1 Dr Grzegorz SZAMOCKI Instytut Historii Zakład Historii Starożytnej Program nauczania Przedmiot: Hermeneutyka biblijna (wykład monograficzny: rok I-V, studia stacjonarne) Ilość godzin: 30 godz. (sem. I) Forma: Wykład Wykaz tematów: I. Biblia i jej natura 1. Pojęcie, nazwy, powstanie Biblii 2. Tekst biblijny i jego dzieje: piśmiennictwo wśród Hebrajczyków, tekst hebrajski ST, tekst grecki NT, starożytne przekłady Biblii 3. Kanon ksiąg biblijnych II. Hermeneutyka biblijna w czasie drugiej świątyni 4. Interpretacja wewnątrzbiblijna 5. Apokryfy, pseudoepigrafy, Józef Flawiusz 6. Biblia w Qumran: tekst biblijny, egzegeza halakiczna, peszer 7. Septuaginta i targumy 8. Filon z Aleksandrii i interpretacja alegoryczna III. Interpretacja rabiniczna 9. Zasady interpretacyjne Hillela, Jiszmaela i Eliezera 10. Interpretacja alegoryczna i lektura liturgiczna IV. Interpretacja Biblii Izraela jako Starego Testamentu 11. Biblia Izraela u Jezusa, w Nowym Testamencie i we wczesnym chrześcijaństwie 12. Interpretacja typologiczna 13. Interpretacja chrystologiczna V. Współczesne naukowe metody egzegetyczne 14. Metody diachroniczne: krytyka tekstu, formy, tradycji i przekazu 15. Metody synchroniczne: metoda narracyjna i retoryczna 16. Podejście społeczno-historyczne i feministyczne oraz historia recepcji i oddziaływania tekstu (Rezeptions- und Wirkungsgeschichte) VI. Tekst Starego Testamentu i interpretacja wybranych fragmentów
2 17. Pięcioksiąg (Tora): nazwa, podział, struktura treściowa oraz miejsce w kanonie BH i ST 18. Powstanie Pięcioksięgu (historia i aktualny stan badań), hipoteza "deuteronomistycznego dzieła historycznego" oraz "wielkiego dzieła historycznego" 19. Tekst o stworzeniu świata: interpretacja Rdz 1,3-2,3 (ukierunkowanie na życie) 20. Rdz 1,1-2,3 a Rdz 6-9 (stworzenie i potop) 21. Dekalog: pochodzenie, struktura; interpretacja Pwt 5,6 22. Interpretacja Pwt 5,7-10 (zakaz sporządzania obrazów?) 23. Interpretacja Pwt 5,12-15 (społeczny i religijny wymiar szabatu) 24. Opowiadanie o plagach (Wj 7,14-12,33); interpretacja Wj 8,15 (Boży palec) 25. Profetyzm izraelski (terminologia i istota) 26. Księga Izajasza; interpretacja Iz 6 (niezrozumiała misja?) 27. Interpretacja Iz 11,1-9 (proroctwo mesjańskie) 28. Teksty mądrościowe (fenomen mądrości i jego nurty) 29. Księga Hioba: cierpienie niezawinione 30. Kohelet pesymista czy wierzący realista? -------------------- 31. Psalmy rozmaite wyrazy wiary Literatura 1) Źródła Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych (Biblia Tysiąclecia), ed. Zespół biblistów polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań 1984 4. JÓZEF FLAWIUSZ, Dawne dzieje Izraela, I-II, tł. Z. Kubiak - J. Radożycki, Warszawa 1997. MUCHOWSKI, P., Rękopisy znad Morza Martwego. Qumran, Wadi Murabba at, Masada, Nachal Chewer, Kraków 2000. RUBINKIEWICZ, R. (ed.), Apokryfy Starego Testamentu, Warszawa 2000 2. 2) Materiały przekazywane studentom przez wykładowcę 3) Literatura uzupełniająca BRZEGOWY, T. FRANKOWSKI, J. GOŁĘBIEWSKI, M., Wielki świat starotestamentalnych proroków I. Od początków profetyzmu do Niewoli Babilońskiej (WMWKB 4), Warszawa 2001. BRZEGOWY, T. GOŁĘBIEWSKI, M. STRUS, A., Wielki świat starotestamentalnych proroków II. Od końca Niewoli Babilońskiej i proroctw Deutero-Izajasza do apokaliptyki Daniela (WMWKB 5),Warszawa 2001. BRZEGOWY, T., Księgi historyczne Starego Testamentu, Tarnów 3 2002. BRZEGOWY, T., Pięcioksiąg Mojżesza. Wprowadzenie i egzegeza Księgi Rodzaju 1-11 (Academica 27), Tarnów 1998. BRZEGOWY, T., Prorocy Izraela, I, Tarnów 2 1999. BRZEGOWY, T., Prorocy Izraela, II, Tarnów 2 1997.
