Spis treści 1. WPROWADZENIE...2

1. PROPOZYCJA MODYFIKACJI WY BRANEJ DOKUMENTACJI PLANISTYCZNEJ W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM (POLSKA) Spis treści 1. WPROWADZENIE...2 2. PROBLEMATYKA POWAŻNYCH AWARII W POLSKICH DOKUMENTACH PLANISTYCZNYCH...2 2.1. Obecny stan prawny dotyczący bezpiecznych lokalizacji zakładów mogących wywołać poważną awarię przemysłową...2 2.2. Planowanie zagospodarowania przestrzennego w Polsce a lokalizacja zakładów stwarzających niebezpieczeństwo poważnych awarii...3 3. ROZWIĄZANIA W ZAKRESIE PLANOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PRZYJĘTE W WOJ. LUBUSKIM...6 3.1. Analiza planu zagospodarowania przestrzennego województwa lubuskiego...6 3.2. Analiza studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego dla trzech wybranych gmin woj. lubuskiego...7 4. PROPOZYCJE MODYFIKACJI ANALIZOWANYCH DOKUMENTACJI PLANISTYCZNYCH W CELU UWZGLĘDNIENIA ZAGROŻEŃ STWARZANYCH DLA WÓD WSKUTEK POWAŻNYCH AWARII PRZEMYSŁOWYCH, Z UWZGLĘDNIENIEM RAPORTU IDENTYFIKACJA ŹRÓDEŁ ZAGROŻEŃ WOJ. LUBUSKIEGO...8 4.1. Ocena obecnych procedur planistycznych...8 4.2. Możliwości sygnalizowania zagrożeń skutkami poważnych awarii w dokumentacjach planistycznych...9 4.3. Procedury i możliwe terminy zgłaszania propozycji zmian w planach zagospodarowania przestrzennego...9 5. PODSUMOWANIE I WNIOSKI...10 Literatura...10

1. Wprowadzenie Awarie przemysłowe mogą być skutkiem błędów powstałych w fazie projektowania, budowy, eksploatacji lub konserwacji instalacji zawierających substancje niebezpieczne. Rzadko są one powodowane przez katastrofy naturalne (np. trzęsienie ziemi, burzę, powódź), częściej są skutkiem przypadkowej lub celowej działalności ludzi. Awarie takie występują najczęściej na terenach przemysłowych lub podczas transportu substancji niebezpiecznych do instalacji. Planowanie budowy i eksploatacji zakładów, w których używane są substancje niebezpieczne stwarzające potencjalne ryzyko powstania poważnych awarii powinno uwzględniać nie tylko aspekty ograniczania, zwalczania i usuwania skutków tych awarii, ale również wszelkie aspekty zagospodarowania przestrzennego. Planowanie zagospodarowania przestrzennego to sporządzanie i uchwalanie planów ogólnych zagospodarowania przestrzennego oraz lokalizacja inwestycji i ustalanie warunków zabudowy w odniesieniu do inwestycji. Realizując te zadania należy mieć na uwadze ochronę zdrowia i mienia ludzi oraz środowiska na wypadek wystąpienia awarii. Jednocześnie planując zagospodarowanie przestrzenne można zapobiec lokalizacji niewłaściwych obiektów np. budynków mieszkalnych, instytucji użyteczności publicznych (szpitali, szkół), centrów handlowych itp. w sąsiedztwie niebezpiecznych instalacji. Z drugiej strony konieczne jest także przeciwdziałanie niekontrolowanym zmianom w instalacjach istniejących (zmianom ilościowym, technologicznym itd.), aby zapewnione były wymagane standardy bezpieczeństwa. W ewidencji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Zielonej Górze znajduje się 5 zakładów dużego ryzyka poważnej awarii (tzw. ZDR) oraz 2 zakłady zwiększonego ryzyka poważnej awarii (tzw. ZZR). Dodatkowo 5 zakładów znajduje się na tzw. liście potencjalnych sprawców poważnej awarii, przy czym ilość zgromadzonych substancji niebezpiecznych uniemożliwia zakwalifikowanie ich do jednej z wyżej wymienionych grup: ZDR lub ZZR. W raporcie pt. Analiza ryzyka poważnych awarii w województwie lubuskim jako element dokumentacji z zakresu planowania przestrzennego [3], na podstawie którego opracowano niniejszy załącznik, zostały m.in. poddane analizie wybrane zakłady z każdej z wyżej wymienionych grup. Głównym kryterium ich wyboru było potencjalne zagrożenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych stwarzane przez te zakłady. Zagrożenie poważnymi awariami związane jest również z międzynarodowym transportem substancji niebezpiecznych. Województwo lubuskie położone jest na trasie tranzytowych przewozów drogowych i kolejowych na kierunkach wschód zachód oraz północ południe. Problem ten, uwzględniony w raporcie GIOŚ [9], wychodzi poza zakres projektu RIVER SHIELD. 2. Problematyka poważnych awarii w Polskich dokumentach planistycznych 2.1. Obecny stan prawny dotyczący bezpiecznych lokalizacji zakładów mogących wywołać poważną awarię przemysłową Z raportu GIOS [5] wynika, że problematyka bezpiecznej odległości zakładów - potencjalnych sprawców poważnych awarii - od innych elementów zagospodarowania przestrzennego nie jest właściwie uwzględniany w krajowych dokumentach planistycznych. Przepisy ustawy- Prawo ochrony środowiska [25] wprowadziły m.in. wymóg uwzględniania w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz w decyzji o warunkach zabudowy i 2

