PRACE ORYGINALNE Kornelia TOMASZEWSKA 1 Andrzej KLEJEWSKI 2 Ewelina KOSTECKA 2 Wpływ suplementacji diety na masę urodzeniową noworodka Influence of dietary supplementation on newborn weight 1 Centrum Diagnostyki Ginekologia, Położnictwo, Usg w Poznaniu Kierownik: Dr hab. n. med. Andrzej Klejewski 2 Katedra Pielęgniarstwa Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Wydział Nauk o Zdrowia Kierownik: Dr hab. n. med. Krystyna Jaracz Dodatkowe słowa kluczowe: suplement diety ciąża masa urodzeniowa noworodka Additional key words: food supplement pregnancy newborns body mass Adres do korespondencji: Dr hab. n. med. Andrzej Klejewski Centrum Diagnostyki Ginekologia, Położnictwo, USG Pl. Spiski 1, 60-614 Poznań Tel 607579640 Fax. 61 8478727 e-mail: ginekologia5@wp.pl Stosowanie preparatów multiwitaminowych dla kobiet ciężarnych powinno być zawsze skonsultowane z lekarzem prowadzącym ciążę, zaś suplementy diety dobrane do indywidualnego zapotrzebowania, tak aby w optymalny sposób wspomagać zdrowie ciężarnej i rozwój płodu. Jak wykazuje literatura przedmiotu oraz badania własne suplementacja diety preparatami multiwitaminowymi w ciąży oraz preparatami kwasu foliowego może wpływać na masę urodzeniową noworodka zwiększając ją. Należy rozważyć wdrożenie preparatów witaminowych u kobiet z grup ryzyka zaburzeń rozwoju płodu. Nadmienić należy, że obok powikłań jakie niesie ze sobą niska masa urodzeniowa noworodka, również zbyt duża jego masa może przyczynić się do wielu nieprawidłowości i zaburzeń podczas ciąży i porodu. Zaliczyć do nich można zwiększenie wskaźnika cięć cesarskich oraz wzrost umieralności okołoporodowej noworodków. Tak więc decyzję o włączeniu suplementacji diety należy podejmować z rozwagą i indywidualnie wobec każdej pacjentki. Celem przeprowadzonych badań była ocena wpływu suplementacji na masę urodzeniową noworodka. Badaniem objęto 100 respondentek pacjentek Oddziału Położniczo Ginekologicznego z Pododdziałem Położnictwa, Perinatologii i Rozrodczości Szpitala Wojewódzkiego w Poznaniu. Z przeprowadzonych badań własnych wynika, że najważniejszymi źródłami wiedzy o prawidłowej diecie w ciąży był lekarz ginekolog, Internet oraz rodzina ankietowanych kobiet. Większość ankietowanych zdaje sobie sprawę, że dieta ma wpływ na rozwój płodu i uważa, że powinna być suplementowana. Zaobserwowano zarówno skutki uboczne jak i pozytywne efekty suplementacji witaminowej. Kluczowym wnioskiem pracy jest fakt, że przyjmowanie kwasu foliowego przed zajściem w ciążę oraz regularna suplementacja diety preparatem witaminowym przeznaczonym dla kobiet ciężarnych zwiększa szansę na większą masę urodzeniową noworodka oraz im szybciej suplementowana jest dieta w ciąży tym masa urodzeniowa dziecka jest większa. The usage of multivitamin supplements for expectant mothers ought to always consult with a physician responsible for an expectant mother. Dietary supplements ought to be good chose to individual needs so that it can in an optimal way aid the health of an expectant mother and the progress of baby. The specialist literature and my ones researches show that a supplementary diet with multivitamin supplements and preparations with a folic acid in pregnancy can affect the mass of a neonate and increaser it. One should considers the implementation of multivitamin supplements by women from a risk group of the disorder development of an embryo. It should be mentioned that not only complications as a result of too low body mass of a neonate but also too high body mass can redound to many irregularities and disorders during a pregnancy. To them we can include a higher rate of