Spis treści Wstęp do chirurgii onkologicznej... 1 1. Historia chirurgicznego leczenia chorych na nowotwory Edward Towpik, Arkadiusz Jeziorski... 3 1.1. Okres starożytny... 3 1.2. Okres średniowiecza... 6 1.3. Odrodzenie... 7 1.4. Oświecenie powrót chirurgii do medycyny akademickiej... 9 1.5. Wiek XIX... 11 1.6. Rozważania nad przyczyną powstawania nowotworów... 14 1.7. Wiek XX... 15 1.8. Chirurgia układów i narządów... 16 1.8.1. Pierś... 16 1.8.2. Węzły chłonne... 18 1.8.3. Głowa i szyja... 18 1.8.4. Przełyk... 19 1.8.5. Żołądek... 20 1.8.6. Trzustka... 21 1.8.7. Wątroba... 21 1.8.8. Jelito grube... 21 1.8.9. Płuco... 22 1.8.10. Układ moczowy... 23 1.8.11. Układ nerwowy... 23 1.8.12. Narządy rodne... 23 1.8.13. Mięsaki... 24 2. Historia Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej Andrzej Kułakowski... 25 2.1. Wstęp... 25 2.2. Współpraca z innymi towarzystwami... 30 2.3. Działalność wydawnicza... 30 3. epidemiologia nowotworów złośliwych w Polsce i na świecie Zbigniew Wronkowski, Szymon Brużewicz... 33 3.1. Wstęp... 33 3.2. Nowotwory złośliwe na świecie... 33 3.3. Nowotwory złośliwe w Polsce... 37 3.4. Perspektywy zwalczania nowotworów złośliwych w Polsce... 46 3.5. Podstawowe pojęcia epidemiologiczne... 47 4. Molekularne mechanizmy kancerogenezy Janusz Siedlecki... 49 4.1. Wstęp... 49 4.2. Geny stabilizujące a transformacja nowotworowa... 50 4.3. Utrata zdolności do kontroli sygnałów wzrostu onkogeny... 51 4.4. Utrata zdolności do rozpoznawania sygnałów antywzrostowych geny supresorowe... 51 4.5. mirna a transformacja nowotworowa... 52 Spis treści XV
4.6. Zmiany epigenetyczne a transformacja nowotworowa... 53 4.7. Nabywanie nieograniczonego potencjału podziałowego a transformacja nowotworowa... 54 4.8. Transformacja nowotworowa a apoptoza... 54 4.9. Hipoteza macierzystych komórek nowotworowych... 54 4.10. Nabywanie zdolności do unaczynienia guza... 55 4.11. Nabywanie zdolności do tworzenia nacieków i przerzutów... 55 4.12. Zasiedlenie nowych nisz organizmu... 56 4.13. Podsumowanie... 56 5. Genetyka kliniczna nowotworów Józef Kładny, Jan Lubiński... 59 5.1. Wstęp... 59 5.2. Dziedziczny rak piersi i jajnika... 59 5.2.1. Zespół BRCA1... 60 5.2.2. Zespół BRCA2... 62 5.2.3. Zespół BRCAX... 62 5.2.4. Zalecenia postępowania w rodzinach obarczonych dużym ryzykiem rozwoju dziedzicznego raka piersi lub jajnika... 62 5.2.5. Profilaktyka... 63 5.2.6. Leczenie... 64 5.2.7. Podsumowanie... 64 5.3. Dziedziczny rak jelita grubego... 64 5.3.1. Zespół Lyncha... 64 5.3.2. Rodzinna polipowatość gruczolakowata jelita grubego... 68 5.4. Choroba von Hippla i Lindaua... 68 5.4.1. Podział kliniczny VHL... 69 5.4.2. Kliniczne kryteria rozpoznawania VHL... 69 5.4.3. Schemat badań diagnostycznych u chorych z VHL... 69 5..4.4. Zasady leczenia nowotworów u chorych z VHL... 69 5.5. Dziedziczny rak żołądka... 70 5.5.1. Kryteria rodowodowo-kliniczne dziedzicznego raka żołądka... 70 5.5.2. Kryteria rodowodowo-kliniczne rozpoznawania z dużym prawdopodobieństwem dziedzicznego raka żołądka... 