zagospodarowania ograniczenia wynikające na przykład z utworzenia obszarów ograniczonego użytkowania lub stref przemysłowych (art. 73 ust. 1), zakaz budowy zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii, dopuszczając ich rozbudowę jedynie w celu ograniczenia ryzyka wystąpienia poważnej awarii (art. 73 ust. 3), zalecenie lokalizacji zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii w bezpiecznej odległości m.in. od siebie, osiedli mieszkaniowych, obiektów użyteczności publicznej, obszarów cennych przyrodniczo i ujęć wody, które musza być lokalizowane w bezpiecznej odległości od ww. zakładów (art. 73 ust. 4 i 5) oraz nakaz, na mocy decyzji organu Inspekcji Ochrony Środowiska, zastosowania dodatkowych zabezpieczeń przez istniejące zakłady w przypadku niezachowania bezpiecznej odległości (art. 73 ust. 6). Przez odległość bezpieczną rozumie się odległość pomiędzy zakładem stwarzającym niebezpieczeństwo poważnej awarii (objętym przepisami art. 12 Dyrektywy Seveso II), a jedną z form zabudowy użytkowaną przez ludzi lub terenem wrażliwym przyrodniczo. Prawodawca nie wprowadził wartości dla zalecanych odległości bezpiecznych. W sekcji E.2 zał. E do wytycznych zamieszczonych w I części niniejszego raportu podano, jako przykład bezpiecznych odległości zalecanych przez władze fińskie [4]. Metoda odległości bezpiecznej jest też stosowana m.in. w Niemczech i Szwecji. Odmienne podejście do problemu stosowane jest w innych państwach Unii Europejskiej. We Francji przeprowadza się analizę skutków potencjalnej awarii, a w Wielkiej Brytanii i Holandii wykonuje się ocenę ryzyka poważnej awarii o określonych skutkach. W wielu krajach funkcjonują specjalne instytucje lub komórki administracyjne przeprowadzające konsultacje i ustalające bezpieczną odległość. 2.2. Planowanie zagospodarowania przestrzennego w Polsce a lokalizacja zakładów stwarzających niebezpieczeństwo poważnych awarii W obowiązującej obecnie w Polsce ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym [22] brak jest bezpośrednich odniesień do problematyki poważnych awarii. Jedynie art. 1 ust. 2 pkt 5 zawiera zapis: w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym uwzględnia się między innymi wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia. Planowanie przestrzenne na poziomie gmin określa przeznaczenie terenów i zasady ich zagospodarowania. W planach miejscowych są uwzględniane zadania wynikające z ponadlokalnych celów publicznych zawartych w planach krajowych i wojewódzkich. Organ samorządowy (wójt, burmistrz, prezydent) sporządza odpowiednie dokumenty planistyczne: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego dla całej gminy, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego dla wybranych terenów w granicach gminy. Powyższe dokumenty podlegają określonym procedurom ich sporządzania, uzgadniania lub opiniowania. W studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin powinny być uwzględnione uwarunkowania związane z zagrożeniem bezpieczeństwa ludności i jej mienia (art. 10 ust. 1 pkt 6 [22]). Jest tu zatem miejsce na wnioski i wytyczne dotyczące lokalizacji zakładów spełniających kryteria Dyrektywy Seveso II. Studium... jest dokumentem planistycznym, któremu przypisano obowiązek uwzględniania uwarunkowań wynikających w szczególności z zagrożenia bezpieczeństwa ludności i jej mienia, zatem do niego powinny być adresowane informacje, wnioski i wytyczne dotyczące lokalizacji zakładów typu Seveso II. W przypadku miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego problemy związane z poważnymi awariami mogą pojawić się w fazie uzgodnień, jednakże w praktyce ogranicza się to do zagadnień obronnych. 3

