INSTRUKCJA ZABUDOWY. DLA WSZYSTKICH SILNIKÓW TYPU ROTAX 912 Ref. No.: IM-912 ROTAX 912 ULS 3 Z WYPOSAŻENIEM OPCJONALNYM. part no.

INSTRUKCJA ZABUDOWY DLA WSZYSTKICH SILNIKÓW TYPU ROTAX 912 Ref. No.: IM-912 ROTAX 912 ULS 3 Z WYPOSAŻENIEM OPCJONALNYM part no.: 898642

OSTRZEŻENIE Przed rozpoczęciem zabudowy silnika, przeczytaj w całości Instrukcję Zabudowy, bowiem zawiera ona ważne informacje na temat bezpieczeństwa. Dane techniczne i informacje zawarte w niniejszej publikacji są własnością BRP- POWERTRAIN GmbH&Co.KG, Austria, zgodnie z BGBI 1984 nr 448 i bez uprzedniej pisemnej zgody BRP-POWERTRAIN GmbH&Co.KG nie mogą być ujawniane w całości lub części stronom trzecim. Tekst ten musi być umieszczony na każdej kompletnej lub częściowej kopii tych danych. W przypadku sprzedaży, Instrukcja ta musi pozostawać wraz z silnikiem/statkiem powietrznym. Copyright 2009 - wszystkie prawa zastrzeżone Prawa do przekładu - FASTON Sp. z o.o. ROTAX jest znakiem towarowym BRP-Powertrain GmbH&Co.KG. W poniższym dokumencie używana jest skrócona forma BRP-Powertrain GmbH&Co.KG = BRP- Powertrain. Nazwy innych produktów w tej dokumentacji używane są tylko w celu ich łatwej identyfikacji i mogą być znakami towarowymi odpowiedniej firmy lub właściciela. Zatwierdzenia tłumaczenia wykonano według najlepszej wiedzy i osądu w każdym razie obowiązujący jest oryginalny tekst w języku niemieckim.

1) Spis treści 1) Spis treści...3 2) Indeks...7 3) Przedmowa...9 3.1) Uwagi... 9 3.2) Numer fabryczny silnika... 9 3.3) Autoryzowani Dystrybutorzy silników lotniczych ROTAX... 9 4) Bezpieczeństwo...11 4.1) Powtarzające się symbole... 11 4.2) Informacje na temat bezpieczeństwa... 11 4.3) Instrukcje... 13 4.4) Dokumentacja techniczna... 14 5) Wykaz obowiązujących stron...17 6) Wykaz zmian...19 7) Opis konstrukcji...21 7.1) Oznaczenie typu silnika... 21 7.2) Konstrukcja silnika bazowego... 21 7.3) Podzespoły silnika, widoki silnika, numeracja cylindrów, określenie osi głównych... 24 8) Dane techniczne...27 8.1) Ograniczenia użytkowania... 27 8.2) Wymiary do zabudowy... 28 8.3) Ciężary... 28 8.4) Środek ciężkości silnika z wyposażeniem standardowym... 29 8.5) Momenty bezwładności... 29 9) Przygotowanie do zabudowy silnika...31 9.1) Transport... 31 9.2) Stan dostawy... 31 9.3) Konserwacja silnika... 31 9.4) Zabezpieczenia transportowe... 32 10) Zawieszenie i ustawienie silnika...33 10.1) Określenie punktów mocowania... 34 10.2) Dopuszczalne położenia do zabudowy... 35 10.3) Wskazówki ogólne dotyczące zawieszenia silnika... 38 11) Układ wydechowy...39 11.1) Wymagania dotyczące układu wydechowego... 40 11.2) Ograniczenia użytkowania... 41 11.3) Zalecenia ogólne dotyczące układu wydechowego... 42 11.4) Dane dla opcjonalnego wyposażenia układu wydechowego... 43 12) Układ chłodzenia...47 12.1) Opis układu... 47 12.2) Ograniczenia użytkowania... 48 12.3) Typy płynów chłodzących... 49 12.4) Kontrola układu chłodzenia Sprawność układu chłodzenia... 50 Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 3

AIRCRAFT ENGINES INSTRUKCJA OBSŁUGI TECHNICZNEJ 12.4.1) Pomiar temperatury głowic cylindrów i temperatury płynu chłodzącego na wylocie z chłodnicy... 51 12.5) Określenie ograniczeń użytkowania. Płyn chłodzący i konieczne modyfikacje zabudowy chłodnicy...52 12.6) Wymagania dotyczące układu chłodzenia...54 12.7) Wymiary i położenie podłączeń...55 12.8) Możliwe usytuowanie chłodnicy...58 12.9) Ogólne zalecenia dotyczące układu chłodzenia...61 12.10) Pojemność układu chłodzenia...63 12.11) Kanały powietrza chłodzącego...63 12.11.1) Ogólne zalecenia dotyczące rozprowadzenia powietrza chłodzącego... 64 12.12) Dane na temat opcjonalnych podzespołów układu chłodzenia...65 13) Układ smarowania... 67 13.1) Opis układu...67 13.2) Ograniczenia użytkowania...68 13.3) Sprawdzenie układu smarowania...69 13.3.1) Pomiar podciśnienia... 69 13.3.2) Pomiar ciśnienia w karterze... 70 13.4) Wymagania dotyczące przewodów olejowych i odpowietrzających...71 13.5) Wymiary podłączeń i lokalizacja podłączeń...72 13.5.1) Obieg oleju (silnik)... 72 13.5.2) Zbiornik oleju... 75 13.6) Możliwe położenie i umiejscowienie zbiornika oleju...76 13.7) Możliwe położenie i umiejscowienie chłodnicy oleju...77 13.8) Uwagi ogólne na temat chłodnicy oleju...77 13.9) Pojemność napełniania...77 13.10) Odpowietrzenie układu smarowania...78 13.11) Kontrola prawidłowego zalania hydraulicznych kasowników luzów zaworowych...79 13.12) Wymiana podzespołów...80 13.13) Dane na temat podzespołów opcjonalnych układu olejowego...81 14) Układ paliwowy... 83 14.1) Opis układu...83 14.2) Ograniczenia użytkowania...85 14.3) Wymagania dotyczące układu paliwowego...86 14.4) Wymiary podłączeń, umiejscowienie złączy i wytyczne do zabudowy..87 14.4.1) Rozdzielacz paliwa... 87 14.4.2) Zespół regulatora ciśnienia paliwa... 88 14.4.3) Zawór zwrotny... 89 15) Gaźnik 91 15.1) Wymagania dotyczące gaźnika...91 15.1.1) Przewody drenażowe na komorze wlotu powietrza i miskach ociekowych... 92 15.2) Podłączenia dla sterowania linkami Bowdena i obciążenia graniczne..94 15.3) Wymagania dla sterowania linkami...96 15.4) Wymagania dla dźwigni gazu...97 16) Układ wlotu powietrza... 99 Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 4

AIRCRAFT ENGINES INSTRUKCJA OBSŁUGI TECHNICZNEJ 16.1) Ograniczenia użytkowania... 99 16.2) Wymagania dla układu wlotu powietrza... 100 16.2.1) Wymagania dla kanałów powietrza chłodzącego (deflektorów)... 100 16.2.2) Filtr powietrza...100 16.2.3) Komora wlotu powietrza airbox:... 101 16.3) Dane na temat podzespołów opcjonalnych układu wlotu powietrza... 104 17) Układ elektryczny...107 17.1) Wymagania dla przewodów instalacji elektrycznej... 107 17.1.1) Zgodność elektromagnetyczna (EMC/EMI):... 108 17.2) Schemat instalacji elektrycznej... 108 17.3) Dane techniczne i połączenia podzespołów elektrycznych... 110 17.3.1) Zintegrowany generator prądu... 110 17.3.2) Regulator-prostownik... 110 17.3.3) Moduły elektroniczne... 112 17.3.4) Wyłączniki zapłonu...112 17.3.5) Rozrusznik elektryczny...114 17.3.6) Przekaźnik rozrusznika...115 17.3.7) Alternator zewnętrzny (wyposażenie opcjonalne)... 116 17.3.8) Podłączenie obrotomierza elektronicznego:... 118 17.3.9) Akumulator...119 17.3.10) Kondensator (Opcja dla elektrycznej pompy paliwa)... 119 17.3.11) Funkcja łatwego rozruchu na module elektronicznym (opcjonalnie)...119 18) Napęd śmigła...121 18.1) Dane techniczne... 121 19) Pompa próżniowa...123 19.1) Dane techniczne... 123 20) Hydrauliczny regulator obrotów dla śmigła stałoobrotowego...125 20.1) Dane techniczne... 125 21) Podłączenia przyrządów...127 21.1) Czujnik temperatury głowic cylindrów... 127 21.2) Czujnik temperatury oleju... 128 21.3) Czujnik ciśnienia oleju... 129 21.4) Obrotomierz mechaniczny (napęd obrotomierza):... 130 21.5) Monitorowanie ciśnienia ładowania... 131 21.6) Temperatura powietrza w komorze airbox (opcjonalnie)... 132 22) Przygotowanie do próby silnika...133 Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 5 Wydanie 1 / Zmiana 1 Maj 01/2009

