Problematyka emisji ditlenku wêgla w Polsce

GOSPODARKA SUROWCAMI MINERALNYMI Tom 24 2008 Zeszyt 3/3 MONIKA MA OPOLSKA*, KATARZYNA ZARÊBSKA** Problematyka emisji ditlenku wêgla w Polsce Wprowadzenie W ostatnich latach du ¹ uwagê poœwiêca siê tematyce zwi¹zanej z ochron¹ œrodowiska, a gwa³towny rozwój œwiadomoœci spo³ecznej o stan œrodowiska, zarówno lokalnego jak i globalnego jest spowodowany jego postêpuj¹c¹ degradacj¹. W myœl polskiego prawa zanieczyszczenie to emisja, czyli wprowadzanie bezpoœrednio lub poœrednio, w wyniku dzia³alnoœci cz³owieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: substancji b¹dÿ energii takich jak ciep³o, ha³as, wibracje lub pole elektromagnetyczne. Zanieczyszczenia powietrza, ze wzglêdu na ich ³atwoœæ rozprzestrzeniania siê w tej czêœci œrodowiska s¹ problemem globalnym. Wiele substancji szkodliwych, zw³aszcza o du ych rozmiarach cz¹stek (> 10 m), pozostaje w warstwie granicznej, ale gazy i aerozole o ma³ych cz¹stkach (< 5 m) s¹ przenoszone do warstwy troposfery. Przenoszenie substancji szkodliwych w atmosferze zale y od wysokoœci, któr¹ osi¹gaj¹, rozmiaru ich cz¹stek i czynników klimatycznych. Ditlenek wêgla przez wiele lat uznawany by³ za gaz neutralny, gdy stanowi naturalny sk³adnik powietrza atmosferycznego i wa ne ogniwo w obiegu wêgla w przyrodzie. Powstaje on we wszystkich procesach spalania (Karaczun, Indeka 1999). Dopiero gwa³towny wzrost jego stê enia w atmosferze spowodowa³ zmianê tego pogl¹du. Obecnie traktowany jest na równi z innymi zanieczyszczeniami powietrza i uwa any za najwa niejszy z tzw. gazów cieplarnianych. * Mgr, ** Dr, Wydzia³ Paliw i Energii AGH, Kraków; e-mail: zarebska@agh.edu.pl

188 1. ród³a emisji CO 2 wpolsce Udzia³ ca³kowitej emisji CO 2 w Polsce zmniejszy³ siê z 494 885,88 Gg w 1988 r. do 326 510 Gg w 2005 r. Zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych zwi¹zane jest z ograniczeniem zu ycia energii w gospodarce krajowej oraz zmianami struktury zu ycia paliw (Molenda 2001, KCIE 2008). Porównanie wielkoœci emisji CO 2 w Polsce z ostatniego stulecia wskazuje, e wielkoœæ emisji ditlenku wêgla w Polsce w latach 1900 1940 by³a na sta³ym poziomie. W czasie II wojny œwiatowej notuje siê jej dwukrotny wzrost, trwaj¹cy a do lat osiemdziesi¹tych ubieg³ego wieku, spowodowany przede wszystkim spalaniem paliw kopalnych w celu zaspokojenia rosn¹cych potrzeb energetycznych. Od roku 1988 ci¹g emisji CO 2 ma tendencjê spadkow¹. Najwiêksze zmiany mo na zaobserwowaæ w latach 1988 1990. Zjawisko to jest spowodowane