Marzena Feldy Web 2.0 w służbie e-learningu W ostatnim czasie gwałtownie zyskuje na popularności termin Learning 2.0. Jest to nowe podejście do uczenia, które narodziło się wraz z zaimplementowaniem do e-learningu drugiej generacji World Wide Web zwanej Web 2.0. Jej najistotniejszą właściwością jest stworzenie użytkownikom sieci możliwości współpracy i dzielenia się informacjami on-line. Learning 2.0 korzysta z nowych koncepcji rozwiniętych w ramach technologii Web 2.0, do których należą: serwisy społecznościowe, narzędzia wiki, blogi, wideoblogi i podkasty. Ponadto, obejmuje takie narzędzia jak: e-portfolio czy osobiste centra nauczania, gdzie zawartość jest powtórnie używana i miksowana zgodnie z własnymi potrzebami i zainteresowaniami każdej uczącej się osoby. Z kolei dzielenie się odkrytymi źródłami ułatwia zastosowanie społecznego tagowania i bookmarkingu. Wśród nowych rozwiązań użytkownicy mają również do dyspozycji RSS, który umożliwia subskrypcję uaktualnień pojawiających się na stronach. Należy podkreślić, iż podczas gdy decyzja o włączeniu któregokolwiek z powyższych narzędzi do procesu nabywania wiedzy zależy od indywidualnego stylu uczenia, to ich realna siła kryje się we wspólnym użytkowaniu przez jak największą liczbę osób. Obecnie dzięki zastosowaniu blogów, listservów, grup użytkowników i innych narzędzi sieciowych osoby posiadające dostęp do sieci mogą uczyć się od siebie na zasadzie wzajemnej pomocy. Jeszcze nigdy w historii ludzkości pozyskiwanie wiedzy nie było tak łatwe! Stając przed problemem, możemy zapytać o jego rozwiązanie i w czasie rzeczywistym otrzymać odpowiedzi, sugestie oraz moralne wsparcie od pozostałych użytkowników sieci, przebywających niekiedy w bardzo odległych zakątkach świata. Zastosowanie Web 2.0 umożliwia użytkownikom publikowanie na stronach internetowych przygotowanej przez siebie treści oraz pozwala na łatwe nawiązywanie interakcji i tworzenie sieci kontaktów. Tym samym przyczynia się do przesunięcia w nauczaniu akcentu 1
z prezentowania na konwersowanie. Z tego zaś wypływa wniosek, iż skuteczne funkcjonowanie w świecie Web 2.0 wymaga opanowania do perfekcji sztuki konwersacji. Odebranie ekspertom wyłączności na tworzenie treści stron internetowych oznacza więcej niż unowocześnienie technologii. Dzięki tej innowacji władza i kontrola przesuwa się od ekspertów do uczących się, którzy zostają wyposażeni w narzędzia do szukania, łączenia, tworzenia i dzielenia się swoją wiedzą z globalną siecią społeczną. Równie ważną kwestią w Learningu 2.0 co wyszukiwanie i przygotowywanie treści jest stworzenie pracownikom możliwości wyrażanie siebie, bycia widocznym, dostępnym i co najważniejsze: bycia słyszanym i zaangażowanym w konwersacje. Dla projektantów szkoleń, zajmujących się e-learningiem, oznacza to przywrócenie do procesu uczenia czynnika ludzkiego, który dotychczas był pomijany w wirtualnym nauczaniu. Julie Norquist-Roy, wiceprezes ds. marketingu w Cornerstone OnDemand, firmie dostarczającej oprogramowanie i usługi do zarządzania ludźmi, twierdzi, iż nie ma nic nowatorskiego w używaniu technologii w celu ułatwienia pracownikom dzielenia się wiedzą. Zwraca jednak uwagę na fakt, iż podczas gdy wcześniej aktywność ta odbywała się w rozproszonej i niezorganizowanej formie, to teraz może być podejmowana w oparciu o profesjonalnie przygotowaną infrastrukturę i systemy talentów. Ponadto, wskazuje na pojawiające się zapotrzebowanie na tego typu rozwiązania w związku z rosnącą liczbą osób, które w wyniku zmian spowodowanych globalizacją, fuzjami i przejęciami zmuszone są do pracy na odległość. Rozpowszechnianie się