UWAGI Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 6

2) Indeks A Akumulator 119 Alternator zewnętrzny 116 B Bezpieczeństwo 11 Butelka przelewowa 59 C Chłodnica oleju 77 Ciśnienie ładowania 27 Ciśnienie oleju 68 Ciśnienie paliwa 85 Czujnik temperatury oleju 128 Czujnik ciśnienia oleju 129 Czujnik temp. głowic cylindrów 127 D Dane techniczne 27 Dokumentacja 14 Dokumentacja techniczna 14 Dźwignia gazu 97 F Filtr dokładnego oczyszczania 86 Filtr powietrza 100 Filtr paliwa 86 Filtr zgrubny 86 G Gaźnik 91 H Hydrauliczny regulator obrotów dla śmigła stałoobrotowego 125 I Informacje na temat bezpieczeństwa 11 Instrukcje 13 K Kanały powietrza chłodzącego 100 Kąt pochylenia 27 Komora wlotu powietrza airbox 101 Konserwacja (silnik) 31 Konstrukcja silnika bazowego 21 Króciec podłączenia ciśnienia ładowania 131 Króciec wodny gięty 57 M Miska ociekowa 91 Moduły elektroniczne 112 N Napęd obrotomierza 130 Napęd śmigła 121 Numer fabryczny silnika 9 Numeracja cylindrów 24 O Obrotomierz mechaniczny 130 Obroty silnika 27 Obroty startowe 27 Ograniczenia Użytkowania 27 Określenie osi głównych 24 Opis konstrukcji 21 Osie główne 24 Oznaczenie typu silnika 21 P Podłączenia (obieg oleju) 72 Podłączenia (układ chłodzenia) 55 Podłączenia gaźnika 94 Podłączenia dla przyrządów 127 Podłączenie obrotomierza elektronicznego 118 Podłączenia przyrządów 127 Podzespoły silnika 24 Pojemność układu chłodzenia 63 Położenia do zabudowy 35 Pompa paliwa elektryczna 87, 89 Pompa próżniowa 123 Powtarzające się symbole 11 Próba silnika 133 Przedmowa 9 Przekaźnik rozrusznika 115 Przewody drenażowe (airbox) 101 Przewody drenażowe (miska ociekowa) 92 Przewody olejowe 71 Przewód odpowietrzenia zbiornika oleju 71 Pułap krytyczny 27 Punkty mocowania 34 R Regulator-prostownik 110 Rozrusznik elektryczny 114 S Schemat instalacji elektrycznej 108 Stan dostawy 31 T Temperatura oleju 68 Temperatura powietrza w komorze airbox 132 Temperatura w komorze airbox 99 Transport 31 Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 7

U Układ chłodzenia 47 Układ elektryczny 107 Układ paliwowy 83 Układ smarowania 67 Układ wlotu powietrza 99 Układ wydechowy 39 Ustawienie silnika 33 Usytuowanie chłodnicy 58 Uwagi 9 W Widoki silnika 24 Współczynnik przeciążenia 27 Wykaz obowiązujących stron 17 Wyłącznik dwupołożeniowy 112 Wyłączniki zapłonu 112 Wyposażenie dodatkowe 22 Z Zabezpieczenia transportowe 32 Zawieszenie silnika 33, 38 Zbiornik oleju 75, 76 Zbiornik rozprężny cieczy 55 Zespół regulatora ciśnienia paliwa 88 Zgodność elektromagnetyczna 108 Zintegrowany generator prądu 110 AIRCRAFT ENGINES INSTRUKCJA OBSŁUGI TECHNICZNEJ Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 8

3) Przedmowa W niniejszej Instrukcji opisana jest zabudowa wszystkich silników typu 912. UWAGA: Typ 912 zawiera wszystkie silniki takie jak 912 A, 912 F, 912 S, 912 UL, 912 ULS i 912 ULSFR. Przed przystąpieniem do zabudowy silnika, przeczytaj uważnie tę Instrukcję Zabudowy. Instrukcja ta dostarczy ci podstawowych informacji na temat poprawnej zabudowy silnika, wymagań dla bezpiecznego użytkowania silnika. Jeżeli jakiekolwiek fragmenty tej Instrukcji nie są w pełni zrozumiałe lub w przypadku pytań, skontaktuj się z autoryzowanym Dystrybutorem lub Centrum Serwisowym silników lotniczych ROTAX. BRP-Powertrain GmbH & Co. KG (zwany dalej BRP-Powertrain ) życzy wiele przyjemności i satysfakcji z wykonywania lotów statkiem powietrznym wyposażonym w silnik ROTAX. 3.1) Uwagi Celem niniejszej Instrukcji Zabudowy jest zaznajomienie właściciela / użytkownika tego silnika lotniczego z podstawowymi informacjami dotyczącymi jego zabudowy. W celu uzyskania bardziej szczegółowych informacji na temat użytkowania, obsługi technicznej, bezpieczeństwa lub wykonywania lotów, odnieś się do dokumentacji dostarczonej przez producenta statku powietrznego i dystrybutora. W celu uzyskania dodatkowych informacji na temat, obsługi i części zamiennych, skontaktuj się z najbliższym autoryzowanym dystrybutorem ROTAX (patrz rozdz. 3.3). 3.2) Numer fabryczny silnika Przy zasięganiu informacji lub zamawianiu części zamiennych, zawsze podawaj numer fabryczny silnika, jako że producent wprowadza modyfikacje silnika, mające na celu udoskonalenie produktu. Numer fabryczny silnika znajduje się na górnej części karteru po stronie układu zapłonowego, 3.3) Autoryzowani Dystrybutorzy silników lotniczych ROTAX Patrz aktualne wydanie Instrukcji Użytkowania lub oficjalna strona internetowa www.rotax-aircraft-engines.com. Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 9 Wydanie 1 / Zmiana 1 Maj 01/2009

