Nadzór nad samorządem terytorialnym Istota, kryterium, organy, środki
Nadzór nad samorządem terytorialnym POJĘCIE, KRYTERIUM I ORGANY NADZORU NAD SAMORZĄDEM TERYTORIALNYM
Pojęcie nadzoru kontrola a nadzór Kontrola polega na sprawdzeniu stanu spraw w jakiejś jednostce i porównaniu go ze stanem pożądanym, a następnie przedstawieniu wniosków z tego porównania. Nadzór polega na tym samym, co kontrola, ale obejmuje dodatkowo władczą ingerencję w sprawy podmiotu nadzorowanego, w celu usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości.
Kryterium nadzoru nad samorządem terytorialnym Jedynym dopuszczonym przez Konstytucję RP kryterium nadzoru nad samorządem terytorialnym jest zgodność z prawem (legalność). Zdecentralizowany samorząd terytorialny jest samodzielny i niezależny, ale nie oznacza to możliwości działania sprzecznego z prawem.
Organy nadzoru Konstytucja RP wymienia jako organy nadzoru: Prezesa Rady Ministrów, wojewodów, regionalne izby obrachunkowe (RIO) w zakresie spraw finansowych. Sejm RP, który w trybie podobnym do nadzoru może odwołać radę gminy lub powiatu albo sejmik województwa, nie został przez Konstytucję RP zaliczony do organów nadzoru nad samorządem terytorialnym.
Nadzór nad samorządem terytorialnym NADZÓR SPRAWOWANY PRZEZ WOJEWODĘ
Nadzór nad uchwałami organów samorządowych Wójt w gminie, starosta w powiecie i marszałek województwa mają obowiązek przedłożyć wojewodzie każdą uchwałę organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego (odpowiednio rady gminy, rady powiatu lub sejmiku województwa) w terminie 7 dni od jej podjęcia.
Wojewoda bada zgodność z prawem przedłożonej mu uchwały. Jeżeli uchwała narusza prawo, wojewoda stwierdza jej nieważność w całości lub w części. Ma na to 30 dni od dnia doręczenia aktu. Skutkiem stwierdzenia nieważności aktu jest wyeliminowanie go z obrotu prawnego od samego początku jego istnienia. Trzeba więc usunąć wszystkie skutki obowiązywania aktu i np. wypłacić odszkodowania.
Jeżeli wojewoda stwierdzi, że uchwała narusza prawo, ale naruszenie ma nieistotny charakter, wówczas orzeka jedynie, że akt został wydany z naruszeniem prawa, a nie stwierdza jego nieważności. Akt więc nadal obowiązuje, ale np. można dochodzić odszkodowania za skutki jego obowiązywania w zakresie dotkniętym naruszeniem prawa.
Jeżeli wojewoda nie zajmie się uchwałą w ciągu 30 dni od jej doręczenia, nie może już sam stwierdzić jej nieważności może jedynie zaskarżyć uchwałę do sądu administracyjnego. Ma to mobilizować wojewodę do szybkiego i sprawnego działania.
Zarządzenie zastępcze Zarządzenie zastępcze jest aktem nadzoru wydawanym najczęściej w związku z zaniechaniem przez radnych wydania uchwały o wygaśnięciu mandatu radnego/wójta np. w przypadku: Odmowy złożenia ślubowania, Naruszenia przepisów antykorupcyjnych, Wyboru radnego na wójta.
Jeżeli organ samorządu nie podejmuje odpowiedniego rozstrzygnięcia, wojewoda wzywa go do tego w terminie 30 dni. W razie bezskutecznego upływu tego terminu, wojewoda wydaje zarządzenie zastępcze, które zastępuje rozstrzygnięcie organu samorządowego.
Nadzór nad samorządem terytorialnym NADZÓR SPRAWOWANY PRZEZ PREZESA RADY MINISTRÓW
Zawieszenie organów jednostki samorządu terytorialnego Konstytucyjnym i ustawowym obowiązkiem organów jednostek samorządu terytorialnego jest zapewnienie zaspokojenia zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej. Nieskuteczność działań w tym zakresie oznacza naruszenie prawa, podlegające nadzorowi premiera.