caesareans and an increase in a perinatal mortality of neonates. So that is way the decision of including a supplementary diet should be made very carefully and individually for every patient. The aim of carried out researches was estimation the influence of supplementary diet on the body mass of a neonate. One hundred respondents were covered by the research the patients of Maternity and Gynaecology Ward with the obstetric, perinatology and reproduction ward in the Voivodship Hospital in Poznań. My own researches show that the most important source of knowledge about a diet during a pregnancy is a gynaecologist, the Internet and families of surveyed women. Most of surveyed persons know that a diet has got an impact on a growing up embryo and they consider that a diet should be supplementary. It was noticed both side effects and positive effects of supplementary diet with multivitamin supplements. The key issue of my thesis is the fact that taken a folic acid before getting pregnant and a regular supplementary diet with multivitamin supplements for pregnants increases the chance of a higher body mass of a neonate and the diet is supplementary faster in a pregnancy the body mass of a neonate is higher. 106 K. Tomaszewska i wsp.
Wstęp Ciąża jest okresem, w którym sposób odżywiana się kobiety jest bardzo istotny. Ma on bowiem wpływ na przebieg ciąży, rozwój i wzrastanie płodu, a nawet stan dziecka po porodzie, w okresie dzieciństwa czy też w wieku dorosłym [1]. Jednym z podstawowych elementów prawidłowej diety kobiety ciężarnej jest pokrycie zapotrzebowania energetycznego oraz dostarczenie wystarczającej ilości takich składników jak białko, węglowodany, witaminy, biopierwiastki czy też nienasycone kwasy tłuszczowe. Jednocześnie kobieta ciężarna winna unikać nadmiaru pokarmów, gdyż zarówno zbyt niska masa ciała jak i nadwaga mogą niekorzystnie wpłynąć na płód oraz na samą ciężarną. Kobiety, które przed zajściem w ciążę cechowała niedowaga są bardziej predysponowane do rodzenia dzieci z niską masą urodzeniową, a więc noworodków, u których częstym zjawiskiem jest umieralność okołoporodowa [2]. Kobiety, które miały przed ciążą lub w okresie ciąży nadwagę, lub które były otyłe z większym prawdopodobieństwem narażone są na urodzenie dziecka o większej masie. Wzrasta ponadto ryzyko min. makrosomii płodu, wewnątrzmacicznego obumarcia płodu czy też ukończenie ciąży drogą cięcia cesarskiego [3]. Zaznaczyć należy, że dla kobiety ciężarnej i jej rozwijającego się dziecka niebezpieczne są zarówno ilościowe jaki i jakościowe niedobory żywieniowe. Związki, które powinny znaleźć się w codziennej diecie kobiety planującej ciążę bądź ciężarnej i które są należą do związków niezbędnych to witaminy, na które ilościowe zapotrzebowanie jest niskie ale skutki ich niedoboru mogą być bardzo niebezpieczne. Dobrze zbilansowana dieta powinna pokrywać na nie zapotrzebowanie. Zaznaczyć jednak należy, że w okresie ciąży i laktacji zmienia się zapotrzebowanie na makro i mikroelementy, których właściwa podaż przyczynia się do prawidłowego wewnątrzmacicznego rozwoju i wzrostu płodu jak i zachowania zdrowia kobiety ciężarnej. W wielu przypadkach jednak dieta jest niewystarczająca by pokryć zapotrzebowanie na makro i mikroelementy, należy wówczas rozważyć włączenie suplementacji preparatami multiwitaminowymi [4]. Brak jest jednak jednoznacznych wytycznych dotyczących suplementacji diety w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży, połogu i laktacji. Równowaga w zakresie witamin i mikroelementów pokrywać może przyjmowanie dobrze skomponowanych preparatów multiwitaminowych. Zalecenia Unii