UWAGI Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 10

4) Bezpieczeństwo Wprawdzie samo czytanie tych instrukcji nie wyeliminuje ryzyka, to zrozumienie i zastosowanie informacji zawartych w tym dokumencie będzie promować właściwą zabudowę i użytkowanie silnika. Informacje oraz opisy zespołów/układów zawarte w niniejszej Instrukcji Zabudowy są poprawne w chwili jej opublikowania. Jednakże BRP-Powertrain prowadzi politykę ciągłego udoskonalania swych produktów bez nakładania na siebie jakiegokolwiek obowiązku wprowadzania tych udoskonaleń w swoich produktach wyprodukowanych wcześniej. BRP-Powertrain zastrzega sobie prawo by w dowolnej chwili zaprzestać lub wprowadzać zmiany: specyfikacji, konstrukcji, cech, wzorów albo wyposażenia bez ponoszenia zobowiązań. Ilustracje w tej Instrukcji pokazują typową budowę. Mogą one nie przedstawiać wszystkich szczegółów lub dokładnego kształtu części, które mają taką samą lub podobną funkcję. Wymagania techniczne podane są w układzie metrycznym SI z odpowiednikami USA w nawiasach okrągłych. Tam, gdzie duża dokładność nie jest wymagana, przeliczniki zostały zaokrąglone dla łatwiejszego użycia. 4.1) Powtarzające się symbole W celu zasygnalizowania szczególnych informacji w niniejszej Instrukcji używane są następujące symbole: Informacje te są ważne i muszą być przestrzegane. OSTRZEŻENIE: Oznacza instrukcję, której nieprzestrzeganie może spowodować poważne zranienia, włączając możliwość śmierci. PRZESTROGA: Wskazuje instrukcję, której nieprzestrzeganie może spowodować poważne uszkodzenie silnika lub jego podzespołu. UWAGA: Określa dodatkowe informacje, które mogą być potrzebne do uzupełnienia treści lub zrozumienia instrukcji. Znacznik zmiany umieszczony na marginesie, oznaczający zmianę tekstu lub rysunku. 4.2) Informacje na temat bezpieczeństwa OSTRZEŻENIE: Do wykonywania prac na tych silnikach uprawnieni są jedynie mechanicy posiadający certyfikat (zatwierdzeni przez lokalny nadzór lotniczy) i przeszkoleni na ten typ silników. OSTRZEŻENIE: Nigdy nie lataj statkiem powietrznym wyposażonym w ten silnik nad terenami, z prędkościami, na wysokościach lub w innych okolicznościach uniemożliwiających lądowanie bez napędu, po nagłym zatrzymaniu silnika. Użytkowanie silników ROTAX 912 UL/ULS/ULSFR jest ograniczone tylko do lotów DZIENNYCH VFR, chyba że zostaną one odpowiednio wyposażone tak, by zapewnić dostateczną moc elektryczną do lotów nocnych VFR (zgodnie z ostatnimi wymaganiami ASTM). Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 11 Wydanie 1 / Zmiana 1 Maj 01/2009

- Silnik ten nie jest przeznaczony do wykonywania akrobacji (lotu odwróconego, itp.). - Silnik ten nie powinien być używany do napędu wiropłatów (śmigłowców) albo jakichkolwiek podobnych statków powietrznych. - Szczególnego podkreślenia wymaga fakt, że wybór i zastosowanie tego typu silnika do napędu jakiegokolwiek statku powietrznego, jest dobrowolną decyzją, wytwórcy, montującego lub właściciela /użytkownika statku powietrznego i ponosi on za to całkowitą odpowiedzialność. - Z uwagi na różnorodność projektów, wyposażenia i typów statków powietrznych, BRP-Powertrain nie uznaje gwarancji lub zażaleń odnośnie przydatności jego silnika do użycia na jakimkolwiek konkretnym statku powietrznym. Co więcej, BRP-Powertrain nie uznaje gwarancji lub zażaleń odnośnie przydatności tego silnika do współpracy z jakąkolwiek inną częścią, zespołem lub układem, który może zostać wybrany przez producenta statku powietrznego, montującego lub użytkownika do zastosowań lotniczych. - Nie utrzymuj pracującego silnika z obracającym się śmigłem na ziemi poza strefą przeznaczoną do uruchamiania silników. Nie uruchamiaj silnika, jeżeli w pobliżu znajdują się osoby postronne. - Aby zapobiec nieautoryzowanemu użyciu, nigdy nie zostawiaj statku powietrznego z pracującym silnikiem bez opieki. - Przed uruchomieniem silnika upewnij się czy luźne wyposażenie lub narzędzia zostały właściwie zabezpieczone, aby wyeliminować możliwe zranienia ciała lub uszkodzenia statku powietrznego. - Podczas magazynowania, zabezpiecz silnik i układ paliwowy przed zanieczyszczeniami i wpływem czynników zewnętrznych. - Nigdy nie użytkuj silnika i reduktora obrotów śmigła bez odpowiedniej ilości oleju smarującego. - Nigdy nie przekraczaj max. dopuszczalnej prędkości obrotowej a przed wyłączeniem, pozwól, aby silnik się schłodził, utrzymując przez kilka minut obroty biegu jałowego. - Zabudowa i oddanie silnika do eksploatacji silnika może być dokonywane tylko przez zaznajomioną z użytkowaniem silnika i poinformowaną o możliwym ryzyku. - Nigdy nie uruchamiaj silnika bez śmigła, bowiem spowoduje to nieuniknione uszkodzenie silnika i grozi jego rozerwaniem. - Śmigło i jego mocowanie o masowym momencie bezwładności przekraczającym określoną wartość nie może być używane i zdejmuje to z producenta silnika jakąkolwiek odpowiedzialność. - Nieprawidłowa zabudowa silnika i użycie niewłaściwych przewodów w układach paliwowym, chłodzenia i smarowania zwalnia producenta silnika z jakiejkolwiek odpowiedzialności. - Nieautoryzowane modyfikacje silnika lub statku powietrznego automatycznie wyłączają jakąkolwiek odpowiedzialność producenta od wynikłych uszkodzeń. Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 12 Wydanie 1 / Zmiana 1 Maj 01/2009

- Ponadto należy przestrzegać instrukcji zawartych w tej Instrukcji, ogólnych warunków bezpieczeństwa, środków zapobiegającym wypadkom, przepisów państwowych i przepisów właściwego organu nadzoru lotniczego. - Jeżeli występują różnice pomiędzy niniejszą Instrukcją a przepisami ustanowionymi przez nadzór lotniczy, należy stosować przepisy ostrzejsze. - Silnik może być wyposażony w inną ORYGINALNĄ ROTAX pompę próżniową. Właścicielow/Użytkownikowi statku powietrznego, w którym została zainstalowana taka pompa, muszą zostać przekazane ostrzeżenia bezpieczeństwa. 4.3) Instrukcje Silniki wymagają odpowiednich instrukcji odnoszących się do ich zastosowania, użycia, użytkowania, obsługi i napraw. - Dokumentacja techniczna i wskazówki są użytecznymi i koniecznymi elementami dopełniającymi indywidualne szkolenie, ale w żadnym wypadku nie mogą zastąpić teoretycznego i praktycznego szkolenia. - Instrukcje powinny obejmować objaśnienie aspektów technicznych, porady odnośnie użytkowania, obsługi oraz odnośnie zasad bezpieczeństwa w zakresie użytkowania i eksploatacji silnika. - Wszystkie zalecenia techniczne związane z bezpieczeństwem zostały szczególnie uwypuklone. Niezwłocznie przekaż instrukcje związane z bezpieczeństwem innym użytkownikom. - Silnik ten może być użytkowany z wyposażeniem dostarczonym, rekomendowanym lub dopuszczonym przez BRP-Powertrain. Modyfikacje dopuszczalne są tylko za zgodą producenta silników. PRZESTROGA: Części zamienne muszą być zgodne z wymaganiami, określonymi przez producenta silnika. Jest to zagwarantowane tylko poprzez użycie oryginalnych części i/lub wyposażenia ROTAX (patrz Katalog Części Zamiennych). Wszystkie części zamienne są dostępne u autoryzowanych dystrybutorów ROTAX lub centrach serwisowych. Jakakolwiek gwarancja traci moc prawną, jeżeli używane są części lub wyposażenie inne niż ORYGINALNE części i/lub wyposażenie ROTAX (patrz aktualne Warunki Gwarancji). OSTRZEŻENIE: Silnik i reduktor obrotów są dostarczane w stanie suchym (bez oleju). Przed wprowadzeniem silnika do eksploatacji należy go napełnić olejem. Używaj tylko odpowiednich olejów (patrz Instrukcja Użytkowania i SI-912-016 Wybór odpowiednich płynów eksploatacyjnych, aktualne wydanie). Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 13 Wydanie 1 / Zmiana 1 Maj 01/2009