Organy powołane do zajęcia stanowiska w sprawie projektu planu miejscowego ponoszą odpowiedzialność prawną z tytułu uzgodnień. Ma to m.in. istotne znaczenie dla problematyki zagrożeń bezpieczeństwa publicznego. Według rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 7 maja 2004 r. w sprawie sposobu uwzględniania w zagospodarowaniu przestrzennym potrzeb obronności i bezpieczeństwa państwa (Dz. U. nr 125 poz. 1309), właściwym organem zobligowanym do zgłaszania potrzeb w zakresie bezpieczeństwa państwa w zagospodarowaniu przestrzennym są organy wojskowe ( 2.1). Zobowiązane są one do uzgadniania zapisów Studium... i projektów planów miejscowych, między innymi w zakresie: zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego, w tym pożarowych wynikających z planowanych warunków zagospodarowania przestrzennego, a w szczególności z lokalizacji zakładów przemysłowych, w których istnieje ryzyko wystąpienia poważnej awarii ( 3.7). Z przeprowadzonego rozpoznania wynika jednak, że przedmiotem opinii organów wojskowych są wyłącznie sprawy bezpośrednio związane z obronnością. Wbrew nazwie, nie jest to zatem obszar zainteresowania zagrożeniami ze strony obiektów typu Seveso II w czasie pokoju, w rozumieniu art. 12 Dyrektywy Seveso II [1]. Z analiz prowadzonych na poziomie lokalnym można jednak określić obszary, w których może wystąpić problematyka objęta art. 12 ww. Dyrektywy. Ma to związek z: r wyraźną tendencją do restrukturyzacji i przekształceń funkcjonalnych terenów przejętych od zakładów przemysłowych, często o bardzo dobrych lokalizacjach (np. po likwidacji PGR); Jednym z zauważalnych objawów powyższego, jest silna tendencja do wyzbywania się nadmiaru posiadanych przez wiele dużych zakładów przemysłowych terenów, przejętych bezpłatnie w latach 1950-1970. Jest to zjawisko o tyle negatywne, że uwolnione tereny są bardzo atrakcyjne dla inwestorów, szczególnie na terenach zurbanizowanych. Presja ukierunkowana na zmianę funkcji byłego terenu przemysłowego lub strefy ochronnej na funkcje komercyjne, oczywiście w trybie sporządzania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, jest bardzo silna, umotywowana kurczeniem się terenów inwestycyjnych na obszarach urbanistycznych. Należy więc zauważyć, że jednoczesnym procesem może być w takim przypadku docelowa niemożność wyznaczania stosownych odległości bezpiecznych od istniejących zakładów typu Seveso II, ponieważ tereny zostaną przeznaczone na inne cele. Powinna zatem funkcjonować regulacja prawna dotycząca uwalniania terenów przez zakłady typu Seveso II, gdzie warunkiem będzie konieczność uprzedniego wyznaczenia odległości bezpiecznej, z horyzontem czasowym obejmującym rozwój zakładu, przekładającym się na wielkość tej strefy, czyli maksymalną odległość bezpieczną. Być może warunek ten powinien być udokumentowany wprowadzeniem odległości bezpiecznej nie na poziomie krajowym, lecz dopiero na etapie prac nad Studium..., wykonywanych na wniosek zakładu. Z uwagi na ustawową konieczność zachowania spójności ustaleń sporządzanego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego ze Studium..., zaistniałaby szansa zapobieżenia nierozważnym dyspozycjom funkcjonalnym na terenach planowanych do uwolnienia przez zakłady typu Seveso II, bez możliwości późniejszego zabezpieczenia stosownej wielkości odległości bezpiecznej. Ponieważ znaczna część zakładów przemysłowych kwalifikuje się do grupy Seveso II, problem wyznaczania odległości bezpiecznej ujawniać się będzie jeszcze przez wiele lat. r znacznie zwiększoną, w porównaniu z przeszłością, cyklicznością użytkowania terenów przemysłowych; Jest to syndrom wysokiego tempa rozwoju technologicznego i silnych zmian w trendach rynkowych współczesnego świata. Przekładając powyższe na problematykę Seveso II można 4

przyjąć, że przy tak dużych, spodziewanych zmianach funkcji tego samego terenu, może istnieć silna presja na nowe lokalizacje różnych odmian tego typu zakładów w zaskakujących miejscach, wprowadzania zupełnie nowych technologii na obszarach, na których do tej pory funkcjonowały starsze technologie, przy zachowaniu tej samej funkcji przemysłowej w tej samej lokalizacji (nowe zakłady Seveso II wypierające stare zakłady Seveso II) oraz modernizację istniejących zakładów tego rodzaju przy jednoczesnej, dośrodkowej presji różnych form zabudowy zewnętrznej. Decyzje o warunkach zabudowy terenu w sytuacji braku planu miejscowego Pomimo istnienia przepisów dotyczących obiektów typu Seveso II nie ma ich przełożenia na zapisy ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Nie można jednak tracić z pola widzenia realizacji tej ustawy przez organy samorządu terytorialnego przy wydawaniu decyzji o warunkach zabudowy dla