prowadzenie rachunków jest umiejętnością powstałą dawniej niż umiejętność pisania (R. Manteuffel, 1965) Zimowa Szkoła Leśna Instytut Badawczy Leśnictwa Sękocin Stary, 20-22 marca 2012 r.
Tematyka prezentacji oraz jej autorzy 1. Definicja rachunkowości (A. Klocek) 2. Systemy rachunkowości leśnej (A. Klocek) 3. Dylematy rachunku wyników gospodarstwa leśnego (A. Klocek) 4. Metody wyceny zasobów drzewnych (S. Zając) 5. Koncepcja wartościowania lasu (S. Zając) 6. Leśnictwo w rachunkach narodowych (L. Płotkowski) 2
Definicja rachunkowości: rachunkowość to system pomiaru, rejestracji, prezentacji oraz analizy i ocen procesów gospodarczych powodujących ruch środków i zmianę w źródłach ich finansowania, Rachunkowość w węższym znaczeniu = księgowość, rozumiana jako system ewidencji środków i źródeł ich pochodzenia. 3
Systemy rachunkowości leśnej: W okresie kilku wieków powstały dwa podstawowe systemy rachunkowości oraz związane z nimi metody księgowości: rachunkowość kameralna (księgowość pojedyncza), rachunkowość kupiecka (księgowość bilansowa, podwójna). Systemy te różnią się pod względem: interesujących je zjawisk finansowych, metod księgowości, właściwych dla nich form organizacyjno-funkcjonalnych gospodarstwa leśnego. Odmienność sektorów gospodarki doprowadziła do opracowania odpowiednich dla nich metod rachunkowości, np. leśnej, rolniczej, bankowej. 4
Kameralna rachunkowość leśna rozwój wymienionej rachunkowości nastąpił w okresie dominacji kameralistycznej teorii gospodarki leśnej (XVIII-XIX w.) mającej na celu zapewnienie skarbowi państwa (kamera = urząd skarbowy) możliwie dużych wpływów pieniężnych, państwowe gospodarstwo leśne (pgl) było pod względem prawnym, ekonomicznym i organizacyjnym zespolone z państwową administracją leśną, w związku z czym: urzędy państwowej administracji leśnej były zarazem jednostkami organizacyjnymi pgl, pgl miało formę gospodarstwa budżetowego brutto (wszystkie przychody odprowadzało do budżetu, wszystkie rozchody pokrywało ze środków budżetowych), c.d. 5
Kameralna rachunkowość leśna (c.d.) przedmiotem rachunkowości były wyłącznie strumienie pieniężne w postaci przychodów i rozchodów, ewidencjonowane w głównym rachunku leśnym tylko jeden raz jako przychód bądź rozchód, państwowa administracja leśna przeżyła złoty okres pod koniec XIX w., osłabienie przedsiębiorczości, brak związku między przychodami i rozchodami, pomijanie wartości majątku leśnego w rachunku wyników gospodarstwa leśnego to główne przyczyny odchodzenia od rachunkowości kameralnej i gospodarstwa brutto w XX w. (Austria 1925 i 1977, Polska 1936, Niemcy 2005). 6
Kupiecka (bilansowa) rachunkowość leśna zasady rachunkowości sformułowane zostały na potrzeby rozwijającego się handlu, manufaktur oraz w związku z pojawieniem się kapitału jako finansowym pokryciem i zbilansowaniem wartości majątku rzeczowego, rachunkowość bilansowa ujmuje efekty zarówno strumieni finansowych, jak i zmian wartości majątku gospodarstwa i źródeł jego finansowania przez prowadzenie dwóch rachunków: zysków i strat oraz bilansu, istotą omawianej rachunkowości jest ustalanie różnicy między sumą wartości uzyskanych z gospodarstwa a sumą wartości do niego włożonych, c.d. 7
Kupiecka (bilansowa) rachunkowość leśna (c.d.) prowadzony w formie bilansu rachunek majątku leśnego wymaga jego corocznej inwentaryzacji oraz wyceny; najwięcej trudności sprawia wycena drzewostanów (90% wartości majątku leśnego), w ostatnich dekadach nastąpił jednak istotny postęp, polega on również na wycenie prawa do użytkowania zasobów leśnych, rachunkowość kupiecka upowszechnia rolę zysku jako kryterium oceny efektywności gospodarowania. c.d. 8
Kupiecka (bilansowa) rachunkowość leśna (c.d.) rachunkowość kupiecka wymaga znacznej samodzielności organizacyjnej, majątkowej i ekonomicznej gospodarstwa leśnego, czego wyrazem są: gospodarstwo netto (pgl Lasy Państwowe 1936), jednoosobowa niepubliczna spółka akcyjna (Austriackie Lasy Federalne SA 1977), przedsiębiorstwo w formie zakładu prawa publicznego (Bawarskie Lasy Państwowe 2005). 9