spadkiem aktywnoœci przemys³owej. Tendencja spadkowa w dalszych latach wynika ze zmiany jakoœci stosowanych paliw oraz modernizacji i restrukturyzacji przemys³u (rys. 1). Emisja pochodz¹ca z paliw sta³ych naœladuje generalny trend, emisja ze spalania paliw p³ynnych i gazowych jest niewielka (Tarkowski 2005). Przyczynê zmniejszenia emisji CO 2 w roku 2003 wzglêdem roku 1988 t³umaczy fakt, e zu ycie energii chemicznej paliw w 2003 roku stanowi oko³o 74% zu ycia z roku 1988. Jednoczeœnie zmieni³a siê struktura paliw, tj.: udzia³ paliw wêglowych zmniejszy³ siê z 78,7% (1988 r.) do 61,8% (2003 r.), paliw ciek³ych wzrós³ z 12,5 do 22,6%, paliw gazowych wzrós³ z 7,5 do 11,0%, ³¹cznie udzia³ paliw wêglowodorowych wzrós³ z 20,0 do 33,6%, udzia³ biomasy wzrós³ z 1,3 do 4,6%. Wzrost udzia³u paliw wêglowodorowych o znacz¹co mniejszych Rys. 1. Zmiany emisji CO 2 z g³ównych sektorów w latach 1988 2005 (KCIE 2008) Fig. 1. CO 2 emission changes in main sectors in1988 2005

wartoœciach wspó³czynników emisji w stosunku do paliw wêglowych, mia³ wp³yw na zmniejszenie emisji CO 2 w roku 2003 w porównaniu z rokiem 1988 (KCIE 2008). 189 2. G³ówne Ÿród³a emisji ditlenku wêgla w Polsce G³ównym Ÿród³em emisji du ych iloœci ditlenku wêgla w Polsce jest energetyka oraz przemys³. W 2003 r. sumaryczna emisja CO 2 wynios³a 319 082,4 Gg, energetyka by³a Ÿród³em 96,2% emisji, a na emisjê z procesów przemys³owych przypad³o 3,6%. Wi¹zanie ditlenku wêgla przez zmiany u ytkowania terenów i leœnictwo stanowi³o 8,1% ca³kowitej emisji. Oszacowano równie emisjê CO 2 ze spalania odpadów komunalnych oraz po raz pierwszy z zastosowania rozpuszczalników i innych produktów ³¹cznie 0,16%. Strukturê emisji CO 2 w Polsce w 2003 r. przedstawiono na rysunku 2. Rys. 2. Struktura emisji CO 2 w Polsce w 2003 r. [Gg] (KCIE 2008) Fig. 2. CO 2 emissionstructureinpolandin2003[gg] 3. Energia Spalanie paliw kopalnych odpowiada za zdecydowan¹ wiêkszoœæ emisji antropogenicznego ditlenku wêgla. Wartoœæ opa³owa i iloœæ emitowanego ditlenku wêgla zale y od rodzaju u ytego paliwa. Aby uzyskaæ ten sam efekt cieplny przy spalaniu wêgla kamiennego wydziela siê dwa razy wiêcej CO 2 ni w przypadku gazu ziemnego. Zgodnie z klasyfikacj¹ IPCC do kategorii emisji energia zalicza siê dwie grupy (KCIE 2008): spalanie paliw 306 887,06 Gg CO 2 (99,93%) obejmuj¹ce emisjê z produkcji energii elektrycznej i ciep³a (58%), przemys³u wytwórczego i budownictwa (15%), transportu (10%), innych dzia³ów (17%); emisja lotna z paliw 212,73 Gg CO 2 co stanowi jedynie 0,07%.

