ZIDENTYFIKOWANIE BRANŻ KLUCZOWYCH DLA ROZWOJU WIELKOPOLSKI. Raport z badań

ZIDENTYFIKOWANIE BRANŻ KLUCZOWYCH DLA ROZWOJU WIELKOPOLSKI Raport z badań Poznań, 15 grudnia 2008

SPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 4 1. METODOLOGIA BADANIA... 5 1.1 Cel i przedmiot badania... 5 1.2 Etapy badania i sposób ich realizacji... 6 1.2.1 Etap I diagnoza A... 6 1.2.2 Etap III weryfikacja (badanie eksperckie)... 7 2. ANALIZA WYNIKÓW PIERWSZEGO KOMPONENTU BADANIA DIAGNOSTYCZNEGO...13 2.1.1 Współczynnik lokalizacji (location quotient)...13 2.1.2 Analiza przesunięć udziałów (shift share analysis)...26 3. ANALIZA WYNIKÓW DRUGIEGO KOMPONENTU BADANIA DIAGNOSTYCZNEGO...42 3.1 Dokumenty strategiczne...42 3.2 Wyniki innych badań...43 4. ANALIZA WYNIKÓW BADANIA WERYFIKACYJNEGO (BADANIA EKSPERCKIEGO)...45 4.1 Wielowymiarowa charakterystyka wybranych branż...45 4.1.1 Rolnictwo...45 4.1.2 Budownictwo...47 4.1.3 Finanse i ubezpieczenia...49 4.1.4 Handel i naprawy...52 4.1.5 Produkcja artykułów spożywczych i napojów...53 4.1.6 Produkcja pojazdów mechanicznych...55 4.1.7 Produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz mebli...58 4.1.8 Produkcja maszyn i aparatury elektrycznej...60 4.2 Ocena zmienności sytuacji wybranych branż w Wielkopolsce...62 4.3 Znaczenie wybranych branż w gospodarce regionalnej w województwie wielkopolskim...65 4.4 Bariery uczynienia wybranych branż kluczowymi dla rozwoju województwa wielkopolskiego...69 4.5 Identyfikacja branży kluczowej dla rozwoju województwa wielkopolskiego...73 4.5.1 Wybór branży kluczowej...73 4.5.2 Uzasadnienia wyboru branży kluczowej...74 4.6 Procesy, mechanizmy i czynniki kształtujące rozwój wybranych branż...77 4.7 Rekomendacje dla działań samorządu województwa wielkopolskiego mających na celu wspieranie rozwoju wybranych branż...80 5. SPIS WYKRESÓW...85 6. SPIS TABEL...86 2

7. SPIS SCHEMATÓW...87 8. FORMULARZ ANKIETY POCZTOWEJ...88 9. WYNIKI ANALIZY SHIFT SHARE I LQ, 2003-2007...93 3

WPROWADZENIE Niniejszy raport został przygotowany w oparciu o wyniki badań przeprowadzonych na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego w ramach projektu Regionalne Sieci Innowacji i Promocja Innowacji w Regionie współfinansowanego przez Unię Europejską. Badanie zostało przeprowadzone w okresie listopad-grudzień 2008 przez konsorcjum firm: Dea Konsulting oraz Pracownia Badań i Doradztwa Re-Source. Struktura opracowania jest następująca. W pierwszej części przedstawiono metodologię charakteryzując przedmiot i cel badania oraz prezentując przebieg poszczególnych jego etapów. W tej części raportu zawarto również informacje na temat przebiegu badania eksperckiego. Zasadniczą część raportu stanowią rozdziały trzy kolejne rozdziały, w których przedstawiono wyniki trzech etapów badań: diagnozy prowadzonej w oparciu o analizę statystyczną danych zastanych pochodzących z zasobów Polskiej Statystyki Publicznej, diagnozy prowadzonej w oparciu o analizę desk research, weryfikacji wyników badania diagnostycznego przeprowadzonej w ramach badania eksperckiego. Do raportu załączone zostało narzędzie badawcze formularz ankiety pocztowej wykorzystany na etapie badania eksperckiego oraz zestawienia tabelaryczne dotyczące pierwszego komponentu części diagnostycznej. Całość opracowania zamykają spisy wykresów, tabel oraz schematów zawartych w niniejszym raporcie. 4

1. METODOLOGIA BADANIA W niniejszej części raportu szczegółowo przedstawiono metodologię przeprowadzonego badania. Jej opis otwiera prezentacja celu i przedmiotu badania, natomiast w dalszej części scharakteryzowano poszczególne etapy badania. 1.1 Cel i przedmiot badania Głównym celem badania jest zidentyfikowanie branż gospodarki regionalnej o dużym potencjale rozwoju, które uznać można za kluczowe dla rozwoju województwa wielkopolskiego oraz opracowanie rekomendacji dotyczących działań, jakie powinien podejmować Samorząd Województwa Wielkopolskiego, aby wspierać rozwój tych branż. Poniższy schemat prezentuje koncepcję metodologiczną zrealizowanego badania, w tym komponenty i etapy badania, ich cele szczegółowe, źródła informacji, metody badawcze oraz techniki (metody) analityczne. 5

Schemat 1. Metodologia badania schemat badawczo-analityczny SCHEMAT BADAWCZO-ANALITYCZNY Komponent Etap Cel Źródło informacji Metoda badania Metoda analizy diagnoza A I Identyfikacja kluczowych branż gospodarki regionalnej, w tym branż o największym potencjale rozwojowym Charakterystyka porównawcza względem obszaru referencyjnego (inne województwa, kraj) Dane statystyki publicznej pochodzące z badania sektora przedsiębiorstw Badanie wtórne (analiza danych zastanych) Kategoryzacja wizualna Analiza przesunięć udziałów (shift-share) Wskaźnik lokalizacji (location quotient) diagnoza B II Pogłębienie, uzupełnienie uzyskanych wyników badań i analiz własnych Ocena spójności wyników analiz przeprowadzonych w fazie diagnozy A z wnioskami dot. potencjału poszczególnych branż zawartymi w regionalnych dokumentach strategicznych Regionalne (ogólne i sektorowe) dokumenty strategiczne (część diagnostyczna) Ew. wyniki innych badań oraz analiz dot. problematyki badania Desk research Web research Analiza tekstu weryfikacja III Weryfikacja selekcji kluczowych branż Identyfikacja kluczowych aktorów i organizacji (baza danych) Stworzenie listy rekomendacji dot. sposobów wspierania branż kluczowych Budowanie konsensusu społecznego w środowisku ekspertów Opinie kluczowych informatorów - ekspertów i przedstawicieli podmiotów istotnych ze względu na problematykę badania i kluczowe branże Metoda sędziów niezależnych - badanie pierwotne z zastosowaniem techniki ankiety internetowej i/lub pocztowej Statystyki opisowe Testy statystyczne Analiza jakościowa Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań 1.2 Etapy badania i sposób ich realizacji 1.2.1 Etap I diagnoza A W ramach analizy gospodarki regionalnej mającej na celu wskazanie kluczowych ze względu na ich potencjał rozwojowy branż, zastosowane zostały dwie metody analityczne opierające się na badaniu wtórnym polegającym na analizie danych zastanych pochodzących ze źródeł statystyki publicznej (dane dot. sektora przedsiębiorstw): a) równanie (wskaźnik) lokalizacji (location quotient) b) analiza przesunięć udziałów (shift-share analysis) 6