Europejskiej sugerują aby każdy aktywny składnik określonego preparatu wywoływał oczekiwany skutek. Stosować się winno dawki wyższe od minimalnych zapobiegawczych oraz minimalnych dawek leczniczych. Ponadto ilość witamin i mikroelementów będących składnikami preparatów multiwitaminowych przeznaczonych dla kobiet ciężarnych i karmiących piersią powinien być dopasowany do normalnej diety, tak aby nie dopuścić do przekroczenia dawek bezpiecznych [4]. Suplementacja witaminowa, szczególnie w okresie ciąży i laktacji winna odbywać się pod nadzorem, za zgodą i na zlecenie Przegląd Lekarski 2015 / 72 / 3 lekarza prowadzącego ciążę. Ogromne znaczenie w dążeniach do poprawy i wzrostu wiedzy w zakresie właściwego odżywiana powinny mieć działania profilaktyczne poprawiające świadomość dotyczącą konsekwencji nieprawidłowości w sposobie żywienia, niedoborów składników odżywczych i ich efektów. Dostrzec można deficyt wiedzy odnośnie wpływu żywienia na przebieg ciąży i rozwój płodu oraz zaniedbania w zakresie sposobu odżywiania się kobiet ciężarnych. Tak więc osoby sprawujące opiekę powinny zdecydowanie wpływać na edukację ciężarnych. Cel pracy Głównym celem badawczym pracy była ocena wpływu suplementacji diety na masę urodzeniową noworodka. Cele szczegółowe pracy:- zbadanie związku między suplementacją witaminową w ciąży a efektami jej stosowania, - określenie zależności między regularnym stosowaniem suplementu diety w ciąży a masą urodzeniową noworodka i pkt w skali Apgar, - ustalenie korelacji między wiekiem respondentek a masą urodzeniową noworodka lub pkt w skali Apgar, - zbadanie zależności między BMI respondentek a masą nowo narodzonego dziecka, - zbadanie związku między schorzeniami przewlekłymi u matki a masą urodzeniową lub pkt w skali Apgar noworodka. Materiał i metody Badania przeprowadzono w Szpitalu Wojewódzkim w Poznaniu w Oddziale Położniczo Ginekologicznym z Pododdziałem Położnictwa, Perinatologii i Rozrodczości. Respondentkami zostało 100 kobiet hospitalizowanych po dokonanym porodzie, zarówno siłami natury jak i porodach operacyjnych w okresie od stycznia 2009 do sierpnia 2010. Była to populacja reprezentatywna, gdyż spełniała warunki dostatecznej liczebności i przypadkowości. Podstawową metoda badawczą wykorzystana w pracy był sondaż diagnostyczny z użyciem techniki ankietowej. Za narzędzie badawcze posłużył kwestionariusz ankiety, który został opracowany dla potrzeb przeanalizowania prezentowanego w niniejszej pracy wpływu suplementacji diety na masę urodzeniowa noworodka. Każda kobieta, która udzielała odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu ankiety, została poinformowana, że udział w badaniu jest dobrowolny i anonimowy, a jego wyniki zostaną wyłącznie wykorzystane w pracy naukowej. Celem kwestionariusza ankiety było sprawdzenie w jaki sposób zmienne niezależne wpływają na zmienną zależną Zmienną zależną wykorzystywaną w pracy jest masa urodzeniowa noworodka. Natomiast zmienne niezależne, które wpływają na masę urodzeniową noworodka to: BMI, opinia kobiety na temat stosowania preparatów multiwitaminowych w ciąży, regularność suplementacji, kryterium wyboru suplementu diety w ciąży, skutki dla matki stosowania suplementu, czas rozpoczęcia suplementacji, okres stosowania suplementacji, stosowanie kwasu foliowego, choroby przewlekłe matki. Problemem badawczym jest wykazanie czy takie czynniki (zmienne niezależne jak BMI, opinia kobiety na temat stosowania preparatów multiwitaminowych w ciąży, regularność suplementacji, kryterium wyboru suplementu diety w ciąży, skutki dla matki stosowania suplementu, czas rozpoczęcia suplementacji, okres