OSTRZEŻENIE: Używaj wyłącznie narzędzi i materiałów pomocniczych wymienionych w Katalogu Części Zamiennych. OSTRZEŻENIE: Ta Instrukcja Zabudowy stanowi tylko część dokumentacji technicznej i jest uzupełniona przez odpowiednie Instrukcje Użytkowania, Instrukcje Obsługi Technicznej i Katalog Części Zamiennych. Zwróć uwagę na odniesienia do innej dokumentacji, znajdujące się w różnych częściach tej Instrukcji. 4.4) Dokumentacja techniczna Informacje zawarte w: - Instrukcja Zabudowy - Instrukcja Użytkowania - Instrukcja Obsługi Technicznej (Liniowa) - Instrukcja Obsługi Technicznej (Bazowa) - Instrukcja Napraw - Katalog Części Zamiennych - Biuletyny Serwisowe Alarmowe - Biuletyny Serwisowe - Instrukcje Serwisowe - Listy Serwisowe bazują na danych i doświadczeniu, które uważa się za odpowiednie dla fachowców w normalnych warunkach. Z powodu szybkiego postępu technicznego i wielu wariantów zabudowy, obecnie obowiązujące prawo i przepisy mogą stać się niewystarczające. Rysunki w tej Instrukcji są prostymi szkicami i pokazują typowe rozwiązania. Nie przedstawiają one faktycznego detalu ze wszystkimi jego szczegółami, ale obrazują część o takich samych lub podobnych funkcjach. Dlatego wnioskowanie o wymiarach lub innych szczegółach na podstawie rysunków nie jest dozwolone. Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 14

UWAGA: Rysunki i dokumenty w tej Instrukcji są przechowywane w plikach graficznych i przedstawiane z kolejnym, niezwiązanym z tematem numerem. Numer ten (np. 00277) nie ma znaczenia dla treści. Wszelka niezbędna dokumentacja jest dostępna u dystrybutorów ROTAX lub ich ośrodkach serwisowych. Rysunki techniczne i model DMU analizy zabudowy (wirtualnej) są dostępne u dystrybutorów ROTAX lub ich ośrodkach serwisowych. Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 15

UWAGI Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 16

5) Wykaz obowiązujących stron Rozdział Strona Data Rozdział Strona Data Rozdział Strona Data 0 1 05 01 2007 11 39 05 01 2007 15 91 05 01 2009 2 05 01 2009 40 05 01 2007 92 05 01 2009 41 05 01 2007 93 05 01 2009 1 3 05 01 2007 42 05 01 2009 94 05 01 2007 4 05 01 2007 43 05 01 2007 95 05 01 2007 5 05 01 2009 44 05 01 2007 96 05 01 2007 6 05 01 2007 45 05 01 2007 97 05 01 2007 46 05 01 2007 98 05 01 2007 2 7 05 01 2007 8 05 01 2007 12 47 05 01 2009 16 99 05 01 2009 48 05 01 2007 100 05 01 2009 3 9 05 01 2009 49 05 01 2007 101 05 01 2007 10 05 01 2007 50 05 01 2009 102 05 01 2009 51 05 01 2009 103 05 01 2009 4 11 05 01 2009 52 05 01 2007 104 05 01 2007 12 05 01 2009 53 05 01 2007 105 05 01 2009 13 05 01 2009 54 05 01 2007 106 05 01 2009 14 05 01 2007 55 05 01 2009 15 05 01 2007 56 05 01 2007 17 107 05 01 2007 16 05 01 2007 57 05 01 2007 108 05 01 2009 58 05 01 2007 109 05 01 2009 5 17 05 01 2009 59 05 01 2007 110 05 01 2007 18 05 01 2007 60 05 01 2007 111 05 01 2009 61 05 01 2009 112 05 01 2007 6 19 05 01 2009 62 05 01 2007 113 05 01 2007 20 05 01 2007 63 05 01 2007 114 05 01 2007 64 05 01 2009 115 05 01 2007 7 21 05 01 2007 65 05 01 2007 116 05 01 2007 22 05 01 2009 66 05 01 2007 117 05 01 2007 23 05 01 2007 118 05 01 2009 24 05 01 2007 13 67 05 01 2007 119 05 01 2009 25 05 01 2007 68 05 01 2007 120 05 01 2007 26 05 01 2007 69 05 01 2009 70 05 01 2007 18 121 05 01 2009 8 27 05 01 2007 71 05 01 2007 121 05 01 2007 28 05 01 2007 72 05 01 2007 29 05 01 2007 73 05 01 2007 19 123 05 01 2007 30 05 01 2007 74 05 01 2009 124 05 01 2007 75 05 01 2007 9 31 05 01 2009 76 05 01 2007 20 125 05 01 2007 32 05 01 2007 77 05 01 2009 126 05 01 2007 78 05 01 2007 10 33 05 01 2009 79 05 01 2007 21 127 05 01 2007 34 05 01 2007 80 05 01 2007 128 05 01 2009 35 05 01 2007 81 05 01 2007 129 05 01 2009 36 05 01 2007 82 05 01 2007 130 05 01 2009 37 05 01 2007 131 05 01 2009 38 05 01 2009 14 83 05 01 2007 132 05 01 2009 84 05 01 2007 133 05 01 2007 85 05 01 2007 134 05 01 2007 86 05 01 2007 87 05 01 2009 88 05 01 2007 89 05 01 2007 90 05 01 2007 Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 17 Wydanie 1 / Zmiana 1 Maj 01/2009

UWAGI Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 18

6) Wykaz zmian Zatwierdzenie * Zawartość techniczna została zatwierdzona przez nadzór DOA Nr. EASA.21J.048 Nr zm. Dział Strony Data zmiany Zatwierdzenie 0 0-25 wszystkie 05 01 2007 DOA* 1 0 2 05 01 2009 DOA* 1 5 05 01 2009 DOA* 3 9 05 01 2009 DOA* 4 11,12,13 05 01 2009 DOA* 5 17 05 01 2009 DOA* 6 19 05 01 2009 DOA* 7 22 05 01 2009 DOA* 9 31 05 01 2009 DOA* 10 33,38 05 01 2009 DOA* 11 42 05 01 2009 DOA* 12 47,50,51,55, 05 01 2009 DOA* 61,64 05 01 2009 DOA* 13 69,74,77 05 01 2009 DOA* 14 87 05 01 2009 DOA* 15 91,92,93 05 01 2009 DOA* 16 99,100,102,103 05 01 2009 DOA* 105,106 05 01 2009 DOA* 17 108,109,111, 05 01 2009 DOA* 118,119 05 01 2009 DOA* 18 121 05 01 2009 DOA* 21 128,129,130 05 01 2009 DOA* 131,132 05 01 2009 DOA* Data zatwierdzenia przez PNL Data wprowadzenia Podpis Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 19 Wydanie 1 / Zmiana 1 Maj 01/2009

UWAGI Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 20

7) Opis konstrukcji 7.1) Oznaczenie typu silnika Typ bazowy np. ROTAX 912 wersja 2: wersja 2: z kołnierzem dla śmigła o stałym skoku wersja 3: z kołnierzem śmigła, z napędem regulatora obrotów dla śmigła stałoobrotowego. wersja 4: z kołnierzem dla śmigła o stałym skoku, lecz przystosowanym do późniejszej zabudowy hydraulicznego regulatora obrotów dla śmigła stałoobrotowego (nie dostarczany przez producenta silnika). Wyposażenie opcjonalne do powyższego typu bazowego silnika: alternator zewnętrzny pompa próżniowa napęd obrotomierza /licznika motogodz. regulator obrotów śmigła wersja 2 tak tak tak nie wersja 3 tak nie tak tak wersja 4 tak tak tak nie UWAGA: Konwersja wersji 2 / 4 do wersji 3 może być wykonana przez Autoryzowanego Dystrybutora ROTAX lub jego Centrum Serwisowe. 7.2) Konstrukcja silnika bazowego - czterosuwowy, 4-cylindrowy silnik w układzie przeciwsobnym, zapłon iskrowy, pojedynczy centralny wałek rozrządu, hydrauliczne kasowniki luzów zaworowych, popychacze, zawory w głowicy (OHV) - głowice cylindrów chłodzone cieczą - cylindry chłodzone powietrzem przepływowym - sucha miska olejowa, wymuszony obieg smarowania olejowego - zapłon podwójny, bezstykowy, kondensatorowy z tłumieniem zakłóceń - 2 gaźniki stałego podciśnienia - mechaniczna pompa paliwa - napęd śmigła poprzez zintegrowany reduktor obrotów śmigła z tłumikiem drgań skrętnych i sprzęgłem przeciążeniowym (opcjonalne w konfiguracji UL2, UL4, ULS2, ULS4) Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 21

