Tradycje antyczne i biblijne

Transkrypt

1

2 Wstęp Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie Ewangelie i Dzieje Apostolskie Listy Apokalipsa

3 Wstęp

4 Literatura przedmiotu Anna Świderkówna, Prawie wszystko o Biblii Anna Świderkówna, Rozmowy o Biblii Anna Świderkówna, Rozmów o Biblii ciąg dalszy Anna Świderkówna, Rozmowy o Biblii. Anna Świderkówna, Rozmowy o Biblii. Opowieści i przypowieści Artur Sandauer, Bóg, szatan, Mesjasz i...? Daniel-Rops (Henri Petitot), Od Abrahama do Chrystusa Witold Tyloch, Dzieje ksiąg Starego Testamentu Alfred Tschirschnitz, Dzieje ludów biblijnych

5 Współczesne przekłady Biblii Biblia Tysiąclecia (katolicka) Biblia Poznańska (katolicka) Biblia w przekładzie Brytyjskiego Towarzystwa Biblijnego (protestancka)

6 Klasyczne przekłady Septuaginta przekład siedemdziesięciu, na grekę (koine), III I w. pne., Aleksandria Wulgata przekład św. Hieronima, na łacinę, IV/V w. ne. Biblia Jakuba Wujka z łac., ale uwzględnia jęz. oryg., 1599, przekład katolicki

7 Terminologia Biblia (gr. bibĺıon, pl. bibĺıa) zwój papirusowy, pismo, dokument, list, tabliczka, książka, księga, biblioteka Tora (Prawo, Pentateuch, Mojżeszowy) pięć najstarszych ksiąg Biblii: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Powtórzonego Prawa

8 Języki biblijne hebrajski () aramejski (, fragmenty kilku ksiąg) grecki ()

9 Chronologia X/IX w. pne. Mojżeszowy I/II w. ne. Podział na rozdziały XIII w. Podział na wersety XVI w.

10 Ustalenie kanonów. Apokryfy 90 r. ne., faryzeusze w Jamnia 382 r. ne., Synod Rzymski (papież Damazy) Apokryf pismo związane ze Starym lub Nowym Testamentem, ale nie włączone do kanonu (List Barnaby, Pasterz Hermasa) M. Starowieyski, A. Świderkówna, Pierwsi świadkowie)

11 Trzy Biblie Biblia żydowska hebrajska (38 ksiąg) Biblia katolicka (prawosławna) Biblia hebrajska wraz z Ne, Tb, Jdt, 1-2 Mch, Mdr, Syr, Ba oraz (46 ksiąg ST oraz 27 ksiąg NT) Biblia protestancka Biblia hebrajska wraz z Nowym Testamentem

12 Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie

13 Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie Okres powstawania: X III w. pne. Biblia hebrajska: Tora, Prorocy (Nebiim), Pisma (Ketubim) Biblia katolicka:, księgi historyczne, mądrościowe, prorockie

14 Biblia hebrajska Wstęp Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie Księga Tora Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Powtórzonego Prawa Prorocy Prorocy pierwsi: Jozuego, Sędziów, 1-2 Samuela, 1-2 Królewska Prorocy późniejsi: więksi: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela mniejsi: Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza Pisma Psalmów, Przysłów, Hioba, Pieśń nad Pieśniami, Rut, Lamentacje, Koheleta, Estery, Daniela, Ezdrasza, 1-2 Kronik

15 Biblia katolicka Wstęp Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie Księga Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Powtórzonego Prawa Księgi historyczne Jozuego, Sędziów, Rut, 1-2 Samuela, 1-2 Królewska, 1-2 Kronik, Ezdrasza, Nehemiasza, Tobiasza, Judyty, Estery, 1-2 Machabejska Księgi mądrościowe Psalmów, Przysłów, Hioba, Pieśń nad Pieśniami, (dydaktyczne) Koheleta, Mądrości, Syracha Księgi prorockie (profetyczne) Prorocy więksi: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela, Lamentacje, Barucha, Daniela Prorocy mniejsi: Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza

16 Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie : zestawienie Biblii hebrajskiej i katolickiej Księgi Biblia żydowska Biblia katolicka Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Tora Powtórzonego Prawa Jozuego, Sędziów, 1-2 Samuela, 1-2 Prorocy Księgi historyczne Królewska Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela i prorocy Prorocy Księgi prorockie mniejsi Psalmów, Przysłów, Hioba, Pieśń nad Pisma Księgi mądrościowe Pieśniami, Koheleta Rut, Estery, 1-2 Kronik, Ezdrasza Pisma Księgi historyczne Nehemiasza Pisma (zawarta Księgi historyczne w Ezdrasza) Lamentacje, Daniela Pisma Księgi prorockie Tobiasza, Judyty, 1-2 Machabejska Księgi historyczne Mądrości, Syracha Księgi mądrościowe Barucha Księgi prorockie

17 Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie Groty w Qumran nad Morzem Martwym W grotach w Qumran znaleziono kilkaset zwojów ukrytych 2000 lat wcześniej przez ostatnich esseńczyków. Uczniowie Mistrza Sprawiedliwości, prześladowani przez Niegodziwego Kapłana szukali ratunku na pustyni. Zostali wybici przez Rzymian.

18 Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie Rękopisy z Qumran Zwoje znad Morza Czarnego Najstarsze znane rękopisy Biblii ( pne.) 900 zwojów, odkrywane , w 11 grotach w Qumran Prawie cała Biblia; parafraza Księgi Rodzaju (Bóg jako narrator); Księga Hymnów, Reguła Wojny, Reguła Zrzeszenia, Zwój Miedziany Przechowywane w Świątyni Księgi w Jerozolimie Pełny przekład: Piotr Muchowski, Rękopisy znad Morza Martwego

19 Rękopisy z Qumran Wstęp Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie

20 Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie

21 Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie Drzeworyt Nicolasa Camille Flammariona

22 Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie Tematyka Pięcioksięgu Genesis: stworzenie świata, opowieści o pierwszych ludziach, historia Kaina i Abla, potop, budowa wieży Babel, dzieje Abrahama i Izaaka, Jakuba, Józefa Exodus: życie Mojżesza, wędrówka przez pustynię Levitikus: rodzaje ofiar, prawa obrzędowe, przepisy higieniczne i medyczne Numeri: Mojżesz buduje węża z miedzi Deuteronomium: mowy Mojżesza, dziesięć przykazań, śmierć Mojżesza

23 Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie Dwa opisy stworzenia człowieka Ziemia wydała rośliny zielone: trawę dającą nasienie według swego gatunku i drzewa rodzące owoce, w których było nasienie według ich gatunków.(...) A wreszcie rzekł Bóg: «Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam. (...)». Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę. (Rdz 1,12 27) Gdy Pan Bóg uczynił ziemię i niebo, nie było jeszcze żadnego krzewu polnego na ziemi, ani żadna trawa polna jeszcze nie wzeszła (...) wtedy to Pan Bóg ulepił człowieka z prochu ziemi i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia, wskutek czego stał się człowiek istotą żywą. (Rdz 2, 4 7)

24 Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie Cztery tradycje Jahwistyczna (J) X/IX w. pne, Bóg określany jako Jahwe Elohistyczna (E) VIII w. pne, Bóg-Elohim Deuteronomiczna (D) VIII w., głównie Księga Powtórzonego Prawa, wywarła wpływ na księgi historyczne (Jozuego, Sędziów, Samuela, Królewskie) Kapłańska (P, Priester) VI/V w. pne, suchy, naukowy styl, wyliczenia, rodowody, liczby, nazwy geograficzne, kult, przepisy liturgiczne (np. początek Księgi Rodzaju, zakończenie Księgi Powtórzonego Prawa); pisane na wygnaniu w Babilonie

25 Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie Tycjan, Upadek człowieka Rdz 3,22 I rzekł Jahwe-Bóg: Oto człowiek stał się jako jeden z nas, poznając, co dobre i co złe. (Biblia Poznańska) Po czym Pan Bóg rzekł: «Oto człowiek stał się taki jak My: zna dobro i zło (Biblia Tysiąclecia) Relikty religii politeistycznych.