Analizie zostały poddane następujące zmienne: a) liczba podmiotów gospodarki narodowej (ogółem i/ lub w sektorze prywatnym) prowadzących działalność w poszczególnych branżach (sekcjach Polskiej Klasyfikacji Działalności PKD/działów przemysłu) b) liczba pracujących w gospodarce narodowej według branż (sekcji PKD i/lub sektorów ekonomicznych) c) produkcja sprzedana przemysłu według działów Dane statystyczne były analizowane dla poziomu województwa oraz obszaru referencyjnego Polski. Zakres czasowy analizy obejmował będzie ostatni rok, dla którego są dostępne dane (2007) oraz w przypadku analizy dynamiki - okres 5 i 10 lat poprzedzających (od 1998 / 2003 roku). 1.2.2 Etap III weryfikacja (badanie eksperckie) Zgodnie z metodologią przedstawioną na schemacie nr 1 w ramach niniejszego komponentu przeprowadzone zostało badanie pierwotne metodą sędziów niezależnych, w ramach którego pozyskano informacje od kluczowych regionalnych informatorów. 1.2.2.1 Zbiorowość badana Zbiorowością badaną w ramach realizowanych badań byli tzw. kluczowi informatorzy, tj. osoby dysponujące pogłębioną i szczegółową wiedzą dotyczącą problematyki badania i branż zidentyfikowanych jako kluczowe w toku diagnozy A oraz diagnozy B. W szczególności byli to pracownicy naukowi wielkopolskich uczelni, do udziału w badaniu zaproszeni jednak także zostali przedstawiciele instytucji otoczenia biznesu, pracownicy instytutów badawczych oraz osoby reprezentujące gospodarcze (lub zajmujące się rozwojem) departamenty urzędów szczebla powiatowego. Powyższy wybór badanej zbiorowości jest wysoce adekwatny ze względu na ogólne cele badania, którymi są: identyfikacja kluczowych branż oraz wskazanie rekomendacji dotyczących sposobów i form wspierania ich rozwoju. Do udzielenia rzetelnej odpowiedzi na pytania związane z tak określonymi celami badania niezbędna jest określona wiedza ekspercka, która w pewien sposób przecinając specyfikę poszczególnych branż pozwala na dokonywanie porównań pomiędzy nimi, a tym samym ich hierarchizowanie ze względu na wyróżnione wymiary. 1.2.2.2 Dobór próby W ramach realizowanych badań zastosowany został dobór celowy. Wynika to z faktu, iż tylko dobór celowy gwarantuje, że do udziału w badaniu dobierani są respondenci o określonym poziomie wiedzy na temat badanych zjawisk i procesów. Dobór celowy przeprowadzono w oparciu następujące kryteria: 1. związek z woj. wielkopolskim (respondent powinien być mieszkańcem regionu lub reprezentować instytucję działającą na terenie województwa), 2a. specjalizacja w branży, która w fazie diagnozy uznana zostanie za kluczowa dla rozwoju woj. wielkopolskiego lub generalna wiedza na temat rozwoju lub 2b. generalna wiedza na temat gospodarki regionalnej i województwa potwierdzona np. publikacjami na ten temat, działalnością w ramach swojej macierzystej instytucji, angażowaniem się w formalne i nieformalne inicjatywy zorientowane na badanie lub wspieranie gospodarki województwa wielkopolskiego (np. członkostwo w Radzie ds. Innowacji). 7

Zastosowany w badaniu dobór celowy, w przeciwieństwie do doboru losowego, nie gwarantuje reprezentatywności uzyskanych wyników badań. Jednak brak owej reprezentatywności nie może być traktowany w przypadku niniejszego badania jako ich niedostatek. Celu proponowanych badań nie stanowiło bowiem pozyskanie opinii mających walor reprezentatywności, ale raczej uzyskanie opinii mających charakter ekspercki, a więc siłą rzeczy ekskluzywnych i ograniczonych do relatywnie wąskiej grupy osób. Zastosowanie doboru celowego pozwoliło więc na dotarcie do tych osób, których informacyjny wkład w prowadzone badania był największy. 1.2.2.3 Technika badawcza Badanie eksperckie zrealizowano z wykorzystaniem techniki ankiety pocztowej, wysyłanej drogą elektroniczną i wypełnianą samodzielnie przez respondenta. Wybór komunikacji drogą elektroniczną jako sposobu dotarcia do respondentów podyktowany był tym, że osoby, które zaklasyfikowano do udział w badaniu w charakterze respondentów ze względu na zajmowane stanowiska/pełnione funkcje mają powszechny dostęp do sieci Internet, korzystają z niego w ramach pracy zawodowej i dysponują sprzętem komputerowym pozwalającym wypełnić i odesłać ankietę (co ważne bez konieczności generowania dodatkowych kosztów mogących niekorzystnie wpływać na wskaźnik response rate, tj. poziom zwrotów wypełnionych ankiet). Na potrzeby realizacji badania techniką ankiety internetowej opracowane zostało narzędzie badawcze formularz ankiety pocztowej, którego zawartość merytoryczna odpowiadała problematyce badania określonej poprzez sformułowane pytania badawcze (formularz ankiety stanowi załącznik do niniejszego raportu). 1.2.2.4 Problematyka badania Proponowana problematyka badania eksperckiego obejmowała zagadnienia przedstawione na poniższym schemacie i dotyczyła tych branż, które w wyniku analiz przeprowadzonych w ramach obu komponentów badania eksperckiego zostały uznane za branże kluczowe dla rozwoju woj. wielkopolskiego. 8

Schemat 2. Problematyka badania eksperckiego PROBLEMATYKA BADANIA OCENA PRZEBIEGU ZMIAN W POSZCZEGÓLNYCH BRANŻACH W CIĄGU OSTATNICH 10 LAT OCENA AKTUALNEGO ZNACZENIA DANEJ BRANŻY DLA ROZWOJU WOJ. WIELKOPOLSKIEGO, JEJ PRIORYTETOWOŚCI ORAZ SZANS ROZWOJU, W TYM PRAWDOPODOBIEŃSTWA DYNAMICZNEGO ROZWOJU DANEJ BRANŻY W PERSPEKTYWIE 10-15 LAT OPINIA NT. POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW BARIER ROZWOJU DANEJ BRANŻY OCENA POSZCZEGÓLNYCH BRANŻ W ODNIESIENIU DO TAKICH WYMIARÓW JAK: UDZIAŁ W TWORZENIU MIEJSC PRACY, JAKOŚĆ ZASOBÓW LUDZKICH, POTENCJAŁ ZWIĄZANY Z MOŻLIWOŚCIĄ PRZYCIĄGNIĘCIA INWESTORÓW, MOŻLIWOŚĆ WYKORZYSTANIA TECHNOLOGII INNOWACYJNYCH IDENTYFIKACJA BRANŻ REKOMENDOWANYCH JAKO OPTYMALNE BRANŻE ROZWOJOWE DLA WOJ. WIELKOPOLSKIEGO WRAZ Z IDENTYFIKACJĄ PROCESÓW, MECHANIZMÓW ORAZ CZYNNIKÓW KSZTAŁTUJĄCYCH ICH ROZWÓJ POSTULATY I OCZEKIWANIA DOTYCZĄCE DZIAŁAŃ SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO MAJĄCYCH NA CELU WSPIERANIE BRANŻ KLUCZOWYCH Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań 1.2.2.5 Informacje o przebiegu badania Badanie realizowane było w okresie od 27 listopada do 14 grudnia 2008. Faktyczny okres realizacji badania został wydłużony względem pierwotnie zaplanowanego czasu na zbieranie danych, który wynosił 13 dni. Wydłużenie czasu realizacji badania wynikało z chęci maksymalizacji poziomu responsywności i zwiększenia liczby otrzymanych ankiet. Korekta harmonogramu w zakresie okresu realizacji badania była w dużej mierze spowodowana tym, że większa część czasu przeznaczona na realizację badania eksperckiego przypadła w momencie, gdy w Poznaniu odbywała się Konferencja Klimatyczna ONZ. W związku z tym przedsięwzięciem część poznańskich uczelni (a siłą rzeczy w grupie badanych ekspertów znaczny udział mieli właśnie pracownicy szkół wyższych z Poznania, który stanowi najważniejszy ośrodek akademicki Wielkopolski) zawiesiła działalność dydaktyczną, co również obniżyło aktywność pracowników naukowych, a niekiedy także sprawiło, że w tym okresie wyjechali oni z Poznania. W rezultacie, wydłużeniu uległ czas reakcji na prowadzoną przez wykonawcę badania korespondencję z ekspertami. Uwzględniając fakt, iż w przypadku ankiety pocztowej w praktyce badawczej właściwie nie zdarza się, by wszyscy respondenci wypełnili i odesłali ankietę, poza wydłużeniem okresu realizacji badania, zastosowano także inne techniki zwiększania responsywności. Spośród zastosowanych technik zwiększania responsywności wskazać należy przede wszystkim na: 9