Learningu 2.0 jest nowym wyzwaniem dla wielu organizacji, które stają przed koniecznością wdrożenia rozwiązań umożliwiających pracownikom współpracę i dzielenie się wiedzą. W związku z tym na rynku pojawiają się wyspecjalizowani dostawcy, którzy oferują udogodnienia w zakresie tworzenia w przedsiębiorstwach społecznych sieci. Przykładem jest Telligent ze swoim produktem Community Server, służącym do wewnętrznej współpracy i zarządzania wiedzą. Ken Vernon, wiceprezes ds. marketingu w Telligent zwraca uwagę na dodatkową zaletę proponowanego rozwiązania w postaci możliwości szybkiego wprowadzania w kulturę firmy nowych pracowników. 2
Z kolei wspomniany wyżej Cornerstone OnDemand ofereuje platformę sieci społecznej i współpracy pracowniczej o nazwie Cornerstone Connect, która opiera się na takich rozwiązaniach Web 2.0 jak: blogi, narzędzia wiki, tablice dyskusyjne, podcasty, dokumenty typu RSS feed, a także społeczności praktyk oraz zarządzanie wiedzą. Typowe zastosowanie Connect w procesie uczenia może polegać na założeniu społeczności po kończeniu szkolenia w celu umożliwienia jego uczestnikom kontynuowania dyskusji i tym samym stworzenia sposobności do dzielenia się informacjami. Norquist-Roy wskazuje na duże znacznie tego typu rozwiązań w procesie nieformalnego bądź społecznego uczenia i dochodzenia do sedna wiedzy już poza klasą. Podkreśla, iż narzędzia te umożliwiają dostęp do milczącej wiedzy wewnątrz organizacji, która zwykle nie jest wykorzystywana. To z kolei powoduje, iż przekładają się w pozytywny sposób na wydajność pracowników. Podobnym produktem jest stworzony przez firmę Jobpartners ActiveNetworker, który również stanowi korporacyjne narzędzie sieci społecznej nakierowane na promocję komunikacji pomiędzy pracownikami i dzielenie się informacją. ActiveNetworker został wprowadzony przez francuską sieć telefonii komórkowej SFR. Zawiera firmowy blog, centralną przestrzeń dla dyskusji, grupy zainteresowań, do których można dołączać, oraz możliwość budowania profilów, pozwalających każdemu z pracowników na dzielenie się informacjami na temat rozwoju kariery, uczenia i własnych aspiracji, a przez to na stawanie się bardziej widocznym w firmie. Tym samym sprzyja zwiększeniu satysfakcji z pracy i lojalności wobec pracodawcy. ActiveNetworker został dobrze przyjęty w SFR, o czym świadczy fakt, iż w ciągu tygodnia odnotowuje średnio 80 tys. wizyt od 10 tys. pracowników, którzy są jego użytkownikami. Stéphane Roussel, dyrektor HR w SFR, zwraca uwagę na fakt, iż młodsze pokolenie jest bardzo wymagające nie tylko w kwestii wynagrodzenia i rozwoju kariery, ale również używania technologii w pracy. Aby zapewnić sobie lojalność Generacji Y, trzeba dostarczyć im tę samą technologię, którą używają w życiu osobistym stwierdza. Podobnego zdania jest Vaughan Waller, felietonista czasopisma E-learning Age i ekspert ds. technologii e-learning w firmie księgowej Moore Stephens. Na tegorocznej kwietniowej konferencji Chartered Institute of Personnel i Development HRD stwierdził, iż ograniczając dostęp do narzędzi Web 2.0 i serwisów społecznościowych ryzykuje się alienacją nowej 3