stosowania suplementacji, stosowanie kwasu foliowego, choroby przewlekłe matki mogą wpływać na masę urodzeniową noworodka. Dane ankietowe zebrano i uszeregowano w arkuszu kalkulacyjnym Microsoft Excel (2007) i w oparciu o ten program wygenerowano wykresy kołowe i kolumnowe. Analizę statystyczną wykonano przy pomocy oprogramowania StatSoft Statistica v. 8.0 (2008) i w oparciu o nie opracowano wykresy rozkładu wieku oraz obrazujące wyniki analizy testowej. Otrzymane dane w skali interwałowej poddano analizie pod względem normalności rozkładu przy pomocy testu Shapiro-Wilka. W przypadku normalności rozkładu (wiek, masa urodzeniowa), stosowano parametryczne metody analizy. W przypadku danych, których rozkład odbiegał od normalnego jak również dla danych wyrażonych w skali porządkowej, stosowano nieparametryczne analizy statystyczne. Różnice między dwiema grupami analizowano przy pomocy parametrycznego testu T-Studenta dla zmiennych niepowiązanych lub jego nieparametrycznego odpowiednika testu sumy rang U-Manna Whitney a (najmocniejszego testu nieparametrycznego), opartego o medianę. Do analizy związków między zmiennymi wyrażonymi w skali nominalnej stosowano test chi-kwadrat Pearsona. Korelacje, związki między zmiennymi analizowano przy pomocy parametrycznego współczynnika r Pearsona lub jego nieparametrycznego odpowiednika współczynnika rang Spearmana. We wszystkich analizach przyjmowano poziom p < 0,05 jako istotny statystycznie. Opis badanej grupy Badaniu ankietowemu poddano grupę 100 kobiet. Średni wiek ankietowanych wynosił 29 lat. Na podstawie podanego wzrostu i wagi wyliczono współczynnik Body Mass Index (BMI) wg wzoru: Średni BMI ankietowanych wynosił 25,75, a więc wedle wytycznych WHO mieścił się w granicach umiarkowanej otyłości. W ankietowanej grupie kobiet nie znalazły się kobiety z niedowagą. BMI 47% kobiet mieścił się w normie, podczas gdy kobiety z otyłością I stopnia stanowiły 5%, a II stopnia 3% całej badanej grupy. Większość ankietowanych mieszkała na wsi i posiadała wykształcenie wyższe. Żadna z ankietowanych nie posiadała tylko wykształcenia podstawowego. Niemal połowa ankietowanych określiła swoją sytuację materialną jako średnią. Żadna z ankietowanych nie znajdowała się w bardzo złej sytuacji materialnej Wyniki 107
Dla ankietowanych kobiet podstawowym źródłem wiedzy o prawidłowej diecie w ciąży był Internet oraz lekarz-ginekolog. W najmniejszym stopniu natomiast pozostały personel medyczny (Ryc. 1). Zdecydowana większość kobiet (96%) stosowała dietę tradycyjną, zaledwie 3% dietę wegetariańską, a 1% dietę śródziemnomorską (bezmięsną poza owocami morza oraz rybami). Żadna z ankietowanych nie stosowała diety wegańskiej. Zdecydowana większość ankietowanych zauważa związek diety w ciąży i prawidłowości w rozwoju płodu. Przeszło 85% uważa, że dietę w ciąży należy suplementować, a 99% stosowało suplementację (w tym 73% regularnie). Większość uważa również, że stosowanie suplementów diety należy skonsultować z lekarzem prowadzącym ciąże, czego dokonało 86% ankietowanych kobiet. Opinia lekarza była najważniejszym kryterium wyboru suplementu diety w ciąży dla ankietowanych kobiet. Dodatkową rolę pełniły cena, skład preparatu oraz opinie w Internecie. Reklama stanowiła najrzadsze kryterium wyboru suplementu diety w ciąży (2%). Dwadzieścia dwa procent ankietowanych kobiet zauważyła uboczne skutki działania przyjmowanych suplementów diety w ciąży. Do najczęściej obserwowanych należały: zaparcia (25,9%), nudności oraz ból żołądka. Z kolei 33% ankietowanych kobiet zaobserwowała pozytywne efekty przyjmowanych suplementów diety. Do najczęściej wymienianych należała