71 5.5.3. Sposób postępowania leczniczego w rodzinach obciążonych dziedzicznym rakiem żołądka... 71 5.5.4. Zespół E- kadheryny... 71 5.6. Dziedziczny rak rdzeniasty tarczycy... 71 5.6.1. Leczenie dziedzicznego raka rdzeniastego tarczycy... 71 5.6.2. Profilaktyczna tyreoidektomia... 72 5.7. Podsumowanie... 72 Podstawy chirurgii onkologicznej... 75 6. Dekalog chirurga onkologa Andrzej Kułakowski... 77 7. Zasady chirurgicznego leczenia nowotworów Arkadiusz Jeziorski... 79 7.1. Wstęp... 79 7.2. Operacje diagnostyczne... 81 7.2.1. Biopsja węzła chłonnego wartowniczego... 81 7.3. Operacje radykalne... 81 7.4. Operacje paliatywne... 82 7.5. Operacje profilaktyczne... 82 7.6. Operacje przerzutów... 82 XVI Chirurgia onkologiczna
7.7. Inne techniki stosowane w chirurgii onkologicznej... 83 8. Podstawy chirurgii odtwórczej w onkologii Edward Towpik, Sławomir Mazur... 85 8.1. Przeszczepy i płaty... 85 8.2. Przeszczepy skóry... 86 8.3. Przeszczepy śluzówki... 86 8.4. Przeszczepy powięzi... 87 8.5. Przeszczepy kości... 87 8.6. Przeszczepy chrząstki... 87 8.7. Przeszczepy nerwów... 87 8.8. Przeszczepy tłuszczu... 87 8.9. Płaty skórne... 87 8.10. Płaty skórno-powięziowe... 88 8.11. Płaty mięśniowe i skórno-mięśniowe... 88 8.12. Płaty złożone... 89 8.13. Rozprężanie tkanek... 89 8.14. Odsysanie tłuszczu... 89 8.15. Mikrochirurgia rekonstrukcyjna... 89 9. Zasady radioterapii nowotworów Bogusław Maciejewski... 91 9.1. Charakterystyka właściwości fizycznych i biologicznych promieniowania... 91 9.1.1. Biologiczne efekty promieniowania... 91 9.1.2. Dawki promieniowania, dawkowanie, techniki radioterapii... 93 9.2. Taktyki leczenia... 95 9.2.1. Podstawy biologiczne... 95 9.2.2. Taktyki leczenia skojarzonego chemioradiochirurgia... 96 9.2.3. Rola i miejsce radioterapii w leczeniu skojarzonym... 97 9.2.4. Część szczegółowa... 98 9.3. Powikłania popromienne... 103 10. Zasady leczenia systemowego nowotworów Maciej Krzakowski... 107 10.1. Wstęp... 107 10.2. Chemioterapia... 107 10.2.1. Biologiczne podstawy... 108 10.2.2. Zasady stosowania w klinicznej praktyce... 109 10.2.3. Toksyczność... 110 10.2.4. Zasady stosowania w skojarzeniu z leczeniem chirurgicznym... 111 10.3. Hormonoterapia... 112 10.3.1. Biologiczne podstawy... 112 10.3.2. Zasady stosowania w klinicznej praktyce... 112 10.4. Bioterapia... 113 10.5. Immunoterapia... 114 10.5.1. Modyfikacja przebiegu procesów wewnątrzkomórkowych... 115 10.6. Leczenie ukierunkowane molekularnie... 115 10.7. Podsumowanie... 115 11. Zasady leczenia skojarzonego nowotworów Andrzej W. Szawłowski... 117 11.1. Wstęp... 117 11.2. Cele leczenia skojarzonego... 117 11.3. Taktyka leczenia skojarzonego nowotworów litych... 118 12. Zasady medycyny opartej na dowodach w onkologii Andrzej W. Szawłowski... 121 12.1. Wstęp... 121 12.2. Badania kliniczne w onkologii służące wypracowaniu dowodów medycznych... 121 Spis treści XVII