- zbiornik rozprężny (płynu chłodzącego) - rozrusznik elektryczny (standardowy lub o zwiększonej mocy) - integralny generator prądu zmiennego w zewnętrznym regulatoremprostownikiem - zbiornik oleju - zewnętrzny przekaźnik rozrusznika - napęd hydraulicznego regulatora obrotów (tylko w wersji 3) Wyposażenie dodatkowe (opcjonalne) PRZESTROGA: Wszelkie wyposażenie nieuwzględnione w kompletacji silnika bazowego, nie stanowiące stałych podzespołów silnika, nie wchodzą w zakres dostawy. Podzespoły specjalnie opracowane i sprawdzone dla tego silnika są dostępne w BRP-Powertrain. Następujące wyposażenie dodatkowe zostało sprawdzone na silniku Rotax typ 912 w zakresie bezpieczeństwa i żywotności zgodnie z normami lotniczymi. Proces dowodowy na zgodność z aktualnymi wymogami FAR lub EASA musi zostać przeprowadzony przez budowniczego statku powietrznego. - komora wlotu powietrza (airbox) - alternator zewnętrzny - rama zawieszenia silnika - pompa próżniowa (możliwa do zabudowy tylko dla wersji 2 i wersji 4) - napęd obrotomierza / licznika motogodzin - chłodnica oleju z podłączeniami - chłodnica cieczy - butelka przelewowa Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 22 Wydanie 1 / Zmiana 1 Maj 01/2009

Następujące wyposażenie dodatkowe nie zostało sprawdzone na zgodność z normami lotniczymi w zakresie bezpieczeństwa i żywotności. OSTRZEŻENIE: Użytkownik ponosi całkowitą odpowiedzialność związaną z użytkowaniem wyposażenia dodatkowego. Proces dowodowy na zgodność z aktualnymi wymogami FAR lub EASA musi zostać przeprowadzony przez budowniczego statku powietrznego. - układ wydechowy - filtr powietrza - kontroler parametrów silnika Flydat - obrotomierz mechaniczny - obrotomierz elektroniczny - amortyzator zawieszenia silnika Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 23

7.3) Podzespoły silnika, widoki silnika, numeracja cylindrów, określenie osi głównych Patrz rys. 2/3/4/5. PTO strona odbioru mocy MS strona układu zapłonowego A punkty mocowania (do transportu silnika) środek ciężkości P zerowy punkt odniesienia dla wszystkich wymiarów UWAGA: Uwzględnij ± 1 mm tolerancji produkcyjnej dla wszystkich podanych wymiarów. x,y,z osie układu współrzędnych Cyl. 1 cylinder 1 Cyl. 3 cylinder 3 Cyl. 2 cylinder 2 Cyl. 4 cylinder 4 1 numer fabryczny silnika 2 kołnierz śmigła 3 reduktor obrotów śmigła 4 pompa próżniowa lub hydrauliczny regulator obrotów dla śmigła stałoobrotowego 5 kolektor ssący 6 obudowa aparatu zapłonowego 7 pokrywa aparatu zapłonowego 8 gaźnik stałego podciśnienia 9 pompa wodna 10 zbiornik rozprężny cieczy 18 czujnik ciśnienia oleju 11 pompa oleju 19 czujnik temperatury oleju 12 podłączenie przewodu powrotu oleju 20 czujnik temperatury głowic cyl. 13 filtr oleju 21 napęd obrotomierza mechan. 14 rozrusznik elektryczny 22 pompa paliwa mechaniczna 15 moduł elektroniczny układu zapłon. 23 zbiornik oleju 16 rurka kompensacyjna 24 alternator zewnętrzny 17 podłączenie do pomiaru ciśnienia ładowania 25 gniazdo wydechu Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 24

Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 25

UWAGI Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 26

8) Dane techniczne Dla zachowania przejrzystości tekstu, w niniejszej Instrukcji zawarto jedynie dane dotyczące zabudowy oraz użytkowania silnika. UWAGA: Wymiary dotyczące podłączeń, ilości zalewanych płynów, przełożenia napędów i reduktora, podłączenia elektryczne itp. znajdują się w odpowiednich rozdziałach Instrukcji Zabudowy silnika lub innej odnośnej dokumentacji silnika (patrz rozdz. 4.4) 8.1) Ograniczenia użytkowania 1. Obroty silnika: patrz Instrukcja Użytkowania silnika 912 rozdz. 10.1 2. Ciśnienie ładowania: patrz Instrukcja Użytkowania silnika 912 rozdz. 10.1 3. Przeciążenia: patrz Instrukcja Użytkowania silnika 912 rozdz. 10.1 4. Pułap krytyczny: patrz Instrukcja Użytkowania silnika 912 rozdz. 10.1 5. Ciśnienie oleju: patrz Instrukcja Użytkowania silnika 912 rozdz. 10.1 6. Temperatura oleju: patrz Instrukcja Użytkowania silnika 912 rozdz. 10.1 7. Temp. głowicy cylindra: patrz Instrukcja Użytkowania silnika 912 rozdz. 10.1 8. Temp. gazów wylotowych: patrz Instrukcja Użytkowania silnika 912 rozdz. 10.1 9. Zakres temperatur do uruchamiania silnika: patrz Instrukcja Użytkowania silnika 912 rozdz. 10.1 10. Temperatura otoczenia dla modułu elektronicznego: patrz rozdz. 19.3 11. Ciśnienie paliwa: patrz Instrukcja Użytkowania silnika 912 rozdz. 10.1 12.Odchyłka przechylenia od pionu efektywnego: patrz Instrukcja Użytkowania silnika 912 rozdz. 10.1 Silnik został zaprojektowany w konfiguracji standardowej, nie akrobacyjnej, ze śmigłem o stałym skoku ciągnącym lub pchającym, z podłączeniem oleju wychodzącego z silnika w optymalnym położeniu (patrz rozdz. 13.5). Biorąc pod uwagę powyższe, silnik jest smarowany właściwie we wszystkich stanach lotu. Wynikowy kąt przechylenia β (zależny od współczynnika przeciążenia dodatni/ujemny) może nigdy nie przekraczać max. kąta przechylenia. UWAGA: Dodatni lub ujemny kąt natarcia α nie jest równy kątowi β, z wyjątkiem warunków ustabilizowanych (bez przeciążenia). Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 27 α β kąt natarcia kąt przechylenia F1 siła ciężkości F2 siła przeciążenia Fr wypadkowa z F1 i F2

8.2) Wymiary do zabudowy Patrz rys. 2/3/4. Standardowa wersja silnika dodatnie (+) ujemne (-) całkowicie max. wymiar wzdłuż osi x (mm) 8,5-581 589,5 max. wymiar wzdłuż osi y (mm) 288-288 576,0 max. wymiar wzdłuż osi z (mm) 118-276 394,0 UWAGA: Wymiary podano w odniesieniu do punktu bazowego (P). 8.3) Ciężary Ciężary silnika zdefiniowano dla następujących warunków: - Suchy silnik z produkcji seryjnej z generatorem wewnętrznym, ze sprzęgłem przeciążeniowym (patrz rozdz. Opis konstrukcji). ROTAX 912 A, 912 F, 912 UL: Ciężar silnika... Wersja 2 i 4:...57,1 kg (125 lb) Wersja 3:...59,8 kg (132 lb) ROTAX 912 S, 912 ULS: Ciężar silnika... Wersja 2 i 4:...58,3 kg (128 lb) Wersja 3:...61,0 kg (134 lb) wyposażenie zewnętrzne: Ciężar... zespół alternatora zewnętrznego:... 3,0 kg (6,6 lb) sprzęgło przeciążeniowe:... 1,7 kg (3,7 lb) zespół pompy próżniowej:... 0,8 kg (1,76 lb) zespół hydr. regulatora obrotów z napędem (w zależności od typu)... ok. 2,2 (4,8 lb) do 2,7 kg (6 lb) rozrusznik elektr. HD...dodatkowo + 0,43 kg (1 lb) regulator-prostownik... 0,3 kg (0,66 lb) przekaźnik rozrusznika... 0,145 kg (0,32 lb) chłodnica cieczy... 1,0 kg (2,2 lb) deflektor powietrza chłodz... 0,8 kg (1,8 lb) komora wlotu powietrza (airbox)... 1,3 kg (2,8 lb) 2 filtry powietrza... 0,3 kg (0,7 lb) Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 28