190 Produkcja energii elektrycznej i ciep³a w 2003 r. by³a odpowiedzialna za emisjê 167 000 Gg ditlenku wêgla, co stanowi³o 50% emisji w ramach kategorii Energia. Ze spalania paliw sta³ych pochodzi³o 98% tej emisji, 2% natomiast z paliw ciek³ych i gazowych. Gospodarka polska opiera siê na wykorzystaniu wêgla kamiennego i brunatnego. Spalanie tych paliw odpowiedzialne by³o za 45% ca³kowitej emisji CO 2, przy czym udzia³ wêgla kamiennego wyniós³ 56%, a wêgla brunatnego 44%.Udzia³ emisji CO 2 powsta³ej w wyniku spalania paliw kopalnych w sektorze Przemys³ wytwórczy i budownictwo wskazuje na najwiêkszy udzia³ Przemys³u elaza i stali 5,3% (Uliasz-Bocheñczyk, Mokrzycki 2003). 4. Procesy przemys³owe Ditlenek wêgla stanowi produkt uboczny powstaj¹cy w procesach przemys³owych, a jego iloœæ jest ró na i zale y od procesu w jakim te gazy powstaj¹. W obrêbie kategorii Procesy przemys³owe zaliczamy nastêpuj¹ce grupy: produkty mineralne 73,8% emisji, przemys³ chemiczny 20,5%, produkcja metali 5,7% (KCIE 2008). Strukturê emisji ditlenku wêgla w obrêbie kategorii Procesy przemys³owe przedstawiono na rysunku 3. Rys. 3. Struktura emisji CO 2 w kategorii Procesy przemys³owe w Polsce w 2003 r. [Gg] (KCIE 2008) Fig. 3. CO 2 emission structure in category of industrial processes in Poland in 2003 W zak³adach przemys³u chemicznego znaczne iloœci ditlenku wêgla emitowane s¹ do atmosfery w zak³adach produkuj¹cych nawozy azotowe. Gaz ten emitowany jest w kilku procesach technologicznych, g³ównie przy produkcji gazu syntezowego. Powstaj¹cy w tym procesie CO 2 wykorzystywany jest do produkcji mocznika oraz ciek³ego CO 2, pozosta³a czêœæ jest bezpoœrednio emitowana do atmosfery. S¹ te zak³ady, gdzie ditlenek wêgla pochodz¹cy z produkcji gazu syntezowego w ca³oœci emitowany jest do atmosfery. Emitowany przy produkcji elaza i stali ditlenek wêgla pochodzi ze spalania paliw oraz z procesów przemys³owych. Gaz ten jest emitowany w trakcie produkcji: koksu, spieku, stali konwertorowej, spustu z wielkich pieców, stali elektrycznej, w mniejszych iloœciach przy produkcji stali martenowskiej i odlewów eliwnych. Najwiêksze iloœci CO 2 powstaj¹ w instalacjach do produkcji surówki i stali. W urz¹dzeniach do ci¹g³ego odlewania emisja CO 2 pochodzi z nastêpuj¹cych Ÿróde³: z surowców do produkcji, z paliw konwencjonalnych, ze

191 œrodków redukuj¹cych, z gazów technologicznych, ze zu ycia elektrod grafitowych, z innych paliw. Powstaj¹cy w procesie konwertorowym gaz konwertorowy zawiera oko³o 90% CO i 10% CO 2. Spaliny z krajowych pieców martenowskich zawieraj¹ 14 18% CO 2, 2 5% O 2, zawartoœæ CO i SO 2 dochodzi do 0,5%, zawartoœæ wody do 25%. Nale y podkreœliæ, e nowe technologie produkcji elaza i stali, wprowadzane równie w Polsce, wp³ywaj¹ znacz¹co na zmniejszenie emisji CO 2 z tych procesów (Tarkowski 2005). W cementowniach emisja CO 2 pochodzi z nastêpuj¹cych Ÿróde³: z kalcynowania wapienia wystêpuj¹cego w surowcach, ze spalania paliw konwencjonalnych, paliw alternatywnych, z biomasy oraz paliw nie stosowanych w piecach. Procesem technologicznym w przemyœle cementowym, w którym powstaje najwiêcej ditlenku wêgla jest proces konwersji (dekarbonizacji) wêglanu wapnia CaCO 3. Tradycyjnym, podstawowym noœnikiem energii stosowanym w przemyœle cementowym jest wêgiel kamienny. Stosowane s¹ równie inne paliwa, takie jak: koks naftowy, gaz ziemny, olej opa³owy, jak równie ró ne rodzaje paliw alternatywnych. Ze spalania 1 kg wêgla kamiennego emisja tlenków wêgla wynosi 84,6 94,6 kg/gj (Uliasz-Misiak, Tarkowski 2005). 