inwestycji na terenach, dla których planu miejscowego brak. Decyzje te nie muszą być zgodne ze Studium..., gdyż nie ma takiego wymogu w przepisach ww. ustawy. Obowiązuje natomiast zasada tzw. dobrego sąsiedztwa. Zasada ta, przejawiająca się m.in. w kontynuacji funkcji stwarza, w tym przypadku, istotne zagrożenie dla kształtowania bezpiecznej przestrzeni do życia, zgodnej z duchem zrównoważonego rozwoju, szczególnie na terenach silnie zurbanizowanych. Z dużą łatwością można bowiem w trybie decyzji o warunkach zabudowy wydać zezwolenie na realizację inwestycji, np. kolejnego zakładu typu Seveso II, w sąsiedztwie istniejącego już zakładu uciążliwego dla środowiska, oczywiście po łącznym spełnieniu wszystkich warunków określonych w ustawach. Wprawdzie w decyzji o warunkach zabudowy, jako wymóg, wpisana jest konieczność przedstawienia przez inwestora decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację takiego przedsięwzięcia przy wniosku o wydanie pozwolenia na budowę, jednakże w decyzji tej organ wspiera się przede wszystkim raportem o oddziaływaniu na środowisko, sporządzonym na zlecenie inwestora, bez obligatoryjnego wymogu sporządzenia przez tenże organ kontrraportu, w którym zaprezentowane byłyby interesy gminy, w szerokim gospodarczospołecznym pojęciu, w tym zagrożenia bezpieczeństwa ludności i mienia w odniesieniu do lokalizacji obiektów typu Seveso II. Należy zauważyć potencjalną możliwość zaistnienia sytuacji, kiedy poprzez kolejne lokalizacje w trybie decyzji o warunkach zabudowy i w oparciu o tzw. dobre sąsiedztwo obiektów o bardzo dużym stopniu uciążliwości dla środowiska (w tym typu Seveso II), może nastąpić istotna, z punktu widzenia koniecznych odległości bezpiecznych, kumulacja zakładów, podczas gdy zabraknie terenów pod swego rodzaju strefy buforowe (szczególnie na terenach zurbanizowanych). Sytuacja taka jest niewątpliwie niedopuszczalna. Właściwe byłoby, wdrożenie doraźnych, zapobiegawczych zmian w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, poprzez uzupełnienie katalogu obszarów, dla których obowiązkowe jest sporządzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Katalog ten mógłby być uzupełniony o ZZR i ZDR (zakłady o zwiększonym ryzyku i zakłady o dużym ryzyku), nie pozostawiając możliwości rozstrzygania tego typu lokalizacji w trybie decyzji o warunkach zabudowy. Wydaje się, że jest to najlepsza droga do wypełnienia (w tej kwestii) postanowień Dyrektywy Seveso II. Należy rozpatrzyć taki zapis ustawowy, który na gminy posiadające już uchwalone Studium... nałożyłby obowiązek uzupełnienia Studium... o wymienione wyżej obszary (ZZR i ZDR), dla których sporządzenie planu miejscowego jest obowiązkowe. Przepis ten ponadto powinien uwzględniać rozbudowę, przebudowę i modernizację zarówno ZZR jak i ZDR. Jest to istotne o tyle, że te działania inwestycyjne mają również bezpośredni wpływ (negatywny lub pozytywny) na wielkość projektowanych odległości bezpiecznych, co powinno znaleźć odzwierciedlenie w Studium... i później w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. 5

3. Rozwiązania w zakresie planowania zagospodarowania przestrzennego przyjęte w woj. lubuskim 3.1. Analiza planu zagospodarowania przestrzennego województwa lubuskiego Poniżej przedstawiono analizę zapisów wybranej dokumentacji planistyczno-strategicznej o zasięgu ponadlokalnym odnoszącej się do województwa lubuskiego w zakresie przeciwdziałania zagrożeniom środowiska i ludzi z tytułu poważnych awarii. Analizie poddano następujące dokumenty: r Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego (PZPWL) [8], r Studium Zagospodarowania Przestrzennego Pasma Odry [20], r Strategię Rozwoju Województwa Lubuskiego [17], r Program Ochrony Środowiska Województwa Lubuskiego [11]. Na poziomie wojewódzkim organy administracji rządowej nie sporządzają opracowań planistycznych. Jednakże wojewoda realizuje politykę przestrzenną państwa ustaloną w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego jest dokumentem planistycznym, który uwzględnia ustalenie strategii województwa oraz określa w szczególności: podstawowe elementy sieci osadniczej i ich powiązań komunikacyjnych i infrastrukturalnych, strukturę funkcjonalno-przestrzenna województwa, system obszarów chronionych, rozmieszczenie inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, obszary problemowe, obszary