Włodzimierz Kołodziejczak Uniwersytet Przyrodniczy w Poznani Katedra Finansów i Rachnkowości METODA PRZEPŁYWÓW NA RYNKU PRACY (IOA) I SZACOWANIE BEZROBOCIA RÓWNOWAGI W BADANIACH AKTYWNOŚCI EKONOMICZNEJ LUDNOŚCI WIEJSKIEJ 1 Streszczenie: Celem artykł jest prezentacja możliwości zastosowania do badania rynk pracy dostępnego dla ldności wiejskiej wybranych metod analizy dynamicznej. Skpiono się przede wszystkim na elementach metody przepływów na rynk pracy Inflow-Otflow Analysis (IOA) 2 oraz na metodzie szacowania poziom równowagi na podstawie analizy wielkości przepływów między poszczególnymi stanami aktywności ekonomicznej ldności, opracowanej przez The Centre for Economic Policy Research (CEPR) 3. Poprzez obliczenie stóp przepływów i poziom równowagi dla poszczególnych, wyodrębnionych ze względ na wybrane cechy grp ldności wiejskiej, zbadanie zmian ich wartości w czasie oraz porównanie z wynikami zyskanymi dla innych grp ldności (np. mieszkańców miast) można przeprowadzić wnioskowanie dotyczące determinant zmiany stan aktywności ekonomicznej oraz charakter (strktralnego lb koninktralnego) występjącego. Taka informacja jest niezbędna, aby prawidłowo dobrać metody przeciwdziałania negatywnym zjawiskom zachodzącym na rynk pracy i możliwia skteczniejsze poszkiwanie rozwiązań mających na cel poprawę sytacji zawodowej i ekonomicznej mieszkańców wsi. Zastosowanie metod dynamicznych nie może skłaniać do całkowitego odejścia od tradycyjnego sposob przeprowadzania badań. Wydaje się, że najlepsze i najbardziej pełne wyniki można zyskać poprzez połączenie analizy tradycyjnej z dynamiczną. Słowa klczowe: aktywność ekonomiczna ldności wiejskiej, metoda przepływów na rynk pracy, bezrobocie równowagi. Abstract: The aim of the paper is to discss the applicability of selected methods of dynamic analysis in examination of labor market available to the rral poplation. The paper focses on some isses of labor market flows method called Inflow-Otflow Analysis (IOA) 4, as well as the method of estimating the level of natral nemployment on the basis of the size of flows between the different states of economic activity, developed by The Centre for Economic Policy Research ( CEPR ) 5. By calclating flow rates and natral nemployment level for selected grops of rral poplation, examining the changes in their vale over time and comparing to the reslts for other poplation grops (eg. rban residents), it is possible to draw conclsions abot the determinants of changes in economic activity and character (strctral or cyclical) of nemployment. This information is necessary to correctly choose the methods of conteracting the negative phenomena on the labor market and allow more efficient searching for soltions aimed at improving the economic and employment sitation of rral poplation. The application of dynamic methods can not lead to discontination of the conventional way of research. It appears that the best and most complete reslts can be obtained by combination of the conventional analysis with the dynamic one. Keywords: economic activity of rral poplation, Inflow-Otflow Analysis, natral nemployment Wstęp Badania rynk pracy dostępnego dla ldności wiejskiej koncentrowały się przez wiele lat na analizie wskaźników dotyczących demografii, sytacji ekonomicznej i zawodowej, związków z rolnictwem, przeprowadzanej zwykle w odniesieni do ogólnej sytacji gospodarczej i