METODY BADAŃ SPOŁECZNYCH WYKŁAD 5 dr Agnieszka Kacprzak BADANIA ILOŚCIOWE MIERNIKI ZMIENNYCH W celu pomiaru zmiennej używamy różnych jej wskaźników Wiek czy płeć: wystarczy jeden wskaźnik ( zaznacz płeć ile masz lat? ), jednak w przypadku badania postaw czy poglądów używa się wielu wskaźników (pytań) dla ich zmierzenia Indeksy i skale służą połączeniu wielu wskaźników w pojedynczy miernik Indeksy i skale pozwalają zredukować dane, poprzez podsumowanie wielu wskaźników w pojedynczym wyniku liczbowym 1
INDEKS A SKALA Indeks powstaje przez proste zsumowanie wyników przypisanych do poszczególnych wskaźników Skala powstaje przez przypisanie określonego wyniku punktowego pewnym układom odpowiedzi, przy założeniu, że niektóre pytania świadczą o relatywnie wyższym, a inne niższym poziomie danej zmiennej INDEKS A SKALA INDEKS: Kobiety różnią się od mężczyzn Miejsce kobiety jest w domu Kobiety nie powinny mieć praw wyborczych SKALA: NIE NIE NIE TAK NIE NIE TAK TAK NIE TAK TAK TAK 0 1 2 3 BUDOWA INDEKSU 1. Wybór pytań (wskaźników zmiennej) 2. Zbadanie zależności empirycznej między nimi 3. Ustalenie punktacji indeksu 4. Walidacja indeksu 2
DOBÓR PYTAŃ Trafność fasadowa: każde z pytań musi być logicznie powiązane ze zmienną Jednowymiarowość: jeden miernik powinien mierzyć tylko jeden wymiar danego pojęcia Ogólność czy szczegółowość: na ile ogólnie lub szczegółowo chcemy mierzyć daną zmienną Zmienność: odrzucamy pytanie, które nie klasyfikują nikogo albo klasyfikują wszystkich jako cechujących się daną wartością zmiennej BADANIA ZALEŻNOŚCI EMPIRYCZNYCH Zależność empiryczna polega na tym, że odpowiedź respondenta na jedno pytanie kwestionariusza pozwala przewidzieć jego odpowiedź na inne pytanie Należy usunąć z indeksu wszystkie pytania, które nie są powiązane empirycznie z innymi, bo najprawdopodobniej nie mierzą tej samej zmiennej W programach statystyczny liczy się to przy pomocy współczynnika Alfa Cronbacha, który pokazuje korelacje każdego pytania z wynikiem ogólnym i pozwala na wychwycenie pytań nieskorelowanych i usunięcie ich z indeksu USTALENIE PUNKTACJI INDEKSU Określenie zakresu punktacji (dążenie do szerokiego zakresu pomiaru indeksu a odpowiednia liczba przypadków dla każdego poziomu indeksu) Określenie wagi poszczególnych pytań indeksu (normą są identyczne wagi) PRZYKŁAD: pomiar depresji związanej z pracą (Wharton i Baron, 1987): Czuję się przygnębiony i smutny Czuję się zmęczony bez powodu Jestem niespokojny Jestem bardziej rozdrażniony niż zwykle Często =4 Czasami = 3 Rzadko= 2 Nigdy=1 3
WALIDACJA INDEKSU Polega na ocenie trafności indeksu (czy rzeczywiście mierzy zmienną o którą nam chodziło?) Metody walidacji indeksu: Walidacja wewnętrzna analiza pytań (czy wszystkie pytania są wystarczająco mocno powiązane z indeksem) Walidacja zewnętrzna porównanie z innymi wskaźnikami tej zmiennej (zazwyczaj inne pytania kwestionariusza) BUDOWA SKALI Skale uwzględniają poziomy intensywności wskaźnika Metody skalowania: Skala Bogardusa Skala Thurstone a Skala Likerta Skala dyferencjału semantycznego Skala Guttmana SKALA BOGARDUSA Uszeregowanie pytań od łatwiejszych do trudniejszych Zgodnie z logiką osoba, która odrzuciła jedno z pytań na skali odrzuca tez wszystkie kolejne Sprowadzamy wynik do jednej liczby (wiemy nie tylko ile stwierdzeń akceptuje badany, ale też które) PRZYKŁAD: 1. Czy zgodziłbyś się, aby przestępcy seksualni mieszkali w twoim kraju? 2. Czy zgodziłbyś się, aby przestępcy seksualni mieszkali w twojej miejscowości? 3. Czy zgodziłbyś się, aby przestępca seksualny był twoim sąsiadem? 4. Czy zgodziłbyś się, aby twoje dziecko poślubiło przestępcę seksualnego? 4
