Wrocław wystawa główna w Centrum Historii ZAJEZDNIA [streszczenie scenariusza wystawy]

Wrocław 1945 2016 wystawa główna w Centrum Historii ZAJEZDNIA [streszczenie scenariusza wystawy] Opracowanie: Wojciech Kucharski, Marek Mutor, Współpraca: Marek Stanielewicz Konsultacja: Paweł Ukielski, Joanna Wojdon Ośrodek Pamięć i Przyszłość, Wrocław 2014

2 SPIS TREŚCI Wstęp... 3 Zakres opracowania... 3 ZAŁOŻENIA PODSTAWOWE... 4 ZAŁOŻENIA DOTYCZĄCE TEMATYKI I NARRACJI WYSTAWY... 5 ZAŁOŻENIA DOTYCZĄCE PODZIAŁU PRZESTRZENI WYSTAWIENNICZEJ... 6 WYKAZ DZIAŁÓW I SEKCJI WYSTAWY.... 8 P1. PROLOG MIASTECZKO NA KRESACH.... 8 P2. PROLOG A WIĘC WOJNA [1939 1945]... 9 W1. OBCE MIASTO [1945 1946]... 9 W2. TERROR I PROPAGANDA [1947 1956]... 11 W3. GŁOS ZZA KURTYNY. RADIO WOLNA EUROPA [3.05.1952 r.] EUROPA I ŚWIAT W POWOJENNYCH DEKADACH [1945 1989]... 12 W4. MIASTO NAD ODRĄ. KULTURA, NAUKA, ODBUDOWA, ŻYCIE CODZIENNE [1956 1980]... 13 W5. UDZIELAMY WYBACZENIA I PROSIMY O NIE ORĘDZIE BISKUPÓW POLSKICH DO BISKUPÓW NIEMIECKICH [18.11.1965 r.]. DROGA DO POJEDNADANIA POLSKO NIEMIECKIEGO [1945 1989]... 14 W6. W PODZIEMIU / SOLIDARNY WROCŁAW [1980 1989]... 15 W7. ŚWIADKOWIE [1945 1989]... 16 W8. MIASTO SPOTKAŃ [1990 2016]... 16 E1. EUROPEJSKA STOLICA KULTURY... 17

3 Wstęp Chcemy opowiedzieć o wyjątkowości Wrocławia i jego mieszkańców. Pragniemy też ukazać, jak bardzo powojenna historia Wrocławia jest ważna dla współczesnej Polski i Europy. Wrocław w wyniku wojny został doszczętnie zniszczony i poddany niemal całkowitej wymianie ludności. Nigdzie w Europie tak duże miasto nie przeszło podobnego procesu. Polska społeczność, która znalazła się tu po wojnie, musiała niejako na nowo stworzyć, czy też przetworzyć miasto. Nowi mieszkańcy stopniowo przyjęli i pokochali wielokulturową spuściznę Wrocławia, włączając do niej elementy tradycji swoich przodków, w szczególności zaś żywotne wartości kultury kresowej. Efektem tego procesu jest współczesne postrzeganie Wrocławia jako miasta otwartego, polskiego i europejskiego zarazem. Historia Wrocławia jawi się dziś jako niebanalne źródło inspiracji dla jego rozwoju, ale też dla rozwiązywania szerszych europejskich problemów. Powojenny Wrocław to opowieść o zniszczeniach wojennych, wymianie ludności, skutkach żelaznej kurtyny, pojednaniu międzynarodowym, odbudowie materialnej i duchowej, wielkich twórcach polskiej kultury i nauki oraz o wolnościowym, antykomunistycznym zrywie. Każdy z rozdziałów tej opowieści to odrębne, niekoniecznie łatwe SPOTKANIE: ludzi przyjeżdżających z Kresów z tymi, którzy przybyli z innych regionów, Polaków z Niemcami, mieszkańców z przestrzenią miasta, przedmiotów przywiezionych z tymi zastanymi na miejscu W całym powojennej historii odbija się ta prawda, którą wyraził w 1997 r. Jan Paweł II: Wrocław jest miastem SPOTKANIA, jest miastem, które jednoczy. Zakres opracowania Niniejsze opracowanie stanowi streszczenie scenariusza wystawy Wrocław 1945 2016. Prezentowane są tu tylko najistotniejsze elementy scenariusza oraz wykaz poszczególnych działów i sekcji wystawy bez ich szczegółowego opisu. Dokument niniejszy ma jedynie pomóc zorientować się w treści scenariusza wystawy. Scenariusz wystawy Wrocław 1945 2016 przygotowany został przez zespół kuratorów, w skład którego wchodzą: dr Wojciech Kucharski, Marek Mutor, a także Marek Stanielewicz (autor projektu scenograficznego wystawy). Przy tworzeniu scenariusza jako zewnętrzni konsultanci współpracowali:

4 dr Paweł Ukielski i prof. Joanna Wojdon. Projekt został poddany recenzji członków Rady Programowej Ośrodka Pamięć i Przyszłość obradującej w składzie: dr Stanisław Gebhardt, dr Adolf Juzwenko, dr Władysław Sidorowicz, prof. Grzegorz Strauchold, prof. Włodzimierz Suleja, prof. Jakub Tyszkiewicz. ZAŁOŻENIA PODSTAWOWE Cel projektu. Celem projektu jest prezentacja jak najszerszej publiczności powojennej historii Wrocławia oraz dorobku polskiej społeczności mieszkańców miasta. Wystawa ma na celu ukazanie tej historii jako ważnego elementu dziejów Europy zmagającej się ze skutkami II wojny światowej. Rezultatem realizacji projektu będzie wystawa nowoczesna w formie, skierowana do szerokiej grupy odbiorców, chętnie odwiedzana. Powstanie przestrzeń, w ramach której odbiorca przeżyje emocje oraz rozbudzi zainteresowanie opowiadaną historią. Oczekujemy, że odbiorca wyjdzie z wystawy nie tyle z wiedzą co raczej z przeżyciem, wspomnieniem, zainteresowaniem, inspiracją. Grupy docelowe. Zakłada się, że wystawa główna ma odpowiadać potrzebom bardzo różnych typów odbiorców, stąd jej przekaz będzie konstruowany w możliwie uniwersalny sposób. Modelowy odbiorca nie musi być wstępnie przygotowany od strony wiedzy historycznej. Do najważniejszych grup docelowych można zaliczyć: rodziny (zwiedzanie rodzinne), grupy szkolne z Wrocławia, spoza Wrocławia i z zagranicy, turyści polscy i zagraniczni. Forma wystawy. Dominującym elementem formalnym wystawy będzie aranżacja scenograficzna. Poszczególne działy wystawy będą aranżowane na dwa różne sposoby. Pierwszy z nich to konwencjonalna scenografia przestrzeni np. dworca kolejowego, więzienia, kina, ulicy itp. Druga metoda to tworzenie przestrzeni symbolicznej niekojarzącej się bezpośrednio z konkretnym miejscem (np. pomieszczenie wypełnione drabinami przebijającymi ściany i sufit). Należy zaznaczyć, że autorzy nie dążą do rekonstrukcji jakiegoś konkretnego, istniejącego historycznie miejsca (np. konkretnej celi w więzieniu przy ul. Kleczkowskiej). Aranżowana przestrzeń ma wyłącznie przywoływać skojarzenie z określonym uniwersalnym zjawiskiem (np. dworzec kolejowy z podróżą, cela z uwięzieniem, prześladowaniem itd.) i w ten sposób stanowić ramę znaczeniową dla prezentowanych obiektów i zdarzeń. Istotnym nośnikiem będą urządzenia multimedialne, a także interaktywne instalacje mechaniczne. Zakłada się, że użyte zostaną różne inne nowatorskie środki, takie jak wprowadzenie gry aktorskiej jako elementu ekspozycji. Elementem komunikacji z odbiorcą będzie

5 wprowadzenie do przestrzeni wystawy takich rozwiązań, które zachęcą zwiedzającego do samodzielnego poszukiwania informacji i odczytywania symboli (np. konieczność ułożenia prostej układanki dla wyjaśnienia znaczenia eksponowanego obiektu; konieczność nadania własnej interpretacji symbolicznej instalacji itp.). ZAŁOŻENIA DOTYCZĄCE TEMATYKI I NARRACJI WYSTAWY Zakres tematyczny wystawy Wrocław 1945 2016 objąć ma najważniejsze procesy i wydarzenia powojennej historii Wrocławia, z uwzględnieniem jego roli jako najważniejszego ośrodka miejskiego na terenach, które zostały włączone w skład państwa polskiego w 1945 r. Tematyka wystawy musi także objąć konteksty związane z dziejami Polski i Europy w tym okresie. Ramy czasowe obejmują okres od zniszczenia miasta i wymiany ludności w 1945 r. do czasów współczesnych tj. 2016 r., kiedy to Wrocław będzie pełnił rolę Europejskiej Stolicy Kultury. Wystawa zostanie ponadto uzupełniona o obszerny wstęp poświęcony II wojnie światowej. Istota takich zjawisk jak: zmiany granic, zniszczenia miasta i przesiedlenia ludności wiąże się bezpośrednio ze skutkami II wojny światowej. Nie można zatem przedstawiać historii Wrocławia od 1945 r. bez wyposażenia widza w najogólniejszą, syntetyczną wiedzę dotyczącą okresu II wojny światowej. Prezentowana na wystawie historia opowiadana jest z punktu widzenia modelowego bohatera przesiedleńca z Kresów Wschodnich II RP, który po II wojnie światowej znalazł się we Wrocławiu i tu przeżył burzliwą drugą połowę XX w. Prologiem ekspozycji będzie nieco sentymentalna i bardzo uproszczona opowieść o przedwojennych Kresach Wschodnich II RP. Następnie zwiedzający będą musieli przejść przez część wystawy poświęconą tematyce II wojny światowej. Po tym wstępie, który jest niezbędny dla zrozumienia problematyki powojennego Wrocławia, zwiedzający znajdą się w przestrzeni właściwej wystawy. Tu zwiedzający zapoznają się w pierwszej kolejności z tematyką rzeczywistości powojennej, zniszczeń, przesiedleń, tymczasowości życia, poczuciem obcości, problematyką dzikiego zachodu. Ważnym aspektem będzie podkreślenie roli Kościoła w tych trudnych latach, a także różnych pionierskich osiągnięć. Kolejna część wystawy poświęcona będzie kwestiom propagandy komunistycznej w odniesieniu do Ziem Odzyskanych, ale i realiom życia w czasach stalinowskich, a także bohaterom podziemia niepodległościowego, którzy działali w naszym regionie. Następnie zwiedzający będą mogli zapoznać się z ekspozycją kontekstową dotyczącą wydarzeń w historii powszechnej 1945 1989,