wsparcia, obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi, obszary występowania monokulturowych złóż kopalin. W dokumentach strategiczno-planistycznych na poziomie województwa [8, 17] praktycznie brak jest zapisów bezpośrednio odnoszących się do tematyki zagrożeń z tytułu poważnych awarii. Na przykład w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego można odnaleźć jedynie krótkie zapisy dotyczące substancji niebezpiecznych związanych z gospodarką odpadami. W PZPWL w rozdz. VI pkt 5 Uwarunkowania wewnętrzne systemu infrastruktury technicznej zwrócono uwagę na zagrożenie dla wód powierzchniowych i podziemnych oraz gleby przez substancje niebezpieczne zgromadzone w mogilnikach oraz magazynach przeterminowanych środków ochrony roślin. Nie wspomniano nigdzie o zagrożeniu jakie niesie transport substancji niebezpiecznych z uwagi na tranzytowy charakter wielu dróg. Podobnie w Studium Zagospodarowania Przestrzennego Pasma Odry, związanym tematycznie z Programem dla Odry 2006, jako studium obszaru problemowego będącego częścią PZPWL, tematyka zagrożenia formułowana jest bardzo ogólnie w odniesieniu do zapisów odnoszących się do zachowania, ochrony i właściwego wykorzystania zasobów przyrodniczych oraz w dziedzinie infrastruktury (gospodarka ściekowa i odpadowa). W części analitycznej Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego podkreślono tranzytowy charakter regionu lubuskiego nie tylko dla powiązań w skali międzyregionalnej, ale i międzynarodowej. W strategii tej nie ma zapisów szczegółowych związanych z tematyką poważnych awarii, poza ogólnymi stwierdzeniami o konieczności udoskonalenia i rozbudowy infrastruktury technicznej i komunalnej poprawiającej warunki życia. 6

Program ochrony środowiska dla województwa lubuskiego jest jedynym dokumentem, w którym przyjęto jako jeden z priorytetowych celów cel związany z awariami przemysłowymi, tj.: eliminację i zmniejszenie skutków poważnych awarii dla mieszkańców i środowiska. 3.2. Analiza studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego dla trzech wybranych gmin woj. lubuskiego Studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin określają politykę przestrzenną gmin, która po uchwaleniu przez rady gmin jest wiążąca przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Studia te są dokumentami określającymi cele lokalnej polityki przestrzennej, zasady zagospodarowania przestrzennego gminy z uwzględnieniem zamierzeń krajowych i wojewódzkich, a także uwarunkowania społeczne, techniczne, środowiskowe, bezpieczeństwa i inne. Dla potrzeb studium wykonywane są opracowania studialne o różnej problematyce. Jest to jedyny dokument planistyczny sporządzany dla całego obszaru gminy. Ma on charakter obowiązkowy, nie będąc przy tym aktem prawa miejscowego. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego są prawem lokalnym, tworzonym przez gminę i obowiązują wszystkich użytkowników przestrzeni. Plan miejscowy, wynikający z ustaleń studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, realizuje politykę państwa, regionu oraz lokalną i jest sporządzany w celu ustalenia przeznaczenia terenów, w tym inwestycji celu publicznego oraz określenia sposobów ich zagospodarowania i zabudowy. Plany zagospodarowania przestrzennego stanowią podstawę do wydawania decyzji administracyjnych, w tym pozwolenia na budowę. Plan miejscowy sporządza się dla całego obszaru wyznaczonego w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, zgodnie z jego zapisami, bądź też dla indywidualnie wnioskowanych działek (obszarów). W raporcie [3], wykonanym na potrzeby projektu RIVER SHIELD, analizie poddano następujące dokumenty planistyczne: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Nowej Soli - zmiana (uchwalone w 2007 roku) [29], Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Żary zmiana (uchwalone w 2006 roku) [19], Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Bogdaniec (uchwalone w 2000 roku) [18]. W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego dla miasta Nowej Soli, które obejmuje cały teren miasta, w części I w pkt Ograniczenia użytkowania terenu związane z infrastrukturą techniczną w ppkt 7.3.7 zamieszczono następujący zapis: Dla obiektów typu oczyszczalnia ścieków, składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych, baz maszynowych, zakładów przemysłowych, ferm hodowlanych, stacji paliw