5. Wielkoœæ emisji CO 2 w Polsce w latach 2002 2005 Emisja CO 2 by³a wy sza w 2003 roku, w porównaniu z emisj¹ z roku 2002 o 33%. Wzrost ca³kowitej krajowej emisji tego gazu wynika³ ze zwiêkszenia o 2,8% emisji w sektorze spalanie paliwa oraz w podkategorii przemys³ chemiczny o 198%. W przypadku przemys³u energetycznego decyduj¹ce znaczenie we wzroœcie emisji mia³a produkcja energii elektrycznej w elektrowniach zawodowych. W ramach tej podkategorii emisja CO 2 wzros³a o prawie 6500 Gg w stosunku do roku 2002. Ta zmiana wynika ze wzrostu iloœci spalonego wêgla kamiennego i brunatnego w tym podsektorze. Przyczyn¹ wzrostu emisji z transportu by³ g³ównie wzrost zu ycia w transporcie drogowym oleju napêdowego i LPG. Wzrosty emisji wyst¹pi³y te w podkategoriach: emisja lotna z systemu ropy naftowej i gazu (o 3,9%), przemys³ mineralny (o 3,3%), produkcja metali (49,5%) i spalanie odpadów (o ponad 163%). Chocia procentowa zmiana emisji w niektórych z wymienionych podkategoriii jest znacz¹ca, nie mia³o to tak istotnego wp³ywu na zmianê ca³kowitej krajowej emisji CO 2, ze wzglêdu na zdecydowanie ni szy udzia³ tych podkategorii w emisji globalnej (Olendrzyñski i in. 2005). Emisjê CO 2 w 2005 roku oszacowano na 326,5 milionów ton. Jest to wartoœæ o 34% mniejsza w porównaniu z rokiem bazowym (1988). Emisja CO 2 stanowi³a 81,8% ca³kowitej emisji gazów cieplarnianych w Polsce w roku 2005. G³ównym Ÿród³em emisji CO 2 jest podkategoria spalanie paliw. Udzia³ tego sektora stanowi³ 94,9% w ca³kowitej emisji CO 2 w roku 2005, a udzia³y g³ównych podkategorii by³y nastêpuj¹ce: przemys³ energetyczny 55,3%, przemys³ wytwórczy i budownictwo 11,4%, transport 10,8%, inne sektory 15,4%. Dla procesów przesy³owych udzia³ w ca³kowitej emisji CO 2 w 2005 roku wyniós³ 4,7%. W tym sektorze g³ównym Ÿród³em emisji s¹ produkty mineralne.

192 Emisjê i poch³anianie CO 2 w sektorze zmiana u ytkowania gruntów i leœnictwo oszacowano na oko³o 32,1 milionów ton. Oznacza to, e oko³o 8,8% ca³kowitej emisji CO 2 jest poch³aniane przez lasy. W okresie od 2004 do 2005 roku emisja CO 2 wzros³a o 0,3%. Zarówno w podsektorze Spalanie paliw, jak i Procesy przemys³owe, emisja wzros³a równie o 0,3%, natomiast w sektorze Odpady emisja wzros³a o 85,5% (Olendrzyñski i in. 2007). Zmiany emisji CO 2 w g³ównych sektorach zestawiono w tabeli 1. Zebrano informacje dotycz¹ce emisji CO 2 w Polsce za 2004 rok z zak³adów emituj¹cych powy ej 100 000 ton/rok. Przy emisji CO 2 w Polsce w roku 2004 wynosz¹cej 314,169 Gg, emisja z rozwa anych zak³adów stanowi³a oko³o 60% ca³kowitej emisji tego gazu w Polsce. Na 161 analizowanych zak³adów 96 to zak³ady energetyczne (emisja 151,86 Gg), 4 rafinerie ropy (6,53 Gg), 9 koksownie (2,49 Gg), 11 huty metali (4,04 Gg), 11 cementownie (8,32 Gg), 5 zak³ady wapiennicze (1,48 Gg), 5 zak³ady papiernicze (3,46 Gg) TABELA 1 Udzia³ poszczególnych sektorów w ca³kowitej emisji CO 2 w Polsce w latach 2002 2003 (Olendrzyñski i in. 2007) TABLE 1 The role of individual sectors in global CO 2 emission in Poland in 2002 2003 ród³a