społecznej na wsi. Badania były prowadzone w jęci statycznym lb opisywano zmiany dokonjące się w pewnej perspektywie czasowej. Stosowano przy tym metodę deskryptywną, statystyki opisowe lb bardziej zaawansowane metody statystyczne, w tym modelowanie ekonometryczne. Podejście takie dostarczało wiel wartościowych informacji i pozwalało na formłowanie istotnych wniosków dotyczących przedmiot tych badań, pomocnych również w planowani i realizacji polityki gospodarczej, zwłaszcza w odniesieni do obszarów wiejskich. Jednak równocześnie prowadzone w taki sposób analizy narzcały istotne ograniczenia, polegające zwłaszcza na trdnościach związanych z określaniem związków przyczynowo-sktkowych i formłowaniem wniosków dotyczących mniejszych obszarów lb grp ldności. Równie ważną przeszkodą był brak możliwości precyzyjnego określenia determinant kształtjących występjące na wsi zjawiska, zwłaszcza w odniesieni do ich podział na związane z charakterystyką ldności wiejskiej i lokalnych rynków pracy oraz na dotyczące 1 Praca nakowa finansowana ze środków na nakę Ministerstwa Naki i Szkolnictwa Wyższego w latach 2009-2012, w ramach projekt badawczego nr NN112050737, nt.: Determinanty aktywności ekonomicznej ldności wiejskiej w Polsce. Możliwości pozyskiwania pozarolniczych źródeł dochodów. 2 Unemployment: Choices for Erope, CEPR London, 1995. 3 Unemployment: Choices for op. cit. 4 Unemployment: Choices for op. cit. 5 Unemployment: Choices for op. cit.
koninktry na rynk dóbr i słg. W tym zakresie tradycyjne podejście do badania rynk pracy dostępnego dla ldności wiejskiej okazało się niewystarczające. Konieczne było zatem zastosowanie innych metod i podejść badawczych. Celem artykł jest próba zaprezentowania możliwości zastosowania wybranych metod analizy dynamicznej do badania rynk pracy dostępnego dla ldności wiejskiej. Skpiono się przede wszystkim na elementach metody przepływów na rynk pracy Inflow-Otflow Analysis (IOA) 6 oraz na metodzie szacowania poziom równowagi na podstawie analizy wielkości przepływów między poszczególnymi stanami aktywności ekonomicznej ldności, opracowanej przez The Centre for Economic Policy Research (CEPR) 7. Obszar badań Aktywność ekonomiczna jest natralną cechą ldności, nierozerwalnie związaną z fnkcjonowaniem jednostek ldzkich i gospodarstw domowych. Jest ona w swej istocie tym samym, czym dla ldzi pierwotnych było polowanie i zbieractwo sensem aktywności ekonomicznej jest pozyskiwanie przez jednostkę lb gospodarstwo domowe środków do przeżycia i społecznego fnkcjonowania 8. Aktywność ekonomiczna ldności określa zachowanie ldności w wiek 15 i więcej lat w odniesieni do pozyskiwania źródeł trzymania podstawowe kryterim identyfikacji stanowi fakt wykonywania, poszkiwania lb podejmowania pracy lb zaniechania wysiłków w tym kiernk. W Polsce za aktywne ekonomicznie waża się wszystkie osoby w wiek 15 i więcej lat, natomiast jako nieaktywne ekonomicznie określane są osoby młodsze niż 15 lat. W zbiorowości osób aktywnych ekonomicznie wyróżnia się aktywnych zawodowo i biernych zawodowo. Do aktywnych zawodowo zalicza się wszystkich pracjących i bezrobotnych. Do biernych zawodowo zalicza się wszystkie osoby, których nie można zakwalifikować jako pracjące lb bezrobotne. Obowiązjące w Polsce kryteria, na podstawie których poszczególne osoby są klasyfikowanie jako pracjące lb bezrobotne nie są spójne. Istnieją dwa podstawowe sposoby definiowania tych osób: 1) wedłg kryteriów przyjętych w prowadzonym przez GUS Badani Aktywności Ekonomicznej Ldności BAEL 9, definije się m.in. pojęcia: aktywni ekonomicznie, aktywni zawodowo, pracjący, bezrobotni, bierni zawodowo. 