabowce.
Rozwój mowy (rozumienie mowy i komunikowanie się za jej pomocą) nigdy nie przebiega w oderwaniu od ogólnego rozwoju psychoruchowego dziecka, czyli procesów poznawczych i rozwoju ruchowego. Zależy więc od: sprawności i dojrzałości CUN (np. mielinizacja); prawidłowego rozwoju narządu słuchu; prawidłowej budowy i funkcjonowania narządów mowy warg, podniebienia, policzków, krtani, jamy nosowej; prawidłowego rozwoju psychofizycznego; prawidłowego rozwoju emocjonalnego; środowiska, kontaktów społecznych.
W rozwoju mowy należy obserwować 3 płaszczyzny: Mowę bierną (rozumienie mowy, tzn. kierowanych do dziecka komunikatów) Brak reakcji na mowę, ignorowanie jej może być spowodowane kłopotami z rozumieniem języka (dotyczy czystego komunikatu słownego, pozbawionego gestu wspomagającego, np. pokazania ręką), co wymaga konsultacji logopedycznej. Mowę czynną (słownictwo, umiejętność budowania zdań). Choć różne może być tempo rozwoju mowy, to jednak ewentualne opóźnienie nie powinno przekraczać sześciu miesięcy. W drugim roku życia można oczekiwać posługiwania się nazwami osób, przedmiotów i kilku czynności, budowania prostych zdań. Niepokoi brak posługiwania się choćby kilkoma słowami. Trzeci rok życia to dalsze bogacenie się słownictwa, ale też rozwój warstwy składniowej języka czyli umiejętność budowania różnego rodzaju zdań. Niepokoi mowa uboga, częste posługiwanie się gestami zamiast słowami.
Następne lata to dalsze doskonalenie języka pod względem słownictwa, składni, gramatyki. Do siódmego roku życia język powinien się już w pełni rozwinąć. Niepokoić powinna mowa skąpa, niegramatyczna, uzupełniana gestem, ubogie słownictwo. Należy też zwracać uwagę na płynność i swobodę wypowiedzi, zbyt wolne lub zbyt szybkie tempo, na objawy jąkania. Warstwę fonetyczną mowy (prawidłowość wymawianych dźwięków) W przypadku zaburzenia warstwy fonetycznej mowy mówimy o wadach wymowy. Do wad nie zaliczamy cech wymowy dziecięcej, które są normalnym przejawem jej niedojrzałości. Często jednak zdarzają się nieprawidłowości nie będące kwestią rozwojową, jak np. zniekształcenia głosek (tzw. deformacje wymagają korekty niezależnie od wieku!). Mówimy o nich wtedy, gdy realizacje dźwięków odbiegają od normy fonetycznej ogólnie przyjętej w danym języku, np. wymawianie głosek s,z,c,dz międzyzębowo, wymawianie r jak r francuskie.
O wadzie mówimy też w przypadku mowy bezdźwięcznej, kiedy dziecko po ukończeniu 4 roku życia zamienia głoski dźwięczne na bezdźwięczne: d na t (np. zamiast domek mówi tomek), w na f (zamiast woda mówi fota), g na k (zamiast głowa mówi kłowa), b na p (zamiast buda mówi puta). Wadą jest też zastępowanie głosek innymi, np. k,g zamieniane na t,d, s,z,c,dz na sz, rz, cz, dż, p, b na f, w. Nieprawidłowością są też elizje czyli opuszczanie głosek oraz przestawki czyli przestawianie sylab w obrębie wyrazu (u dzieci 5-6 letnich). Ważnym kryterium rozwoju poprawnej wymowy jest to, czy wypowiedzi dziecka są zrozumiałe dla osób obcych. Do 5-6 roku życia dziecko powinno wymawiać wszystkie spółgłoski i grupy spółgłoskowe. Niepokoić może także chrapliwy, matowy, nosowy lub zbyt wysoki głos.
ZDANIEM NEUROLOGOPEDÓW U DZIECI DO PIERWSZEGO ROKU ŻYCIA NIEPOKOJĄCE JEST: Jeżeli 5 miesięczny maluch nie wydaje innych dźwięków poza płaczem Jeśli roczny maluch nie próbuje mówić, nie gaworzy, porozumiewa się gestami. Jeśli roczne dziecko nie reaguje na proste polecenia (np. idź do taty, podaj misia). Jeśli roczne dziecko nie poznaje nowych słów, a jego rozwój mowy się zatrzymał. Jeśli roczny maluch nie reaguje na głos lub zróżnicowane pod względem głośności dźwięki (np. dziecko nie obraca główki w stronę dźwięku, nie budzi się z lekkiego snu przy głośnych dźwiękach lub głosach), a dodatkowo bardzo głośno mówi. Być może dziecko ma problemy ze słuchem.
U DWULATKÓW POWINNO NIEPOKOIĆ: Jeśli dziecko nie różnicuje słuchowo niektórych głosek - b - p, d - t, c - cz, dź - ci i innych. Jeśli pokażesz dwa rysunki - bułkę i półkę - dziecko słysząc słowo bułka wskaże na półkę i odwrotnie. Prawdopodobnie słuch fonematyczny dziecka jest zaburzony. Jeśli dziecko mówiąc, ślini się, wykonuje dziwne ruchy językiem. Jeśli dziecko mówi przez nos i sprawia wrażenie, że jego nosek jest zatkany, a głos stłumiony. Jeśli dziecko wysuwa język między zęby podczas wymawiania niektórych głosek. Jeśli dziecko mówi mało i niechętnie, a jego wypowiedzi są niezrozumiałe nawet dla rodziców.