poprawa stanu skóry, włosów oraz paznokci oraz lepsze samopoczucie. Ankietowane kobiety zaczynały przyjmować suplementy diety, w różnych okresie od rozpoczęcia ciąży. Najwięcej kobiet rozpoczynało przyjmowanie w 8 tygodniu ciąży. Do 10 tygodnia włącznie suplementy diety zaczynało przyjmować 64% z ankietowanych. Przed zajściem w ciążę kwas foliowy przyjmowało 44% ankietowanych. Natomiast po zajściu w ciążę przyjmowało go już 89% kobiet. Średnia masa urodzeniowa noworodka w grupie ankietowanych kobiet wynosiła 3532g. Punktacja Apgar wahała się od 8 do 10. Analiza statystyczna testowa Analizowano czy na udzielane odpowiedzi dot. różnych aspektów suplementacji diety w ciąży mają wpływ wiek, miejsce zamieszkania, wykształcenie, sytuacja materialna, indeks BMI. Z analizy testowej wyłączono różnice w odpowiedzi na pytanie o wpływ diety na rozwój płodu oraz pytanie o stosowanie suplementacji w ciąży, ponieważ odpowiednio 94% i 99% ankietowanych kobiet udzieliło odpowiedzi twierdzącej. Różnice zaobserwowano jedynie dla konsultowania stosowanego suplementu diety z lekarzem prowadzącym ciąże w zależności od wykształcenia kobiet. Ankietowane o wykształceniu wyższym najczęściej konsultowały stosowanie preparatu suplementującego dietę z lekarzem prowadzącym ciążę. Największą częstość braku konsultacji zaobserwowano u kobiet z wykształceniem zawodowym. Rycina. 1 Źródło wiedzy o prawidłowej diecie w ciąży dla ankietowanej grupy kobiet. Source of knowledge about proper diet for pregnant women surveyed group. Rycina 2 Zależność masy urodzeniowej od tygodnia ciąży, w którym rozpoczęto suplementację. The relationship between birth weight and week of pregnancy in which supplementation started. Analizowano czy wiek kobiet, ich sytuacja materialna, miejsce zamieszkania i posiadane wykształcenie mógł mieć wpływ na kryterium wyboru suplementu diety. Z analizy wyłączono reklamę, ze względu na zbyt niską liczebność wskazań (2%). Kobiety w gorszej sytuacji materialnej częściej kierowały się ceną preparatu. Wiek, wykształcenie i miejsce zamieszkania nie miało wpływu na kryterium wyboru suplementu diety w ciąży. Analizowano czy wiek lub BMI ankietowanych kobiet mógł mieć wpływ na występowanie skutków ubocznych lub pozytywnych efektów suplementów diety. Nie zaobserwowano jakichkolwiek zależności statystycznych. Analizowano czy stosowanie regularne suplementów diety i konsultowanie wybranego suplementu diety z lekarzem prowadzącym ciąże mogło mieć wpływ na masę urodzeniową dziecka i uzyskaną punktację Apgar. Kobiety, które stosowały regularną suplementację rodziły dzieci o wyższej masie-średnio o 274,5g. Powyższe zachowania nie miały wpływu na uzyskaną punktację Apgar. Analizowano czy przyjmowanie kwasu foliowego miało wpływ na masę urodzeniową i punktację Apgar (Tab. 8). Kobiety, które zaczynały brać kwas foliowy przed zajściem w ciążę, rodziły dzieci o większej masie urodzeniowej średnio o 209g. Dodatkowo analizowano czy istnieją korelację między wiekiem, BMI oraz a masą urodzeniową lub punktacją Apgar (korelacje r Pearsona/korelacje Spearmana). Nie wykazano żadnych istotnych statystycznie zależności (we wszystkich przypadkach p>0,05). Sprawdzono czy kobiety, u których występowało schorzenie przewlekłe rodziły dzieci z inną masą urodzeniową (test T-Studenta) lub punktacją Apgar (test U Manna Whitneya) niż kobiety nie chorujące przewlekle. Nie wykazano jakichkolwiek różnic (w obu przypadkach p>0,05). Skorelowano również masę urodzeniową noworodka z czasem rozpoczęcia przyjmowania suplementu diety. Wykazano statystycznie istotną, ujemną, korelację (Rs=-0,3, p<0,05). Im wcześniej rozpoczynano suplementację diety w ciąży tym wyższą masę urodzeniową osiągały noworodki (Ryc. 2). 108 K. Tomaszewska i wsp.