2) wedłg kryteriów stosowanych przez Urzędy Pracy, zapisanych w Ustawie o przeciwdziałani bezroboci i instytcjach rynk pracy 10, definije się pojęcia związane z pracą i bezrobociem, jednak brak jest definicji aktywności ekonomicznej, zawodowej, pracjących i biernych zawodowo. W związk z powyższym, w analizie zmian stan aktywności ekonomicznej ldności nie jest w zasadzie możliwe stosowanie kryteriów stawowych, natomiast ze względ na obowiązjący aparat pojęciowy oraz konstrkcję i sposób prowadzenia badania BAEL, informacje zyskane na jego podstawie stanowią cenne źródło danych do obliczeń. Wiel atorów żywa określenia wiejski rynek pracy 11. Jednak należy mieć świadomość, że ograniczenie terytorialne odgrywa coraz mniejszą rolę w kształtowani aktywności ekonomicznej ldności wiejskiej. Ldność wiejska migrje na terenie kraj i za granicę, dojeżdża do pracy do miejscowości oddalonych często o wiele kilometrów i w coraz większym stopni korzysta ze środków komnikacji elektronicznej, dzięki czem może wykonywać pracę poza siedzibą pracodawcy. Ponadto zjawisko sbrbanizacji w otoczeni dżych ośrodków miejskich, zmiana miejsca stałego zameldowania części ldności miejskiej z miasta na podmiejską wieś, powodją głębokie przemiany jakościowe tych obszarów. Migranci z miast z regły kontynją pracę na ich terenie, a miejsce zamieszkania wybierają ze względów środowiskowych i ekonomicznych. Wobec powyższego wydaje się, że pojęcie wiejski rynek pracy traciło swoje pierwotne znaczenie i należałoby raczej żywać pojęcia rynek pracy dostępny dla ldności wiejskiej. Jako kryterim wyodrębnienia wsi jako miejsca badań w warnkach polskich można przyjąć miejsce zameldowania ldności (gminy wiejskie, w odróżnieni od państw starej Unii, gdzie przyjmje się kryterim gęstości zaldnienia). Natomiast badanie rynk pracy dostępnego dla ldności wiejskiej można prowadzić poza tradycyjną analizą wskaźników podawanych w statystyce pblicznej i samodzielnych badań ankietowych na podstawie indywidalnych danych BAEL dotyczących przepływów ldności wiejskiej pomiędzy trzema stanami aktywności ekonomicznej (zatrdnieniem, bezrobociem i biernością zawodową). Poznanie wielkości i strktry przepływów możliwia wnioskowanie o zmianach zachodzących na rynk pracy oraz o ich przyczynach strktralnych i koninktralnych. Należy mieć również na wadze, że ldność wiejska pomimo niewątpliwie występjącego związk z lokalnym rynkiem pracy fnkcjonje jednak na tym samym ogólnokrajowym, a często również międzynarodowym rynk pracy co ldność miejska i często konkrje z nią o miejsca pracy. Zatem najwłaściwsze wydaje się prowadzenie badań w szerokim kontekście terytorialnym, z względnieniem sytacji mieszkańców miast (wśród których także występje istotne zróżnicowanie sytacji zawodowej). 6 Unemployment: Choices for op. cit. 7 Unemployment: Choices for op. cit. 8 F. Wysocki, W. Kołodziejczak, Aktywność ekonomiczna ldności wiejskiej w Polsce. Wyd. AR Poznań, 2007. 9 Aktywność ekonomiczna ldności Polski w latach 2003-2007, GUS, Warszawa, 2009. 