Edukacja informacyjna oraz zbiory typu open access Ewa A. Rozkosz
Otwartość
Otwarta nauka Otwarta wiedza, otwarte badania - otwarte modele komunikacji naukowej, otwarty dostęp do treści naukowych (publikacji, podręczników, kursów, surowych danych), otwarte sposoby współpracy (np. recenzowania), otwarte modele oceny działalności naukowej. Zasady otwartej nauki (Science Commons, 2008): zapewnienie otwartego dostępu do treści (publikacje, rękopisy, raporty) finansowanych z publicznych pieniędzy; zapewnienie otwartego dostępu do narzędzi (oprogramowanie) finansowanych z publicznych pieniędzy; przenoszenie danych badawczych finansowanych z publicznych pieniędzy do domeny publicznej (metadane, dane surowe); inwestowanie w otwartą cyber-infrastrukturę (sieci, sprzęt, e-laboratoria).
Otwarta edukacja Utożsamiana z ruchem na rzecz Otwartych Zasobów Edukacyjnych (OZE). Otwarte Zasoby Edukacyjne definiowane są najczęściej jako te materiały, które są publicznie dostępne w internecie (bez kontroli dostępu), opublikowane wraz z prawem do dalszego ich wykorzystania (zalecane jest stosowanie tzw. wolnych licencji) i rozwijane w otwarty sposób z możliwością udziału beneficjentów w procesie redakcyjnym.
Otwarta kultura Ruch wolnej kultury promuje wolność dystrybucji, modyfikacji utworów (kultura remiksu). Obowiązujące prawo stanowi - wg jej zwolenników - hamulec dla uczestniczenia w kulturze, głównie zapośredniczonego przez media cyfrowe. 4 istotne wartości: 1. Kreatywność i innowacje 2. Wolna komunikacja i ekspresja twórcza 3. Powszechny dostęp do wiedzy 4. Swobody obywatelskie
Ruch otwartościowe 1. Ruch wolnego oprogramowania (R. Stallman) - 1985 2. Ruch otwartego oprogramowania - 1998 3. Ruch otwartej nauki - 1991 4. Ruch na rzecz otwartych zasobów edukacyjnych - 2002 5. Ruch wolnej kultury - 2004
Prawo autorskie
Utwór Utwór to przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (UPAPP) Prawo autorskie nie obejmuje: aktów normatywnych i ich urzędowych projektów, urzędowych materiałów, znaków i symboli, opublikowanych opisów patentowych lub ochronnych, prostych informacji prasowych.
Ochrona utworu
Pola eksploatacji Określają obszary, w jakich autor (właściciel autorskich praw majątkowych) może decydować o korzystaniu i rozporządzaniu utworem: 1. Wytwarzanie, kopiowanie, zwielokrotnianie utworu. 2. Obrót egzemplarzami utworu (oryginałem, kopią). 3. Inne rozpowszechnianie utworu (wykonywanie, wyświetlanie, udostępnienie w Internecie). 4. Inne pola eksploatacji.
Dozwolony użytek osobisty Umożliwia korzystanie z egzemplarza utworu właścicielowi oraz osobom z kręgu jego rodziny i znajomych (zazwyczaj interpretacja tego zapisu wyklucza z grona znajomych z internetu). Nie dotyczy programów komputerowych.
Dozwolony użytek publiczny Uprawnienia dla bibliotek, archiwów i szkół kopiowanie oraz korzystanie z fragmentów utworu w celach naukowych i dydaktycznych, kopiowanie dla uzupełnienia, zachowania lub ochrony zbiorów, udostępnianie w ramach zadao statutowych (także na terminalach w jednostce). Darmowe imprezy szkolne i akademickie: dozwolone jest wykorzystywanie utworów chronionych (o ile wykonawca występuje za darmo). Prawo cytatu: dozwolone jest przytaczanie fragmentów innych utworów w dziełach stanowiących samoistną całośd (konieczne jest podanie źródła, tytułu i autora).
Domena publiczna Obejmuje utwory, do których wygasły autorskie prawa majątkowe lub które nie były objęte ochroną. Są one własnością publiczną. Każdy może z nich korzystać w dowolnym celu.
vs.
Creative Commons - warunki licencji
Creative Commons - licencje >> wolne licencje
Creative Commons - warstwy licencji
GNU GPL Celem licencji GNU GPL jest przekazanie użytkownikom czterech podstawowych wolności: 1. wolność uruchamiania programu w dowolnym celu 2. wolność analizowania, jak program działa i dostosowywania go do swoich potrzeb 3. wolność rozpowszechniania niezmodyfikowanej kopii programu 4. wolność udoskonalania programu i publicznego rozpowszechniania własnych ulepszeń, dzięki czemu może z nich skorzystać cała społeczność
Test Zosi (Jarosław Lipszyc) Zosia znajduje w sieci zdjęcie kotka i chce go pokazać koleżankom. Jak wszyscy korzysta z publicznych kanałów komunikacji wkleja zdjęcie na swojego bloga. Teza: jeśli działanie Zosi będzie poza zakresem dozwolonego użytku (czyli Zosia narusza prawo) to wszelkie próby zwiększania restrykcyjności, ścigania i karania będą odbierane jako naruszenie swobód. Dzisiejszy system opiera się na tym, że pewne działania są nielegalne, ale w praktyce te przepisy nie są przestrzegane. Zagrożeniem nie jest więc zmiana przepisów, ale wprowadzenie realnej możliwości ich egzekwowania. Wszelka reforma prawa musi zalegalizować przypadek niekomercyjnego użytkowania. Reforma, która nie przejdzie Testu Zosi, będzie nieskuteczna.