Omówienie Publikacje w literaturze medycznej coraz częściej dostarczają informacji dotyczących suplementowania diety kobiet ciężarnych i związkiem tego zjawiska z urodzeniową masą ciała noworodków. Prowadzone badania dostarczają coraz nowszej wiedzy o wpływie szeroko rozumianej diety jaką stosuje kobieta spodziewająca się dziecka na dobrostan płodu. Nieprawidłowe żywienie w okresie ciąży skutkować może wieloma komplikacjami do których niewątpliwie należy niska masa urodzeniowa dziecka. Podczas ciąży wzrasta zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze, które warunkują prawidłowy rozwój tkanek matki i dziecka. Do tej pory nie opracowano zestawu składników pokarmowych, które w pełni pokrywałyby zapotrzebowanie energetyczne kobiety w przebiegu ciąży. Łoś Kuczera i Szmugiel twierdzą, że zapotrzebowanie na energię w okresie ciąży wzrasta do drugiej połowy ciąży do 2800 kcal. Innego zdania są Goncarzewicz i Socha [5]. Zalecają oni zużycie energii w pierwszym trymestrze ciąży o 9 kcal, zaś w drugim trymestrze o 84 kcal, a w trzecim o 216 kcal. W wielu publikacjach, których tematem jest odżywianie kobiet ciężarnych zwraca się uwagę, że najbardziej popularnym błędem jest zbyt niedostateczna ilość spożywanych przez nie posiłków [5]. Niewątpliwie jednym z ważniejszych czynników, mających wpływ na przebieg i rozwój ciąży jest odżywianie i stan odżywienia ciężarnej kobiety. Istnieją kraje, w których niedożywienie zaliczyć można do problemów populacyjnych, a poprzez poprawę diety kobiety doprowadzić można do poprawy stanu odżywienia płodu i noworodka. Według badań przeprowadzonych w Instytucie Matki i Dziecka w Warszawie, prowadzonych w ramach programu rządowego poświęconego sytuacji okołoporodowej na grupie 28152 ciężarnych stwierdzono, że ryzyko porodu przedwczesnego, a także małej masy urodzeniowej noworodka wzrasta dwukrotnie u kobiet, które charakteryzują się za małym przyrostem masy ciała w czasie ciąży i zbyt niskim BMI przed zajściem w ciążę [6]. Wyniki badań własnych wskazują, że średni poziom BMI ankietowanych kobiet wynosił 25,75, a więc wedle wytycznych WHO mieścił się w granicach umiarkowanej otyłości. 47% respondentek charakteryzowała prawidłowa masa ciała. kobiety z otyłością I stopnia stanowiły 5%, zaś z otyłością II stopnia 3% badanej grupy. Nie wykazano istotnych korelacji między BMI matki a masą urodzeniową lub pkt. w skali Apgar. W badaniach przeprowadzonych w Oddziale Ginekologiczno-Położniczym Szpitala Ogólnego w Bielsku Białej wykazano, że masa urodzeniowa noworodków otyłych kobiet jest większa średnio o 300g., ponadto w ocenie punktacji Apgar stwierdzono więcej noworodków urodzonych w stanie średnim. Wiele przeprowadzonych badań ukazuje, że otyłość lub zbyt duży przyrost masy ciała w czasie ciąży jest ściśle skorelowany z występowaniem makrosomii u płodu. W badaniach własnych uczestniczyło 100 kobiet w wieku od 19 do 37 roku życia. Najliczniejszą grupę wiekową stanowiły kobiety od 28 do 33 roku życia. W literaturze przedmiotu dostrzec można związek między stanem cywilnym przyszłej matki a przebiegiem ciąży i rozwojem płodu. Według Skałby i wsp. [7] kobiety nie będące w związku małżeńskim, częściej rodzą przed upływem 37 tygodnia ciąży oraz dzieci z niską masą urodzeniową w porównaniu do kobiet zamężnych. Powikłania te dotyczą także kobiet z wykształceniem podstawowym i niskim statusem materialnym (Michałowicz i wsp., Hanke, Grzesiak, Klimek) [7,8]. Żadna z ankietowanych w badaniach własnych nie podała takiego wykształcenia, zaś