zaprojektowanie formularza ankiety zarówno pod względem merytorycznym i edycyjnym w sposób optymalizujący proces jego wypełniania, wysyłka (wraz z ankietą) oficjalnego listu z UMWW informującego o prowadzonych badaniach oraz ich celu, zapewnienie osobom biorącym udział w badaniu określonych korzyści wynikających z wzięcia w nim udziału (korzyści praktyczne otrzymanie gotowej wersji raportu; korzyści natury psychologicznej zwiększenie poczucia wpływu ekspertów na działania podejmowane przez decydentów reprezentujących samorząd województwa). Spośród technik zwiększania responsywności planowanych na etapie projektowania zrezygnowano z nawiązywania kontaktu telefonicznego z uczestnikami badania. Wynikało to z faktu, iż w większości przypadków nawiązanie kontaktu telefonicznego w miejscu pracy respondenta okazywało się być bardzo trudne, co oznacza, że konieczność nawiązania takiego kontaktu przed wysłaniem ankiety znacznie opóźniałaby wysyłkę, a tym samym skracała czas dany respondentowi na wypełnienie ankiety. Uwzględniając specyfikę respondentów biorących udział w badaniu taka technika zwiększania responsywności mogłaby w efekcie doprowadzić do zmniejszenia wskaźnika response rate. Procedura realizacji badania wyglądała więc następująco: w rezultacie analizy Web research skonstruowana zostaje baza ekspertów wraz z danymi kontaktowymi, na adres poczty elektronicznej eksperta przesyłana była ankieta, wraz z sygnowanym przez przedstawiciela Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego listem przewodnim zawierającym informację o prowadzonym badaniu, w sytuacji braku odpowiedzi w czasie założonym na wypełnienie i odesłanie ankiety powyższy krok był powtarzany, po otrzymaniu wypełnionej ankiety na zwrotny adres poczty elektronicznej przesyłano podziękowanie za wypełnienie i odesłanie ankiety wraz z informacją o tym, że po zakończeniu badania respondent otrzyma ostateczną wersję raportu, treść odpowiedzi zawartych w ankiecie była wprowadzona do bazy danych. Ostatecznie otrzymano ankietę od 49 ekspertów, co przy uwzględnieniu liczebności operatu (N=190) oznacza, iż wartość response rate wyniosła 25,8%, co jest wynikiem satysfakcjonującym w przypadku badań realizowanych techniką ankiety pocztowej. Struktura respondentów od których otrzymano ankietę ze względu na ich afiliację. 10

Wykres 1. Typ jednostki reprezentowanej przez ekspertów, którzy wzięli udział w badaniu Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Jak widać na powyższym wykresie zdecydowanie najliczniej reprezentowaną kategorią ekspertów byli pracownicy naukowi uczelni stanowiący 67% wszystkich uczestników badania. W szczególności były to osoby reprezentujące takie dziedziny nauki jak: ekonomia, zarządzanie, geografia i gospodarka przestrzenna, prawo, telekomunikacja. 12% respondentów stanowili przedstawiciele jednostek badawczo-rozwojowych. Co dziesiąty respondent (10%) reprezentował instytucję otoczenia biznesu, a 8% uczestników badania to przedstawiciele samorządu terytorialnego na szczeblu powiatowym. 1.2.2.6 Weryfikacja zebranego materiału i grupowanie surowych danych Zebrany materiał empiryczny, jeszcze przed rozpoczęciem właściwej analizy, poddany został obróbce pozwalającej na wychwycenie ewentualnych błędów w bazie, ich zweryfikowanie oraz stworzenie gotowej bazy wynikowej wykorzystywanej w dalszych obliczeniach. Jednocześnie, dla podniesienia poziomu rzetelności uzyskanego materiału empirycznego przeprowadzona została statystyczna analiza spójności udzielanych odpowiedzi. Pozwala ona zidentyfikować ewentualne braki danych oraz uchwycić ponadstandardowe odchylenia. Tego rodzaju analiza jest niezbędna w przypadku badań realizowanych z wykorzystaniem narzędzi badawczych zakładających samodzielne ich wypełnianie (bez udziału ankietera). W takiej sytuacji badacz ma bowiem ograniczoną możliwość kontrolowania sposobu wypełniania ankiety, co może rodzić różnego rodzaju błędy, czy też skłaniać respondentów do niepełnego lub niezgodnego ze wskazówkami udzielania odpowiedzi na zadawane pytania. 11

1.2.2.7 Analiza statystyczna Wyniki badań pierwotnych zostały poddane analizie statystycznej z wykorzystaniem programu SPSS 14 for Windows. Analiza przeprowadzona została przede wszystkim z wykorzystaniem statystyk opisowych oraz kategoryzacji wizualnych. 12