generacji pracowników i ich demotywacją. Dodał również, iż firmy, które nie stosują narzędzi Web 2.0 dają tym samym do zrozumienia swoim pracownikom, iż nie ufają im. Sugerowanie, iż spędzą oni cały dzień na zabawie jest obraźliwe dla wielu ludzi. Przekonywał, iż dla rzeszy osób omawiane rozwiązania są częścią ich pakietu narzędziowego. Nie wprowadzając tych narzędzi, organizacje nie będą w stanie zatrzymać wspomnianych pracowników. Opinię Wallera popiera również Peter Butler, manager ds. uczenia w British Telecommunications Group. Twierdzi on, iż niewykorzystywanie przez daną organizację technologii Web 2.0, może przyczynić się do tego, iż w przyszłości ludzie nie będą chcieli do niej dołączać. Aby uniknąć takiej sytuacji, BT rozwija portal uczenia on-line o nazwie Dare to Share (z ang. Odważ się dzielić), integrujący istniejące aplikacje Web 2.0. Serwis ten pozwala pracownikom wgrywać treść na serwer, łącznie z materiałami wideo i podkastami, a także ściągać ją na PC-ty, telefony komórkowe i odtwarzacze MP3. Tym samym przerzuca on most nad przepaścią pomiędzy formalnym i nieformalnym uczeniem. Według Butlera, stwarzając możliwości szybszego i efektywniejszego uczenia, Dare to Share już w pierwszym roku działalności pozwolił firmie zaoszczędzić 8 mln. Zapoznając się z powyższymi opiniami można odnieść wrażenie, iż dość powszechnie podzielane jest przekonanie, że organizacje, które zakażą używania technologii Web 2.0 w pracy, nie zdołają przyciągnąć talentów, a co więcej przeoczą doskonałą okazję do ciągłego doskonalenia zawodowego swoich pracowników. A jak wyglądają statystyki wykorzystania technologii Web 2.0 na potrzeby uczenia? Wyniki w tym zakresie zawiera opublikowany w minionym roku e-learning Guild Snapshot Report on Leaming Modalities. Według przedstawionych danych blogi są używane czasami lub często w 22 procentach organizacji, podkasty w 20 procentach, a narzędzia wiki oraz społeczności praktyk w 31 procentach. Cyfry te na pozór wydają się wysokie, ale trzeba wziąć pod uwagę, iż w statystykach tych określenie czasami występuje trzy razy częściej niż często. Najbardziej interesujący jest jednak charakter organizacji, które decydują się na implementacje rozwiązań oferowanych przez Web 2.0, a także ich położenie geograficzne. Dość zaskakujący może wydawać się fakt, iż palma pierwszeństwa w tym zakresie nie należy ani do dużych korporacji ani do Stanów Zjednoczonych, które zwykle brylują pod względem zastosowania nowych technologii. Większy odsetek użytkowników Web 2.0 można znaleźć 4
wśród małych organizacji (liczących mniej niż 500 osób) oraz w sektorze publicznym i instytucjach akademickich. Pod względem geograficznym najwięcej tego typu rozwiązań wprowadzono w organizacjach położonych w regionie Azji i Pacyfiku. Dużo lepiej niż Ameryka wypada pod tym względem również Europa. Próbując wyjaśnić te prawidłowości należy wziąć pod uwagę, iż blogi, narzędzia wiki, sieci społeczne itp. są rozwiązaniami, w których inicjatywa leży po stronie pracowników. Osoby przejawiające inicjatywę zwykle zaś unikają kultur organizacyjnych, w których cała władza jest skupiona na szczycie hierarchii, a szkolenie jest czymś, co jest robione dla pracownika, ponieważ takie polecenie wydał zarząd... Słowniczek pojęć Blog (ang. blog / weblog) Blog jest stroną internetową, zwykle utrzymywaną przez jednostkę, z regularnymi wpisami w postaci komentarzy, opisów wydarzeń lub innych materiałów takich jak grafiki lub wideo. Wpisy wyświetlane są w kolejności odwrotnej do chronologicznej. Wiele blogów dostarcza komentarzy lub newsów na określony temat, inne zaś funkcjonują bardziej jak osobiste pamiętniki on-line. Typowy blog łączy tekst, obraz i linki do innych blogów, stron internetowych i pozostałych mediów powiązanych z nim tematycznie. Ważną częścią wielu z nich jest możliwość pozostawiania przez czytelników komentarzy w interaktywnej formie. Większość blogów ma charakter tekstowy, chociaż niektóre z nich koncentrują się na sztuce (ang. artlog), fotografii (fotoblog, ang. photoblog), szkicach (ang. sketchblog), muzyce (ang. MP3 blog), a także materiałach wideo lub audio (odpowiednio: wideoblog, ang. vlog i podkast, ang. podcast) Ogół blogów traktowany jako medium komunikacyjne nosi nazwę blogosfery. E-learning 2.0 (ang. e-learning 2.0) E-Learning 2.0 odnosi się do nowego sposobu myślenia o e-learningu zainspirowanego pojawieniem się Web 2.0. Nowy e-learning kładzie większy nacisk na społeczne uczenie oraz używanie społecznego oprogramowania, takiego jak: blogi, narzędzia wiki, podkasty i wirtualne światy. Kluczowym terminem dla e-learningu 2.0 jest współpraca. W podejściu 5