12.3. Poziomy istotności dowodów medycznych... 123 12.4. Podsumowanie... 123 13. Antybiotykoterapia w chirurgii onkologicznej Andrzej W. Szawłowski, Danuta Dzierżanowska... 125 13.1. Wstęp... 125 13.2. Profilaktyka okołooperacyjna u chorych z nowotworami litymi... 125 13.3. Charakterystyka poszczególnych postaci zakażeń i propozycje terapii empirycznej... 127 13.3.1. Zakażenia miejsca operowanego po zabiegach chirurgicznych z powodu nowotworów głowy i szyi... 127 13.3.2. Powikłania infekcyjne u chorych z nowotworami ośrodkowego układu nerwowego 127 13.3.3. Strategia terapii zakażeń miejsca operowanego... 128 13.3.4. Powikłania infekcyjne po resekcji przełyku... 129 13.3.5. Powikłania infekcyjne po zabiegach chirurgicznych z powodu raka tarczycy... 129 13.3.6. Powikłania infekcyjne po operacjach z powodu nowotworów piersi... 129 13.3.7. Powikłania infekcyjne po operacjach z powodu raka płuca... 131 13.3.8. Powikłania infekcyjne po operacjach z powodu raka żołądka... 132 13.3.9. Powikłania infekcyjne po operacjach raka jelita grubego... 132 13.3.10. Wtórne zapalenie otrzewnej... 133 13.3.11. Przewlekłe (trzeciorzędowe) zapalenie otrzewnej... 134 13.3.12. Ropnie wewnątrzotrzewnowe... 135 13.3.13. Powikłania infekcyjne u chorych z nowotworami wątroby... 136 13.3.14. Powikłania infekcyjne u chorych po resekcji trzustki z powodu nowotworu... 137 13.3.15. Powikłania infekcyjne po zabiegach chirurgicznych u chorych z rakiem pęcherza moczowego i nerki... 138 13.3.16. Powikłania infekcyjne u chorych z nowotworami narządów płciowych... 138 13.3.17. Zakażenia związane ze stosowaniem cewników centralnych... 139 13.3.18. Zakażenia układu moczowego u chorych z nowotworami narządów miąższowych. 140 14. zaburzenia wodno-elektrolitowe w chorobach nowotworowych Piotr Sowiński, Małgorzata Symonides... 143 14.1. Wstęp... 143 14.2. Sód... 143 14.2.1. Hiponatremia... 144 14.2.2. Hipernatremia... 146 14.3. Potas... 146 14.3.1 Hipokaliemia... 147 14.3.2. Hiperkaliemia... 148 14.4. Magnez... 149 14.4.1. Kliniczne wykładniki związane z dysmagnezemią... 150 14.4.2. Hipomagnezemia... 151 14.4.3. Hipermagnezemia... 152 14.5. Wapń... 152 14.5.1. Hipokalcemia... 153 14.5.2. Hiperkalcemia... 154 15. zaburzenia odżywiania i zasady terapii żywieniowej u chorych na nowotwory Andrzej W. Szawłowski, Michał Talarek... 157 15.1. Wstęp... 157 15.2. Rola i miejsce terapii żywieniowej w onkologii... 157 15.3. Konsekwencje żywieniowe w nowotworach złośliwych... 159 15.4. Konsekwencje żywieniowe leczenia onkologicznego... 160 15.5. Niedożywienie/wyniszczenie nowotworowe... 164 15.6. Kryteria niedożywienia nowotworowego... 165 XVIII Chirurgia onkologiczna
15.7. Zasady leczenia żywieniowego u chorych onkologicznie... 167 15.8. Rozpoczęcie i zakończenie terapii żywieniowej... 170 15.9. Sposoby terapii żywieniowej u chorych na nowotwory... 171 15.9.1. Odżywianie drogą przewodu pokarmowego... 171 15.9.2. Odżywianie pozajelitowe (parenteralne)... 181 15.10. Podsumowanie... 182 16. zaburzenia hemostazy u chorych na nowotwory Marek Z. Wojtukiewicz, Ewa Sierko... 185 16.1. Wstęp... 