emisji CO 2 CO 2 [Gg] 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. Razem (bez sektora 5) 308 818 319 083 325 381 326 510 1. Energia 298 834 307 100 309 119 309 955 A. Spalanie paliw 298 834 306 887 308 873 309 720 A. przemys³ energetyczny 175 250 182 213 183 794 180 615 A. przemys³ wytwórczy i budownictwo 44 577 43 189 38 950 37 258 A. transport 29 553 30 490 33 841 35 390 A. inne sektory 48 263 48 872 46 784 50 175 A. inne 988 2 123 5 504 6 282 B. Emisja lotna z paliw 205 213 246 234 A. ropa naftowa i gaz ziemny 205 213 246 234 2. Procesy przemys³owe 9 432 11 480 15 389 15 431 A. Produkty mineralne 8 218 8 492 7 176 7 514 B. Przemys³ chemiczny 790 2 354 3 643 3 806 C. Produkcja metali 424 634 4 570 3 158 A. u ytkowanie rozpuszcz. i innych produktów 541 474 581 582 A. zmiana u ytkowania gruntów i leœnictwo 38 611 25 905 26 727 32 108 A. odpady 11 29 292 543

13 zak³ady chemiczne i azotowe (8,023 Gg), 4 zak³ady ceramiczne i szklarskie (0,48 Gg) i 8 inne zak³ady (1,57 Gg) (Uliasz-Misiak, Tarkowski 2007). Na liœcie najwiêkszych emitentów CO 2 pierwsze osiem to zak³ady energetyczne; ich wielkoœæ emisji wynosi do 31 mln ton CO 2 /rok. Kolejno s¹ to: BOT Elektrownia Be³chatów S.A., BOT Elektrownia Turów S.A., Elektrownia Rybnik S.A., Elektrownia Kozienice S.A., BOT Elektrownia Opole S.A., Zespó³ Elektrowni PAK S.A., Elektrownia Po³aniec S.A. Grupa Electrabel, PKE S.A. Interesuj¹cych informacji dostarcza zestawienie emisji CO 2 z zak³adów emituj¹cych powy ej 100 tys. ton CO 2 /rok z poszczególnych sektorów przemys³u (rys. 4). Wprowadzono podzia³ na nastêpuj¹ce sektory: zak³ady energetyczne, rafinerie ropy, koksownie, cementownie, zak³ady wapiennicze, zak³ady ceramiczne i szklarskie, zak³ady papiernicze, zak³ady chemiczne i azotowe, cukrownie i inne (Szczepaniec-Ciêciak, Koœcielniak 1999; Uliasz-Misiak, Tarkowski 2007). 193 Rys. 4. Wielkoœæ emisji CO 2 z zak³adów emituj¹cych powy ej 100 000 CO 2 /rok w poszczególnych województwach w 2004 r. w Polsce (Uliasz-Misiak, Tarkowski 2007) Fig. 4. The number of plants from individual sectors emitting over 100000 tones CO2 per year in 2004 in Poland 6. Handel emisjami Handel uprawnieniami do emisji potocznie handel emisjami jest jednym z narzêdzi u ywanych do wspomagania osi¹gania sumarycznych krajowych, regionalnych, czy sektorowych limitów emisji ró nych zanieczyszczeñ (Jaworski 2006). W Polsce podstawê do wdro enia

194 systemu handlu emisjami stanowi ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. (Dz. U. Nr 281 poz. 2784.) o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji, która wesz³a w ycie od 1 stycznia 2005 r. Z punktu widzenia interesów krajowych przedsiêbiorców, uczestnicz¹cych w systemie handlu emisjami szczególnie istotne znaczenie mia³o wydanie rozporz¹dzenia Rady Ministrów, ustanawiaj¹ce Krajowy Plan Rozdzia³u Uprawnieñ do emisji CO 2 (KPRU). Jego wydanie oznacza uw³aszczenie z mocy prawa ka dego przedsiêbiorcy na nowym zasobie, którego wartoœæ rynkowa okreœlana bêdzie z iloczynu: przyznanej liczby uprawnieñ do emisji CO 2 oraz odpowiedniej ceny rynkowej uprawnienia (1 tona CO 2 ). Istota dzia³ania systemu handlu emisjami polega na tym, e instalacje objête systemem mog¹ wyemitowaæ w okreœlonym przedziale czasu (rok, kilka lat) jedynie tak¹ iloœæ zanieczyszczeñ, która