tym zakłada się, iż wiedza jest tworzona społecznie, a uczenie odbywa się przez konwersacje. Za jedną z najlepszych dróg do nauczenia się samemu czegoś uważane jest uczenie tego innych. E-portfolio (ang. e-portfolio) / Elektroniczne portfolio (ang. electronic portfolio) / Cyfrowe portfolio (ang. digital portfolio) E-portfolio jest zbiorem elektronicznych dowodów (tekstów, plików, obrazów, multimediów, wpisów na blogu i hiperłaczy), które są zgromadzonych i zarządzanych przez użytkownika zwykle na stronie internetowej (zwanej również Webfolio). Narzędzie to stwarza możliwość zademonstrowania swoich umiejętności i wyrażenia siebie. Podobnie jak tradycyjne portfolio, ułatwia również refleksję studenta nad jego własnym procesem zdobywania wiedzy, prowadząc do większej świadomości strategii uczenia i potrzeb w tym zakresie. Ponadto, jeśli jest dostępne online, może być dynamicznie uaktualniane. Niektóre aplikacje e-portfolio pozwalają również różnicować stopień dostępu odbiorców, przez co to samo portfolio może być używane dla wielu celów. Rezultaty badań porównawczych pomiędzy papierowym i elektronicznym portfolio, sugerują, iż używanie e-portfolio prowadzi do lepszych wyników w nauce. Listserv (ang. listserv) Listserv jest systemem obsługi list dyskusyjnych. Składa się z zestawu adresów mailowych grupy, do której nadawca może dotrzeć wysyłając tylko jednego maila. Podcast (ang. podcast) Podcast jest serią plików mediów cyfrowych, audio lub wideo, które są dystrybuowane w Internecie w odcinkach z zastosowaniem technologii RSS. Rozwiązanie to przykładowo może odnosić się do nieformalnych blogów, profesjonalnych audycji radiowych, kursów językowych lub hobbystycznych czy też odcinków historii czytanej przez lektora. Sam termin zaś stanowi kombinację słów ipod - nazwy przenośnego odtwarzacza muzycznego fimy Apple, dla którego zostały stworzone pierwsze podkasty, oraz broadcast (z ang. transmisja, przekaz). 6
Portal społecznościowy / Serwis społecznościowy (ang. social networking site) Portal społecznościowy jest stroną internetową, obsługującą wirtualną społeczność, w której grupa ludzi używa Internetu do komunikacji ze sobą o wszystkim i o niczym. W skali świata tego typu serwisy używane są regularnie przez miliony ludzi. Dostarczają użytkownikom wielu różnych sposobów komunikacji, jak np.: czaty, komunikatory, listy dyskusyjne, blogi, fora dyskusyjne itp. Przykładami portali społecznościowych są MySpace i Facebook. Obok nich, pojawiły się też zawodowe serwisy społecznościowe, takie jak: LinkedIn, Xing i Viadeo. RSS (ang. Really Simple Syndication lub Rich Site Summary) RSS jest rodziną języków znacznikowych używanych do publikowania w standardowym formacie często uaktualnianych treści, takich jak: wejścia na blogi, nagłówki, materiały audio i wideo. Dokument RSS nosi nazwę web feed. Korzyścią dla czytelników korzystających z RSS jest możliwość subskrybowania przychodzących na czas uaktualnień z ulubionych stron internetowych lub agregacja dokumentów typu web feed z różnych stron internetowych w jednym miejscu. Społeczne tagowanie (ang. social