26 Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie Księgi historyczne

27 Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie Księgi historyczne. Tematyka Jozue podbija ziemię Kanaan: przejście prezz Jordan, podbicie Jerycha Sędziowie pierwsi władcy Kanaan Samuel i Saul ostatni sędzia Izraela i pierwszy król Izraela Dzieje króla Dawida i rządy Salomona Rozpad Izreala na królewstwo północne (Izrael) i południowe (Juda) Czasy proroka Eliasza. Zburzenie świątyni i niewola babilońska Dekret Cyrusa i powrót do Jerozolimy. Odbudowa świątyni Historia Estery, Mardocheusza i Hamana Dzieje Hioba, Tobiasza, Judyty i Holofernesa Powstanie machabejskie przeciwko reżymowi greckiemu

28 Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie Księgi dydaktyczne

29 Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie Księgi dydaktyczne Księga psalmów psałterz Dawida Dzieje Hioba Pieśn nad Pieśniami pieśnie weselne Oblubieńca i Oblubienicy Księga Koheleta vanitas vanitatum et omnia vanitas Traktat o mądrości, znany jako Mądrość Salomona protreptikos (mowa napominająca), zapożyczenie gatunkowe z greckiego Mądrość Syracha najstarszy znany z imienia autor biblijny

30 Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie Księgi dydaktyczne. Księga Psalmów Psałterz (150 pieśni): hymny dziękczynno-pochwalne, modlitwy błagalne Tradycyjnie przypisywane królowi Dawidowi Numeracja psalmów Psałterz hebrajski Psałterz grecki

31 Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie Księgi prorockie

32 Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie Księgi prorockie Izajasz, Jeremiasz, Ezechiel VII VI w. pne., okres niewoli babilońskiej, zapowiadają upadek, a potem wyzwolenie Jerozolimy Lamentacje Jeremiasza ból po zniszczeniu Jerozolimy, treny z użyciem akrostychów Życie i wizje Daniela Dzieje Jonasza Proroctwa zainspirowane kłopotami rodzinnymi, plagami, niesprawiedliwością społeczną, dziejami Izraela i jego wrogów, przepowiadające klęskę Jerozolimy, a następnie jej odrodzenie Zainspirowały nowożytne mesjanizmy

33 Ewangelie i Dzieje Apostolskie Listy Apokalipsa

34 Ewangelie i Dzieje Apostolskie Listy Apokalipsa św. Mateusza } św. Marka ewangelie synoptyczne Ewangelie św. Łukasza św. Jana Dzieje Apostolskie Listy św. Pawła: do Rzymian, 1-2 do Koryntian, do Galatów, do Efezjan, do Filipian, do Kolosan, 1-2 do Tesaloniczan, 1-2 do Tymoteusza, do Tytusa, do Filemona, do Hebrajczyków Listy: św. Jakuba, 1-2 św. Piotra, 1-3 św. Jana, św. Judy Apokalipsa św. Jana

35 Ewangelie i Dzieje Apostolskie Listy Apokalipsa Kwestie językowe Ewangelia są pisane po grecku, a tymczasem Jezus nie znał greckiego, a jego językiem ojczystym był aramejski. Nagromadzenie semityzmów Ewangeliści znali być może wypowiedzi Jezusa po aramejsku (logia).

36 Ewangelie i Dzieje Apostolskie Listy Apokalipsa Ewangelie i Dzieje Apostolskie

37 Ewangelie i Dzieje Apostolskie Listy Apokalipsa Marek, Mateusz i Łukasz Ewangelie synoptyczne

38 Ewangelie i Dzieje Apostolskie Listy Apokalipsa Ewangelia św. Marka Najkrótsza z Ewangelii długi czas uważana z tego m. in. powodu jedynie za streszczenie Mateusza i Łukasza Zawiera dużo realistycznych szczegółów. Np.: Ale ponieważ z powodu tłumu nie mogli go przynieść do samego Jezusa, usunęli dach nad miejscem, gdzie on był, a Przekopawszy otwór, spuścili nosze, na których leżał paralityk. (Mk 2, 4) A Ponieważ z powodu tłumu nie znaleźli drogi, którą mogliby go wnieść, wspięli się na dach i przez pokrycie dachówkowe spuścili go wraz z małym łożem pomiędzy tych, którzy byli przed Jezusem (Łk 5, 19)