zostanie pokryta posiadanymi uprawnieniami do emisji. Posiadane uprawnienia wyznaczaj¹ limit emisji. Wyemitowanie wiêkszej iloœci zanieczyszczeñ wymaga dokupienia uprawnieñ od innego uczestnika systemu, gdy przekroczenie limitu równego sumie posiadanych uprawnieñ spowoduje koniecznoœæ zap³acenia kary. Przeciwny kierunek dzia³añ polega na inwestowaniu w przedsiêwziêcia redukcji emisji. W efekcie spadku emisji powstaje nadwy ka uprawnieñ, któr¹ mo na korzystnie sprzedaæ. Mechanizm ten zachêca do podejmowania dzia³añ ograniczaj¹cych emisje tam, gdzie koszty redukcji s¹ najni sze (Parczewski 2006). Kwoty emisji CO 2 przydzielone poszczególnym krajom i instalacjom z jednej strony mog¹ przynieœæ pozytywne efekty, wynikaj¹ce przyk³adowo z wymuszenia modernizacji technologii, a jednoczeœnie mog¹ prowadziæ do wzrostu kosztów produkcji w ró nych dziedzinach przemys³u lub jej ograniczenia (Ma³ecki 2007). Podsumowanie Problem emisji gazów cieplarnianych, a przede wszystkim ditlenku wêgla i mo liwoœci jej ograniczenia oraz sposoby utylizacji gazu ju wyemitowanego s¹ jednym z najwa niejszych zagadnieñ zwi¹zanych z ochron¹ œrodowiska. W wielu krajach prowadzone s¹ od lat dzia³ania zwi¹zane z ograniczeniem emisji gazów cieplarnianych, przede wszystkim ditlenku wêgla, oraz dzia³ania zwi¹zane z jego sekwestracj¹ (Uliasz-Bochenczyk, Mokrzycki 2005). Aby unikn¹æ groÿnych konsekwencji dalszego ocieplenia klimatu, ludzkoœæ musi obni yæ emisjê ditlenku wêgla. Wœród mo liwych dzia³añ maj¹cych na celu redukcjê stê enia CO 2 watmosferze wymieniæ mo na: intensyfikacjê procesów naturalnego poch³aniania CO 2 z atmosfery przez roœlinnoœæ, glebê oraz oceany, obni enie zapotrzebowania na energiê, poprawê sprawnoœci konwersji i wykorzystania energii elektrycznej, wykorzystanie na wiêksz¹ skalê energii odnawialnej oraz j¹drowej, wydzielanie CO 2 z gazów spalinowych, sekwestracjê CO 2 zprocesów spalania paliw kopalnych (Mazur 2004; Bachu, Adams 2003). Sekwestracja mo e odbywaæ siê na drodze: fizycznej (np. sk³adowanie geologiczne), chemicznej (np. mineralna karbonatyzacja) lub biologicznej (np. zalesianie). Pracê wykonano w ramach Badañ Statutowych WPiE AGH, umowa nr 11.11.210.124

195 LITERATURA B a c h u S., A d a m s J. J., 2003 Sequestration of CO 2 in geological media in response to climate change: capacity of deep saline aquifers to sequester CO 2 in solution. Energy Conversion and Management 44. J a w o r s k i W., 2006 Handel emisjami jak jest dziœ oceniane to narzêdzie ochrony powietrza. Polityka Energetyczna, Zeszyt specjalny. Karaczun Z.,Indeka L.,1999 Ochrona œrodowiska, ARIES, Warszawa. KCIE 2008. Krajowe Centrum Inwentaryzacji Emisji. Baza danych o polskich emisjach do powietrza. Polski Instytut Ochrony Œrodowiska, Warszawa. M a ³ e c k i A., 2007 Globalne ocieplenie a emisja gazów cieplarnianych przez kraje Unii Europejskiej. Cement, Wapno, Beton nr 1. M a z u r M., 2004 Systemy ochrony powietrza. AGH Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne, Kraków. M o l e n d a J., 2001 Ograniczenie antropogenicznej emisji gazów cieplarnianych. Czêœæ I. Dwutlenek wêgla. Gaz, Woda i Technika Sanitarna nr 9. Olendrzyñski K., Kargulewicz I., Skoœkiewicz J., Dêbski B., Cieœlinska J., Olecka A., K a n a f a M., K a n i a K., 2005 Inwentaryzacja