tagging) / Wspólne tagowanie (ang. collaborative tagging) / Społeczna klasyfikacja (ang. social classification) / Społeczne indeksowanie (ang. social indexing) / Folksonomia (ang. folksonomy) Społeczne tagowanie oznacza system klasyfikacji treści przy wykorzystaniu dowolnie dobranych słów kluczy zwanych etykietami (ang. tag). Wywodzi się z praktyki wspólnego tworzenia i zarządzania tagami w celu komentowania i kategoryzowania zawartości. Wiele stron interentowych zawiera chmury etykiet (ang. tag cloud), których celem jest wizualizacja tagów w folksonomii. Społeczność praktyk (ang. community of practice; skrót CoP) Społeczność praktyk termin ten odnosi się do procesu uczenia społecznego i dzielonych społeczno-kulturowych praktyk, które pojawiają się i ewoluują, gdy ludzie, którzy mają wspólne cele wchodzą ze sobą w interakcje dążąc do ich osiągnięcia. CoP wiązany jest z zarządzaniem wiedzą i postrzegany jako sposób na rozwój kapitału społecznego, dostarczanie nowej wiedzy, stymulowanie innowacji oraz dzielenie się milczącą wiedzą istniejącą wewnątrz organizacji. 7
Społeczny bookmarking (ang. social bookmarking) Społeczny bookmarking oznacza wykorzystywaną przez użytkowników Internetu metodę gromadzenia, organizowania, szukania i zarządzania zakładkami stron internetowych za pomocą metadanych, zazwyczaj w formie etykiet, które razem tworzą folksonomię. Zakładki te zwykle są publiczne, ale mogą też być zachowywane jako prywatne, dzielone tylko z określonymi osobami, grupami, wewnątrz pewnej sieci lub innej kombinacji publicznych i prywatnych domen. Tablica dyskusyjna (ang. discussion board) Tablica dyskusyjna jest stroną internetową, na której użytkownicy mogą prowadzić dyskusje. Web 2.0 (ang. Web 2.0) Web 2.0 to termin używany na określenie serwisów internetowych, które umożliwiają użytkownikom interakcje z innymi osobami oraz samodzielne generowanie treści. Stanowią one w pewnym sensie odwrotność nieinteraktywnych stron internetowych, które zawężają działalność użytkowników do pasywnego oglądania dostarczanych im informacji. Wideoblog (ang. video blog, vidblog lub vlog) Wideoblog to rodzaj bloga internetowego, którego zasadniczą treścią są pliki filmowe. Wpisy na vlogu dokonywane są regularnie i często składają się z osadzonego wideo lub linku do wideo uzupełnionego o tekst i obrazy. Pliki udostępniane są do odtwarzania w technologii video-streamingu lub do pobrania na komputer użytkownika. Wiele z vlogów jest prowadzonych wspólnie, ale większość z nich posiada tylko jednego autora. Wiki (ang. wiki) Wiki jest oprogramowaniem, które pozwala rejestrować użytkowników w celu wspólnego tworzenia, edytowania, łączenia i organizowania treści strony internetowej. Jednym z najlepiej znanych stron wiki jest Wikipedia. W biznesie narzędzia wiki są używane w korporacyjnych intranetach i systemach zarządzania wiedzą. Twórcą pierwszego oprogramowania wiki jest Ward Cunningham. Sam termin wiki pochodzi zaś od hawajskiego określenia na słowo szybko. Bywa też traktowany jako skrót i rozwijany jako: What I Know Is. 8
Na podstawie: Conversation 2.0, Schlenker, Brent. Training, Sep 2008 Supplement. E-learning on the social, Weekes, Sue. Training & Coaching Today, Nov/Dec 2008. E-learning Tools and Techniques. Benefits & Compensation Digest, Jul 2008, Vol. 45 Issue 7. A flexible approach, Chauhan, Sita. e.learning age, Nov 2008. Web 2.0 technologies attract talent. e.learning age, May 2009. Where Web 2.0 sits is a surprise, Shepherd, Clive. e.learning age, May 2008. http://www.cornerstoneondemand.com/ http://www1.jobpartners.com http://en.wikipedia.org http://pl.wikipedia.org 9