niemal połowa określiła swoją sytuację materialną jako średnią. Badania własne wykazały także, że zdecydowana większość kobiet, bo aż 96% stosowała dietę tradycyjną, zaledwie 3% dietę wegetariańską i tylko 1% śródziemnomorską (bezmięsną poza owocami morza oraz rybami). Świadczyć to może o trosce ciężarnych o prawidłowy rozwój i dobrostan płodu. Rozmowy z pacjentkami sugerowały, że w ciąży część z nich zmieniła swoje nawyki żywieniowe i zaczęło jeść mięso. Według badań przeprowadzonych w Krakowie z ramienia Zakładu Higieny i Edukacji, Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego (Stachowska-Gąsior) [9] wykazano, że wraz z zaawansowaniem ciąży wzrastała ilość spożywanego przez nie białka. Ponadto zauważono, że czynnikami redukującymi prawdopodobieństwo wystąpienia niskiej masy urodzeniowej noworodka jest oprócz średniej podaży białka w spożywanym pokarmie na poziomie zgodnym z sugerowanymi normami dla ciężarnych także wzrost w poszczególnych trymestrach ciąży ilości spożywanego przez nie białka. Dostrzeżono także, że wysoki związek pomiędzy procentowym udziałem białka w realizowaniu energetycznego zapotrzebowania ciężarnej a masą noworodka zmniejsza się wraz z rozwojem ciąży [10]. Badania własne analizowały, czy regularne stosowanie suplementów diety i konsultowanie wybranego suplementu diety z lekarzem prowadzącym ciążę mogły mieć wpływ na masę urodzeniową dziecka i uzyskaną punktację w skali Apgar. Wykazano, że kobiety stosujące regularnie w ciąży preparaty multiwitaminowe rodziły dzieci o wyższej masie średnio o 274,5 g., nie dostrzeżono jednak wpływu na punktację w skali Apgar. Podobne wnioski dostrzec można w badaniach analizujących działanie jednego z preparatów dla kobiet ciężarnych Elevitu Pronatal [11]. Ten multiwitaminowy preparat może zmniejszyć ryzyko wystąpienia niskiej wagi urodzeniowej do 50%, jak i również zmniejszyć ryzyko wystąpienia porodu przedwczesnego. Istnieją badania wykazujące, ze zawarte w preparatach witaminowych. magnez, cynk, wapń, miedź redukują ryzyko małej masy urodzeniowej u noworodka [12,13]. Istotnym wydaje się fakt, że co dziesiąta kobieta w wieku rozrodczym jest narażona na niedokrwistość z niedoboru żelaza. Źródła podają, że pod koniec ciąży u 85% kobiet następuje wyczerpanie zapasów żelaza (Kuś, Kazimierak i wsp.) [14]. Z badań własnych wynika, że oprócz preparatu witaminowego 16% ankietowanych suplementowało dietę preparatem żelaza Bioferem Prolong., 13% Hemoferem F, 8% Tardyferonem, 3% Sorbiferem, zaś 1% Pregnoferem. Istnieje prawdopodobieństwo, że niedobór żelaza zwiększa ryzyko małej masy urodzeniowej noworodka i porodu przedwczesnego. Badania kliniczne wykazały, że suplementacja żelazem wywiera korzystny wpływ na masę urodzeniową dziecka [14,15]. Wyniki niektórych badań sugerują, że zbyt niskie spożycie kwasu foliowego ma wpływ na wzrost występowania niskiej masy urodzeniowej noworodka [16].W badaniach własnych analizowano, czy przyjmowanie kwasu foliowego miało wpływ na masę urodzeniową i dobrostan płodu pkt. w skali Apgar. Wykazano, że kobiety które zaczynały brać kwas foliowy przed zajściem w ciążę rodziły dzieci o większej masie urodzeniowej średnio o 209 g. Wykazano ponadto, że im szybciej zostanie wdrożona suplementacja diety preparatem multiwitaminowym u kobiety ciężarnej, tym wyższa jest masa urodzeniowa dziecka. W badaniach własnych nie wykazano istotnych statystycznie zależności między wiekiem czy chorobami przewlekłymi u ankietowanych kobiet a masą noworodka. Wnioski Lekarz ginekolog, Internet oraz rodzina są najważniejszymi źródłami wiedzy o prawidłowej diecie w ciąży dla ankietowanych