SKALA THURSTONE A Dla wskaźników bez oczywistej logicznej struktury jak w skali Bogardusa Wykorzystujemy 10-15 sędziów do oceny wskaźników pod względem ich siły Odrzucamy pytania, które uzyskały niejednoznaczną ocenę u sędziów Resztę szeregujemy od najtrudniejszych do najłatwiejszych Tak jak w skali Bogardusa każdemu respondentowi możemy przypisać pojedynczy wynik SKALA LIKERTA Skala Likerta i format Likerta to nie to samo (!) Obecnie jest powszechnie stosowany format Likerta: zdecydowanie się zgadzam, raczej się zgadzam, ani sie zgadzam ani się nie zgadam, raczej się nie zgadzam, zdecydowanie się nie zgadzam przydatny dzięki jednoznacznemu uporządkowaniu kategorii odpowiedzi SKALA DYFERENCJAŁU SEMANTYCZNEGO Wybór między dwiema przeciwstawnymi postawami aby uniknąć obciążeń nie należy umieszczać po tej samej stronie terminów, które mogą być ze sobą powiązane PRZYKŁAD: Co sądzisz o reklamie lizaków X? Zbyt długa Zbyt krótka Etyczna nieetyczna Ciekawa nudna 5
SKALA GUTTMANA konstruując skalę poszukujemy trudnych i łatwych wskaźników danej zmiennej PRZYKŁAD: Poparcie dla prawa kobiet do aborcji w rożnych sytuacjach (CBOS 2010) poważne zagrożenie życia matki 87 % ciąża w wyniku gwałtu 78 % z powodu trudnej sytuacji społecznej matki 38 % Założenie: każdy kto wykazuje wysoki poziom danej zmiennej, wykaże także niższy BADANIA SONDAŻOWE TEMATY DLA BADAŃ SONDAŻOWYCH Mogą być stosowane do celów opisowych, wyjaśniających i eksploracyjnych Są stosowane głównie w projektach gdzie jednostkami analizy są pojedynczy ludzie Najlepsza metoda do zbierania oryginalnych danych na temat populacji, która jest zbyt duża, aby obserwować ją bezpośrednio (możliwość uogólnień) Doskonałe narzędzie do pomiaru postaw i poglądów w dużej populacji 6
KWESTIONARIUSZ Zmienne operacjonalizujemy poprzez pytania Kwestionariusz narzędzie do zbierania informacji, w badaniach ilościowych jest ustrukturalizowany i zestandaryzowany FORMUŁOWANIE PYTAŃ PYTANIA CZY STWIERDZENIA? Stwierdzenia są najczęściej stosowane do badania postaw w połączeniu ze skalą Likerta Użycie zarówno pytań jak i stwierdzeń w jednym kwestionariuszu powoduje, że jest on ciekawszy i daje więcej swobody w jego projektowaniu 7
PYTANIA OTWARTE CZY ZAMKNIĘTE? Pytania otwarte prosimy respondenta o sformułowanie własnej odpowiedzi Pytanie zamknięte prosimy respondenta o wybranie odpowiedzi z listy przedstawionej przez badacza RÓŻNICE: Odpowiedzi na pytania otwarte wymagają kodowania i jest duże ryzyko braku odpowiedzi, ale nie wymagają wcześniej wiedzy na temat przedmiotu badania, są mniej sugerujące, nie ma ryzyka pominięcia istotnych kwestii JAK KONSTRUOWAĆ PYTANIA ZAMKNIĘTE? Proponowane kategorie odpowiedzi powinny być wyczerpujące (zawierać wszystkie możliwe odpowiedzi), często odbywa się to poprzez dodanie kategorii inne (jakie?...) Kategorie odpowiedzi muszą być wzajemnie rozłączne (chyba, że pozwalamy na wskazanie więcej niż jednej odpowiedzi) PYTANIA MUSZĄ BYĆ JEDNOZNACZNE Często pewne terminy czy punkty widzenia oczywiste dla badacza, który poświęcił na zbadanie danego tematu dużo czasu są oczywiste, ale dla respondenta, który pierwszy raz styka się z daną kwestią wcale nie są np. Co Pan sądzi o proponowanym planie pokojowym? Błędy wynikające z wieloznaczności zdarzają się nawet poważnym instytucjom jak Biura Spisowe Np. Czy pracuje Pan w pełnym wymiarze godzin? (dla Biura było to 35 h, a dla większości respondentów 40 h) 8