6 niejako poprzez temat Radio Wolna Europa, które przez lata było dla Polaków głosem zza żelaznej kurtyny. Obszerny dział wystawy, na jaki natknie się zwiedzający kontynuując zwiedzanie, to opowieść o latach 1956 1980. Był to czas kształtowania się wrocławskiej tożsamości, zlewania w jedną, nową jakość różnych tradycji kulturowych. Tu będziemy opowiadać zarówno o życiu codziennym jak też o odbudowie Wrocławia o rozwoju życia naukowego i kulturalnego. Będziemy chcieli zwrócić uwagę zwiedzającego na dziedzictwo kultury kresowej i jego rolę w powojennym Wrocławiu. Następnie zaprezentujemy dział poświęcony roli Kościoła katolickiego w procesie pojednania polskoniemieckiego oraz całą drogę do pojednania. Ważnie miejsce zajmie tu Orędzie biskupów polskich z 18 listopada 1965 r. Odrębna część wystawy zlokalizowana w podziemiu zostanie przeznaczona na prezentację tematyki związanej z wrocławską opozycją demokratyczną lat 80. Epilog wystawy obejmie prezentacje dotyczące współczesnego Wrocławia. Słowem kluczem wystawy jest pojęcie spotkanie, nawiązujące do misji Wrocławia, która wywodzi się z cytatu papieskiego Wrocław miasto spotkania, miasto, które jednoczy. W jakimś sensie każdy z działów wystawy będzie przesycony treściami nawiązującymi do tego pojęcia. Spotkanie z historią, spotkanie ze świadkiem historii, spotkanie ze szczególnym miejscem itp. W ramach wystawy zostaną przedstawione także różne nietypowe spotkania. Przykładowo w sekcji poświęconej wspólnemu życiu Polaków i Niemców tuż po wojnie, zorganizowana zostanie ekspozycja przedstawiająca spotkanie charakterystycznych przedmiotów codziennego użytku niemieckich pochodzących z Breslau oraz przywiezionych w walizkach ze Wschodu. Będą to m.in. wieszaki, solniczki, dewocjonalia, obrazki, książki itp. ZAŁOŻENIA DOTYCZĄCE PODZIAŁU PRZESTRZENI WYSTAWIENNICZEJ Przestrzeń wystawy została podzielona na działy, z których każdy odpowiada jednemu obszarowi tematycznemu. Przez obszar tematyczny rozumiemy tu proces występujący w określonych ramach chronologicznych. Dział wystawy to stosunkowo duża, wyraźnie wydzielona przestrzeń, zaaranżowana scenograficznie w spójny układ przestrzenny. W ramach każdego wyodrębnione zostaną sekcje tematyczne o różnej wielkości. Sekcja odpowiada jednemu tematowi (przez temat rozumiemy tu wydarzenie / postać / zjawisko). Granice sekcji nie będą wyraźnie oddzielone w przestrzeni wystawy. W praktyce sekcje będą się często przenikać.

7 W obrębie sekcji będą umieszczane nośniki konkretnych obiektów (tj. eksponatów i pamiątek, materiałów archiwalnych, ikonograficznych i audiowizualnych) a także nośniki komunikatów (tj. tekstów różnego rodzaju, symboli, informacji itp.) TREŚĆ PRZESTRZEŃ Obszar tematyczny (proces w danym okresie) Temat (wydarzenie, postać, zjawisko w ramach obszaru tematycznego) Obiekt (Konkretny eksponat, zdjęcie, mat. archiwalny, tekst, komunikat itp.) Dział Sekcja Nośnik Rys.1. Przenoszenie podziału materiału merytorycznego na podział przestrzeni wystawienniczej Działy wystawy ułożone są chronologicznie, a układ komunikacyjny będzie zachęcał do poruszania się przez zwiedzającego po kolei, od jednego działu do kolejnego. Natomiast wewnątrz poszczególnych działów kolejność zwiedzania nie będzie sugerowana. Odbiorcy będą mogli poruszać się swobodnie i przypadkowo pomiędzy sekcjami tematycznymi w ramach działu. Niezależnie od powyższego podziału autorzy wyróżnili przekrojowe zagadnienia horyzontalne. Tematy z zakresu poszczególnych zagadnień horyzontalnych będą się pojawiać we wszystkich lub prawie wszystkich działach chronologicznych, czasem wyłącznie sygnalizowane, a czasem pełniące rolę dominującego tematu w danym dziale. Wyróżniono cztery zagadnienia horyzontalne, które rozwijane będą przez całą wystawę: 1. Żywotność polskiej kultury (zwłaszcza kresowej) i afirmacja wielokulturowego dziedzictwa Wrocławia. 2. Rola Kościoła katolickiego w integracji społecznej i kulturowej.