2. ANALIZA WYNIKÓW PIERWSZEGO KOMPONENTU BADANIA DIAGNOSTYCZNEGO W ramach analizy gospodarki regionalnej mającej na celu wskazanie kluczowych - ze względu na ich potencjał rozwojowy - dla Wielkopolski branż, w których należy wspierać rozwój przedsiębiorczości zastosowane zostały dwie metody analityczne opierające się na analizie danych zastanych pochodzących ze źródeł statystyki publicznej (tj. Banku Danych Regionalnych GUS): a) równanie (wskaźnik) lokalizacji (location quotient) b) analiza przesunięć udziałów (shift-share analysis) W obu przypadkach analizie poddane zostały cztery zmienne: (1): liczba zarejestrowanych w systemie REGON podmiotów gospodarki narodowej ogółem według branż (sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności), (2): liczba zarejestrowanych w systemie REGON podmiotów gospodarki narodowej w sektorze prywatnym według branż (sekcji PKD) (3) liczba pracujących w gospodarce narodowej według branż (sekcji PKD) oraz produkcja sprzedana według działów przemysłu. Dane statystyczne były analizowane na poziomie województwa wielkopolskiego oraz obszaru referencyjnego, którego Wielkopolska jest częścią Polski ogółem. Zakres czasowy analizy obejmował ostatni rok, dla którego dostępne są dane (2007) oraz w przypadku analizy dynamiki - 10 lat poprzedzających (od 1998 roku) oraz 5 lat poprzedzających (od 2003 roku). 2.1.1 Współczynnik lokalizacji (location quotient) Zasadniczym celem zastosowanej analizy było wskazanie rodzajów kluczowych gałęzi gospodarki regionalnej (sklasyfikowanej według sekcji PKD/ działów przemysłu). Zastosowanie tej metody pozwoliło ocenić stopień koncentracji przestrzennej badanego zjawiska względem obszaru referencyjnego. Dzięki temu, możliwe jest wskazanie tych sektorów rozwojowych w których już dzisiaj Wielkopolska jest najmocniejsza, a jednocześnie tych, które wskazują na konieczność wyrównania istniejącego obecnie dystansu negatywnego w stosunku do obecnego stanu rozwoju poszczególnych gałęzi gospodarki w Polsce ogółem. Współczynnik lokalizacji, poza dostarczeniem statycznego obrazu sytuacji do analiz porównawczych, pozwolił również na dokonanie podobnych porównań w odniesieniu do dynamiki wskaźnika lokalizacji, czyli wskazanie różnic w dynamice rozwoju poszczególnych sektorów. Teoretyczną podstawą współczynnika lokalizacji jest założenie ujednoliconej lokalnej konsumpcji oraz jednakowego poziomu produktywności w obu porównywanych obszarach, czyli w województwie i kraju. Zastosowana miara koncentracji określa stosunek udziału sekcji w gospodarce regionalnej (województwa) do udziału sekcji w gospodarce kraju, którego ten region jest częścią. 1 Wychodząc z założenia, że jedną z miar rozwoju gospodarczego jest liczba podmiotów gospodarczych, tą zmienną przyjęto jako zasadniczy wskaźnik na potrzeby niniejszej analizy. Istniejące i powstające przedsiębiorstwa stanowią bowiem dla inwestorów wskaźnik 1 t t t t LQ = współczynnik lokalizacji obliczono wg wzoru: ( E E ) ( E E ) ib b ir r, gdzie: E ib = wartość zmiennej w sektorze i, w obszarze badanym b, w danym okresie t, E b = wartość zmiennej we wszystkich sektorach w badanym obszarze b, w danym okresie t, E ir = wartość zmiennej w sektorze i, w obszarze referencyjnym r, w danym okresie t, E r = wartość zmiennej we wszystkich sektorach w obszarze referencyjnym r, w danym okresie t. 13

informujący o sprzyjających warunkach dla potencjalnych inwestycji. Koncentracja podmiotów reprezentujących różne branże gospodarki sprzyja integracji pionowej i poziomej, zaś dywersyfikacja działalności uodparnia regionalną gospodarkę na szoki wewnętrzne i zewnętrzne. Funkcjonujące przedsiębiorstwa zachęcają innych do naśladowania, zaś wysoki poziom przedsiębiorczości jest skorelowany z rozwojem społecznym i ekonomicznym. Drugim poza liczbą podmiotów gospodarczych - miernikiem pozwalającym na ocenę regionalnej gospodarki w ujęciu branżowym jest zatrudnienie. W niniejszej analizie potraktowano tą zmienną jako wskaźnik uzupełniający. Podmioty gospodarcze i zatrudnienie są to najczęściej stosowanymi zmiennymi w analizach z zastosowaniem współczynnika lokalizacji. Jednocześnie, w porównaniu z innymi miernikami rozwoju lokalnego opartymi o dostępne dane Polskiej Statystyki Publicznej, dane o zatrudnieniu według sektorów ekonomicznych oraz liczbie podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON w poszczególnych sekcjach pozwalają na przeprowadzenie analiz dynamicznych w najszerszym zakresie czasowym. 2.1.1.1 Podmioty gospodarcze Biorąc pod uwagę konieczność przedstawienia jak najpełniejszego obrazu gospodarki Wielkopolski uwzględniono liczbę podmiotów prowadzących działalność w całej gospodarce narodowej, zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym oraz odrębnie tylko podmiotów sektora prywatnego. Ogółem (sektor publiczny i prywatny łącznie) Szczegółowe wyniki przeprowadzonej analizy dla zmiennej: podmioty gospodarki narodowej ogółem - przedstawia poniższa tabela. Tabela 1. Wyniki analizy z zastosowaniem współczynnika lokalizacji dla zmiennej - liczba podmiotów gospodarczych ogółem (jednostki zarejestrowane), 1998-2007 Sekcje PKD WOJ.WIELKOPOLSKIE POLSKA LQ LQ 1998 2007 1998 2007 2007 1998 1998-2007 A 9220 13617 70829 92124 1,55 1,41 0,10 B 34 60 1521 1967 0,32 0,24 0,32 C 139 241 1503 2424 1,04 1,00 0,04 D 36702 38954 353988 375015 1,09 1,12-0,03 E 234 325 2553 4018 0,85 0,99-0,15 F 30877 41825 304697 392844 1,11 1,10 0,02 G 93003 107615 1060464 1149810 0,98 0,95 0,03 H 5780 8361 82387 113263 0,77 0,76 0,02 I 19582 22279 233158 263423 0,88 0,91-0,03 J 5744 11531 64057 133020 0,91 0,97-0,06 K 31428 55110 338392 611339 0,94 1,00-0,06 L 952 2759 12674 26841 1,08 0,81 0,32 M 4356 8888 50292 95407 0,97 0,94 0,04 N 10652 16245 109 865 165792 1,03 1,05-0,02 O, P, Q 14252 24426 155898 258321 0,99 0,99 0,00 ogółem 262955 352236 2842278 3685608 - Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (BDR): grupa - podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sekcji PKD (ogółem) 14

Sekcje, które cechuje wyższy poziom koncentracji (a więc te, w przypadku których wartość współczynnika lokalizacji LQ>1) w województwie małopolskim niż w kraju ogółem biorąc pod uwagę liczbę podmiotów gospodarczych ogółem to: rolnictwo (sekcja A), budownictwo (F), przetwórstwo przemysłowe (sekcja D), administracja publiczna, obrona narodowa, powszechne ubezpieczenia społeczne i zdrowotne (sekcja L). Oznacza to, że w powyższych sekcjach na terenie województwa wielkopolskiego zarejestrowanych jest proporcjonalnie więcej firm niż w kraju ogółem, co w konsekwencji zgodnie z teoretycznymi założeniami metody generuje nadwyżkę określonych towarów i usług, które po zaspokojeniu popytu regionalnego, mogą być wyeksportowane poza teren regionu i tym samym przyczynić się do pozyskania kapitału zewnętrznego. Z niższym poziomem koncentracji, czyli w świetle założeń teoretycznych - z niemożnością zaspokojenia popytu regionalnego jak wskazują dane zawarte w powyższej tabeli - mamy do czynienia w odniesieniu do następujących rodzajów działalności na terenie Wielkopolski: rybactwo (sekcja B), hotele i restauracje (sekcja H), zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (sekcja E), transport, gospodarka magazynowa i łączność (sekcja I) oraz pośrednictwo finansowe (sekcja J). Wartość wskaźnika w odniesieniu do ww. sekcji przyjmuje wartość <1, co oznacza, że na terenie województwa wielkopolskiego znajduje się mniej podmiotów prowadzących te rodzaje działalności, w porównaniu z sytuacją w kraju ogółem. Dana branża ma więc mniejsze znacznie w gospodarce regionu niż średnio w kraju. W odniesieniu do ww. rodzajów działalności może zachodzić konieczność importowania dóbr i usług spoza Wielkopolski i ponoszenia w związku z tym określonych wydatków. W odniesieniu do pozostałych gałęzi gospodarki, mamy do czynienia ze zbliżonym do poziomu wojewódzkiego, rozkładem zmiennej (LQ=1 ±0,1), co oznacza, ze stopień koncentracji powyższych rodzajów działalności w województwie wielkopolskim, mierzony liczbą podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON, nie odbiega znacząco od stopnia ich koncentracji dla Polski ogółem. Graficzną prezentację wartości wskaźnika lokalizacji dla zmiennej ilość podmiotów gospodarczych ogółem przedstawia poniższy wykres. 15

