Zarządzanie ochroną Tomasz Poskrobko Zakres wykładów Teoretyczne aspekty nauki o zarządzaniu środowiskiem. Organy i urzędy oraz środki środowiskiem. Polityka ekologiczna. Programowanie i planowanie ochrony. Instrumenty środowiskiem. Obiekty ochroną. Zarządzanie środowiskiem w przedsiębiorstwie. 1
Zakres ćwiczeń Globalne i lokalne problemy przyrodniczego Oceny odziaływania na środowisko Zarządzanie środowiskiem według normy ISO 14001 Literatura B. Poskrobko, T. Poskrobko, Zarządzanie środowiskiem w Polsce, PWE, Warszawa 2012 A. Matuszak-Flejszman, System środowiskowego w organizacji, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2007 2
A N T R O P O P R E S J A 21.02.2016 Teoretyczne aspekty nauki o zarządzaniu środowiskiem Tomasz Poskrobko Ochrona Kształtowanie Użytkowanie 3
Ochrona Ochrona jest to ograniczanie lub ukierunkowanie korzystania z ożywionych i nieożywionych zasobów i walorów przyrody celem zapewnienia ciągłości ich użytkowania i utrzymania właściwej jakości elementów biosfery. Ochrona wyraża się w ograniczeniach wolności osobistych, szczególnie w odniesieniu do dysponowania prywatną własnością zasobów i walorów przyrody; Kształtowanie Kształtowanie jest to świadome wprowadzanie zmian w ekosystemach i krajobrazach czyli, pomoc człowieka w takim ukierunkowaniu ich rozwoju, który zapewni wysoki stopień ich samo reprodukcji i jednocześnie przyniesie możliwie największe korzyści gospodarcze i społeczne, zarówno obecnie, jak i w bliższej oraz dalszej perspektywie. 4
Kształtowanie Kształtowanie polega na: kompensacji, czyli uzupełnianiu brakujących (przeważnie wyeliminowanych przez człowieka) ogniw obiegu materii i energii w celu zwiększenia produktywności ekosystemów, ich zdolności asymilacyjnych lub poprawy walorów estetycznych i mikroklimatycznych, mających wpływ na przyrodnicze warunki życia i rozwoju człowieka redukcji niektórych elementów ekosystemu lub krajobrazu, najczęściej nadmiernie rozwiniętych ze względu na wcześniejszą ingerencję człowieka; rekultywacji, czyli odtworzeniu zdegradowanych ekosystemów przez wyeliminowanie czynników powodujących degradację, na przykład nadmierne zasolenie lub zbytnie odwodnienie; kształtowaniu krajobrazów, stosownie do wymogów zachowania różnorodności biologicznej i normalnych ukształtowanych w procesie ewolucji - środowiskowych warunków życia człowieka. Użytkowanie korzystanie w sposób stały z zasobów, sił, procesów i walorów przyrody do celów gospodarczych. Polega ono na: zagospodarowaniu powierzchni i przestrzeni; korzystaniu z ożywionych i nieożywionych zasobów naturalnych oraz z naturalnych nośników lub źródeł energii (np. siły wiatru lub wody); wykorzystaniu procesów przyrodniczych, na przykład fotosyntezy w uprawach rolnych; usuwaniu do odpadów w celu ich naturalnej asymilacji. 5
Gospodarowanie środowiskiem Gospodarowanie środowiskiem jest to korzystanie z zasobów, walorów i usług dla zaspokojenia potrzeb osobniczych i społecznych ludzi, przy jednoczesnym: ograniczaniu strat i zachowaniu największej ostrożności w przekształcaniu ekosystemów lub tworów geologicznych przy eksploatacji zasobów nieodnawialnych, wspomaganiu procesów przyrodniczych poddawanych antropopresji przy użytkowaniu zasobów odnawialnych, celem zapewnienia trwałości i wydajności ich funkcjonowania, wykorzystywaniu walorów, sił i procesów przyrodniczych, tak aby nie przerywać naturalnych dróg obiegu materii, energii i informacji w ekosystemach. Kształtowanie Użytkowanie Ochrona Gospodarowanie środowiskiem 6