emisji gazów cieplarnianych i ich prekursorów w roku 2003. Krajowe Centrum Inwentaryzacji Emisji, Warszawa. Olendrzyñski K., Kargulewicz I., Skoœkiewicz J., Dêbski B., Cieœlinska J., Olecka A., K a n a f a M., K a n i a K., 2007 Krajowa inwentaryzacja emisji i poch³aniania gazów cieplarnianych. Krajowe Centrum Inwentaryzacji Emisji, Warszawa. Parczewski Z., 2006 Wp³yw handlu emisjami CO 2 na procesy restrukturyzacji i koszty œrodowiskowe przedsiêbiorstwa energetycznego. Polityka Energetyczna nr 2. Polityka Klimatyczna Polski 2003. Strategie redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do roku 2020. Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa. Prawo Ochrony Œrodowiska. Dziennik Ustaw nr 62, poz.627 z dnia 20 czerwca 2001, Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001. Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 12 stycznia 2006 w sprawie sposobu monitorowania wielkoœci emisji substancji objêtych wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji. Dziennik Ustaw nr 16, poz 124 z dnia 31 stycznia 2006. Szczepaniec-Ciêciak E., Koœcielniak P., 1999 Chemia œrodowiska. Æwiczenia i seminaria. Wydawnictwo UJ, Kraków. T a r k o w s k i R., 2005 Podziemne sk³adowanie CO 2 w Polsce w g³êbokich strukturach geologicznych (ropo-, gazo- i wodonoœnych), Wydawnictwo Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN, Kraków 2005. Uliasz-Bocheñczyk A., Mokrzycki E., 2003 Emisja dwutlenku wêgla w przemyœle cementowym. Polityka Energetyczna, Zeszyt specjalny. U l i a s z -B o c h e ñ c z y k A., M o k r z y c k i E., 2005 Przegl¹d mo liwoœci utylizacji ditlenku wêgla. Wiertnictwo Nafta i Gaz, nr 1. U l i a s z -M i s i a k B., T a r k o w s k i R., 2005 ród³a dwutlenku wêgla w Polsce dla zaawansowanych technik wydobycia ropy naftowej. Wiertnictwo Nafta i Gaz nr 1. Uliasz-Misiak B., Tarkowski R., 2007 Emisja CO 2 w Polsce w 2004r. w aspekcie podziemnego sk³adowania. Gospodarka Surowcami Mineralnymi nr 2. PROBLEMATYKA EMISJI DITLENKU WÊGLA W POLSCE S³owa kluczowe Emisja, ditlenek wêgla, ochrona œrodowiska, gazy cieplarniane

196 Streszczenie Ocieplenie klimatu w ci¹gu ostatniego stulecia sta³o siê faktem i mimo braku jednoznacznego wskazania przyczyny tego stanu rzeczy, na ca³ym œwiecie podejmowane s¹ wysi³ki zmierzaj¹ce do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Znacz¹cy wk³ad do tzw. efektu cieplarnianego ma emitowany do atmosfery ditlenek wêgla. Skala emisji zanieczyszczeñ, z³o onoœæ i stopieñ trudnoœci ograniczania zanieczyszczeñ sprawiaj¹, e ochrona powietrza, a przez to cz³owieka i ca³ej biosfery wymaga szerokiego zaanga owania spo³eczeñstwa w ramach prawnych i organizacyjnych stworzonych przez pañstwo. Ochrona powietrza jest jednym z g³ównych zadañ polityki ekologicznej. Do jej realizacji niezbêdne s¹ struktury organizacyjne, instrumenty prawne i ekonomiczne. Polska odczuwa w powa nym stopniu skutki zanieczyszczenia powietrza spowodowane przestarza³¹ struktur¹ gospodarcz¹ i nadmiern¹ materia³och³onnoœci¹ i energoch³onnoœci¹. W ostatniej dekadzie obserwuje siê systematyczny spadek emisji zanieczyszczeñ i poprawê stanu czystoœci powietrza. Skuteczna ochrona powietrza przed zanieczyszczeniem wymaga redukcji zanieczyszczeñ u Ÿród³a i redukcji zanieczyszczeñ poprzez techniczne metody