185 16.2. Fizjologia krzepnięcia krwi... 185 16.2.1. Czynniki krzepnięcia krwi... 186 16.2.2. Inhibitory krzepnięcia krwi... 187 16.2.3. Dynamika procesu krzepnięcia krwi... 188 16.3. Powikłania krwotoczne... 189 16.3.1. Powikłania krwotoczne w przebiegu nowotworów litych... 189 16.3.2. Jatrogenne powikłania krwotoczne... 191 16.4. Powikłania zakrzepowo-zatorowe... 193 16.4.1. Patomechanizmy zakrzepicy w chorobie nowotworowej... 194 16.4.2. Postacie zakrzepicy... 196 16.4.3. Profilaktyka zakrzepicy u chorych na nowotwory... 199 16.4.4. Leczenie powikłań zakrzepowo-zatorowych u chorych na nowotwory... 200 16.5. Zespół rozsianego wykrzepiania śródnaczyniowego... 201 16.6. Leki wpływające na hemostazę w leczeniu chorych na nowotwory... 203 17. Wytyczne profilaktyki i leczenia powikłań zakrzepowo-zatorowych Andrzej W. Szawłowski, Anna Fijałkowska... 205 17.1. Wstęp... 205 17.2. Kliniczny problem zaburzeń hemostazy w onkologii... 206 17.3. Powikłania zakrzepowo-zatorowe w onkologii... 207 17.3.1. Przyczyny powikłań zakrzepowych w onkologii... 207 17.3.2. Mechanizm zakrzepicy... 208 17.3.3. Postacie zakrzepicy u chorych na nowotwory... 208 17.3.4. Zakrzepica jatrogenna u chorych na nowotwory... 208 17.4. Metody profilaktyki przeciwzakrzepowej... 209 17.4.1 Heparyna niefrakcjonowana (HNF)... 209 17.4.2. Heparyny drobnocząsteczkowe (HDCz)... 210 17.4.3. Doustne antykoagulanty... 210 17.4.4. Fondaparinuks... 210 17.4.5. Mechaniczne metody zapobiegania żylnej chorobie zakrzepowo-zatorowej... 210 17.5. Profilaktyka przeciwzakrzepowa u pacjentów z niewydolnością nerek... 211 17.6. Profilaktyka przeciwzakrzepowa a znieczulenie regionalne... 211 17.7. Zasady pierwotnej profilaktyki przeciwzakrzepowej w chirurgii onkologicznej... 212 17.8. Chorzy onkologicznie leczeni zachowawczo... 213 17.9. Cewniki w żyłach centralnych... 213 17.10. Leczenie powikłań zakrzepowo-zatorowych... 213 17.11. Wtórna profilaktyka przeciwzakrzepowa... 214 18. zasady leczenia krwią i preparatami krwiopochodnymi Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek... 217 18.1. Wstęp... 217 18.2. Składniki krwi i produkty krwiopochodne... 217 18.2.1. Koncentrat krwinek czerwonych... 217 18.2.2. Koncentrat krwinek płytkowych... 217 Spis treści XIX
18.2.3. Koncentrat granulocytarny... 220 18.2.4. Osocze świeżo mrożone... 220 18.2.5. Krioprecypitat... 220 18.2.6. Produkty krwiopochodne... 220 18.2.7. Dodatkowa preparatyka składników krwi... 220 18.3. Najczęstsze problemy hematologiczne u chorych z nowotworami... 223 18.3.1. Niedokrwistość... 223 18.3.2. Małopłytkowość u chorych na nowotwory... 227 18.3.3. Neutropenia i przetaczanie koncentratów granulocytarnych... 231 18.4. Postępowanie związane z zabiegiem przetoczenia krwi i jej składników... 235 18.5. Powikłania poprzetoczeniowe... 236 18.5.1. Objawy powikłań poprzetoczeniowych... 238 18.5.2. Wpływ przetoczeń na układ immunologiczny... 239 18.6. Hemafereza lecznicza jako pomocnicza metoda leczenia w chorobach nowotworowych... 241 Skorowidz... I XX Chirurgia onkologiczna