Wykres 2. Wartość współczynnika lokalizacji ze względu na ilość zarejestrowanych w systemie REGON podmiotów gospodarczych ogółem w poszczególnych sekcjach PKD, 2007 1,6 1,4 1,2 1 A F D L C N O,P,Q G M K J I E H B 0,8 0,6 0,4 0,2 Źródło: opracowanie własne Kolejnym wymiarem oceny był stopień dynamiki współczynnika lokalizacji, obliczony dla okresu 1998-2007 2. W ostatnich 10 latach największe zmiany odnotowano w sekcjach L administracja publiczna, obrona narodowa, powszechne ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, B - rybactwo i A rolnictwo, które to branże charakteryzowała dodatnia dynamika rozwoju. Branże te można określić mianem wzrostowych w województwie wielkopolskim ze względu na szybszy wzrost liczby podmiotów prowadzących działalność w tych branżach niż ogółem w kraju w latach 1998-2007. Spadek znaczenia gospodarczego - w porównaniu z sytuacją gospodarczą w Polsce w analizowanym okresie odnotowano zaś w przypadku sekcji E zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę. Odnotowany spadek znaczenia był około dwukrotnie mniejszy niż wzrost znaczenia w regionie gałęzi gospodarki wymienionych wcześniej. Poniżej przedstawiono wykres prezentujący wyniki klasyfikacji poszczególnych sekcji uwzględniając oba parametry: wartość wskaźnika lokalizacji oraz jego dynamikę. LQ = LQ LQ LQ + 1, 2 stopień dynamiki współczynnika lokalizacji został obliczony zgodnie ze wzorem: t t t 16

Wykres 3. Klasyfikacja branż gospodarki Wielkopolski ze względu na dynamikę i wartość współczynnika lokalizacji podmiotów gospodarczych ogółem, 1998-2007 NISKA WYSOKA 0,4 DODATNIA UJEMNA dynamika LQ 1998-2007 B L 0,3 0,2 0,1 A ` M G C H F 0 O 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1 N 1,1 D 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 I J K -0,1 E -0,2 wartość LQ 2007 Źródło: opracowanie własne Grupę sekcji o wysokim wskaźniku LQ (>1) oraz dodatniej dynamice rozwoju ( LQ>0)- biorąc pod uwagę ich znaczenie dla rozwoju gospodarczego województwa - można określić mianem koła rozpędowego regionalnej gospodarki. Należy do niej przed wszystkim sekcja A rolnictwo, L - obrona narodowa, powszechne ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz F budownictwo. Do grupy o niskim poziomie koncentracji na poziomie województwa przy jednoczesnej dodatniej dynamice rozwoju należy poza - rybactwem (sekcja B) - branża turystyczna (sekcja H hotele i restauracje). Biorąc pod uwagę jej rosnące znaczenie w gospodarce regionalnej, branża ta przy wzmocnieniu jej potencjału, mogłyby się stać dodatkowym źródłem rozwojowym w regionie. Podmioty gospodarcze prowadzące działalność w sekcji D przetwórstwo przemysłowe należą do kategorii, która charakteryzuje się relatywnie wysokim stopniem koncentracji, ale ich znaczenie w gospodarce regionu spadło, na co wskazuje ujemna dynamika rozwoju. Analizując wartość i dynamikę współczynnika lokalizacji, należy wskazać, iż sekcje E - zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz I - transport, gospodarka magazynowa i łączność należą w województwie wielkopolskim do gałęzi gospodarki o najmniejszym znaczeniu rozwojowym. Cechuje je bowiem zarówno niska wartość wskaźnika lokalizacji, jak i jego ujemna dynamika. Sektor prywatny Drugą zmienną poddaną analizie z zastosowaniem współczynnika lokalizacji była liczba zarejestrowanych w systemie REGON przedsiębiorstw sektora prywatnego. Analiza z 17

zastosowaniem tej zmiennej pełnić miała funkcję weryfikacyjną w odniesieniu do wniosków opartych na analizie zmiennej liczba podmiotów gospodarki narodowej ogółem przedstawionych powyżej. Jak wynika z danych przedstawionych w tabeli zaprezentowane wnioski znajdują swoje potwierdzenie także w odniesieniu do sektora prywatnego. Tabela 2. Wyniki analizy z zastosowaniem współczynnika lokalizacji dla zmiennej - liczba podmiotów gospodarczych w sektorze prywatnym, 1998-2007 WIELKOPOLSKIE POLSKA LQ LQ Sekcje PKD 1998-1998 2007 1998 2007 2007 1998 2007 A 9114 13523 70044 91459 1,53 1,41 0,09 B 33 60 1501 1955 0,32 0,24 0,34 C 132 235 1372 2352 1,04 1,04 0,00 D 36418 38773 351414 373680 1,08 1,12-0,04 E 132 191 1417 2609 0,76 1,01-0,25 F 30743 41757 303443 392112 1,10 1,09 0,01 G 92934 107566 1059611 1149307 0,97 0,95 0,02 H 5734 8276 81906 112379 0,76 0,76 0,01 I 19524 22220 232280 262696 0,88 0,91-0,03 J 5727 11521 63816 132896 0,90 0,97-0,07 K 30116 51944 324764 549543 0,98 1,00-0,02 L 99 1823 3000 16018 1,18 0,36 2,31 M 2612 4684 29168 48998 0,99 0,97 0,02 N 9484 15666 97 675 158132 1,03 1,05-0,02 O, P, Q 13768 23835 151138 251967 0,98 0,98 0,00 ogółem 256570 342074 2772549 3546103 - Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (BDR): grupa - podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sekcji PKD (sektor prywatny) 18

Wykres 4. Wartość współczynnika lokalizacji ze względu na ilość zarejestrowanych w systemie REGON podmiotów gospodarczych sektora prywatnego w poszczególnych branżach, 2007 1,6 1,4 1,2 1 A L F D C N M O,P,Q K G J I H E B 0,8 0,6 0,4 0,2 Źródło: opracowanie własne Analizując dynamikę współczynnika lokalizacji w latach 1998-2007, zwraca uwagę ponadprzeciętny wzrost liczby przedsiębiorstw sektora prywatnego prowadzących działalność w sekcji L obrona narodowa, powszechne ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz B rybactwo. Branże te mają jednak ze względu na stosunkowo niewielką liczbę przedsiębiorstw - marginalne znaczenie dla gospodarki województwa. 19

Wykres 5. Klasyfikacja branż gospodarki regionalnej Wielkopolski ze względu na dynamikę i wartość współczynnika lokalizacji podmiotów gospodarczych sektora prywatnego, 1998-2007 NISKA WYSOKA DODATNIA UJEMNA dynamika LQ 1998-2007 2,4 2,3 L 2,2 2,1 2 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 ` 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 B 0,3 0,2 0,1 A H 0G M KO NC F I D 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 J -0,1 1 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6-0,2 wartość LQ 2007 Źródło: opracowanie własne 2.1.1.2 Zatrudnienie W celu weryfikacji wyników analizy opartej tylko na jednym wskaźniku, jakim jest liczba podmiotów gospodarczych, obliczono również wartość i dynamikę wskaźnika lokalizacji dla poszczególnych branż (sekcji PKD) z wykorzystaniem innego wskaźnika rozwoju, jakim jest wielkość zatrudnienia. Zakres czasowy analizy również obejmował lata 1998-2007. Poniższa tabela prezentuje jej wyniki: 20