Wynik działalności gospodarstwa leśnego: dochód jest podstawowym wynikiem działalności gospodarstwa leśnego, dochód to maksymalna wartość tego co gospodarstwo może realnie przeznaczyć na konsumpcje oraz inwestycje w danym okresie bez obawy zmniejszenia swojego stanu posiadania, podstawowe równanie okresowego dochodu z produkcji drewna ma postać: W 2 - W 1 + W u = P = E W wartość drzewostanu na końcu (W 2 ) i na początku okresu (W 1 ), W u wartość pozyskania, P przyrost wartości drzewostanów, a zarazem okresowy dochód E, c.d. 10
Wynik działalności gospodarstwa leśnego: (c.d.) powyższe równanie wymaga przeliczenia dochodu okresowego (na ogół 10. letniego) na dochody roczne, przy ustalaniu dochodu na podstawie wartości rynkowej pozyskania (U C) równanie dochodu rocznego polega na korekcie tego pozyskania o różnicę wartości bieżącego rocznego przyrostu drewna (P C) i wartości pozyskania (U C) U C + (P U) C = P C = E Dylematem tej metody jest brak właściwych dla drzewostanów wszystkich klas wieku cen drewna na pniu. 11
Potrzeba wartościowania (wyceny) lasu: 1) szacowanie strat ponoszonych przez gospodarkę leśną z tytułu szkód biotycznych, abiotycznych i antropogenicznych, 2) zmiana właściciela lasu i formy użytkowania gruntów leśnych (sprzedaż, kupno, zamiana, wywłaszczenie, likwidacja współwłasności, budownictwo, drogi, uprawy rolne), 3) określenie wysokości podatku i stawki ubezpieczenia, 4) ocena wyniku działalności gospodarstwa leśnego (uwzględnienie zmian wartości lasu w rachunku wyników, ocena efektywności przedsięwzięć gospodarczych w leśnictwie), 5) ustalenie udziału leśnictwa w tworzeniu dobrobytu społecznego (PKB, rachunki narodowe, zintegrowane rachunki ekonomiczne i środowiskowe w leśnictwie). 12
Obecnie stosowane w nauce i praktyce leśnej metody wartościowania lasu 1. Metoda wartości kosztowej (odniesienie do przeszłości): - wg kosztów wytworzenia, - wg kosztów zakupów, 2. Metoda wartości rynkowej (odniesienie do obecnego stanu): - wg wartości wymiennej, - wg obecnej wartości zakupu lub wytworzenia, 3. Metoda wartości dochodowej (odniesienie do przyszłości): - wg wartości rentowej, - wg wartości oczekiwanej, 4. Metoda mieszana (wg metody kosztowej i likwidacyjnej) - metoda Glasera, Tramplera, Partyki - Tablice wartości (wskaźników wartości) drzewostanów 13
Współczesne metody wartościowania nieruchomości Podstawy teoretyczne wartościowania nieruchomości w gospodarce rynkowej. Teoria wartości pieniądza: jednostka pieniężna ma subiektywnie większą wartość obecnie niż w przyszłości (nawet przy założeniu inflacji zerowej). Nieruchomość jest źródłem przepływów pieniężnych (CF): dodatnich (przychody) i ujemnych (koszty). Ustalanie wartości zaktualizowanej (PV) polega na dyskontowaniu przyszłych i prolongowaniu przeszłych wartości przepływów pieniężnych do określonego wieku m (m wiek wycenianej nieruchomości leśnej); leśna stopa procentowa. 14
Koncepcja metodyki wartościowania drzewostanów na pniu - metoda mieszana: 1) podejście dochodowe (wg metody inwestycyjnej) z zastosowaniem techniki kapitalizacji strumieni zaktualizowanych dochodów (prolongowanie, dyskontowanie) 1 NPV m = 2) podejście kosztowe do szacowania wartości lasu w początkowych fazach rozwojowych drzewostanu 2 K 0 + 3) zmodyfikowana metoda kosztów likwidacji do wartościowania powierzchni niebędących lasami i nieruchomości, wykorzystywanych do prowadzenia działalności dodatkowej 1 Przychody skorygowane o współczynnik uwzględniający różnicę struktury sortymentowej (cen) drzew pozyskanych i pozostających na pniu, 2 Kapitalizacja nakładów. 15 u NCF (1 p) m= 0 + m m
Uwagi i wnioski dotyczące wyceny drzewostanu 1) konieczna jest aktualizacja Tablic wskaźników wartości drzewostanów, stosowanych (zgodnie z obowiązującym prawem) do ustalania wysokości odszkodowań z tytułu przedwczesnego wyrębu drzewostanów, 2) niezbędne jest prawne umocowanie nowoczesnych metod wartościowania nieruchomości leśnych, tj. metody mieszanej (podejście dochodowe i kosztowe) oraz zasad określania leśnej stopy procentowej, 3) zaproponowana metoda i techniki wartościowania nieruchomości leśnych powinny być przedstawione w postaci zintegrowanego zbioru algorytmów dostosowanych do systemu informacyjnego LP (SILP). 16