płynnych - strefy ochronne wyznaczane są indywidualnie. W części II Kierunki rozwoju, w pkt 5 Tereny restrukturyzacji i rehabilitacji istniejącej zabudowy, przytoczono lokalny Program Rewitalizacji Obszarów Miejskich Nowej Soli, w którym przewidziano do realizacji w późniejszym okresie przeniesienie bazy magazynowotransportowej PKN ORLEN. W zmianie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Żary uwzględniono szereg elementów związanych z nowymi uwarunkowaniami rozwoju miasta oraz określono kierunki zagospodarowania przestrzennego. W pkt 5.6 Zagrożenia i racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych dokonano zapisu o konieczności uwzględnienia zagadnień przeciwdziałania nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska /dyrektywa Seveso /, zwłaszcza 7

z tytułu poważnych awarii przemysłowych.. Ponadto w pkt 10 Studium: Obszary wymagające sporządzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego stwierdzono, że nie przewiduje się sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla strefy produkcyjno- przemysłowej, w obrębie której położony jest Kronopol. W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego dla gminy Bogdaniec, które opracowano jeszcze wg ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym z 1994 roku w pkt dotyczącym infrastruktury technicznej, a odnoszącym się do systemu przesyłu produktów naftowych występuje następujący zapis: /przewiduje się utrzymanie zasad i warunków obowiązujących w pasie korytarza ograniczonego użytkowania istniejącego rurociągu PRZYJAŹŃ, w tym głównie odległości: - min. 100 m dla zabudowy zwartej, budynków użyteczności publicznej i zakładów przemysłowych, - min. 40 m dla zabudowy luźnej, zagród gospodarczych, - min. 5 m do planowanych zalesień/. Jak wynika z przedstawionych dokumentów planistycznych tylko w odniesieniu do Studium miasta Żary można zauważyć konieczność uwzględniania potencjalnych wpływów środowiskowych związanych z poważnymi awariami przemysłowymi. 4. Propozycje modyfikacji analizowanych dokumentacji planistycznych w celu uwzględnienia zagrożeń stwarzanych dla wód wskutek poważnych awarii przemysłowych, z uwzględnieniem raportu Identyfikacja źródeł zagrożeń woj. lubuskiego 4.1. Ocena obecnych procedur planistycznych W obecnym systemie prawnym w Polsce można zastosować w praktyce planistycznej ideę odległości bezpiecznej dla obiektów typu Seveso II jedynie na poziomie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy i odnieść ją do obszarów funkcjonalnych o charakterze przemysłowym (oznaczanych zwyczajowo literą P ). Dla zasygnalizowania wyjątkowości problematyki obiektów przemysłowych omawianego typu, możliwe jest wprowadzenie rozbudowanych systemów oznaczania funkcji przedmiotowego terenu. Należy jednak pamiętać, że z braku odpowiednich uregulowań prawnych procedura taka będzie miała charakter dobrowolny, przez co siłą rzeczy nie upowszechni się szybko. Jeśli uwzględnianie problematyki odległości bezpiecznej od zakładów typu Seveso II miałoby zyskać charakter obligatoryjny, należy skorzystać ze wzorców z innych dziedzin praktycznie uwzględnianych w planowaniu zagospodarowania przestrzennego (PZP) i doprowadzić do utworzenia wyspecjalizowanego organu, który w ramach obowiązujących procedur stosowanych w PZP nadzorowałby należyte uwzględnienie omawianej problematyki. Organ ten powinien m.in.: r udostępniać informacje o istnieniu na danym terenie zakładów mogących powodować poważne awarie, r określać niezbędne odległości bezpieczne, które powinny być zachowane między obiektami Seveso II (w zależności od ich rodzaju) a funkcjonalnymi obszarami wrażliwymi, r formułować odpowiednie wytyczne i wnioski aplikacyjne (np. w formie opracowań studialnych), adresując je do odpowiednich dokumentów planistycznych, poddawanych opiniowaniu i uzgadnianiu w trybie przewidzianych ustawowo. 8