10 Ustawia o przeciwdziałani bezroboci i instytcjach rynk pracy, Dz.U.2004.99.1001 ze zm. 11 I. Frenkel, A. Rosner, Ldność i wiejski rynek pracy w Polsce, [w:] Rynki wiejskie: ziemia, kapitał, praca. IRWiR PAN. Warszawa, 2001, B. Sosnowska, Cechy wiejskiego rynk pracy w okresie transformacji strojowej w Polsce, Rch Prawniczy, Ekonomiczny i Społeczny, Zeszyt 1., 2002, A. Malina, Przestrzenno-czasowa analiza rynk pracy w Polsce i krajach Unii Eropejskiej, Wyd. Uniwersytet Ekonomicznego w Krakowie, Kraków, 2008, J. Witkowski, Wiejski rynek pracy w Polsce. Co nas czeka?, [w:] Przyszłość pracy w XXI w., (red.) St. Borkowska, IPiSS, Warszawa, 2004, W. Zgilczyński, Rynek pracy na wsi, Stdia BAS, Nr 4 (24) 2010, www.bas.sejm.gov.pl, dostęp: 25-09-2013.
Metoda przepływów na rynk pracy Siła robocza podlega niestannym, dynamicznym przemianom jej wewnętrznej strktry oraz przepływom pomiędzy trzema podstawowymi, możliwymi stanami aktywności ekonomicznej: zatrdnieniem (E), bezrobociem (U) oraz biernością zawodową (I) (rys. 1), co odpowiada zmianom pozycji poszczególnych osób na rynk pracy. Analiza zmian pozycji jednostek na rynk pracy w przeszłości pozwala przewidywać różnicowanie się ich pozycji na tym rynk w przyszłości (czyli możliwości pozostania w określonym stanie lb jego zmiany). Jak podają M. Socha i U. Sztanderska 12, jeżeli przemiany na rynk pracy następjące w kolejnych latach prowadzą do skracania okres trwania i do zmniejszania rozpiętości jego poziom (a więc różnicy pomiędzy najniższymi a najwyższymi wartościami stopy ) na poszczególnych mikrorynkach pracy, to można przypszczać, że istotne znaczenie dla kształtowania się poziom mają czynniki o charakterze koninktralnym. Jeżeli następje zjawisko odwrotne, można wnioskować, że decydjące znaczenie posiadają czynniki o charakterze strktralnoinstytcjonalnym. Granicę możliwości redkcji poprzez oddziaływanie kiernkowane na poprawę Pracjący (E) EU UE Bezrobotni (U) EN NE NU UN Bierni zawodowo (N) Rys. 1. Stany aktywności ekonomicznej ldności i przepływy na rynk pracy Źródło: E. Kwiatkowski, Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, Wyd. Nak. PWN, Warszawa, 2002 (a), M. Socha, U. Sztanderska, Strktralne podstawy w Polsce, Wyd. Nak. PWN, Warszawa 2002. koninktry gospodarczej stanowi (w przybliżeni) poziom równowagi występjący w poszczególnych grpach siły roboczej 13.W konsekwencji, poznanie strktry przepływów pomiędzy poszczególnymi stanami aktywności ekonomicznej możliwia wnioskowanie o możliwościach podjęcia (trzymania) zatrdnienia, zagrożeni bezrobociem lb skłonności do dezaktywizacji zawodowej w grpach ldności wyodrębnionych ze względ na wybrane cechy 14. Ponieważ napływy (I ) i odpływy (O ) z w stanie stabilizowanym są równe, stopę można wyrazić w formie iloczyn stopy napływów do w sile roboczej i dłgości pozostawania w bezroboci 15. Dzięki tem, możliwe jest zdefiniowanie oraz obliczenie: - stopy napływów do w sile roboczej jako: i I U E gdzie: i stopa napływów do w sile roboczej, I napływy do, U liczba bezrobotnych, E liczba pracjących; - stopy odpływów z jako: o O U gdzie: o stopa odpływów z, O odpływy z, U liczba bezrobotnych; - przeciętnej dłgości trwania : D U 1 o 12 M. Socha, U. Sztanderska, Strktralne podstawy w Polsce, Wyd. Nak. PWN, Warszawa, 2002. 13 E. Kryńska, Propozycje dotyczące wykorzystania analizy polityki gospodarczej, w tym polityki rynk pracy do prognozowania popyt na pracę, [w:] Prognozowanie popyt na pracę. Elementy metodologii, Stdia i Materiały, t. II, RCSS, Warszawa, 1999. 14 M. Socha, U. Sztanderska, Strktralne podstawy op. cit. 15 M. Socha, U. Sztanderska, Strktralne podstawy op. cit.
