Monitoringu krajobrazu prace realizowane w roku 2013

Monitoringu krajobrazu prace realizowane w roku 2013 Marek Rycharski, Zuzanna Oświecimska-Piasko Instytut Technologiczno-Przyrodniczy www.itep.edu.pl

PLAN 1. Krajobraz obszarów wiejskich 2. Założenia ogólne monitoringu 3. Prace w roku 2013 4. Opracowanie danych 5. Przykładowe wyniki Fot. P. Zaniewski

O PROJEKCIE Monitoring krajobrazu, obok monitoringu siedlisk, ptaków i gleb jest realizowany w ramach monitoringu efektów przyrodniczych krajowego Programu Rolnośrodowiskowego. W roku 2011 został przeprowadzony pilotażowy projekt monitoringu, rok później rozpoczęto realizację monitoringu w skali całego kraju. Obserwacje prowadzone są cyklicznie na wybranych powierzchniach. Monitoring jest wykonywany w Zakładzie Ochrony Przyrody i Krajobrazu Wiejskiego Instytutu Technologiczno-Przyrodniczego w ramach programu wieloletniego realizowanego w latach 2011 2015 pod nazwą Standaryzacja i monitoring przedsięwzięć środowiskowych, techniki rolniczej i rozwiązań infrastrukturalnych na rzecz bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, finansowanego ze środków Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

KRAJOBRAZ OBSZARÓW WIEJSKICH krajobraz obszarów wiejskich w skali kraju jest bardzo zróżnicowany, co wynika z uwarunkowań przyrodniczych, gospodarczych i historycznych Typy krajobrazu naturalnego, A. Richling, A. Dąbrowski 1995

KRAJOBRAZ OBSZARÓW WIEJSKICH krajobraz obszarów wiejskich w skali kraju jest bardzo zróżnicowany, co wynika z uwarunkowań przyrodniczych, gospodarczych i historycznych typowa dla krajobrazu rolniczego jest tzw. szachownica pól/mozaika różnych użytków i upraw, związana z rozdrobnieniem własnościowym i dużą liczbą niewielkich, często niesąsiadujących ze sobą działek w poszczególnych gospodarstwach

KRAJOBRAZ OBSZARÓW WIEJSKICH Polska:10,42 ha

KRAJOBRAZ OBSZARÓW WIEJSKICH krajobraz obszarów wiejskich w skali kraju jest bardzo zróżnicowany, co wynika z uwarunkowań przyrodniczych, gospodarczych i historycznych typowa dla krajobrazu rolniczego jest tzw. szachownica pól/mozaika różnych użytków i upraw, związana z rozdrobnieniem własnościowym i dużą liczbą niewielkich, często niesąsiadujących ze sobą działek w poszczególnych gospodarstwach zwiększanie się udział terenów rzadko i nieregularnie użytkowanych, a także terenów wyłączonych z rolniczego użytkowania w różnych regionach dochodzi do intensyfikacji produkcji rolniczej i/lub komasacji gruntów, co powoduje upraszczanie struktury krajobrazu i likwidację elementów nieprodukcyjnych

ZAŁOŻENIA OGÓLNE 1. Cel: ocena skuteczności realizacji pakietów przyrodniczych Programu Rolnośrodowiskowego w ochronie różnorodności krajobrazowej obszarów wiejskich dokumentacja stanu i zmian krajobrazu obszarów wiejskich zwiększenie efektywności Programu Rolnośrodowiskowego w ochronie krajobrazu 2. Przedmiot analizy: wybrane kategorie pokrycia/użytkowania terenu, nieużytkowane elementy krajobrazu rolniczego 3. Cykl badań: 5 lat 4. Powierzchnia monitoringu: kwadrat o pow. 144 ha 5. Źródła danych: fotointerpretacja, badania terenowe, istniejące warstwy i mapy topograficzne

