Materiały dla nauczyciela pozwalające przygotować uczniów do zajęć Kiedy Poznań był grodem w poszukiwaniu śladów średniowiecza odbywających się w Bramie Poznania Co powinni wiedzieć uczniowie przed przyjazdem na zajęcia? - znać i rozumieć pojęcia: Ostrów Tumski, katedra, gród, podgrodzie, zabytek, archeologia, archeolog, biskup, style w sztuce, nagrobek, palatium - krótko scharakteryzować najważniejsze postaci historyczne: Mieszko I, Bolesław Chrobry, Dobrawa, bp Jordan. Określić wiek historyczny i epokę, w jakiej żyły te osoby - wymienić najważniejsze grody z początków istnienia państwa polskiego - chronologicznie wymienić epoki historyczne - wskazać na mapie Polski najważniejsze grody w X wieku - znać rolę grodu w państwie; scharakteryzować, czym zajmowały się poszczególne osoby mieszkające w grodzie (grupy wojów, grupy ludności służebnej) itd. - wymienić najważniejsze źródła historyczne mówiące o początkach państwa polskiego (Gall Anonim, Thietmar, Ibrahim ibn Jakub, Dagome iudex, itd.) Materiały, które można wykorzystać do przygotowania uczniów do zajęć Historia grodu na Ostrowie Tumskim: http://www.poznan.pl/mim/przewodnik/przewodnik.html?id_obiektu=44258&co =object&pr_id=22&lhs=przewodnik_object Tu się Polska zaczęła. Zeszyt 1. Trakt Królewsko-Cesarski, Poznań 2006. - Hanna Kóčka-Krenz: Najstarsze dzieje Poznania. - Zofia Hilczer-Kurnatowska: Początki chrześcijaństwa w Polsce. - Janusz Pazder: Najstarsza polska relikwia, miecz św. Piotra z katedry poznańskiej. http://www.poznan.pl/mim/trakt/czy-poznan-mieszka-i-mogl-olsnicdobrawe,p,14030,21987,22768.html
Artykuł o Złotej kaplicy http://www.poznan.pl/mim/trakt/ile-zlota-jest-w-zlotej-kaplicy,p,14030,21987,23769.html Chrzest Polski - Jerzy Dowiat. Chrzest Polski. Wiedza Powszechna. Warszawa 1997 - http://www.polskieradio.pl/39/156/artykul/823062,chrzest-polski-mieszko-i-nie-mialwyjscia - http://www.muzhp.pl/kalendarium/1139/chrzest-polski-wywiad-966-4-14.html - http://www.poznan.pl/mim/trakt/chrzest-mieszka-i-dobra-wola-czy-koniecznywarunek,p,14030,21987,22211.html Przykłady zadań, jakie mogą wykonać uczniowie i metod, jakie może zastosować nauczyciel Rozmowa: skąd czerpiemy informacje na temat przeszłości (kroniki, wykopaliska archeologiczne, dzieła sztuki, teksty naukowe). Uczniowie pracują z różnymi źródłami (np. wyżej wskazane teksty, fragmenty kronik). Na ich podstawie tworzą plakat charakteryzujący Mieszka I oraz jego małżonkę Dobrawę. Czy wyciąganie wniosków z wykopalisk archeologicznych jest trudne? Mogą się o tym przekonać uczniowie, próbując określić i opisać wykopaliska archeologiczne znalezione na Ostrowie Tumskim. Zdjęcia wykopalisk poniżej. Uczniowie jednak nie mogą wcześniej wiedzieć, co to są za przedmioty, powinni najpierw uruchomić wyobraźnię. Dla ułatwienia pracy można również skonstruować kilka pytań, na które powinni odpowiedzieć, oglądając zdjęcie wykopaliska. Autor: Magdalena Zgórska-Bartkowiak Właściciel praw autorskich: CTK TRAKT www.bramapoznania.pl
Teksty źródłowe: Gall Anonim. Kronika (fragment odnoszący się do Mieszka I i jego żony Dobrawy) Mieszko objąwszy księstwo zaczął dawać dowody zdolności umysłu i sił cielesnych i coraz częściej napastować ludy (sąsiednie) dookoła. Dotychczas jednak w takich pogrążony był błędach pogaństwa, że wedle swego zwyczaju siedmiu żon zażywał. W końcu zażądał w małżeństwo jednej bardzo dobrej chrześcijanki z Czech, imieniem Dobrawa. Lecz ona odmówiła poślubienia go, jeśli nie zarzuci owego zdrożnego obyczaju i nie przyrzeknie zostać chrześcijaninem. Gdy zaś on (na to) przystał, że porzuci ów zwyczaj pogański i przyjmie sakramenta wiary chrześcijańskiej, pani owa przybyła do Polski z wielkim orszakiem (dostojników) świeckich i duchownych, ale nie pierwej podzieliła z nim łoże małżeńskie, aż powoli, a pilnie zaznajamiając się z obyczajem chrześcijańskim i prawami kościelnymi, wyrzekł się błędów pogaństwa i przeszedł na łono matki-kościoła Thietmar o przyjęciu chrześcijaństwa przez Mieszka I Przedstawię resztę czynów znakomitego księcia Polan, Mieszka, o którym pisałem szeroko w poprzednich księgach. W czeskiej krainie pojął on za żonę szlachetną siostrę Bolesława Starszego, która okazała się w rzeczywistości taką, jak brzmiało jej imię. Nazywała się bowiem po słowiańsku Dobrawa, co w języku niemieckim wykłada się: dobra. Owa wierna wyznawczyni Chrystusa, widząc swego małżonka pogrążonego w wielorakich błędach pogańskich, zastanawiała się usilnie nad tym, w jaki sposób mogłaby go pozyskać dla swej wiary. Starała się go zjednać na wszelkie