8 3. Odbudowa zarówno w sensie materialnym (odbudowa budynków, infrastruktury, rozwój infrastrukturalny miasta), jak i społecznym i duchowym (tworzenie polskich instytucji, odbudowa życia społecznego, uczelni itp.). 4. Władza komunistyczna i dążenia wolnościowe (do 1989 r. ). 5. Życie codzienne i świadectwo czasu. WYKAZ DZIAŁÓW I SEKCJI WYSTAWY. P1. PROLOG MIASTECZKO NA KRESACH. Polska przedwojenna to element wprowadzenia, który ma ukazać związki współczesnego Wrocławia z dziedzictwem II RP, w szczególności kulturą kresową. Ważnym założeniem jest, iż nie opowiadamy tu historii Kresów w okresie II Rzeczypospolitej z jej złożonością polityczną, narodową, kulturową. Celem prologu wystawy jest ukazanie widzowi raczej klimatu życia codziennego w mieście kresowym w Polsce, niż przekazanie szczegółowej wiedzy o wydarzeniach. Rozpoczynanie opowieści od okresu przedwojennego ważne jest w odniesieniu do narracyjnej warstwy wystawy. Historia Wrocławia jest bowiem opowiadana z punktu widzenia modelowego powojennego mieszkańca miasta, który urodził się w II RP na Kresach, a potem przybył jako przesiedleniec do Wrocławia, aby tu w początkowo obcym mieście znaleźć swój nowy dom. W prologu zatem szczególne miejsce zajmą te postaci, wydarzenia, obiekty które najsilniej wiążą przedwojenne Kresy Wschodnie z powojennym Wrocławiem (przykładowo Uniwersytet Jana Kazimierza, Madonny Kresowe, postaci kultury i nauki lwowskiej, pomnik Fredry, Ossolineum i wiele innych). Równocześnie ten dział prologu będzie niejako przedsionkiem do wejścia na wystawę, stąd prezentacja w tej części będzie wyjątkowo mocno wrażeniowa, a w mniejszym stopniu tekstowa. P1/S1. To były czasy! Życia społeczno-kulturalne i osiągnięcia II RP, ze szczególnym uwzględnieniem Kresów Wschodnich. Wybór zagadnień i ciekawostek. P1/S2. Świat zmierza ku wojnie. Wydarzenia polityczne w latach 1938 1939

9 P2. PROLOG A WIĘC WOJNA [1939 1945] II wojna światowa stanowi element prologu. Doświadczenie wojny oraz ukazanie procesów będących jej wynikiem (zmiany granic w Europie, nowa sytuacja międzynarodowa, wykształcenie się radzieckiej strefy wpływów w Europie, przejęcie władzy przez komunistów w Polsce, wielkie przemieszczenia ludności) jest niezbędne do zrozumienia dalszej części wystawy. Po ponad miesięcznej kampanii wrześniowej (polskiej) terytorium Polski zostało podzielone i zajęte przez dwóch okupantów. Przez następne 6 lat polska ludność doświadczała terroru niemieckiego i sowieckiego (w wyniku wojny zginęło 20% obywateli polskich), a także ponosiła wysiłek walki konspiracyjnej i frontowej. Mimo to Wielkie Mocarstwa zdecydowały o zmianie polskich granic i przemieszczeniu ludności oraz usankcjonowały władzę komunistów w Polsce. Zaprezentowanie wydarzeń lat 1939 1945 ze względu na ograniczoną przestrzeń będzie oczywiście wymagało skrótowej formy i podawania tylko najistotniejszych informacji. Zwiedzający, podobnie jak w przypadku pierwszego działu prologu, zostaną poddani działaniom wrażeń wywołanych przez scenografię i dźwięki. W przeciwieństwie jednak do pierwszego działu, te wrażenia będą ponure, budzące niepokój. P2/S1. Na progu apokalipsy. Pakt Ribbentrop Mołotow. P2/S2. Wrzesień 39 P2/S3. Życie pod okupacją niemiecką i sowiecką P2/S4. Wołyń i Galicja Wschodnia 1943 1944 P2/S5. O wyzwolenie Jej z niewoli walczyć Polskie Państwo Podziemne i sprawa Polska w czasie II wojny światowej. P5/S7. Podział Świata Wielka Trójka W1. OBCE MIASTO [1945 1946] Istotnym skutkiem II wojny światowej dla Polski były zmiany granic, w tym utrata terytoriów wschodnich na rzecz ZSRR oraz pozyskanie kosztem Niemiec Ziem Zachodnich. Polska ludność przesiedlona z tzw. Kresów Wschodnich oraz przybywająca z innych regionów przyjeżdżała na włączone do Polski byłe terytoria niemieckie, nazywane przez komunistyczną propagandę Ziemiami Odzyskanymi. Ludność napływowa musiała odnaleźć się w nowej przestrzeni, w początkowym okresie współegzystować z miejscową ludnością niemiecką, radzić sobie z trudnościami życia codziennego w