KATEGORIE POKRYCIA/UŻYTKOWANIA TERENU Kategorie pokrycia/użytkowania terenu Liczba kategorii rok 2012 rok 2013 Użytki rolne regularnie użytkowane 8 8 Nieużytki i użytki rolne nieregularnie użytkowane 12 13 Ostoje dzikiej przyrody* 10 11 Zadrzewienia i zakrzewienia 64** 94** Lasy 1 2 Zalesione grunty rolne 1 1 Wody 7 8 Tereny zabudowane, zurbanizowane, komunikacyjne 2 2 Tereny inne 1 2 Łącznie 106 141 * elementy krajobrazu rolniczego nieużytkowane rolniczo stanowiące ostoje przyrody, występujące poza lasami, nieujęte w innych kategoriach ** podział ze względu na lokalizację oraz podział na: pojedyncze i grupowe, kępowe, powierzchniowe, rzędowe i pasowe, np. zadrzewienie kępowe śródpolne, zadrzewienie rzędowe rowów melioracyjnych

PRACE W ROKU 2013 Wprowadzenie zmian do metodyki Wybór powierzchni monitoringu 2013 Przygotowanie do fotointerpretacji Fotointerpretacja Przygotowanie do prac terenowych Prace terenowe na powierzchniach 2013 Weryfikacja danych na powierzchniach 2012 Opracowanie danych I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

POWIERZCHNIE MONITORINGU Typ powierzchni: kwadrat 1,2 x 1,2 km (144 ha) Docelowa liczba kwadratów w kraju: 220 Kwadraty są lokalizowane z użyciem siatki 0,3 x 0,3 km, opracowanej dla monitoringu ornitologicznego

POWIERZCHNIE MONITORINGU Typ powierzchni: kwadrat 1,2 x 1,2 km (144 ha) Docelowa liczba kwadratów w kraju: 220 Kwadraty są lokalizowane z użyciem siatki 0,3 x 0,3 km, opracowanej dla monitoringu ornitologicznego Przy określaniu liczby i lokalizacji kwadratów podstawową jednostką odniesienia jest makroregion fizycznogeograficzny Liczba kwadratów w makroregionie jest określana zależnie od udziału terenów rolniczych (wg CorineLandCover) oraz liczby i rozmieszczenia powierzchni badawczych pozostałych monitoringów

POWIERZCHNIE MONITORINGU

POWIERZCHNIE MONITORINGU Typ powierzchni: kwadrat 1,2 x 1,2 km (144 ha) Docelowa liczba kwadratów w kraju: 220 Kwadraty są lokalizowane z użyciem siatki 0,3 x 0,3 km, opracowanej dla monitoringu ornitologicznego Przy określaniu liczby i lokalizacji kwadratów podstawową jednostką odniesienia jest makroregion fizycznogeograficzny Liczba kwadratów w makroregionie jest określana zależnie od udziału terenów rolniczych (wg CorineLandCover) oraz liczby i rozmieszczenia powierzchni badawczych pozostałych monitoringów Kryteria ustalania szczegółowej lokalizacji powierzchni monitoringu: duża krajobrazowa reprezentatywność dla regionu fizycznogeograficznego względna jednorodność warunków geomorfologicznych brak parków narodowych i rezerwatów przyrody mały udział terenów leśnych i zabudowanych

POWIERZCHNIE MONITORINGU 2012 55 powierzchni nawiązujących rozmieszczeniem do monitoringu ornitologicznego

POWIERZCHNIE MONITORINGU 2013 62 powierzchni nawiązujących rozmieszczeniem do działek monitoringu siedliskowego

POWIERZCHNIE MONITORINGU 2012-2013 117 powierzchni

POWIERZCHNIE MONITORINGU 2014 81 powierzchni nawiązujących rozmieszczeniem do działek monitoringu siedliskowego

POWIERZCHNIE MONITORINGU 2012-2014 70 60 50 55 59 40 30 20 10 16 10 21 8 9 20 0

POWIERZCHNIE MONITORINGU 2013 działki ewidencyjne: 20 Kotlina Toruńska kwadrat: kujpom_strzelewo