Tabela 3. Wyniki analizy z zastosowaniem współczynnika lokalizacji dla zmiennej wielkość zatrudnienia, 1998-2007 WOJ.WIELKOPOLSKIE POLSKA LQ LQ Sekcje PKD 1998 2007 1998 2007 2007 1998 1998-2007 A i B 358181 209557 4356067 2149451 1,00 0,95 0,05 D 336113 333833 3100266 2731199 1,25 1,25 0,00 C i E 29868 23261 549735 386635 0,61 0,63-0,02 F 83728 81379 938600 781477 1,06 1,03 0,03 G 185139 223049 2106440 2209021 1,03 1,01 0,02 H 15511 20168 221639 241764 0,85 0,81 0,06 I 70812 71196 858892 775470 0,94 0,95-0,01 J 29043 26567 327221 326905 0,83 1,02-0,19 K 56016 99132 752199 1094402 0,92 0,86 0,08 L 32469 45864 430800 580901 0,81 0,87-0,07 M 76421 92614 907768 1032766 0,92 0,97-0,06 N 82007 58509 1021378 737940 0,81 0,92-0,12 O, P, Q 27706 33422 350 079 409042 0,83 0,91-0,08 ogółem 1383014 1318551 15921084 13456973 - Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (BDR): grupa - pracujący w głównym miejscu pracy - pracujący wg sektorów ekonomicznych i płci (ogółem) Analiza z wykorzystaniem drugiego miernika, jakim jest poziom zatrudnienia w poszczególnych branżach jednoznacznie wskazuje na sektor przemysłowy (sekcje D przetwórstwo przemysłowe i F - budownictwo), jako branżę, w której specjalizuje się Wielkopolska. Wartość wskaźnika lokalizacji wyższa niż 1,25 świadczy o specjalizacji w danym sektorze. Zarówno pod względem ilości podmiotów gospodarczych, jak i wielkości zatrudnienia, branżę przetwórstwa przemysłowego cechuje wysoki stopień koncentracji (wartość LQ). Należy jednak podkreśli, że branża ta może zacząć tracić na znaczeniu cechuje ją praktycznie zerowa dynamika współczynnika lokalizacji jeśli chodzi o liczbę przedsiębiorstw przemysłowych zarejestrowanych w okresie 1998-2007. Z analizy sytuacji na rynku pracy i poziomu zatrudnienia w poszczególnych sektorach ekonomicznych w województwie wielkopolskim wynika, że branża handlowa (sekcja G handel i naprawy) jest branżą, która ma większe znaczenie niż średnio w Polsce ogółem. Dynamika współczynnika lokalizacji dla tej branży w okresie 1998-2007 jest dodatnia, co oznacza, że można uznać ją za branżę za wzrostową w Wielkopolsce. Poniższy wykres przedstawia wartość współczynnika lokalizacji dla poszczególnych branż gospodarki województwa wielkopolskiego przy uwzględnieniu zmiennej, jaką jest wielkość zatrudnienia. 21

Wykres 6. Wartość współczynnika lokalizacji ze względu na wielkość zatrudnienia w poszczególnych branżach (sekcjach PKD), 2007 1,3 1,2 1,1 1 D F G A i B I K M H O,P,Q J N L C i E 0,9 0,8 0,7 0,6 Źródło: opracowanie własne Analiza z wykorzystaniem drugiego miernika, jakim jest poziom zatrudnienia w poszczególnych branżach jednoznacznie wskazuje na sekcję D - budownictwo, jako najbardziej rozwojową branżę gospodarki regionalnej. Zarówno pod względem ilości podmiotów gospodarczych, jak i wielkości zatrudnienia, cechuje ją wysoki i raczej wysoki stopień koncentracji (wartość LQ). Dynamika współczynnika lokalizacji dla tej branży od 10 lat pozostaje bez zmian (1998-2007). W podobnej sytuacji znajduje się branża budowlana (sekcja F). Zaś w przypadku sekcji G handel i naprawy mamy do czynienia z relatywnie wysoką wartością współczynnika lokalizacji i jego dodatnią dynamiką jeśli chodzi o poziom zatrudnienia przy jednoczesnej niskiej wartości współczynnika lokalizacji i jego zerowej dynamice, jeśli wziąć pod uwagę ilość podmiotów prowadzących działalność w ww. sekcji. Jeśli chodzi o sektor rolny (sekcja A), to cechuje go wysoki współczynnik lokalizacji podmiotów gospodarczych. Biorąc pod uwagę zatrudnienie, sektor rolny plasuje się w tym przypadku w pobliżu średniej krajowej. Wyniki analizy są odzwierciedleniem relatywnie dużego rozdrobnienia gospodarstw rolnych. W analizowanym okresie tj. lat 1998-2007 zdiagnozowano ponadto dodatnią dynamikę LQ zatrudnienia oraz podmiotów gospodarczych w branży rolnej. Biorąc pod uwagę ilość pracujących w poszczególnych sektorach, wyniki analiz z zastosowaniem współczynnika lokalizacji dotyczące sektora usługowego wskazują na mniej korzystną sytuację województwa wielkopolskiego w porównaniu z kondycją sektora usługowego w Polsce ogółem. O ile niską koncentrację usług nierynkowych, do których zalicza się sekcje: N ochrona zdrowia i pomoc społeczna, M edukacja oraz L - administracja publiczna, obrona narodowa, powszechne ubezpieczenia społeczne i zdrowotne 22

niekoniecznie należy uznać za zjawisko istotnie niekorzystne dla gospodarki Wielkopolski 3, to już mniejsze znaczenie usług rynkowych w gospodarce regionalnej i regionalnym rynku pracy niż w Polsce ogółem jest zjawiskiem niepokojącym. W gospodarkach o wysokim poziomie rozwoju powszechną prawidłowością jest duży udział usług rynkowych. W przypadku województwa wielkopolskiego w odniesieniu do udziału zatrudnienia w branżach zaliczanych do sektora usług rynkowych (H, I, J oraz K) z wyjątkiem sekcji G (handel i naprawy), która cechuje się wysokim LQ - możemy mówić o odwrotnej sytuacji. Należy w tym miejscu zauważyć, że w przypadku sekcji L - administracja publiczna, obrona narodowa, powszechne ubezpieczenia społeczne i zdrowotne (należącej do sektora usług nierynkowych) mamy do czynienia z wysoką wartością współczynnika lokalizacji i jego dodatnią dynamiką jeśli chodzi o ilość podmiotów prowadzących działalność w ww. sekcjach przy jednoczesnej niskiej wartości współczynnika lokalizacji i jego ujemnej dynamice, jeśli wziąć pod uwagę poziom zatrudnienia. Wykres 7. Klasyfikacja branż gospodarki regionalnej w Wielkopolsce ze względu na dynamikę i wartość współczynnika lokalizacji wielkości zatrudnienia, 1998-2007 NISKA WYSOKA 0,1 DODATNIA H K 0,08 0,06 0,04 A,B F dynamika LQ 1998-2007 0,02 G 0 D 0,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1 1,2 1,3 I C,E -0,02-0,04 UJEMNA L O,P,Q M -0,06-0,08 LQ 2007-0,1 Źródło: opracowanie własne Mimo tego, że w chwili obecnej że nie można jeszcze uznać branż sektora usług rynkowych za kluczowe, należy podkreślić, że cechuje je tendencja wzrostowa (na co wskazuje dodatnia dynamika współczynnika lokalizacji). Biorąc pod uwagę pracujących w danych branżach, tendencję wzorową (dodatnią dynamiką LQ) zidentyfikowano w branżach: K obsługa 3 Poziom zatrudnienia w sektorze usług nierynkowych nie jest raczej konsekwencją rozwoju społecznogospodarczego danego obszaru, a warunkowany jest przede wszystkim modelem struktur administracyjnych i usług publicznych regulowanych odpowiednimi przepisami. 23