10 zrujnowanym przez wojnę i na nowo organizowanym kraju. Był to czas wielu, często trudnych SPOTKAŃ. Rozpoczął się proces wrastania, oswajania krajobrazu oraz mieszania pochodzących z różnych stron przyzwyczajeń, tradycji, kultur, nawet odmian polszczyzny. Dział obejmuje okres 1945 1947(1948). Od obszernego działu Obce miasto rozpoczyna się zwiedzanie głównej części wystawy. Zwiedzający powinni się zetknąć z obrazem, z jakim mieli do czynienia pierwsi polscy osadnicy kompletnie zrujnowanej i obcej przestrzeni. Stąd też w tym dziale znajdą się (na zasadzie retrospekcji) informacje dot. wydarzeń związanych ze zniszczeniem Wrocławia w trakcie walk o Festung Breslau oraz później. Wiele przestrzeni zostanie poświęconej problematyce ruchów ludności, przesiedleń i wysiedleń Polaków i Niemców, ale także innym ruchom ludnościowym powrotom z wojny, przyjazdami w na Dolny Śląsk w poszukiwaniu lepszej przyszłości w nadziei ukrycia się przed władzą itp. Przedstawione zostaną problemy dot. koegzystencji różnych grup. Problematyka dot. zmiany granic i przesiedleń ludności opisywana w prologu z perspektywy makro (sekcja Podział świata/wielka Trójka ) będzie w niniejszym dziale zaprezentowana z perspektywy indywidualnej konkretnych osób doświadczających na własnej skórze skutków politycznych ustaleń. Bardzo istotna część działu poświęcona będzie realiom życia codziennego w pierwszych latach po wojnie. Tej części ekspozycji będzie towarzyszyć także prezentacja roli Kościoła w organizowaniu życia społecznego w tym trudnym okresie. Realia życia codziennego to także bieda, problemy z zaopatrzeniem, problemy lokalowe, przestępczość, zjawisko szabrownictwa, życie w strachu i niepewności sytuacji egzystencjalnej. Ekspozycję w niniejszym dziale uzupełnią informacje dot. przejmowania władzy przez komunistów. W niniejszym dziale obejmującym dość szeroką, ale zwartą chronologicznie tematykę będziemy chcieli zaprezentować klimat czasu poprzez szereg niewielkich prezentacji o bardzo emocjonalnym charakterze, odwołującym się do indywidualnych doświadczeń. Przykładowo będą to ogłoszenia drobne z gazet związane z poszukiwaniem domów dla sierot itp. W wielu miejscach będziemy się odwoływać do indywidualnych relacji i pamiątek. W1/S1. Gruzy. Zniszczenia Wrocławia w wyniku walk o Festung Breslau W1/S2. Polska Lubelska. Funkcjonowanie nowej władzy w Polsce W1/S3. Wędrówka ludów. Wymiana ludności we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku

11 W1/S4. Tygiel. Koegzystencja różnych grup regionalnych i etnicznych we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku w pierwszych latach po wojnie W1/S5 Dziki zachód. Trudności życia codziennego w powojennym Wrocławiu W1/S6. Szaberplac. Wrocławski handel w pierwszych latach po wojnie (sekcja szczegółowa) W1/S7. Wrocławskie tramwaje (sekcja szczegółowa) W1/S8. Ogłoszenia drobne. Los dzieci po wojnie (sekcja szczegółowa) W1/S9. Gdziekolwiek jesteś. Poszukiwania członków rodzin po wojnie (sekcja szczegółowa) W1/S10. Ziemie Trofiejne. Zjawisko demontażu zakładów, wywozu cegły, zawłaszczania dzieł sztuki. W1/S11. Nowe nazwy (sekcja szczegółowa) W1/S12. Niechciane ślady niemczyzny. Stosunek do niemieckiego dziedzictwa kulturowego we Wrocławiu w pierwszych latach po wojnie W1/S13. Organizacja życia w powojennym Wrocławiu W1/S14. Życie kulturalne i naukowe w powojennym Wrocławiu W1/S15. Kościół na Ziemiach Zachodnich i Północnych w pierwszych latach po wojnie W2. TERROR I PROPAGANDA [1947 1956] Propaganda dotycząca poniemieckich terenów włączonych do Polski w 1945 r. była istotnym elementem polityki polskich komunistów. Problem nieuregulowanego statusu tych terenów był wykorzystywany przez nowe władze do przekonywania polskiego społeczeństwa o konieczności sojuszu z ZSRR, który był gwarantem nowej zachodniej granicy Polski. Jednocześnie umacniano przekonanie o zagrożeniu ze strony Niemiec ( Trzymamy straż nad Odrą ) oraz budowano argumentację legitymizującą polską obecność na tych terenach głównie w oparciu o argumenty historyczne (piastowskość Ziemi Zachodnich). Z czasem do antyniemieckiej propagandy doszła walka z międzynarodowym rewizjonizmem i imperializmem. Poczucie tymczasowości i zagrożenia rewizjonizmem niemieckim miało być ważnym argumentem na rzecz poddania się opiece Stalina i jego lokalnych satrapów. Wrocław jako największe miasto na tych terenach odgrywał szczególną rolę. To tutaj organizowano wielkie imprezy propagandowe takie jak Wystawa Ziem Odzyskanych czy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju (1948 r.). Z drugiej strony na Ziemiach Zachodnich bardzo szybko powstały struktury podziemia niepodległościowego (szczególnie Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość ), na Dolny Śląsk przeniosły się także struktury AK z Kresów. Wyniki referendum ludowego z 1946 r. dostarczyły komunistom informacji o stosunku społeczeństwa do nowej władzy.

12 Od 1947 r. władze zaczęły coraz mocniej promować nowe kulturowe zachowania (obrzędowość świecką), rozpoczął się proces tworzenia homo sovieticus. W latach 1949 1955 system totalitarny osiągnął w Polsce swoje apogeum. Praktycznie zlikwidowana została opozycja polityczna i podziemie niepodległościowe. Po krótkim okresie neutralnej koegzystencji (pomimo zerwania konkordatu) rozpoczęła się bezwzględna walka z Kościołem katolickim. Głównym narzędziem w podporządkowywaniu społeczeństwa była policja polityczna i system wymiaru sprawiedliwości (prokuratura i sądownictwo). Terror i propaganda to dwa zasadnicze pojęcia wokół których zbudowana zostanie prezentacja niniejszego działu. Jest to SPOTKANIE z niechcianym systemem, ale też SPOTKANIE z bohaterami wolności. Narracja tej części wystawy zostanie zbudowana na wizualnej i emocjonalnej opozycji pomiędzy losem indywidualnych ludzi patriotów, którzy ginęli z rąk oprawców w naszym mieście, a światem kierowanej do mas propagandy komunistycznej. Całość zostanie uzupełniona przez opowieść o codzienności Wrocławia w omawianym okresie (np. odgruzowywanie), co w jakiejś części będzie kontynuacją wielu zagadnień ukazanych w poprzednim dziale wystawy (W1). W2/S1. Propaganda W2/S2. Wielkie dni Wrocławia? Wystawa Ziem Odzyskanych oraz Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju (1948 r.) W2/S3. Walka ze społeczeństwem W3. GŁOS ZZA KURTYNY. RADIO WOLNA EUROPA [3.05.1952 r.] EUROPA I ŚWIAT W POWOJENNYCH DEKADACH [1945 1989] Dział składający się z jednej tylko sekcji. W wyniku II wojny światowej Europa została podzielona na bloki: wschodni totalitarny i zachodni demokratyczny. Po zachodniej stronie żelaznej kurtyny pozostała polska emigracja, która przez cały okres PRL podejmowała próby walki o wolność. Symbolem tej walki jest Polska Sekcja Radia Wolna Europa. Ta część wystawy pomyślana jest jako kapsuła poświęcona głównie działalności Radia Wolna Europa. RWE dla wielu Polaków było SPOTKANIEM z prawdą informacją o rzeczywistych wydarzeniach w Polsce i na świecie. Poprzez audycje, a także materiały ikonograficzne i przedmioty prezentowane w tej części wystawy uzyskamy ekspozycję kontekstową ukazującą najważniejsze zjawiska w skali makro (hasłowo będą to: zimna wojna, żelazna kurtyna, najważniejsze wydarzenia z historii powszechnej po 1945 r.). Kontekstowość tej sekcji