kobiet. Większość kobiet zdaje sobie sprawę, że dieta ma wpływ na rozwój płodu i powinna być suplementowana, a wybór preparatu powinien być skonsultowany z lekarzem prowadzącym ciążę. Kobiety z wyższym wykształceniem częściej konsultują preparat z lekarzem prowadzącym ciążę. Najważniejszą rolę w wyborze suplementu diety w ciąży odgrywa lekarz-ginekolog. Pomocniczy wpływ na wybór preparatu ma również jego skład, a dla kobiet w gorszej sytuacji materialnej jego cena. Suplementacja diety w ciąży u części kobiet może wywoływać niepożądane skutki uboczne pośród których najczęściej wymieniano zaparcia oraz nudności. Stosowanie suplementacji diety w ciąży wywołuje zauważalne pozytywne efekty u części kobiet, z których najczęściej wymieniano poprawę stanu skóry, włosów i paznokci. Do najczęściej stosowanych preparatów należą Prenatal oraz Femibion. Przyjmowanie kwasu foliowego przed zajściem w ciążę oraz regularna suplementacja diety w trakcie ciąży zwiększa szansę na większą masę urodzeniową dziecka. Im szybciej suplementowana jest dieta w ciąży tym większa masa urodzeniowa noworodka. Piśmiennictwo 1. Szostak Węgierek D: Wpływ żywienia kobiety ciężarnej na przebieg ciąży i stanu zdrowia dziecka. Medycyna na Świecie, 1996; 3: 42 44. 2. Szpanowska Wohn A: Wpływ żywienia i stanu odżywienia kobiety na przebieg ciąży. Probl Hig. 2000; 69: 71-77. 3. Kanadys M, Oleszczuk J: Otyłość jako położniczy czynnik ryzyka. Gin Pol. 1999; 70: 465-471. 4. Pisarski T (red.): Położnictwo i ginekologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1996. 5. Grotkowska-Chrapan J: Udział położnej w pierwotnej i wtórnej profilaktyce występowania porodów przedwczesnych. Ann Acad Med Siles. 2005; 59: 332-337. Przegląd Lekarski 2015 / 72 / 3 109
6. Borkowski W, Mieliniuk H: Poród przedwczesny a przyrost masy ciała w ciąży w połączeniu z masą ciała przed ciążą. Przegl Epidemiol. 2007; 61: 577-584. 7. Anholcer A, Bręborowicz GH, Skręt A, Wilczyński J, Dębniak B, Radoch Z, Fischer: Wybrane społeczno-medyczne czynniki ryzyka porodu przedwczesnego. Klin Perinat Gin. 2003; 39: 54-57. 8. Kubicki J: Zespół wewnątrzmacicznej hipotrofii płodowej. Nowa Medycyna-Ginekologia 1999; 7: 6. 9. Ostachowska-Gasior A: Podaż białka w diecie kobiet ciężarnych o prawidłowym i nieprawidłowym stanie odżywienia przed ciążą a masa ciała noworodków. Probl Hig Epidemiol. 2008; 89: 537-542. 10. Cuco G, Aria V, Iranko R, Vila J, Pietro MT, Fernandez-Ballart J: Association of maternal protein intake before conception and throughout pregnancy with birth weight. Acta Obstet Gynecol Scand. 2006; 85: 413-421. 11. Marianowski L: Zapotrzebowanie na witaminy w okresie ciąży. Gin Pol. 2003; 74: 1481-1486. 12. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego na temat suplementacji kobiet ciężarnych i karmiących w zakresie witamin i mikroelementów. Gin Pol. 2010; 81: 144-148. 13. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie suplementacji witamin i mikroelementów podczas ciąży. Gin Pol. 2011; 82: 550-553. 14. Kuś E, Kaźmierak W, Świerczewski A, Karowicz- Bilińska A, Kowalska-Koprek U, Berner-Trąbska M: Niedokrwistość ciężarnych jako czynnik porodu przedwczesnego i hypotrofii płodu. Klin Perinat Gin. 2006; 42: 62-64. 15. Kubik P, Leibschang J, Kowalska B, Laskowska- Klita T, Stanisławska A. i wsp: Badanie gospodarki żelazem u kobiet w przebiegu ciąży niepowikłanej oraz we krwi pępowinowej ich dzieci. Gin Pol. 2010; 81: 358-363. 16. Cieślik E, Gębusia A: Skutki niedostatecznej podaży kwasu foliowego ze szczególnym uwzględnieniem dla kobiet w wieku rozrodczym. Hygeia Public Health 2011; 46: 431-436. 110 K. Tomaszewska i wsp.