układ wydechowy... ok. 4,0 kg (8,8 lb) chłodnica oleju... 0,55 kg (1,2 lb) rama zawieszenia silnika... 2,0 kg (4,4 lb) 8.4) Środek ciężkości silnika z wyposażeniem standardowym Patrz rys. 2/3/4. UWAGA: Wymiary podano w odniesieniu do punktu bazowego (P). 8.5) Momenty bezwładności Patrz rys. 2/3/4. silnik z produkcji seryjnej alternator zewnętrz ny hydr. reg. obrotów pompa próżn. położenie środka ciężk. wzdłuż osi x (mm) -316-100 -276-255 położenie środka ciężk. wzdłuż osi y (mm) -5 139 0 0 położenie środka ciężk. wzdłuż osi z (mm) -83 6 56 56 masowy moment bezwładności wokół osi x1 x1 (kg cm 2 ) masowy moment bezwładności wokół osi y1 y1 (kg cm 2 ) masowy moment bezwładności wokół osi z1 z1 (kg cm 2 ) silnik wersja 2 / 4 silnik wersja 3 11 100 11 600 10 900 11 390 17 400 18 200 Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 29

UWAGI Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 30

9) Przygotowanie do zabudowy silnika PRZESTROGA: Podane zalecenia są informacjami, na które należy zwrócić UWAGĘ podczas zabudowy silnika, aby zapobiec jakimkolwiek wypadkom i uszkodzeniom silnika. 9.1) Transport Silnik należy podnosić na dwóch hakach lub pasach owiniętych wokół środkowej części (A) kolektorów ssących. Patrz rozdział: Podzespoły silnika, widoki silnika, numeracja cylindrów, określenie osi głównych. 9.2) Stan dostawy Silnik jest zamocowany do stalowych kątowników, przykręconych do drewnianej podstawy. PRZESTROGA: Śruby mocujące przeznaczone są tylko do transportu i nie mogą być używane na statku powietrznym. 9.3) Konserwacja silnika Silnik jest konserwowany w zakładach BRP-Powertrain, co gwarantuje właściwe zabezpieczenie przed korozją na okres co najmniej 12 miesięcy od daty dostawy od BRP-Powertrain. Gwarancja ta jest ważna przy zachowaniu następujących warunków: - silnik musi być przechowywany w opakowaniu, w którym był dostarczony przez BRP-Powertrain. - osłony i pokrywy zabezpieczające otwory silnika (patrz rozdział Zabezpieczenia transportowe) nie mogą być demontowane - silnik musi być przechowywany w odpowiednim do tego celu miejscu (przy min. -40 C (-40 F) i max +80 C (+176 F)). Jeżeli silnik ma być przechowywany przez okres dłuższy niż 12 miesięcy, co 3 miesiące należy wykonać czynności podane w aktualnym wydaniu Instrukcji Obsługi Technicznej, rozdział Konserwacja nowego silnika. Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 31 Wydanie 1 / Zmiana 1 Maj 01/2009

9.4) Zabezpieczenia transportowe Wszystkie otwory silnika są zabezpieczone przed przedostaniem się zanieczyszczeń oraz wilgoci do wnętrza silnika. Zaleca się nie demontować tych osłon aż do chwili montażu danego przewodu. UWAGA: Jeżeli silnik ma być wysłany do producenta lub dystrybutora, ponownie zastosuj wyposażenie transportowe oraz zaślep otwory silnika. Wykaz zabezpieczeń transportowych: - gniazdo wydechu:... 1 x zaślepka stożkowa - podłączenie wskaźnika ciśnienia ładowania:... 1 x zaślepka - komora wlotu powietrza airbox... 1 x zaślepka - wlot i wylot pompy paliwa:... 1 x zaślepka - otwór powrotu paliwa do zbiornika... 1 x zatyczka - podłączenie wskaźnika ciśnienia paliwa... 1 x zatyczka - otwory wlotu i odprowadzenia oleju:... 1 x zaślepka na każdy otwór - otwory wlotu i wyprowadzenia cieczy... 1 x zatyczka stożk. na każdy otwór - wał śmigła dla wersji 3:... 1 x zatyczka tarczowa - otwory wlotowe gaźników (o ile nie wyposażone w airbox):... 1 x zatyczka tarczowa OSTRZEŻENIE: Osłony zabezpieczające mogą być wykorzystywane wyłącznie do transportu i przy zabudowie silnika. Przed użytkowaniem silnika zdemontuj wszystkie te elementy ochronne. Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 32

10) Zawieszenie i ustawienie silnika PRZESTROGA: Przy zabudowie silnika należy być świadomym jego masy i zapewnić sobie możliwość ostrożnego i pewnego manewrowania silnikiem. Zamocowanie silnika jest określone zasadniczo przez konstrukcję samolotu. Przewidzianych jest 12 punktów mocowania (8 na silniku i 4 na ramie silnika). Silnik może być dostarczony z dobrze wypróbowaną i certyfikowaną ramą zawieszenia silnika do mocowania na ścianie ogniowej. Na tej ramie podpierana jest również komora wlotu powietrza airbox. Montaż silnika na statku powietrznym odbywa się, jak jest ogólnie praktykowane, poprzez gumowe amortyzatory, które zapewniają również tłumienie drgań i hałasu od ramy silnika. OSTRZEŻENIE: Jeżeli nie jest używana rama zawieszenia silnika dostarczona przez BRP-Powertrain lub jest ona modyfikowana, certyfikacja do aktualnych wymagań takich jak FAR lub EASA musi zostać przeprowadzona przez budowniczego statku powietrznego. Rekomendowane jest użycie ramy zawieszenia silnika ROTAX i ustalonych punktów mocowania R2, L2, R3 i L3. OSTRZEŻENIE: Co najmniej 4 z podanych punktów mocowania muszą być wykorzystane w układzie symetrycznym po stronie lewej (L) oraz prawej (R). Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 33 Wydanie 1 / Zmiana 1 Maj 01/2009

10.1) Określenie punktów mocowania Patrz rys. 8. rozmiar gwintu max. użyteczna długość gwintu punkty mocowania punkty mocowania oś x mm Osie oś y mm oś z mm L1 R1 L2 R2 L3 R3 L4 R4 L1-200,8 71,0-211,0 25 mm M10 R1-200,8-71,0-211,0 L2-414,3 71,0-211,0 R2-414,3-71,0-211,0 19 mm 1) L3-414,3 75,0-22,0 R3-414,3-75,0-22,0 16 mm 2) L4-128,3 87,0 0 R4-128,3-87,0 0 L5-564,0 105,0-277,0 R5-564,0-105,0-277,0 L6-564,0 105,0-7,0 1) do reduktora obrotów śmigła S/N 28986 R6-564,0-105,0-7,0 2) począwszy od reduktora S/N 28987 OSTRZEŻENIE: Zawieszenie silnika musi być tak zaprojektowane przez budowniczego statku powietrznego lub płatowca, by w sposób bezpieczny przenosiła max. obciążenia eksploatacyjne bez przekraczania max. dopuszczalnych sił i momentów na węzłach mocowania silnika. Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 34