POWIERZCHNIE MONITORINGU 2013 działki RSS i RSO: 4 Kotlina Toruńska kwadrat: kujpom_strzelewo

POWIERZCHNIE MONITORINGU 2013 działki ewidencyjne: 127 Równina Oleśnicka kwadrat: dolsla_zbytowa

POWIERZCHNIE MONITORINGU 2013 działki RSS i RSO: 4 Równina Oleśnicka kwadrat: dolsla_zbytowa

POWIERZCHNIE MONITORINGU 2013 działki ewidencyjne: 302 Podlaski Przełom Bugu lube_derlo

POWIERZCHNIE MONITORINGU 2013 działki RSS i RSO: 22 Podlaski Przełom Bugu lube_derlo

POWIERZCHNIE MONITORINGU DANE Dane dla powierzchni monitoringu krajobrazu Łącznie w latach Poszczególne kwadraty 2013 2012-2013 2012-2013 Liczba 62 117 - Areał (ha) 8 928 16 848 144 Liczba powierzchni monitoringu ornitologicznego 0 103 0-4 Liczba powierzchni monitoringu siedliskowego 173 200 0-15 Liczba działek RSO 90 413 0-24 Liczba działek RSS 358 406 0-71 Udział działek RSO i RSS (% pow.) 16,4 20,1 0,7-71,4 Liczba producentów w pakietach 3, 4 i 5 625 1084 1-80 Liczba działek ewidencyjnych 7 774 15 803 9-633 Średnia powierzchnia działek ewidencyjnych (ha) 1,1 1,1 0,2-80

FOTOINTERPRETACJA 1. Cel: uzyskanie danych o przestrzennym zróżnicowaniu krajobrazu wskazanie obiektów do bezpośredniego rozpoznania terenowego 2. Prace wykonywane w skali 1:1 500 3. Obiekty: w. poligonowa obiekty nieliniowe o pow. 0,1 ha, długości i szerokość > 10 m w. punktowa obiekty nieliniowe o pow. < 0,1 ha w. liniowa obiekty liniowe o szerokości 10 m i długości > 20 m

FOTOINTERPRETACJA - DANE Obiekty wskazane do sprawdzenia w terenie Łącznie w latach Poszczególne kwadraty 2013 2012-2013 2012-2013 Liczba obiektów punktowych 2 098 2 664 0-277 Liczba obiektów liniowych 691 940 0-71 Liczba obiektów poligonowych 5 718 11 059 3-610

MATERIAŁY DO PRAC TERENOWYCH

MATERIAŁY DO PRAC TERENOWYCH

MATERIAŁY DO PRAC TERENOWYCH

MATERIAŁY DO PRAC TERENOWYCH

PRACE TERENOWE 1. Cel: sprawdzenie, korekta i uzupełnienie wyników fotointerpretacji 2. Zakres rozpoznania: wszystkie obiekty wskazane do sprawdzenia w czasie fotointerpretacji wyrywkowa weryfikacja obszarów niewskazanych zebranie informacji o kierunkach zmian w krajobrazie w granicach powierzchni i sąsiedztwie (obserwacje, rozmowy z rolnikami) 3. Prace uzupełniające: weryfikacja danych zebranych w roku 2012 w odniesieniu do wybranych obiektów 4. Sposoby prowadzenia dokumentacji: terenowa warstwa punktowa, raptularz, wydruk ortofotomapy, zdjęcia

PRACE TERENOWE TEREN. WARSTWA PUNKTOWA RAPTULARZ WYDRUK ORTOFOTOMAPY ZDJĘCIA WARSTWY DOKUMENTACYJNE

PRACE TERENOWE LICZBY Dane dla powierzchni monitoringu krajobrazu Łącznie w latach Poszczególne kwadraty 2013 2012-2013 2012-2013 Liczba punktów rozpoznania 7 094 10 379 15-335 Liczba zdjęć 7 611 10 756 7-491 Fot. E. Truszkowska