nieruchomości firm, H hotele i restauracje, G handel i naprawy, a także branży budowlanej (F) i rolnej (A i B). 2.1.1.3 Produkcja sprzedana przemysłu W związku z identyfikacją przetwórstwa przemysłowego jako branży mającej duże znaczenie dla gospodarki Wielkopolski, podjęto próby wskazania najbardziej kluczowych i wzrostowych działów przemysłu. Analizę przeprowadzono z wykorzystaniem zmiennej produkcja sprzedana przemysłu (w mln PLN). Zakres czasowy analizy obejmuje lata 2003-2007. Poniższa tabela prezentuje jej wyniki. Tabela 4. Wyniki analizy z zastosowaniem współczynnika lokalizacji dla zmiennej produkcja sprzedana przemysłu, 2003-2007 WIELKOPOLSKIE POLSKA LQ LQ 2003- Działy przemysłu 2003 2007 2003 2007 2007 2003 2007 p. artykułów spożywczych i napojów 16444,7 24247,8 108131,3 142390,7 1,35 1,30 0,03 włókiennictwo 894,3 1386,8 8471,963 9830,4 1,12 0,91 0,24 p. odzieży i wyrobów futrzarskich 133,7 815,6 7683,262 6745,4 0,96 0,15 5,42 p. skór wyprawionych i wyrobów z nich 116,4 106,3 2826,606 3196 0,26 0,35-0,25 p. drewna i wyrobów z drewna... 1504,7 2957,4 14820,38 22639,5 1,04 0,87 0,19 p. masy włóknistej oraz papieru 1485,1 2381,8 12642,35 16959,2 1,11 1,01 0,11 dział. wydawnicza; poligrafia i... 1857 2207,4 14903,07 17944,9 0,98 1,07-0,09 p. wyrobów chemicznych 2170,4 3643,8 36133,09 48605,4 0,59 0,52 0,15 p. wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych 3010,9 5493,6 25378,45 41449 1,05 1,02 0,03 p. wyrobów z pozostałych surowców niemetal. 1705,6 2604,1 22877,97 37319,2 0,55 0,64-0,13 p. metali 1254,5 1876,9 26808,24 41846,2 0,36 0,40-0,11 p. wyrobów z metali 2657,3 4868,7 27397,57 50814,3 0,76 0,83-0,09 p. maszyn i urządzeń 3171,9 4645 24 049 45784 0,80 1,13-0,29 p. maszyn i aparatury elektrycznej 3499,9 5415,6 18083,62 28852,6 1,49 1,66-0,10 p. pozostałego sprzętu transportowego 496,6 579,5 8462,62 12238,9 0,38 0,50-0,25 p. mebli; pozostała dział. produkcyjna 3443,8 6256,6 21108,91 29454,1 1,68 1,40 0,20 p. pojazdów mechanicznych 5929,6 13005,5 37853,9 80041,8 1,29 1,34-0,04 p. sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych 186 54,9 9755,066 16204 0,03 0,16-0,84 p. instrumentów medycznych, precyzyjnych. i optycznych zegarów i zegarków 326,1 584,8 3961,538 6772,6 0,68 0,71-0,03 ogółem 50288,5 83132,1 431348,5 659088,2 - Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i US w Poznaniu Do branż, o których można powiedzieć, że są specjalizacją Wielkopolski (LQ>1,25), należą: produkcja mebli, produkcja maszyn i aparatury elektrycznej, produkcja artykułów spożywczych i napojów, produkcja pojazdów mechanicznych. 24

Wykres 8. Wartość współczynnika lokalizacji ze względu na produkcję sprzedana w poszczególnych działach przemysłu, 2007 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1 0,9 0,8 0,7 p. mebli; pozostała dział. produkcyjna p. maszyn i aparatury elektrycznej p. artykułów spożywczych i napojów p. pojazdów mechanicznych włókiennictwo p. masy włóknistej oraz papieru p. wyrobów gumowych i z tworzyw p. drewna i wyrobów z drewna... dział. wydawnicza; poligrafia i... p. odzieży i wyrobów futrzarskich p. maszyn i urządzeń p. wyrobów z metali p. instrumentów medycznych, precyzyjnych. i p. wyrobów chemicznych p. wyrobów z pozostałych surowców niemetal. p. pozostałego sprzętu transportowego p. metali p. skór wyprawionych i wyrobów z nich p. sprzętu i urządzeń radiowych, 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Źródło: opracowanie własne Ponadto, w porównaniu z sytuacją w kraju ogółem, włókiennictwo, produkcja masy włóknistej i papieru, produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych są także branżami, które mają większe znacznie w gospodarce regionu niż średnio w kraju (LQ>1). W przypadku pozostałych działów przemysłu, biorąc pod uwagę wielkość ich produkcji sprzedanej, wartość wskaźnika lokalizacji przyjmuje wartość <1. Oznacza to, że przedsiębiorstwa z Wielkopolski prowadzące działalność w tychże branżach cechuje niższa łączna wartość produkcji sprzedanej, w porównaniu z sytuacją w kraju ogółem. Produkcja wyrobów chemicznych, pomimo tego, że jej obecne znaczenie mierzone wielkością produkcji sprzedanej - w gospodarce Wielkopolski jest relatywnie małe, jest branżą wzrostową. Kołem rozpędowymi wielkopolskiego przemysłu ze względu na dużą koncentrację, jak i dodatnią dynamikę wzrostu, jest produkcja mebli. W przypadku produkcji maszyn i aparatury elektrycznej odnotowano tendencję spadkową. Natomiast w odniesieniu do produkcji artykułów spożywczych i napojów oraz produkcji pojazdów mechanicznych nie odnotowano istotnych zmian w ich znaczeniu dla gospodarki regionu w ostatnich 5 latach (2003-2007). Na poniższym wykresie przedstawiono wartości zarówno współczynnika lokalizacji, jak i jego dynamiki. 25