punkty mocowania L5 R5 L6 R6 max. dop. siły (obciąż. gran.) w (N) w osiach x, y i z punkty mocowania L1 R1 L2 R2 L3 R3 L4 R4 5 000 1 900 max. dop. siły (obciąż. graniczne) w (N) w osi x 5 000 w osi y 2 000 w osi z 3 000 max. dop. moment gnący (obciąż. gran.) w (Nm) w osiach x, y i z 77 39 max. dop. moment gnący (obciąż. gran.) w (Nm) w osiach x, y i z 100 OSTRZEŻENIE: Dokręć wszystkie śruby zawieszenia momentem określonym przez producenta statku powietrznego. 10.2) Dopuszczalne położenia do zabudowy Patrz rys. 9/10/11. Dla uproszczenia zagadnienia, poniżej omówiono tylko 4 punkty mocowania R1, L1, R2 i L2. UWAGA: Wszystkie wymiary podano w odniesieniu do punktu bazowego (P). Układ osi współrzędnych pozostaje bez zmian. Poniższe szczegóły położenia silnika odnoszą się do statku powietrznego pozostającego na ziemi, gotowego do startu. - silnik przystosowany do układu ze śmigłem pchającym lub ciągnącym - wał śmigła powyżej cylindrów patrz rys. 2. OSTRZEŻENIE: Przy odwróconej zabudowie silnika (do góry nogami) silnika, układ smarowania, układ paliwowy i układ chłodzenia stają się nieodpowiednimi! Osie wzdłużne: - środki punktów mocowania L1 i L2 muszą znajdować się na osi x2 równoległej do osi x układu współrzędnych Dopuszczalna odchyłka pochylenia równoległości osi: max. 6 przeciwnie do ruchu wskazówek zegara, na ziemi max. 10 przeciwnie do ruchu wskazówek zegara, w locie max. 30 zgodnie z ruchu wskazówek zegara (rys. 9) OSTRZEŻENIE: Przy zabudowie ze zbiornikiem paliwa powyżej poziomu gaźników w połączeniu z niewłaściwie zamykającym się zaworem pływakowym, paliwo może przelewać się do cylindrów przy pochyleniu do dołu osi wału śmigła większym niż 6, po dłuższym czasie postoju. Patrz FAR 33.17. Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 35

Aby zapobiec możliwemu uderzeniu hydraulicznemu przy rozruchu silnika upewnij się, że zawory pływakowe domykają się właściwie. W przypadku wątpliwości, parkuj statek powietrzny z pochyleniem osi wału śmigła do góry. Osie śmigła: - Środki punktów mocowania L1 i R1 muszą znajdować się na osi y2, równoległej do osi y. Dopuszczalne odchylenie równoległości osi: ± 5 (patrz rys. 10) Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 36

Osie pionowe: - oś y musi być prostopadła do osi podłużnej samolotu. Dopuszczalne odchylenie od osi podłużnej: ± 10 (patrz rys. 11) Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 37

10.3) Wskazówki ogólne dotyczące zawieszenia silnika W celu tłumienia drgań, pomiędzy silnikiem a płatowcem należy stosować amortyzatory zawieszenia. Odpowiednie do tego celu są powszechnie stosowane w przemyśle lotniczym elementy tłumiące (np. LORD). Patrz rys. 12. UWAGA: Rysunek pokazuje gumowy amortyzator zawieszenia Lord J 3608-1 i odpowiednio J 3608-2. OSTRZEŻENIE: Wszystkie elementy tłumiące drgania winny być zaprojektowane jako zabezpieczone przed odpadnięciem. UWAGA: Przy mocowaniu silnika tylko na 4 górnych punktach mocowania, tj. L3, R3, L4 oraz R4, moment przechylający pochodzący od śmigła nie występuje, natomiast jeżeli silnik zostanie zamocowany jedynie na dolnych punktach mocowania, należy odpowiednio zadbać o skompensowanie tego momentu. UWAGA: BRP-Powertrain zaprojektował certyfikowaną ramę zawieszenia silnika, przeznaczone zwłaszcza dla silników zabudowywanych stroną układu zapłonowego w kierunku ściany ogniowej płatowca. OSTRZEŻENIE: Jeżeli nie jest używana rama dostarczona przez BRP- Powertrain, prawidłowość zabudowy silnika musi zostać potwierdzona poprzez próby naziemne dla określenia poziomu obciążeń i charakterystyk drgań. Certyfikacja do aktualnych wymagań takich jak FAR lub EASA musi zostać przeprowadzona przez budowniczego statku powietrznego. OSTRZEŻENIE: Gumowe mocowania, neutralizujące drgania i wszystkie podzespoły zawieszenia nie zawarte w dostawie silnika, muszą zostać poddane próbom na ziemi na określone obciążenia i charakterystyki drgań. Certyfikacja do aktualnych wymagań takich jak FAR lub EASA musi zostać przeprowadzona przez budowniczego statku powietrznego. PRZESTROGA: Zawieszenie silnika musi być skonstruowane w taki sposób, aby zapobiegać nadmiernym przemieszczeniom silnika oraz aby minimalizować poziom hałasu i drgań przenoszonych na płatowiec. Patrz również SL-912-010 Identyfikacja nienormalnych drgań na statkach powietrznych, aktualne wydanie. Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 38 Wydanie 1 / Zmiana 1 Maj 01/2009

11) Układ wydechowy Patrz rys. 2,3 i 4. Kształt i wykonanie układu wydechowego w sposób istotny jest uwarunkowany dostępną przestrzenią w komorze silnikowej. Do mocowania układu wydechowego przewidziano po 2 śruby dwustronne (szpilki) M8x23 na każdym cylindrze. Rozmieszczenie śrub dwustronnych: współrzędne [mm] położenie oś x oś y oś z cylinder 1-160 -196-82 -160-212 -113 cylinder 2-192 196-82 -192 212-113 cylinder 3-408 -196-82 -408-212 -113 cylinder 4-438 196-82 -438 212-113 UWAGA: Wymiary w odniesieniu do punktu bazowego (P). max. dop. siły (obciąż. graniczne) w (N) w osiach x, y i z max. dop. moment gnący (obciąż. graniczne) w (Nm) w osiach x, y i z punkty mocowania 1 000 40 OSTRZEŻENIE: Układ wydechowy musi być zaprojektowany przez budowniczego statku powietrznego lub płatowca tak, aby na węzłach mocowania nie zostały przekroczone dopuszczalne wartości obciążeń. Konieczne może się okazać dodatkowe podparcie układu wydechowego. Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 39

11.1) Wymagania dotyczące układu wydechowego Patrz rys. 13. - średni promień gięcia rury wydechu: min. 40 mm (1,6 in.) - wewnętrzna średnica giętej rury: min. 28 mm (1,1 in.) - pojemność tłumika wydechu: ok. 5 l (1,32 US gal) - ciśnienie wsteczne na mocy startowej: max. 0,2 bar (2,9 psi) (odczyt ok. 100 mm (3,93 in.) od gniazda wydechu) - Do wykonania kolektorów wydechowych należy bezwzględnie użyć 4 króćców wydechu dostarczonych wraz z silnikiem. Patrz rys. 13. Materiał króćców wydechu: X 6 CrNiTi 1810 (DIN 1.4541) Moment dokręcenia nakrętek M8 zabezpieczających kołnierz wydechu: 12-20 Nm (106-177 in.lb.). Zwróć również uwagę na SI-05-1997. PRZESTROGA: W razie konieczności zamontuj osłony termiczne w pobliżu gaźników. Z uwagi na występowanie wysokich temperatur należy zapewnić odpowiednią ochronę przed przypadkowym kontaktem. PRZESTROGA: Zabezpiecz układ wydechowy stosując środki odpowiednie do rodzaju zabudowy silnika. Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 40

11.2) Ograniczenia użytkowania Patrz rys. 14. - temperatura gazów wylotowych (EGT): (obydwa obwody zapłonowe włączone) nom. ok. 800 C (1470 F) max. 850 C (1560 F) max. 880 C (1616 F) na mocy startowej (odczyt ok. 100 mm (3,93 in.) od gniazda wydechu) Pomiary temperatury gazów wylotowych (EGT) winne być przeprowadzane na początku zabudowy silnika na płatowcu, a następnie weryfikowane podczas prób w locie. OSTRZEŻENIE: Układ wydechowy musi być zaprojektowany i wykonany, tak by zapewnił utrzymanie temperatur eksploatacyjnych a max. temperatury gazów wylotowych nigdy nie zostały przekroczone. PRZESTROGA: Osiągi silnika podano dla warunków ISA ((15 C) (59 F)) tylko dla silnika wyposażonego w niezmodyfikowany, dostrojony tłumik wydechu ROTAX oraz komorę doładowania. Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 41