UNIKANIE PODWÓJNYCH PYTAŃ Często zdarzają się prośby o odpowiedź na pytanie, które składa się z wielu części np. W jaki sposób Pana firma robi cięcia budżetowe i jakie jest Pana zadnie na ten temat? Przykład z badań opinii publicznej w USA: Jeśli Libia zwiększy teraz ataki terrorystyczne na USA, a my będziemy wyrządzać dalsze szkody Libii, wówczas w nieunikniony sposób doprowadzi to do rozpoczęcia przez USA wojny i najechania tego kraju, co będzie błędem (zgadzam się, nie zgadzam się, nie mam zdania) PYTANIA NA KTÓRE RESPONDENT NIE JEST W STANIE ODPOWIEDZIEĆ Gdy prosimy respondentów o udzielenie informacji trzeba się zastanowić czy są w stanie uczynić to wiarygodnie np. Kiedy zaczął Pan mówić? Ile kilometrów przejechał Pan od uzyskania prawa jazdy? Jak ocenia Pan poziom obsługi klienta w konkurencyjnych firmach? UWAGA: mimo że respondent nie ma pojęcia co odpowiedzieć, otrzymamy odpowiedzi na załączonych skalach. PYTANIA NA KTÓRE RESPONDENT NIE CHCE ODPOWIEDZIEĆ Respondenci często nie chcą prezentować skrajnych postaw lub takich o których uważają, że są w mniejszości, zamiast tego wybierają opcję nie mam zdania Zwłaszcza jest to widoczne w przypadku kwestionariuszy wypełnianych przez ankietera 9
PYTANIA POWINNY BYĆ ADEKWATNE Jeśli badamy postawy wobec spraw, które mało kogo interesują, to istnieje ryzyko, że respondenci będą wyrażać jakieś postawy, nawet jeśli nigdy nie zastanawiali się nad daną kwestią Np. Jak jest twoja opinia o działaczach samorządowych z naszej gminy? NAJLEPSZE SĄ KRÓTKIE PYTANIA Respondentom nie chce się czytać długich i skomplikowanych pytań Często mają problemy z ich zrozumieniem Należy wychodzić z założenia, że respondenci będą szybko czytać pytania i szybko na nie odpowiadać UNIKAJ FORM PRZECZĄCYCH Pojawienie się słowa nie w pytaniu powoduje, że wielu respondentów go nie zauważa i odpowiada tak jakby go tam nie było To samo dotyczy innych negatywnych słów np. Następującym osobom powinno się zabronić nauczania w szkołach (przy każdej tak nie ) - wiele osób automatycznie zaznaczy tak przy osobach które akceptuje, a nie przy tych, których nie akceptuje 10
UNIKAJ FORM PRZECZĄCYCH Badania prowadzone przez Komitet Żydów Amerykańskich (1993) przyniosły szokujące wyniki: 20 % Amerykanów uważa, że Holokaust nigdy nie miał miejsca, kolejne 33 % ma wątpliwości czy to się wydarzyło Pytanie brzmiało: Czy wydaje się to Panu(i) możliwe czy niemożliwe, że nazistowska eksterminacja Żydów nigdy nie miała miejsca? Po wyeliminowaniu przeczenia z pytania i powtórzeniu badania tylko 1 % respondentów uważało, że Holokaust nigdy nie miał miejsca, a 8% miało wątpliwości UNIKAJ OBCIĄŻONYCH PYTAŃ Obciążenie każda własność pytania, która nakłania respondentów do odpowiadania w określony sposób Skojarzenie postawy czy poglądu z jakąś ciesząca się prestiżem osobą lub instytucją np. Czy zgadza się pani z ekspertami że 68 % Amerykanów uważa, że zbyt mało pieniędzy z budżetu jest przeznaczonych na pomoc dla biednych, a tylko 23% że na pomoc społeczną Inne przykłady: powstrzymanie wzrostu przestępczości i egzekwowanie prawa, zajmowanie się uzależnieniem od narkotyków i leczenie narkomanów BUDOWA KWESTIONARIUSZA 11