Piramida otwartości
Studium przypadku
Przypadek 1 Przygotowujesz broszurę z fotografiami wykonanymi przez uczestników warsztatów, jakie odbyły się w bibliotece podczas wakacji. Publikacja zostanie wydana w formie elektronicznej na licencji CC BY. Czy konieczne jest podpisanie umowy (jeżeli tak, to z kim i jakiej)?
Przypadek 2 Planujecie nagrać biblioteczny LipDub. Czy mogę wykorzystać dowolny utwór znaleziony w sieci? Gdzie znajdę odpowiednią muzykę?
OpenGLAM galerie, biblioteki (libraries), archiwa, muzea
Otwarta Zachęta (Hanna Wróblewska) Półtora roku temu zgłosili się do nas przedstawiciele Stowarzyszenia Wikimedia Polska z prośbą o udostępnienie sali na potrzeby organizowanej przez nich dwudniowej konferencji. Wspólnie postanowiliśmy wzbogacić program zjazdu o warsztaty dla jego uczestników, podczas których jako ilustracje haseł encyklopedycznych zostałyby użyte fotografie wybranych dzieł z kolekcji Zachęty. Wtedy po raz pierwszy zetknęliśmy się z kwestią udostępniania wizerunków dzieł na wolnych licencjach. Uświadomiliśmy sobie, iż posiadanie kolekcji nie oznacza, że jest ona naszą wyłączną własnością, i że w imię tej >>własności<< powinniśmy kontrolować każde wykorzystanie zdjęcia. We współczesnym świecie nie można nadzorować wszystkiego, i chyba należy się z tym pogodzić.
Open GLAM Pod hasłem >>Open GLAM<< skrzyknęła się grupa europejskich organizacji pozarządowych działających w obszarze poszerza- nia dostępu do wiedzy. Celem grupy jest otwieranie dostępu do treści i danych znajdujących się w zbiorach galerii, bibliotek, archiwów i muzeów. Instytucje zrzeszone wokół Open GLAM dążą przede wszystkim do udostępniania materiałów znajdu-jących się w domenie publicznej, czyli takich, które nie są już chronione prawem autorskim.
Wiki Loves Art Latem 2009 roku Creative Commons Holandia i Wikimedia Holandia zorganizowały miesięczny konkurs fotograficzny >>Wiki Kocha Sztukę<<, który zachęcał do robienia zdjęć eksponatom w 46 państwowych muzeach w Holandii. Choć te na co dzień zabraniają wykonywania zdjęć, na czas trwania konkursu zezwoliły na to, dzięki czemu prawie 5500 fotografii na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa Na tych samych warunkach pojawiło się w sieci. Po konkursie, grafik Hendrik-Jan Grievink stworzył książkę-projekt, w którym wybrane zdjęcia zostały specjalnie skategoryzowane i opatrzone komentarzami. Książka zawiera również cztery eseje ekspertów związanych ze sztuką, którzy wyjaśniają szerszy kontekst całego przedsięwzięcia >>Wiki Loves Art<< i roli otwartości w sztuce. Choć celem konkursu było pozyskanie zdjęć na Wikimedia Commons ilustrujących artykuły o sztuce, to najciekawszym rezultatem projektu było otworzenie drzwi przed kolejnymi projektami współpracy między instytucjami kultury a wikipedystami.
Strona biblioteki na wolnej licencji Niewiele polskich bibliotek określa zasady, na jakich publikuje swoje treści (np. rekomendacje książek i płyt, doniesienia z wydarzeń kulturalnych). Wszelka działalność mieszcząca się w ramach otwartej kultury powinna być prezentowana w sposób umożliwiający dalsze dzielenie się. Pierwszy krok do otwartości to udostępnienie treści na stronie internetowej, na wolnej licencji!
Wykorzystałam Otwartość. W: KOED. http://koed.org.pl Otwartość w publicznych instytucjach kultury. http://creativecommons.pl/wpcontent/uploads/2012/01/cc-publikacja.pdf Skill Share by Iconathon (domena publiczna). http://thenounproject.com/ noun/skill-share/ Test Zosi i test Wikipedii. W: Lipszyc. http://lipszyc.pl/2012/02/06/test-zosi-itest-wikipedii/
Treść prezentacji dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa- Na tych samych warunkach ewa@rozkosz.info