4.2. Możliwości sygnalizowania zagrożeń skutkami poważnych awarii w dokumentacjach planistycznych W przypadku dokumentacji planistycznych na poziomie regionalnym oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego istnieje konieczność opracowywania prognozy wpływu na środowisko obiektów wymienionych w tych dokumentacji. W analizie oddziaływania na środowisko, stanowiącej integralną część prognozy, powinna być uwzględniona problematyka poważnych awarii w aspekcie bezpiecznej lokalizacji zakładów i obiektów podlegających Dyrektywie Seveso II [1]. Problematyka poważnych awarii powinna być sygnalizowana w studiach uwarunkowań i kierunkach zagospodarowania przestrzennego gmin. W przypadku 3 analizowanych obiektów (Fabryki Produkcji Kleju w Zakładzie Kronopol w Żarach, Bazy Magazynowej nr 93 PKN ORLEN w Nowej Soli i Stacji Pomp ST-6 w Łupowie) sytuacja taka wystąpiła jedynie w przypadku miasta Żary. 4.3. Procedury i możliwe terminy zgłaszania propozycji zmian w planach zagospodarowania przestrzennego Zauważalna w ostatnich 7-8 latach duża zmienność przepisów krajowych obejmujących planowanie i zagospodarowanie przestrzenne nie wydaje się być procesem zakończonym. Nie ma obecnie głębokiej wiedzy odnośnie rodzaju i nazewnictwa dokumentów planistycznych, które będą stosowane w przyszłości. Zaprezentowane w raporcie [3] metody ochrony ludzi i walorów przyrodniczych przed skutkami poważnych awarii przemysłowych wynikające z Dyrektywy Seveso II będą prawdopodobnie w powszechnym stosowaniu. Warunki konieczne stosowania takich metod są następujące: dowolny, bazowy dokument planistyczny definiujący politykę przestrzenną gminy w długookresowej perspektywie powinien zawierać jednoznaczne zapisy określające stanowisko wobec zakładów podlegających Dyrektywie Seveso II [1] z uwzględnieniem rozwiązań wariantowych (budowa nowych obiektów, modernizacja istniejących itd.), celowe jest wprowadzenie w dokumentacjach planistycznych rozszerzonego opisu obszarów przeznaczonych dla zakładów typu Seveso II w celu zachowania zapisu polityki gminy od poziomu bazowego (obecnie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego), poprzez poziom wskazań lokalizacyjnych (obecnie plan miejscowy) do poziomu wykonawczego (obecnie pozwolenie na budowę,), niezbędne jest konsekwentne stosowanie wartości odległości bezpiecznych jako narzędzia pomocniczego przy podejmowaniu decyzji planistycznych decydujących o sposobie zagospodarowania konkretnej przestrzeni, celowe jest powołanie odpowiednich urzędów w naszym kraju (podobnie jak w UE) koordynujących politykę wobec zakładów podlegającej Dyrektywie Seveso II, gromadzenie wiedzy w zakresie ich lokalizacji oraz wypracowanie metodologii wyznaczania odległości bezpiecznych, pożądane jest przeprowadzenie zmian w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym mających na celu wyeliminowanie lokalizacji obiektów typu Seveso II w trybie decyzji o warunkach zabudowy, celowe jest ustanowienie norm obejmujących definicje, zapisy i oznaczenia urbanistyczne jednolitych dla wszystkich gmin. 9

5. Podsumowanie i wnioski Jednym z najistotniejszych elementów przeciwdziałania poważnym awariom jest wdrażanie i doskonalenie systemów zarządzania bezpieczeństwem w zakładach przemysłowych stosujących duże ilości niebezpiecznych substancji. Można w tym celu wykorzystać istniejące procedury opisane w literaturze [14, 25] adaptując je do warunków krajowych. Problematyka poważnych awarii znajduje szersze odzwierciedlenie w programach ochrony środowiska np. w programie ochrony środowiska woj. lubuskiego [14] oraz w programie ochrony środowiska powiatu nowosolskiego [10]. Poniżej podano najważniejsze wnioski wynikające z analiz przeprowadzonych w ramach projektu RIVER SHIELD: problematyka zagrożeń skutkami poważnych awarii często jest zupełnie pomijana lub przedstawiana co najwyżej w sposób marginalny w dokumentacjach planistycznych, w przypadku trzech analizowanych obiektów funkcjonujących w województwie lubuskim (Fabryka Produkcji Kleju w Zakładzie Kronopol w Żarach, Baza Magazynowa nr 93 PKN ORLEN w Nowej Soli i Stacja Pomp ST-6 w Łupowie) problematyka bezpiecznych odległości od innych wrażliwych elementów zagospodarowania przestrzennego nie była praktycznie w ogóle uwzględniana, co wynikało przede wszystkim z braku stosownych uregulowań prawnych w okresie ich realizacji, problematyka zagrożeń skutkami poważnych awarii powinna być akcentowana sygnalnie w dokumentacjach planistycznych sporządzanych na poziomie krajowym i wojewódzkim, zagrożenia skutkami poważnych awarii powinny być szerzej naświetlane w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, a szczegółowo rozpatrywane w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Literatura 1. Dyrektywa Rady nr 96/82/WE z dnia 09.12.1996 r. w sprawie kontroli niebezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi (Dyrektywa Seveso II) wraz z jej aktualizacją Dyrektywa 2003/105/WE (Dz.U.UE.L.03.345.97). 