3 COGGINS, R.J. HOULDEN, J.L. (ed.), Słownik hermeneutyki biblijnej, tł. B. Widła, red. nauk. wyd. pol. W. Chrostowski, Warszawa 2005. GĄDECKI, ST., Wstęp do ksiąg prorockich Starego Testamentu, Gniezno 1993. LEMAŃSKI, J., Pięcioksiąg dzisiaj (Studia Biblica, 4), Kielce 2002. MEYNET, R., Wprowadzenie do hebrajskiej retoryki biblijnej, tł. T. Kot, Kraków 2001. SYNOWIEC, J.ST., Mędrcy Izraela, ich pisma i nauka, Kraków 1997. WITASZEK, G., Moc słowa prorockiego. Przewodnik po literaturze prorockiej Starego Testamentu (Jak rozumieć Pismo św., 7), Lublin 1995. WITASZEK, G., Myśl społeczna proroków, Lublin 1998. ------------------------ 4) Wybrana literatura obcojęzyczna ABEGG, M., JR. FLINT, P. URLICH, E., The Dead Sea Scrolls Bible. The Oldest Known Bible Translated for the First Time into English, San Francisco 1999. BAR-EFRAT, SH., Narrative Art in the Bible, Sheffield 2000. DOHMEN, CH. STEMBERGER, G., Hermeneutik der Jüdischen Bibel und des Alten Testaments, Stuttgart 1996. GERTZ, J.CH. (ed.), Grundinformation Altes Testament, Göttingen 2006. SCHMITT, H.CH., Arbeitsbuch zum Alten Testament, Göttingen 2005. SIMIAN-YOFRE, H. (ed.), Metodologia dell'antico Testamento (Studi biblici, 25), Bologna 1995. SKA, J.L., "Our Fathers Have Told Us". Introduction to the Analysis of Hebrew Narratives (Subsidia biblica, 13), Roma 1990. Sposób rozliczenia: Zaliczenie
4 Dr Grzegorz SZAMOCKI Instytut Historii Zakład Historii Starożytnej Program nauczania Przedmiot: Historia Izraela (nauka pomocnicza: rok I-V historia, studia stacjonarne) Ilość godzin: 30 godz. (sem. I) Forma: Wykład Wykaz tematów: I. Wprowadzenie 1. Źródła: Stary Testament i jego wiarygodność historyczna 2. Źródła: Pozabiblijne teksty staroorientalne i świadectwa archeologiczne 3. Źródła: Rękopisy znad Morza Martwego i dzieła Józefa Flawiusza 4. Kraj i ludzie II. Dzieje Izraela 5. Teorie o powstaniu Izraela 6. Izrael jako społeczność plemienna 7. Tradycje o patriarchach, wyjściu z Egiptu, pobycie na pustyni, zajęciu Kanaanu i okresie sędziów 8. Rozwój kultu Boga JHWH i instytucje religijne wczesnego okresu 9. Saul charyzmatyk i król odrzucony 10. Dawid wojownik i wielki monarcha 11. Salomon mędrzec i mąż stanu 12. Podział monarchii Salomona na Izrael i Judę: przyczyny podziału i pierwsi królowie 13. Dynastia Omrydów w Izraelu 14. Juda za czasów Omrydów (Jozafat, Joram i Ochozjasz) 15. Panowanie Jehu, Joachaza i Joasza w Izraelu. Dalsze dzieje Judy. 16. Od Jeroboama II do upadku Izraela 17. Profetyzm w Izraelu: krytyka społeczna 18. Asyryjczycy: Zburzenie Samarii i deportacje ludności 19.Juda po upadku Izraela 19. Upadek Judy i początek wygnania babilońskiego (liczba, datacja i rozmiar deportacji) 20. Judejczycy na wygnaniu (sytuacja polityczna, społeczna i religijna) 21. Działalność literacka na wygnaniu 22. Teologiczna interpretacja wygnania 23. Edykt Cyrusa i powrót do ojczyzny 24. Imperium perskie (historia, religie, życie codzienne i kultura) 25. Edykt Cyrusa i powrót wygnańców 26. Juda w Transeufratei: konflikt z Samarią, świątynia i kult, Ezdrasz, Nehemiasz