13 wystawy oznacza, że prezentowany materiał nie będzie zamknięty w sztywnych datach, będzie to prezentacja przekrojowa (1945 1989). W3/S1. Głos zza kurtyny W4. MIASTO NAD ODRĄ. KULTURA, NAUKA, ODBUDOWA, ŻYCIE CODZIENNE [1956 1980] Po przetasowaniach na szczytach władzy w październiku 1956 r. nastał w Polsce okres tzw. małej stabilizacji. Dla Wrocławia rozpoczął się czas powolnej odbudowy. Wbrew propagandowym hasłom życie nie było jednak łatwe, a ludzie nosili w sobie ciągle niepewność co do własnej tożsamości i przyszłości ich miasta. W tym czasie jednak urodziły się i dorosły nowe pokolenia, dla których Wrocław od początku był ich rodzinnym miastem. Cały długi okres dwóch i pół dekady to niemal niewidoczny ale intensywny czas wrastania mieszkańców, oswajania obcości, licznych SPOTKAŃ, których doświadczali. Prócz odbudowy materialnej rozpoczynała się też ważniejsza odbudowa kulturowa i duchowa. Wrocław stał się ważnym punktem na mapie polskiej nauki i kultury. Przywiezione w walizkach lwowskie tradycje stanowiły istotny czynnik rozwoju życia kulturalnego i naukowego we Wrocławiu. Kultura i sztuka w stolicy Dolnego Śląska rozwijała się na najwyższym, europejskim poziomie. Zmieniająca się rzeczywistość znajdowała swoje odbicie w życiu codziennym wrocławian. Do powyższych zagadnień należy dodać jeszcze kilka tematów szczegółowych takich jak architektura, handel, czy sport, aby uzyskać obraz miasta w omawianym okresie. Ekspozycja w niniejszym dziale zostanie uzupełniona o prezentacje dot. najważniejszych wydarzeń politycznych omawianego okresu i ich odbiciu we Wrocławiu. W szczególności będzie to historia roku 1968. Raczej marginalne miejsce zajmą wydarzenia dotyczące relacji polsko-niemieckich i granicy na Odrze i Nysie ta tematyka została włączona do osobnego działu wystawy poświęconego tej sprawie (W5). W4/S1. Odwilż W4/S2. Życie po wrocławsku. Codzienność we Wrocławiu w latach 50 70 XX wieku W4/S3. Wrocławski sport

14 W4/S4. Środek PRL-u. Rok 1968. W4/S5. Całe morze budowania. Odbudowa zniszczonych i budowa nowych obiektów we Wrocławiu W4/S6. Nauka W4/S7.Wrocławskie komputery (sekcja szczegółowa) W4/S8. Kiedy ty mówisz Odra Wrocławska kultura od lat 50 do 70 XX w. W4/S9. Różewicz (sekcja szczegółowa) W4/S10. Fabryka snów. Wytwórnia Filmów Fabularnych we Wrocławiu (sekcja szczegółowa) W4/S11. Laboratorium (sekcja szczegółowa) W4/S12. Pantomima (sekcja szczegółowa) W4/S13. Wratislavia Cantans (sekcja szczegółowa) W4/S14. Lwowskie tradycje (sekcja szczegółowa) W4/S15. Skarby (sekcja specjalna). Niewielka sekcja przeznaczona na prezentację cennych obiektów zabytkowych w ramach wystawy głównej. Zakłada się, że ekspozycja w tej sekcji będzie się zmieniać co dwa miesiące. W4/S16. Labirynt (sekcja specjalna). Sekcja przeznaczona do prezentacji czasowych wystaw dot. zagadnień szczegółowych. Będzie to rodzaj wystawy w wystawie. Ekspozycja zmieniana będzie co kilka tygodni. W5. UDZIELAMY WYBACZENIA I PROSIMY O NIE ORĘDZIE BISKUPÓW POLSKICH DO BISKUPÓW NIEMIECKICH [18.11.1965 r.]. DROGA DO POJEDNADANIA POLSKO NIEMIECKIEGO [1945 1989] Odrębny dział poświęcony jest problematyce pojednania polsko-niemieckiego ze szczególnym uwzględnieniem dzieła wrocławskiego metropolity abp. Bolesława Kominka oraz Orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich. Ta część wystawy jest kluczem do zrozumienia powojennej historii Wrocławia. Główny przesłaniem jest koncepcja Bolesława Kominka, że droga Polski do Europy wiedzie przez pojednanie z Niemcami, a proces ten jest istotnym elementem jednoczenia Europy. Polska z traumatycznymi doświadczeniami okupacji niemieckiej otrzymała w wyniku rozstrzygnięć wojennych tereny poniemieckie. Nowa granica zachodnia była jednym z głównych problemów w polskiej polityce zagranicznej. Kardynał Kominek uważał, że pojednanie z Niemcami stworzy warunki do unormowania stosunków dyplomatycznych, a co za tym idzie granicy zachodniej. Wówczas niepotrzebne stałyby się gwarancje radzieckie dla niezmienności polskiego terytorium, a co za tym idzie stacjonowanie wojsk radzieckich w Polsce traci rację bytu. Najważniejszym wydarzeniem prezentowanym w tym dziale będzie wystosowanie Orędzia