oczyszczania gazów odlotowych z zastosowaniem rozmaitych procesów fizykochemicznych i chemicznych. Poniewa ma³o realnym wydaje siê byæ obni enie zapotrzebowania na energiê oraz zast¹pienie w krótkiej perspektywie czasu paliw kopalnych odnawialnymi Ÿród³ami energii, konieczne jest podejmowanie dzia³añ maj¹cych na celu ograniczenie emisji CO 2 do atmosfery. Powinniœmy ograniczaæ emisjê ditlenku wêgla (g³ównego gazu cieplarnianego) do atmosfery z uwagi na jego niekorzystny wp³yw na zmiany klimatyczne. Emisja antropogenicznego CO 2 do atmosfery oznacza przede wszystkim spalanie paliw kopalnych: wêgla, ropy naftowej i jej pochodnych oraz gazu ziemnego. Nasza cywilizacja, na obecnym etapie rozwoju, nie mo e obejœæ siê bez tych surowców. Nie chodzi tylko o produkcjê energii, ale o ca³y przemys³ chemiczny zwi¹zany z przeróbk¹ ropy naftowej i wêgla kamiennego. G³ównym emitentem ditlenku wêgla jest energetyka (w Polsce to ponad 50%, œrednia w krajach rozwiniêtych wynosi oko³o 35%). Odnawialne Ÿród³a energii nie s¹ w stanie zaspokoiæ rosn¹cego zapotrzebowania na energiê. Alternatywnym sposobem mo e byæ wykorzystanie energetyki j¹drowej, wp³ywaj¹cej na oszczêdnoœæ paliw kopalnych oraz radykalne ograniczenie emisji CO 2 do atmosfery. THE ISSUE OF CARBON DIOXIDE EMISSION IN POLAND Key words Emission, Carbon dioxide, environmental protection, greenhouse effect Abstract Global warming in the last century has become an established fact and though no single explanation of this cause of affairs has been offered, extensive efforts are made world-wide to reduce the emissions of greenhouse gases. Carbon dioxide emissions seem to vastly contribute to the greenhouse effect. Because of the scale of emissions of various pollutants, the level of complication and difficulty in their reduction, protection of atmospheric air, the biosphere and humans require the major commitment of the communities within the legal framework created by the state. Air protection is one of the major tasks in an environmental policy, requiring organisational structure as well as legal and economic instruments. In Poland air pollution is also caused by old industry, where energy and material consumption is huge. In the last decade the emission levels have decreased and air has become cleaner. Effective air protection require the measures to be taken at source, by applying the flue gas treatment methods using physico-chemical and chemical processes. It is unlikely that energy demand should decrease or that fossil fuels should be replaced. However, efforts should be made to limit CO 2 emissions to the atmosphere, not only because it is responsible for climate warming. Emissions of anthropogenous CO 2 involves the burning of fossil fuels: coal, oil and its derivatives and natural gas. Our civilisation now cannot do without those fuels, not only for generation of electricity but also in the chemical sector processing oil and coal. The power generation sector is responsible for the largest emissions of CO 2 in Poland (50%), whilst in developed countries this proportion is only 35%. Renewable sources of energy are not able to meet the growing energy demand. An alternative solution is to resort to nuclear power to conserve fossil fuels and radically limit CO 2 emissions to the atmosphere.