FORMAT KWESTIONARIUSZA Jest równie ważny jak sposób sformułowania pytań Niewłaściwie rozplanowany kwestionariusz może powodować, że respondenci będą przeskakiwać pytania, omijać je, albo wyrzucą go do kosza. Nie należy bać się długości kwestionariusza Kratki: Lub kody: 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem FORMATY ODPOWIEDZI Kody są przydatne do wprowadzania danych do komputera, ale należy poinstruować respondentów aby ich nie przekreślali (częściej stosowane, gdy kwestionariusz wypełnia ankieter) PYTANIA WARUNKOWE Często zdarza się, że pewne pytania kwestionariusza odnoszą się do jednych respondentów, a do innych nie Zazwyczaj zdarza się to w sytuacji, gdy zadajemy serię pytań na dany temat Pytanie warunkowe to czy zostanie ono zadane jest uwarunkowane odpowiedzią na pierwsze pytanie w tej serii Dzięki ich stosowaniu respondenci nie muszą odpowiadać na pytania, które się do nich nie odnoszą 12
PYTANIA WARUNKOWE Najlepiej stosować schemat blokowy Czy był Pan(i) kiedyś porwany(a) przez kosmitów? Tak Nie Jeśli tak: Czy pozwolili Panu(i) kierować statkiem kosmicznym? Tak Nie Jeśli tak: Jak prędko Pan(i) leciał(a)? z zawrotną prędkością z małą prędkością PYTANIA TABELARYCZNE Często wykorzystywane przy likertowskich kategoriach odpowiedzi Zalety: efektywne wykorzystanie przestrzeni, respondenci szybciej wypełniają, łatwo porównać zgodę na różne stwierdzenia Wady: zachęca respondentów do odpowiadania według wzorca (np. zgadzania się ze wszystkim) Całkowicie Raczej się Ani się Raczej się Całkowicie się zgadzam zgadzam, nie się nie zgadzam ani się nie zgadzam zgadzam zgadzam Mam swoje ulubione forum/fora internetowe Mam hobby, które dzielę z grupą znajomych poznanych przez Internet Mam wrażenie, że ludzie, których znam na żywo, nie rozumieją mnie tak dobrze, jak moi znajomi poznani przez Internet. KOLEJNOŚĆ PYTAŃ W KWESTIONARIUSZU Pojawienie się jakiegoś pytania może wpływać na odpowiedź na kolejne Kolejność powinna być logiczna a nie losowa Na początku powinny się znaleźć najłatwiejsze i najciekawsze pytania Pytania trudniejsze i stwarzające poczucie zagrożenie zamieszczany w dalszej części, dane demograficzne na końcu W przypadku badania prowadzonego przez ankietera odwrotna zasada: na początku nudne dane demograficzne, bo to pozwala przełamać lody. 13
INSTRUKCJE DO KWESTIONARIUSZA Każdy kwestionariusz wymaga na początku zamieszczenia instrukcji jego wypełniania Jeśli kwestionariusz zawiera działy tematyczne dobrze opatrzyć je krótkim wprowadzeniem np. W tej części chcemy dowiedzieć się co ludzie sądzą o.. Wprowadzenie do metryczki: Na koniec chcielibyśmy poprosić o kilka podstawowych informacji na Pana(i) temat Dla pytań odbiegających od ogólnego wzorca odpowiedzi zamieszczamy osobne instrukcje (np. prośba o rangowanie czy wybranie 3 odpowiedzi) PILOTAŻ KWESTIONARIUSZA Niezależnie od tego jak starannie go przygotujemy zawsze istnieje możliwość popełnienia pomyłki Dlatego warto przetestować kwestionariusz dając go kilku kilkunastu osobom do wypełnienia Ważne jest, aby prosić je o wypełnienie, a nie przeczytanie i wychwycenie błędów WADY I ZALETY BADAŃ SONDAŻOWYCH Są szczególnie przydane w opisywaniu cech większej populacji Umożliwiają stosowanie dużych prób (nawet kilka tysięcy osób) Często są powierzchowne (wymóg standaryzacji) Nieelastyczność Akt pomiaru często wpływa na zachowani respondenta (np. zmusza go do wyrobienia sobie opinii w jakiejś kwestii) Mniej trafne, ale bardziej rzetelne od badań jakościowych 14