W razie przedłużającego się i nierokującego nadziei na szybką poprawę braku skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych przez organy jednostki samorządu terytorialnego, Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego ds. administracji publicznej może zawiesić te organy i ustanowić zarząd komisaryczny na okres do 2 lat. Zawieszenie dotyczy zawsze obu organów na raz stanowiącego i wykonawczego (np. rady gminy i wójta).
Przed ich zawieszeniem, premier może przedstawić zarzuty organom jednostki i wezwać je do przedstawienia programu naprawczego.
Komisarz wykonuje wszystkie zadania i kompetencje zawieszonych organów, czyli jednoosobowo działa za organ stanowiący i wykonawczy.
Odwołanie wójta, rozwiązanie zarządu powiatu lub województwa W razie powtarzającego się naruszania Konstytucji RP lub ustaw przez wójta, zarząd powiatu lub zarząd województwa, wojewoda wzywa ten organ do zaprzestania naruszeń, a jeżeli to nie odnosi skutku zwraca się do premiera o odwołanie wójta lub rozwiązanie zarządu. Do czasu wyboru nowego organu, jego funkcje pełni osoba wyznaczona przez premiera.
Nadzór nad samorządem terytorialnym ROLA SEJMU RP
Rozwiązanie organu stanowiącego przez Sejm Zgodnie z Konstytucją RP, Sejm nie jest organem nadzoru nad samorządem. Ma jednak jedno istotne uprawnienie, zbliżone do wykonywania nadzoru.
Na wniosek premiera, Sejm może rozwiązać organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego (radę gminy lub powiatu albo sejmik województwa) w razie powtarzającego się naruszania przez ten organ Konstytucji RP lub ustaw. Prowadzi to do przeprowadzenia nowych wyborów. W powiecie i województwie rozwiązanie rady i sejmiku powoduje rozwiązanie również zarządu powiatu lub zarządu województwa. Do czasu wyboru nowych organów, ich funkcje sprawuje osoba wyznaczona przez premiera.
Na uchwałę sejmu o rozwiązaniu organu stanowiącego nie przysługuje skarga do sądu administracyjnego, co podkreśla odrębność tego aktu od typowych aktów nadzoru.
Nadzór nad samorządem terytorialnym NADZÓR W ZAKRESIE SPRAW FINANSOWYCH R.I.O.
Stwierdzenie nieważności uchwały lub zarządzenia w zakresie spraw finansowych Nieważność uchwał i zarządzeń organów jednostek samorządu terytorialnego, dotyczących spraw finansowych, stwierdzają nie wojewodowie, lecz regionalne izby obrachunkowe specjalne organy, powołane w celu sprawowania nadzoru i kontroli finansowej nad samorządem terytorialnym. Dotyczy to zwłaszcza uchwał o budżetach samorządowych.
Nadzór nad samorządem terytorialnym SĄDOWA KONTROLA NAD AKTAMI NADZORU
Skarga do sądu administracyjnego na akt nadzoru Sądy sprawują kontrolę aktów nadzoru na podstawie kryterium zgodności z prawem. Skargę do sądu może złożyć organ jednostki samorządu terytorialnego, którego dotyczył akt nadzoru. Na zarządzenie zastępcze może złożyć skargę również osoba podejrzana o działalność niezgodną z przepisami antykorupcyjnymi, a nie tylko organ, do którego osoba ta należała.
Skarga do sądu administracyjnego na uchwałę organu samorządowego
Skarga do sądu a nadzór Każdy, czyjego uprawnienia zostały naruszone przez uchwałę lub zarządzenie organu samorządowego, może wezwać organ do usunięcia naruszeń, a w razie bezskuteczności tegoż zaskarżyć akt do sądu administracyjnego. Nie stanowi to przejawu nadzoru nad samorządem, jednak pełni podobną do niego rolę.
Skargę wnosi się albo w imieniu własnym, albo w imieniu grupy osób, które wyrażą na to pisemną zgodę.
Taką skargę można wnieść również wtedy, gdy organ nie podejmuje działań nakazanych prawem.