5 27. Diaspora w Babilonii i Egipcie 28. Żydzi w okresie hellenistycznym: Aleksander Wielki, Ptolemeusze i Seleucydzi 29. Palestyna pod panowaniem Rzymian 30. Powstania żydowskie Literatura 1. Literatura polska ALBRIGHT, W.F., Od epoki kamiennej do chrześcijaństwa, tł. E. Zwolski, Warszawa 1967. BRIGHT, J., Historia Izraela, tł. J. Radożycki, Warszawa 1994. GRANT, M., Dzieje dawnego Izraela, tł. J. Schwakopf, Warszawa 1991. JELITO, J., Historia czasów Starego Testamentu, Poznań 1961. JOHNSON, P., Historia Żydów, tł. M. Godyń i in., Kraków 1993. KYLE MCCARTER, P. i in., Starożytny Izrael. Od czasów Abrahama do zburzenia Jerozolimy przez Rzymian, tł. W. Chrostowski, Warszawa 1994. LEMAIRE, A., Dzieje biblijnego Izraela, tł. M. Rostworowska, Poznań 1998. NIEMCZYK, J.B. TSCHIRSCHNITZ, A., Dzieje ludów biblijnych w zarysie, Warszawa 1978. RICCIOTTI, G., Dzieje Izraela, tł. Z. Rzeszutek, Warszawa 1956. WARZECHA, J., Dawny Izrael. Od Abrahama do Salomona, Warszawa 1995. WARZECHA, J., Historia dawnego Izraela, Warszawa 2005 2. Literatura obcojęzyczna ALBERTZ, R., Die Exilszeit. 6. Jahrhundert v. Chr. (Biblische Enzyklopädie, 7), Stuttgart 2001. BOCK, S., Kleine Geschichte des Volkes Israel. Von den Anfängen bis in die Zeit des Neuen Testaments (HTB 1642), Freiburg 2 1991. CAMPBELL, F. O'BRIEN, M.A., Unfolding the Deuteronomistic History: Origins, Upgrades, Present Text, Minneapolis, MN 2000. DIETRICH, W., Die frühe Königszeit in Israel. 10. Jahrhundert v. Chr. (Biblische Enzyklopädie, 3), Stuttgart 1997. FINKELSTEIN, I. SILBERMAN, N.A., The Bible Unearthed. Archeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Its Sacred Texts, New York 2002. FRITZ, V., Die Entstehung Israels im 12. und 11. Jahrhundert v. Chr. (Biblische Enzyklopädie, 2), Stuttgart 1996. GUNNEWEG, A.H.J., Geschichte Israels. Von den Anfängen bis Bar Kochba und von Theodor Herzl bis zur Gegenwart (Theologische Wissenschaft, 2) Stuttgart 6 1989. JAGERSMA, H., A History of Israel to Bar Kochba. Part I: The Old Testament Period. Part II: From Alexander the Great to Bar Kochba, London 1994. LEMCHE, N.P., Die Vorgeschichte Israels. Von den Anfängen bis zum Ausgang des 13. Jahrhunderts v. Chr. (Biblische Enzyklopädie, 1), Stuttgart 1996. LIVERANI, M., Oltre la Bibbia. Storia antica di Israele, Roma 2 2004. MILLS, M.E., Historical Israel: Biblical Israel: Studying Joshua to 2 Kings, London 1999.
6 SCHOORS, A., Die Königreiche Israel und Juda im 8. und 7. Jahrhundert v. Chr. Die assyrische Krise (Biblische Enzyklopädie, 5), Stuttgart 1998. SOGGIN, J.A., Storia d Israele. Dalle origini a Bar Kochba, Brescia 1984. Sposób rozliczenia: Zaliczenie