2. Ebelt M., Lenart W., Tyszecki A.: Prognoza do planu zagospodarowania przestrzennego Zakładu Produkcyjnego PKN Orlen SA w Płocku wraz ze strefą ochronną. Problemy ocen środowiskowych, 3 (22) 2003 3. Lewicki Z., Tonder J., Uchman A. Analiza ryzyka poważnych awarii w województwie lubuskim jako element dokumentacji z zakresu planowania przestrzennego. Projekt RIVER SHIELD (maszynopis) 4. LPG Decree 711/1993 (Dekret stosowany przez władze fińskie) 5. Metodologia określania bezpiecznych lokalizacji zakładów mogących powodować poważne awarie. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Biblioteka Monitoringu Środowiska, czerwiec 2007 r. 6. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego miasta Nowa Sól obejmujący kwartały zabudowy pomiędzy ulicami Witosa, Bohaterów Getta, Fabryczną, Korzeniowskiego, Portową, Wrocławską i Pl. Wyzwolenia (Uchwała nr XLVI/309/2005 Rady Miejskiej Nowej Soli z dnia 23.12.2005 r.). 7. Plan operacyjno-ratowniczy podejmowanych na własnym terenie działań na wypadek nadzwyczajnych zagrożeń. Plan nr 7 Województwo lubuskie Rurociągi ropy naftowej PERN PRZYJAŹŃ S.A. ze stacją pomp ST-6 Łupowo. Zespół Protect Sp. J., Warszawa marzec 2003 r. 8. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubuskiego. Zarząd Województwa Lubuskiego. Zielona Góra, październik 2002 r. 9. Procedury postępowania w likwidacji skutków poważnych awarii z udziałem substancji niebezpiecznych. Raport. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, marzec 2007 r. 10. Program ochrony środowiska powiatu nowosolskiego uchwała Rady Powiatu Nowosolskiego nr XVII/114/2004 z dnia 26.03.2004 r. 11. Program ochrony środowiska województwa lubuskiego uchwała Sejmiku Województwa Lubuskiego nr XI/78/2003 z dnia 15.10.2003 r. 12. Program Zapobiegania Poważnym Awariom dla Zakładu Produkcji Kleju. TechnoConsult, czerwiec 2003 r. 10

13. Program Zapobiegania Poważnym Awariom Przemysłowym dla Bazy Magazynowej Nr 93 Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN S.A. w Nowej Soli. Opracowanie własne PKN ORLEN, 2006 r., 14. Przewodnik w zakresie reagowania na awarie zagrażające środowisku (syntezy: Cz. I Gotowość i reagowanie, Cz. II Techniki kontroli zanieczyszczeń, Cz. III Wsparcie operacyjne). Materiały na szkolenie w ramach projektu RIVER SHIELD Ochrona wód przed awaryjnymi zanieczyszczeniami przemysłowymi, Gorzów Wlkp. 27.11.2007 r. 15. Raport Bezpieczeństwa dla Fabryki Kleju Zakładów Kronopol w Żarach. TechnoConsult, czerwiec 2003 r. 16. Raport o bezpieczeństwie dla Przedsiębiorstwa Eksploatacji Rurociągów Naftowych Przyjaźń Spółka Akcyjna w Płocku w części znajdującej się na terenie województwa lubuskiego. P.U. OIKOS Sp. z o.o. Gdańsk, lipiec 2003 r. 17. Strategia rozwoju województwa lubuskiego przyjęta przez Sejmik Województwa Lubuskiego uchwałą nr XXXVII/260/2005 z dnia 19.12.2005 r. 18. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Gmina Bogdaniec. 1999 r. 19. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Zmiana. Miasto Żary. Uchwalone w 2006 r. 20. Studium Zagospodarowania Przestrzennego Pasma Odry. 21. Swedish National Board of Housing, Building and Planning, Better Space for work - Land use planning guidelines with regard to environment, health and safety, 1998. 22. Ustawa z dnia 20.07.1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. nr 112 poz. 982 z późn. zm.). 23. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 r., nr 80 poz. 717 z późn. zm.). 24. Ustawa z dnia 27.07.2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. nr 100 poz. 1085 z późn. zm.). 25. Ustawa z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. nr 62 poz. 627 z późn. zm.). 26. Zapobieganie poważnym awariom. Przewodnik. Francuskie Ministerstwo Planowania Przestrzennego i Środowiska, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (Polska). 27. Zasady zapobiegania, przygotowania i reakcji na wypadki chemiczne. Wytyczne. OECD - Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, grudzień 2006 r. 28. Zbiór materiałów pomocniczych do wdrażania Dyrektywy SEVESO II Wydawnictwo LEMTECH maj 2004 r. 29. Zewnętrzny Plan Operacyjno Ratowniczy dla Zakładu Kronopol Żary. Marzec 2005 r., 30. Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Nowa Sól. Projekt. Urząd Miasta Nowa Sól, 2006 r. 11