15 biskupów polskich do biskupów niemieckich w 1965 r. podczas IV sesji Soboru Watykańskiego II, którego autorem był wrocławski biskup. Zaprezentowana też zostanie kontekstowo cała historia działań na rzecz SPOTKANIA polsko-niemieckiego, jaką po wojnie podejmowały zarówno jednostki i środowiska, jak też Kościół. W5/S1. Gorące żelazo W5/S2. Droga do pojednania W5/S3. Bolesław Kominek W5/S4. Orędzie W6. W PODZIEMIU / SOLIDARNY WROCŁAW [1980 1989] 26 sierpnia 1980 r. rozpoczął się w zajezdni przy ul. Grabiszyńskiej strajk wrocławskich robotników w solidarności z ich kolegami z Wybrzeża. Tak rodziła się wrocławska Solidarność. Był to również ważny moment w historii polskiego sierpnia 1980 r. Wrocław był jednym z najsilniejszych i najaktywniejszych ośrodków opozycji w Polsce. Specyfika naszego miasta nazywanego twierdzą Solidarności to także swoista wielobarwność opozycji. To tu rodziły się i działały takie organizacje jak Solidarność Walcząca, Pomarańczowa Alternatywa, czy Solidarność Polsko Czechosłowacka. We Wrocławiu wydawano najwięcej w kraju wydawnictw drugoobiegowych, organizowano spektakularne akcje jak chociażby ta, którą uwieczniono w filmie 80 milionów. Okres Solidarności to równocześnie finał procesu tworzenia tożsamości współczesnego Wrocławia. Ludzie SPOTKALI SIĘ i stanęli w obronie SWOICH zakładów pracy, wolności, godnego życia. Wraz ze strajkiem w zajezdni w jakimś sensie rozpoczął się współczesny, wolny, otwarty na świat Wrocław. W6/S1. Przed Solidarnością (wprowadzenie) W6/S2. Strajk. Powstanie NSZZ Solidarność W6/S3. Zajezdnia (sekcja szczegółowa) W6/S4. Karnawał W6/S5. 80 milionów Solidarności W6/S6. Wojna z narodem. Wprowadzenie stanu wojennego W6/S7. Co dziś rzucili. Wrocławska codzienność w okresie stanu wojennego (sekcja szczegółowa)

16 W6/S8. Twierdza Solidarności W6/S9. Wrocław Lubin 31 sierpnia 1982 r. (sekcja szczegółowa) W6/S10. Drukarnia (sekcja szczegółowa) W6/S11. Ofiary stanu wojennego (sekcja szczegółowa) W6/S12. Pomoc (sekcja szczegółowa) W6/S13. Solidaritet Norge Polen (sekcja szczegółowa) W6/S14. Kościół (sekcja szczegółowa) W6/S15 Ostatni rok PRL-u W6/S16. Kino Wolność (sekcja specjalna), Małe kino na terenie wystawy będzie przeznaczone do prezentacji różnych i zmiennych materiałów audiowizualnych zarówno dla zwiedzających, jak też w ramach pokazów studyjnych. W7. ŚWIADKOWIE [1945 1989] Niewielki, ale ważny dział poświęcony został świadkom historii zwykłym ludziom, którzy uczestniczyli w różnych wydarzeniach okresu 1945 1989. SPOTKANIE ze świadkami historii. W7/S1. Świadkowie (sekcja specjalna). Symboliczna instalacja prezentująca krótkie, emocjonalne wypowiedzi świadków historii. W8. MIASTO SPOTKAŃ [1990 2016] Wrocław w wolnej Polsce to z jednej strony dynamiczny rozwój, otwartość i piękno tworzenia, z drugiej nowe spojrzenie mieszkańców na samych siebie i historię miasta. Najlepsze polskie tradycje przywiezione przez powojennych mieszkańców, genius loci miasta wynikający z wielokulturowej przeszłości oraz doświadczenie powojennej historii to trzy źródła współczesności Wrocławia. Pięknego, polskiego miasta o europejskich aspiracjach. Ostatni dział wystawy poświęcony będzie ukazaniu historii miasta po odzyskaniu przez Polskę wolności oraz ważnym doświadczeniom ostatnich lat. Będzie tu mowa o wielkim wysiłku związanym z odbudową kolejnych zabytków, powodzi i wizycie Jana Pawła II w 1997 r., który jako pierwszy określił Wrocław mianem miasta SPOTKAŃ. W dziale zaprezentujemy także dynamiczny rozwój miasta w ostatnich latach. W8/S1. Wolne wybory 1990 r.

17 W8/S2. Europa idzie na wolność W8/S3. Pamięć Wrocławia W8/S4. Oddajcie co nasze (sekcja szczegółowa) W8/S5. Święty w mieście spotkań W8/S6. Powódź W8/S7. Duch Wrocławia E1. EUROPEJSKA STOLICA KULTURY Epilog zlokalizowany będzie we foyer. Będzie dostępny dla zwiedzających także przed wejściem na wystawę. Scenografia nie została ustalona. Epilog służy zaprezentowaniu Europejskiej Stolicy Kultury 2016. Będzie to przy tym miejsce, w którym postaramy się opowiedzieć o wyzwaniach przyszłości miasta. E1/S1. Europejska Stolica Kultury 2016 i wyzwania przyszłości