sposoby, nie dla zaspokojenia trzech żądz tego zepsutego świata, lecz dla korzyści wynikających z owej chwalebnej i przez wszystkich wiernych pożądanej nagrody w życiu przyszłym. Umyślnie postępowała ona przez jakiś czas zdrożnie, aby później móc długo działać dobrze. Kiedy mianowicie po zawarciu wspomnianego małżeństwa nadszedł okres wielkiego postu i Dobrawa starała się złożyć Bogu dobrowolną ofiarę przez wstrzymywanie się od jedzenia mięsa i umartwianie swego ciała, jej małżonek namawiał ją słodkimi obietnicami do złamania postanowienia. Ona zaś zgodziła się na to w tym celu, by z kolei móc łatwiej zyskać u niego posłuch w innych sprawach. Jedni twierdzą, iż jadła ona mięso w okresie jednego wielkiego postu, inni zaś, że w trzech takich okresach. Dowiedziałeś się, czytelniku, o jej przewinie, zważ teraz tylko, jaki owoc wydała jej zdrożna intencja. Pracowała więc nad nawróceniem swego małżonka i wysłuchał jej miłościwy Stwórca. Jego nieskończona łaska sprawiła, iż ten, który tak srodze prześladował, pokajał się i pozbył na ustawiczne namowy swej ukochanej małżonki jadu przyrodzonego pogaństwa, chrztem świętym zmywając plamę grzechu pierworodnego. I natychmiast w ślad za głową i swoim umiłowanym władcą poszły ułomne dotąd członki spośród ludu i w szatę godową przyodziane, w poczet synów Chrystusowych zostały zaliczone. Ich pierwszy biskup Jordan ciężką miał z nimi pracę, zanim niezmordowany w wysiłkach nakłonił ich słowem i czynem do uprawiania winnicy Pańskiej. Ibrahim ibn Jakub Thietmar, Kronika, przełożył i przypisami opatrzył M. Z. Jedlicki Słowianie budują w ten sposób część swoich grodów. Udają się umyślnie na łąki obfitujące w wodę i zarośla, po czym kreślą tam kolistą lub czworoboczną linię, w miarę tego, jaki chcą mieć kształt grodu i obszar jego powierzchni, kopią dookoła rów i piętrzą wykopaną ziemię, umocniwszy ją balami i drzewem na podobieństwo szańców, aż taki wał osiągnie wymiar, jakiego pragną. I odmierzają w nim bramę, z której strony pragną, a wchodzi się do niej po pomoście z drzewa.
Wykopaliska archeologiczne na Ostrowie Tumskim: Grzechotka gliniana XII/XIII pocz. XIII w., glina, szkliwienie. Grzechotka jajowata z guzkami. Od spodu niewielki otwór, przez który do wnętrza wprowadzono małe kamyczki. Następnie osadzano przedmiot na patyczku. Figura szachowa XVIII-XIX w., kamień. Wieża wykonana z czarnego kamienia. Łyżwy XI w., kość. Łyżwa dorosłego. Od spodu widoczne ślady mocnego starcia i wybłyszczenia powstałego przez intensywne użytkowanie. W średniowieczu łyżwy wykonywane były z kości długich zwierząt (najczęściej bydła). Przód łyżwy zaostrzano i podcinano od dołu, podobnie jak tył. Łyżwę mocowano do buta za pomocą rzemieni. Niektóre okazy mają zachowane otwory do ich doczepiania. Za pomocą łyżew poruszano się po lodzie, urządzano gonitwy, wyścigi, lub grano w rodzaj hokeja za pomocą kija i kamienia/bryły lodu. Omawiany okaz ze względu na wielkość mógł należeć do dziecka. Od spodu łyżwa nosi ślady starcia w wyniku poruszania się po lodzie. Figurka konika XI-XII w., brąz. Figurka stojącego konika (tylne nogi lekko uszkodzone). Konik ma zaznaczoną grzywę, ogon i siodło (?). Znaleziony przy północno-zachodnim narożu pałacu książęcego. Być może zabawka książęca, choć najczęściej konikom przypisuje się funkcje magiczne. Znaleziska figurek koników i pochówki szkieletów koni często interpretuje się jako związane z kultem boga Światowida. Fajka XVIII w., glinka. Główka fajki jednorodnej z białej glinki, zdobiona żeberkami wykonanymi za pomocą formy. Ślady używania.
Zawieszka dzwoneczkowata/janczar XI-XIII w., brąz. Mała zawieszka o kształcie dzwoneczka-janczara. W miejscu styku (spajania) dwóch półkul występuje zdobienie w postaci trzech żeberek. We wnętrz dzwoneczka znajduje się kamyczek. Element ozdobny noszony przy ubraniach (na paskach, przy rękawach, na szyi), doczepiany do grzechotek i uprzęży końskiej. W średniowieczu obok funkcji ozdoby, instrumentu-zabawki, janczary pełniły również funkcje amuletu, który miał chronić przed złymi duchami. Pierścionek 2. poł. XII-XIII w., szkło. Obrączka szklana wykonana z czarnego szkła, zdobiona liniami falistymi z żółtego szkła. Nieznacznie uszkodzona. Kostki mozaikowe początek XI w., szkło, złoto, kamień/szkło(?), sześciany/ prostopadłościany, długości boków od 0,5 do 1,2 cm. Kostki te wydobyto przede wszystkim z warstw po północno wschodniej stronie palatium. Jest to zapewne destrukt po mozaikowej dekoracji kaplicy. Stosownie do wezwania kaplicy można się spodziewać, że ułożono z nich wizerunek Maryi.