Wykres 9. Klasyfikacja branż gospodarki regionalnej w Wielkopolsce ze względu na dynamikę i wartość współczynnika lokalizacji produkcji sprzedanej przemysłu, 2003-2007 NISKA WYSOKA 0,3 DODATNIA p. wyrobów chemicznych 0,2 w łókiennictw o p. drewna i wyrobów z drewna... p. mebli; pozost. dział. produk. 0,1 p. masy w łóknistej oraz papieru UJEMNA dynamika LQ 2003-2007 0 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1` 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 p. pojazdów mechanicznych p. instrumentów medycznych, precyz. i opt., zegarów p. metali p. pozostałego sprzętu transportow ego p. skór w ypraw ionych i w yrobów z nich p. w yrobów z pozostałych surowców niemetal. p. w yrobów z metali dział. w ydaw nicza; poligrafia... -0,1-0,2 p. maszyn i urządzeń -0,3 wartość LQ 2007 p. w yrobów gumow ych i z tw orzyw sztucznych p. artykułów spożyw czych i napojów p. maszyn i aparatury elektrycznej Źródło: opracowanie własne 2.1.2 Analiza przesunięć udziałów (shift share analysis) Celem zastosowanej analizy przesunięć, była ocena potencjału regionalnej gospodarki, określenie poziomu jej rozwoju i zmian w niej zachodzących oraz w efekcie - identyfikacja branż kluczowych dla rozwoju Wielkopolski (branż wg sekcji PKD). Istotą analizy shift-share jest podejście dekompozycyjne. Pozwala ocenić wpływ 3 składowych, takich jak: potencjał badanego obszaru (PO), strukturę przedsiębiorstw badanego obszaru (SP) oraz konkurencyjność badanego obszaru (KO) na ostateczną ocenę pozycji danej branży w gospodarce regionalnej (PC). PC = PO + SP + KO Człon I równania, potencjał badanego obszaru, określa oczekiwaną wartość (wzrost, spadek) danej zmiennej przy założeniu, że obszar badany (województwo wielkopolskie) znajduje się na zbliżonym poziomie rozwoju względem obszaru referencyjnego (Polski). Człon II, struktura podmiotów, wartość ta pozwala ocenić wpływ różnic i zmian w strukturze gospodarki regionalnej na jej rozwój. Przedstawia wielkość zmian w danej sekcji dla obszaru badanego w porównaniu do tendencji rozwojowej w obszarze referencyjnym. Wartość dodatnia wskazuje na korzystniejszą strukturę w obszarze badanym niż w obszarze referencyjnym. Ujemna na mniej korzystną. Człon III, konkurencyjność obszaru, pozwala określić konkurencyjność gospodarki regionalnej na tle gospodarki krajowej poprzez określenie różnic pomiędzy wskaźnikiem 26

wzrostu w województwie wielkopolskim w odniesieniu do wskaźnika wzrostu obliczonego dla obszaru referencyjnego. Obliczona wartość wskazuję na zmianę (wzrost/spadek) wartości danej zmiennej spowodowany pozycją konkurencyjną danej sekcji w gospodarce regionalnej. Wartość dodania KO oznacza, że w danej sekcji odnotowano proporcjonalnie większy wzrost w analizowanym okresie w badanym województwie niż w obszarze referencyjnym 4. Zmienne, które uznano za istotne wskaźniki rozwoju powiatu w aspekcie gospodarczym i uwzględniono w analizie to: 1. przedsiębiorstwa gospodarki narodowej według sekcji PKD, 2. przedsiębiorstwa sektora prywatnego według sekcji PKD 3. poziom zatrudnienia według sekcji PKD 4. produkcja sprzedana przemysłu według działów przemysłu Szeroki zakres i różnorodność zmiennych przyjętych jako wskaźniki rozwoju gospodarki regionalnej umożliwią przeprowadzenie możliwie wieloaspektowej analizy gospodarki regionalnej i pozwolą przedstawić jak najpełniejszy obraz jej stanu oraz potencjału. Analiza została przeprowadzona w odniesieniu do obszaru referencyjnego, za który przyjęto: obszar Małopolski, zaś jej wyniki przedstawiają poziom rozwoju powiatu krakowskiego w porównaniu z poziomem rozwoju całego województwa. Zakres czasowy analizy obejmował w przypadku pkt 1-3- lata 1998-2007 oraz w przypadku pkt 4 lata 2003-2007. 2.1.2.1 Podmioty gospodarcze Ogółem (sektor publiczny i prywatny) Generalnie, województwo wielkopolskie - pod względem liczby podmiotów gospodarczych - rozwijało się ostatnich 10 latach nieco szybciej niż miało to miejsce w analogicznym okresie czasu w Polsce ogółem. Przy czym w ostatnich 5 latach rozwój ten miał szczególnie dynamiczny charakter, na co wskazują wyniki analizy shift-share przeprowadzonej dla okresu 4 Wartości współczynników dekomponowanych zmiennych oraz wartość przesunięcia całkowitego zostały wyliczone zgodnie ze wzorem: t t t PC = E g + E ( g g ) + E ( g g ) ib r ib ir r ib ib ir, gdzie: PC - przesunięcie całkowite, E ib - zmienna w sektorze i, w województwie wielkopolskim, w danym okresie t, t + 1 t t g = E E E r r r r t + 1 t t g = E E E ir ir ir ir t + 1 t t g = E E E ib ib ib ib E r - zmienna w województwie wielkopolskim w okresie t, E ir - zmienna w sektorze i, w Polsce ogółem, w okresie t. t pierwszy rok analizy t+1 ostatni rok analizy ir - sekcja i w kraju ogółem (obszarze referencyjnym), ib- sekcja i w województwie wielkopolskim (obszarze badanym) 27

2003-2007 (jej wyniki zostały przedstawione w załączniku do niniejszego raportu). Szczegółowe wyniki przeprowadzonej analizy przesunięć udziałów w okresie 1998-2007 zostały przedstawione w poniższej tabeli. Tabela 5. Wyniki analizy shift-share dla zmiennej podmioty gospodarki narodowej ogółem, 1998-2007 PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARKI NARODOWEJ WIELKOPOLSKIE POLSKA sekcja 1998 2007 1998-2007 1998 2007 PO SP KO PC A 9220 13617 4397 70829 92124 2736 36 1625 4397 B 34 60 26 1521 1967 10 0 16 26 C 139 241 102 1503 2424 41 44 17 102 D 36702 38954 2252 353988 375015 10890-8710 72 2252 E 234 325 91 2553 4018 69 65-43 91 F 30877 41825 10948 304697 392844 9161-229 2015 10948 G 93003 107615 14612 1060464 1149810 27595-19759 6776 14612 H 5780 8361 2581 82387 113263 1715 451 415 2581 I 19582 22279 2697 233158 263423 5810-3268 155 2697 J 5744 11531 5787 64057 133020 1704 4480-397 5787 K 31428 55110 23682 338392 611339 9325 16025-1668 23682 L 952 2759 1807 12674 26841 282 782 743 1807 M 4356 8888 4532 50292 95407 1292 2615 624 4532 N 10652 16245 5593 109865 165792 3161 2262 171 5593 O, P, Q 14252 24426 10174 155898 258321 4229 5135 811 10174 ogółem 262955 352236 89281 2842278 3685608 78021-72 11332 89281 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (BDR): grupa - podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sekcji PKD (ogółem) Z danych zawartych w powyższej tabeli wynika, że gdyby gospodarka Wielkopolski rozwijała się w takim samym tempie, jak gospodarka krajowa, łączna liczba podmiotów gospodarczych powinna wzrosnąć w latach 1998-2007 o 78 021, a wzrosła o 89 281, czyli około 14% więcej niż wartość oczekiwana 5. Ten wynik jest związany przede wszystkim z ilościowym rozwojem następujących branż: - administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne (sekcja L), gdzie zamiast oczekiwanego wzrostu o 282 podmioty odnotowano ponad sześć razy większy wzrost, 5 Biorąc zaś pod uwagę okres ostatnich 5 lat (2003-2007), należy podkreślić, że Wielkopolska odnotowała aż o 70% większy wzrost niż wartość oczekiwana wynikająca z poziomu rozwoju kraju ogółem w analogicznym okresie (por. załącznik). 28