WARSTWY DOKUMENTACYJNE

PRACE TERENOWE LICZBY Dane dla powierzchni monitoringu krajobrazu Poszczególne Łącznie w latach kwadraty 2013 2012-2013 2012-2013 Liczba obiektów powierzchniowych surowych 33 832 61 222 58 1 794 Liczba obiektów powierzchniowych po agregacji 6 971 11 836 14 338 Liczba obiektów liniowych 3 018 5 427 9 138 Liczba obiektów punktowych 8 311 13 691 19 622

OPRACOWANIE DANYCH TEREN. WARSTWA PUNKTOWA RAPTULARZ WYDRUK ORTOFOTOMAPY ZDJĘCIA WARSTWY DOKUMENTACYJNE MAPA POKRYCIA I UŻYTKOWANIA TERENU KARTA POWIERZCHNI MONITORINGU WSKAŹNIKI KRAJOBRAZOWE

OPRACOWANIE DANYCH MAPA POKRYCIA I UŻYTKOWANIA TERENU WSKAŹNIKI KRAJOBRAZOWE KARTA POWIERZCHNI MONITORINGU 1. Zakończenie opracowywania 55 map dla powierzchni z 2012 2. Realizacja prac nad mapami dla powierzchni z 2013

OPRACOWANIE DANYCH MAPA POKRYCIA I UŻYTKOWANIA TERENU WSKAŹNIKI KRAJOBRAZOWE KARTA POWIERZCHNI MONITORINGU Typ wskaźnika Powierzchnia ob. poligonowych (ha) Liczba ob. poligonowych Długość ob. liniowych (km) Liczba ob. punktowych RAZEM Podstawowe 103 103 32 61 297 Sumaryczne 29 29 8 18 86 RAZEM 132 132 40 79 383

OPRACOWANIE DANYCH MAPA POKRYCIA I UŻYTKOWANIA TERENU WSKAŹNIKI KRAJOBRAZOWE KARTA POWIERZCHNI MONITORINGU 1. Opracowanie kart dla powierzchni z roku 2012 2. Opracowanie bazy danych dla kart dla powierzchni z roku 2013: 12 charakterystyk ilościowych 27 charakterystyk jakościowych 2 418 rekordów

WYNIKI Z POWIERZCHNI 2013 2000 LICZBA OBIEKTÓW O POWIERZCHNI <0,1 ha (bez kategorii obiektów o łącznej liczbie <10) 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0

WYNIKI Z POWIERZCHNI 2013 160 DŁUGOŚĆ OBIEKTÓW LINIOWYCH (km) (bez kategorii obiektów o łącznej długości <1 km) 140 136,1 120 100 80 60 71,0 76,4 40 20 0 2,6 1,3 2,1 2,6 2,8 4,4 4,8 7,2 14,7 16,4 17,1 23,1 2,4 16,6

WYNIKI Z POWIERZCHNI 2013 UDZIAŁ OBIEKTÓW POWIERZCHNIOWYCH >0,1 ha (% pow.) (bez kategorii obiektów o łącznym udziale <1%) Tereny zabudowane i zurbanizowane (B) Tereny komunikacyjne (K) Cieki naturalne (W6) 1,0 1,5 1,3 Lasy (LS) 11,9 Zadrzewienia mokradeł otwartych nieużytkowanych bądź sporad. użytk. (Z5NM) Mokradła nieleśne "naturalne", poza strefą przyrzeczną (N5) Mokradła wył. z użytkowania bądź sporad. użytk., bez wyraźnej sukcesji roślin (N6) Łąki i pastwiska wył. z użytkowania bądź sporad. użytk., z zaawansowaną sukcesją roślin (N4) Łąki i pastwiska wył. z użytkowania bądź sporad. użytk., bez wyraźnej sukcesji roślin (N3) Mokradła użytkowane (M) Łąki lub pastwiska (LP) Pastwiska (P) 1,2 1,6 3,7 1,8 3,8 6,1 5,9 7,2 Łąki (L) 26,2 Grunty orne (R) 17,0 0 5 10 15 20 25 30

Dziękujemy za uwagę