11.3) Zalecenia ogólne dotyczące układu wydechowego Patrz rys. 15. BRP-Powertrain zaprojektował układ wydechowy do wszechstronnych zastosowań. Certyfikacja do aktualnych wymagań takich jak FAR lub EASA musi zostać przeprowadzona przez budowniczego statku powietrznego. Poniższe zalecenia powinny być pomocne dla budowniczego statku powietrznego w zaprojektowaniu odpowiedniego układu wydechowego. UWAGA: Podane zalecenia wynikają z wieloletnich doświadczeń, pozwalających na osiągnięcie dobrych rezultatów. - Preferowanym rozwiązaniem jest zastosowanie poprzecznego tłumika, obsługującego wszystkie 4 cylindry, umieszczonego pod silnikiem. UWAGA: Dla lepszego dostrojenia, zalecane jest, aby kolektory od cylindra do tłumika były jednakowej długości. Rozprowadzenie gazów wydechowych na 2 oddzielne układy nie jest zalecane. Pojedyncze tłumiki na każdą stronę powodują utratę mocy i wzrost poziomu hałasu. - Aby uniknąć zniszczenia układu od drgań należy zastosować 4 połączenia przegubowe. Należy być świadomym, że koncentracja naprężeń powoduje pęknięcia! Ruchome elementy kolektorów mocuj za pomocą sprężyn! Sprężyny muszą być zabezpieczone drutem kontrówką przed wypinaniem! Aby uniknąć zacierania się połączeń przegubowych, muszą one być regularnie smarowane smarem żaroodpornym (LOCTITE ANTISEIZE). PRZESTROGA: Najczęstszą przyczyną uszkodzeń układu wydechowego są drgania, spowodowane niewłaściwą zabudową lub obsługą. Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 42 Wydanie 1 / Zmiana 1 Maj 01/2009

Szkic obrazuje możliwy sposób połączenia ze sobą sprężyn kolektora wydechu, zapobiegający drganiom tych sprężyn a w konsekwencji ich przedwczesnemu zużyciu. Zalecane jest również wypełnienie sprężyn pastą silikonową odporną na temperatury, aby dodatkowo wytłumić drgania. PRZESTROGA: Stosownie do zabudowy silnika, od strony płatowca należy zastosować podparcie tłumiące drgania układu wydechowego.. 11.4) Dane dla opcjonalnego wyposażenia układu wydechowego - ciężar: patrz rozdz. 8. - kolano wydechu (pączek) Patrz rys. 16. Materiał/grubość elementów układu wydechowego: X 15CrNiSi20-12 (1.4828) (AISI 309) a = 1,5 mm (0.059 in.) Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 43

- tłumik wydechu Patrz rys. 17. Materiał/grubość elementów układu wydechowego: X 6CrNiTi 189 (1.4541) (stal nierdzewna) a = 1 mm (0.039 in.) - rura wydechu gięta (rura końcowa) Patrz rys. 18. Materiał/grubość elementów układu wydechowego: X 5CrNi 189 (1.4301) (stal nierdzewna) a = 1 mm (0.039 in.) Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 44

- złącze kulowe męskie Patrz rys. 19. Materiał/grubość elementów układu wydechowego: X 15CrNiSi 20,12 (1.4828) (stal nierdzewna) a = 1 mm (0.039 in.) - rura wydechu na kolektory Patrz rys. 20. Materiał/grubość elementów układu wydechowego: X 15CrNiSi 20,12 (1.4828) (stal nierdzewna) a = 1 mm (0.039 in.) Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 45

UWAGI Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 46

12) Układ chłodzenia 12.1) Opis układu Patrz rys. 21. Układ chłodzenia silników ROTAX 912 jest zaprojektowany do chłodzenia głowic cylindrów cieczą i chłodzenia cylindrów powietrzem napływowym. Układ chłodzenia głowic cylindrów stanowi zamknięty obieg wraz ze zbiornikiem rozprężnym i butelką przelewową. Przepływ płynu chłodzącego z chłodnicy do głowic cylindrów jest wymuszany przez pompę wodną, napędzaną od wałka rozrządu. Ze szczytów głowic cylindrów płyn chłodzący przepływa do zbiornika rozprężnego (1). Jako że standardowo chłodnica (2) jest położona poniżej poziomu silnika, zbiornik rozprężny umieszczony na szczycie silnika pozwala na rozprężanie płynu chłodzącego. Zbiornik rozprężny jest zamknięty korkiem ciśnieniowym (3) (z zaworem nadciśnieniowym i zaworem zwrotnym). Przy wzroście temperatury płynu chłodzącego, zawór nadciśnieniowy otwiera się i płyn przez przewód, w którym panuje ciśnienie atmosferyczne przepływa do przezroczystego zbiornika przelewowego (4). Gdy Po schłodzeniu, płyn chłodzący będzie zasysany z powrotem do obiegu chłodzenia. Kształt, rozmiar i umiejscowienie więcej niż jednej chłodnicy, zależy głównie od dostępnej przestrzeni. Przy prawidłowej zabudowie na statku powietrznym, chłodnica dostarczana przez BRP-Powertrain (opcjonalnie) ma wystarczającą wydajność chłodzenia, by zapewnić utrzymanie parametrów w ramach ograniczeń użytkowania. Przepływ płynu chłodzącego przez chłodnicę również nie jest zaburzony a rozmiary przewodów wodnych są wystarczające. Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 47 Wydanie 1 / Zmiana 1 Maj 01/2009

12.2) Ograniczenia użytkowania Przy zastosowaniu konwencjonalnego płynu chłodzącego: Temperatura płynu chłodzącego: (mierzona na wylocie) max... 120 C (248 F) Temperatura głowic cylindrów: ROTAX 912 UL/A/F: max... 150 C (300 F) ROTAX 912 ULS/S: max... 135 C (275 F) Konieczny jest stały monitoring temperatury płynu chłodzącego i temperatury głowic cylindrów. Przy zastosowaniu bezwodnego płynu chłodzącego: Temperatura głowic cylindrów: ROTAX 912 UL/A/F: max... 150 C (300 F) ROTAX 912 ULS/S: max... 135 C (275 F) Konieczny jest stały monitoring temperatury głowic cylindrów. Dodatkowy monitoring temperatury płynu chłodzącego jest możliwy acz nie wymagany dla płynu bezwodnego. OSTRZEŻENIE: Układ chłodzenia winien być tak zaprojektowany, by temperatury eksploatacyjne nie przekraczały max. wartości. Monitorowanie temperatury głowic cylindrów jest istotne, aby kontrolować chłodzenie silnika i zapobiegać spalaniu wybuchowemu w zakresie ograniczeń użytkowania. Konieczne jest również zaprojektowanie obiegu chłodzenia w taki sposób, by płyn chłodzący w żadnych warunkach nie osiągnął punktu wrzenia, bowiem wynikająca z tego utrata płynu chłodzącego może bardzo szybko doprowadzić do przegrzania silnika. Główny wpływ na punkt wrzenia płynu chłodzącego mają: - typ płynu chłodzącego - stosunek mieszania (udział procentowy wody) - ciśnienie w układzie (ciśnienie otwarcia korka chłodnicy) Zależność pomiędzy temperaturą płynu chłodzącego a temperaturą głowic cylindrów W zasadzie istnieje regularna zależność pomiędzy temperaturą płynu chłodzącego a temperaturą głowic cylindrów. Płyn chłodzący odprowadza część ciepła z komory spalania do chłodnicy. Tak więc temperatura płynu jest zwykle niższa od temperatury głowicy cylindra. Lecz różnica temperatur płynu i głowicy nie jest stała i może się różnić w zależności od sposobu zabudowy silnika (zabudowa swobodna lub okapotowana, śmigło ciągnące lub pchające, prędkość przelotowa, itp.). Dotyczy: 912 wszystkie wersje Strona 48