Środowisko przyrodnicze Zasoby Walory Usługi Środowisko przyrodnicze Zasoby Walory Usługi 7
Zasoby naturalne Zasoby naturalne to bogactwa mineralne i organiczne, wykorzystywane przez człowieka w jego procesie życiowym, działalności gospodarczej, twórczej i rekreacyjnej. Zasoby mogą być: odnawialne w długim okresie, np. gleba, drzewostany, odnawialne w krótkim okresie, np. trawy lub inne rośliny jednoroczne i kilkuletnie nieodnawialne zidentyfikowane: eksploatowane, rezerwowe; nieodnawialne hipotetyczne i spekulatywne; Lesistość Polski wg województw Źródło: A. Wasiak, Raport o stanie lasów w Polsce, Warszawa 2014 8
Środowisko przyrodnicze Zasoby Walory Usługi 9
Walory Walory są to specyficzne układy elementów materialnych i klimatycznych, które wykorzystuje się bez ich fizycznej eksploatacji, np. osobliwości przyrodnicze, mikroklimat, piękno krajobrazu, wzajemny układ (położenie zasobów); Środowisko przyrodnicze Zasoby Walory Usługi 10
Usługi Usługi są to walory, siły i procesy przyrodnicze oraz efekty ich istnienia i funkcjonowania, które dostarczają pozamaterialnych wartości niezbędnych do życia i rozwoju ludzkości oraz do przebiegu przyrodniczych procesów gospodarczych. Usługi mogą być: biologiczno-ekologiczne - usługą jest funkcjonowanie wszystkich tych procesów przyrody, dzięki którym habitat człowieka zapewnia wysoką jakość przyrodniczych podstaw jego życia i rozwoju społeczno-gospodarcze - usługą jest wszystko to, co ma istotne znaczenie dla normalnego przebiegu procesów gospodarowania, np. rozkładanie odpadów, samooczyszczanie się powietrza i wód, obieg substancji odżywczych w przyrodzie, produkcja miodu, zapylanie roślin uprawnych Zarządzanie środowiskiem Nauka i działalność praktyczna zajmującą się projektowaniem, wdrażaniem, kontrolowaniem i koordynowaniem procesów gospodarowania środowiskiem (procesów użytkowania, kształtowania i ochrony). 11
Ogólny model systemu WE zarządzający (organy i instytucje zarządzające) narzędzi (środki i instrumenty ) Przedmiot i obiekt WY Relacja między systemem zarządzającym a obiektem Rodzaj relacji System zarządzający Kierunek relacji Obiekt Regulacja Człowiek System techniczny (mechaniczny) System techniczny (mechaniczny) Sterowanie Kierowanie Dowolny system złożony Człowiek Dowolny system złożony Grupa ludzi, zwierzę System techniczny Zarządzanie Człowiek Grupa ludzi System złożony z udziałem ludzi relacje władcze partycypacja w zarządzaniu 12
PODSYSTEM NARZĘDZI ZARZĄDZANIA 21.02.2016 Ogólny model systemu WE zarządzający (organy i instytucje zarządzające) narzędzi (środki i instrumenty ) Przedmiot i obiekt WY Rozwinięty model podsystemu organów i instytucji ORGAN ZARZĄDZAJĄCY Organy prawodawcze państwa Centralne i terenowe organy administracji rządowej Samorządy terytorialne OBIEKT ZARZĄDZANIA Jednostki kontroli 13
Ogólny model systemu WE zarządzający (organy i instytucje zarządzające) narzędzi (środki i instrumenty ) Przedmiot i obiekt WY Rozwinięty model podsystemu narzędzi NARZĘDZIA ZARZĄDZANIA SYSTEM ZARZĄDZAJĄCY Regulacje ogólnoprawne Środki Wskazania polityczno-programowe Instrumenty OBIEKT ZARZĄDZANIA 14
Ogólny model systemu WE zarządzający (organy i instytucje zarządzające) narzędzi (środki i instrumenty ) Przedmiot i obiekt WY Przedmiot środowiskiem w modelu systemu PRZEDMIOT ZARZĄDZANIA ORGANY I INSTYTUCJE ZARZĄDZAJĄCE NARZĘDZIA ZARZĄDZANIA Krajobrazy Ekosystemy Różnorodność gatunkowa i genetyczna Przestrzeń i powierzchnia ziemi Powietrze atmosferyczne Hałas i wibracje Woda Przyroda Zanieczyszczenia i odpady Inne elementy 15