W 3 ROKU ŻYCIA DZIECKA NIEPOKOJĄCE JEST: Jeśli dziecko nadal nie buduje zdań Jeśli dziecko zastępuje głoski dziwie brzmiącymi, często nieprzyjemnymi dla ucha, dźwiękami. Jeśli dziecko ma kłopoty z płynną mową i podczas mówienia pojawia się coraz więcej dziwnych gestów, grymasów i min.
Pamiętajmy jednak, by nigdy nie krytykować mowy dziecka w jego obecności ani w obecności innych dzieci, nie porównywać go z rówieśnikami. Zawsze chwalmy dziecko, nie tylko za widoczne osiągnięcia, ale za wszelkie, nawet niezbyt udane próby i starania. I... cierpliwie oczekujmy na postępy.
CO POWINNO ZANIEPOKOIĆ??? SYMPTOMY Zgodnie z obowiązującą od 1996 roku w Polsce Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, opracowaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), aby zdiagnozować u dziecka autyzm, muszą wystąpić nieprawidłowości (nieprawidłowy rozwój, opóźnienie rozwoju, zahamowanie rozwoju lub regres cofnięcie w rozwoju) w następujących obszarach:
1. OBSZARZE INTERAKCJI SPOŁECZNYCH jakościowe upośledzenie zdolności do uczestnictwa w naprzemiennych kontaktach społecznych, zarówno w kontakcie z dorosłymi, jak i z innymi dziećmi Zaburzenia w interakcjach społecznych szczególnie widoczne w relacjach z rówieśnikami : - dzieci zdają się być niezainteresowane kontaktem, - nie biorą udziału we wspólnej zabawie, nie inicjują kontaktu z innymi dziećmi lub nie utrzymują go po uzyskaniu odpowiedzi. Bawią się jakby obok, równolegle, ale nie razem.
2. OBSZARZE KOMUNIKACJI Zaburzenia u osób ze spektrum autyzmu występują zarówno w komunikacji niewerbalnej, jak również werbalnej. Obszar komunikacji niewerbalnej nie kompensuje zaburzeń występujących w komunikacji werbalnej.
KOMUNIKACJA WERBALNA W komunikacji werbalnej występują echolalie bezpośrednie i odroczone Występuje mowa swoista idiosynkratyczna Mowa werbalna często nie pełni funkcji komunikacyjnej Dziecko werbalne nie podtrzymuje dialogu
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA Deficyty w komunikacji niewerbalnej są często bardzo duże i obejmują: brak umiejętności nadawania adekwatnych do sytuacji komunikatów, nieumiejętność odbierania i interpretowania komunikatów Amimiczność Nieumiejętność posługiwania się gestami
FUNKCJONOWANIE DZIECKA Z AUTYZMEM W WIEKU SZKOLNYM W okresie szkolnym, mimo wyraźnych postępów w rozwoju nadal utrzymują się: zaburzenia w sferze kontaktów społecznych; zaburzenia w komunikacji; stereotypowe zabawy lub zainteresowania (zainteresowania ograniczone do wąskiego wycinka wiedzy, np. dotyczące dinozaurów, pogody, rozkładu jazdy pociągów itp.); opór przed zmianami, skłonność do zachowania rutyn i rytuałów. Pozostałe objawy wymienione wcześniej.
PODSUMOWANIE TRUDNOŚCI DZIECI Z AUTYZMEM W ZAKRESIE POROZUMIEWANIA SIĘ DOTYCZĄ: rozumienia funkcji porozumiewania się; tworzenia wspólnego pola uwagi, tj. podążania za wzrokiem innej osoby, aby sprawdzić, co przykuło jej uwagę i wskazywania; niewerbalnych aspektów komunikacji, tj. patrzenia na rozmówcę podczas rozmowy, odczytywania informacji z twarzy rozmówcy, używania gestów, uśmiechu dla podtrzymania kontaktu; braku typowych form komunikowania się na etapie przedwerbalnym, tj. wokalizowania / wskazywania; komunikowania potrzeb; rozumienia relacji słuchacz mówiący i związanej z nią zdolności do naprzemiennego udziału w interakcji;
OBJAWY AUTYZMU (KANNER): Mowa dzieci autystycznych: Stały ton mowy Brak przymiotników, przysłówków i zaimków części mowy określających właściwości Manieryzmy stawianie pytań bez chęci uzyskania na nie odpowiedzi Nie podejmuje prób komunikacyjnych Paradoksy np. rozumie trudne słowa, a nie proste polecenia Brak zaimka ja Echolalia automatyczne powtarzanie dźwięków, wyrazów, zdań, zaraz po ich usłyszeniu.
PRZYKŁADOWE ZACHOWANIA OSÓB Z AUTYZMEM
BIBLIOGRAFIA Cieszyńska J., Korendo M., Wczesna interwencja logopedyczna, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2007r. Kaczmarek L., Kształtowanie się mowy dziecka, TPN, Poznań 1953r. Minczakiewicz E.M.,Mowa- rozwój- zaburzenia- terapia, WSP Kraków1997r. Styczek I., Logopedia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983r. Emiluta-Rozya D., Mierzejewska H., Atys P., Badania przesiewowe do wykrywania zaburzeń rozwoju mowy u dzieci dwu-, cztero- i sześcioletnich, Wyższa Szkoła Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 1995r. Młynarska M., Smereka T., Psychostymulacyjna metoda kształtowania i rozwoju mowy oraz myślenia, Warszawa 2000 Zaleski T., Opóźnienia w rozwoju mowy, Warszawa 2002
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ, AGNIESZKA SZULC