39 Ewangelie i Dzieje Apostolskie Listy Apokalipsa Ewangelia św. Mateusza Przez długi czas uważana za najstarszą, a więc najbardziej czcigodną. Przypisywano jej autorstwo Apostołowi Mateuszowi. Powstała po zburzeniu Jerozolimy, ok r. ne.

40 Ewangelie i Dzieje Apostolskie Listy Apokalipsa Ewangelia św. Łukasza Wystąpienie Jana Chrzciciela 15. rok panowania Tyberiusza (jedyna data w całym Nowym Testamencie) Powstała po zburzeniu Jerozolimy, ok r. ne. Św. Łukasz jest również autorem Dziejów Apostolskich

41 Ewangelie i Dzieje Apostolskie Listy Apokalipsa Ewangelia św. Jana Powstała w latach ne. Budowa dwuczęściowa: Prolog do Logosu: Na początku był Słowo, a Słowo był u Boga i Słowo był bogiem (J 1, 1) Księga znaków U synoptyków Jezus czyni cuda, u Jana znaki.

42 Ewangelie i Dzieje Apostolskie Listy Apokalipsa Czterej Ewangeliści, Ewangeliarz z Kells Mateusz człowiek Łukasz wół Marek lew Jan orzeł

43 Ewangelie i Dzieje Apostolskie Listy Apokalipsa Ewangelie i Dzieje Apostolskie Rodowód, narodzenie i dzieciństwo Chrystusa, działalność w Galilei, Ostatnia Wieczerza, mękę i zmartwychwstwanie Kazanie na Górze: Miłujcie swych nieprzyjaciół i módlcie się za tych, którzy was prześladują (Mt 5, 44) Ojcze nasz, Osiem błogosławieństw Złota Reguła: wszystko, co chcecie, żeby ludzie wam czynili, wy też im podobnie czyńcie (Mt 7, 12) Działalność Jana Chrzciciela Dzieje Apostolskie: szerzenie się chrześcijaństwa w Palestynie, nawrócenie i podróże św. Pawła

44 Ewangelie i Dzieje Apostolskie Listy Apokalipsa Leonardo da Vinci, Ostatnia wieczerza

45 Ewangelie i Dzieje Apostolskie Listy Apokalipsa Listy

46 Ewangelie i Dzieje Apostolskie Listy Apokalipsa Św. Paweł z Tarsu Urodził się jako żyd o imieniu Saul (Szaweł) Jako młody faryzeusz prześladował chrześcijan. Nawrócenie na drodze do Damaszku Trzy podróże misyjne, uwięzienie i śmierć przez ścięcie.

47 Ewangelie i Dzieje Apostolskie Listy Apokalipsa Apokalipsa

48 Ewangelie i Dzieje Apostolskie Listy Apokalipsa Apokalipsa, czyli Objawienie Apokalipa jako gatunek Księga Daniela, Apokalipsa św. Jana proroctwo apokalipsa spisywane przez spisana przez autora uczniów nawołują do nawrócenia, Królestwo Boże jest dają nadzieję nieuniknione nieliczne wizje zaopatrzone w interpretacje wizje złożone i wieloznacze język symbolicznym

49 Ewangelie i Dzieje Apostolskie Listy Apokalipsa Symbolika Apokalipsy siedem doskonałość, pełnia sześć niedoskonałość trzy i pół czas próby dwanaście Izrael cztery świat stworzony tysiąc bardzo wiele biel sfera Boża, tryumf czerwień mord, gwałt, krew męczenników czerń śmierć, bezbożność róg moc, potęga białe włosy wieczność długa szata kapłaństwo morze wroga Bogu otchłań, rodząca potwory