gdzie: D U przeciętne trwanie w badanej poplacji, o stopa odpływów z. Analiza wartości tych wskaźników oraz ich zmian w czasie pozwala między innymi na określenie płynności siły roboczej. Im wyższe są wartości stóp przepływów, tym większa płynność (mobilność) ldności aktywnej ekonomicznie. Niskie stopy przepływów wskazją na istotne znaczenie czynników o charakterze strktralnym dla kształtowania się sytacji na rynk pracy. Zwiększanie się wartości stóp przepływów, zwykle wskazje na zmniejszanie się znaczenia czynników strktralnych (jednak nie świadczy o tym wprost, bowiem czynniki strktralne mogą także powodować w niektórych przypadkach zwiększenie wartości stóp przepływów). Podobnie, wzrastająca dłgość okres trwania może świadczyć o istotnym wpływie czynników strktralnych, a krótsze okresy trwania pozwalają przypszczać, że znaczenie czynników strktralnych było mniejsze 16. Na podstawie analizy przepływów brtto 17 można wnioskować o tym, jak zmieniała się pozycja na rynk pracy osób jż zatrdnionych (insiders) w stosnk do osób pozostających bez pracy (otsiders). Im silniejsza pozycja insiders, tym trdniejsze jest podjęcie pracy przez otsiders. Silna pozycja insiders jest czynnikiem wpływającym na macnianie się strktralnych niedopasowań na rynk pracy (zwiększanie się dział strktralnego w rzeczywistym) 18. W warnkach polskich, metody oparte na badani przepływów ldności między stanami aktywności ekonomicznej (zatrdnieniem, bezrobociem i biernością zawodową) można stosować wykorzystjąc indywidalne dane kwartalne z Badania Aktywności Ekonomicznej Ldności. Możliwe są ttaj dwa podejścia: 1) Identyfikacja zmiany stan osoby aktywnej ekonomicznie w dwóch pnktach czasie (np. w kolejnych kwartałach badania) na podstawie obiektywnych kryteriów przyjętych w metodyce BAEL 19. Główny Urząd Statystyczny na podstawie odpowiedzi dzielanych przez respondentów ankiety BAEL przyporządkowje każdego z nich do grpy pracjących, bezrobotnych lb biernych zawodowo. Ponieważ próba dobierana jest rotacyjnie, w kolejnych w dwóch następjących po sobie kwartałach ankietowanych jest dwkrotnie około 30% osób. Aby zastosować to podejście należy z całości próby w dwóch kolejnych kwartałach wyodrębnić powtarzające się osoby i tworzyć z nich panele, na podstawie których będą przeprowadzane dalsze obliczenia. Badanie prowadzone jest w tym wypadk zwykle w cyklach kwartalnych. Możliwe jest prowadzenie badania dla dłższych okresów, jednak wraz ze zwiększaniem się odstęp pomiędzy kolejnymi obserwacjami liczba osób w tworzonych panelach będzie legała zmniejszeni. 2) Identyfikacja zmiany stan osoby aktywnej ekonomicznie w dwóch pnktach czasie na podstawie sbiektywnych odpowiedzi respondentów ankiety BAEL na pytanie Jaki jest Pana/Pani stats na rynk pracy obecnie oraz Jaki był Pana/Pani stats na rynk pracy rok tem (analiza retrospektywna). Otrzymane wyniki mogą różnić się od rezltatów badań opartych na obiektywnej klasyfikacji poszczególnych osób do grpy pracjących, bezrobotnych lb biernych zawodowo wedłg metodyki BAEL 20, ponieważ nie są względniane oficjalne, zgodne z metodyką BAEL kryteria, a jedynie sbiektywna ocena respondentów 21. Na korzyść tego podejścia przemawia jednak możliwość względnienia całej próby, podczas gdy badanie na podstawie klasyfikacji stan ekonomicznego zgodnie z metodyką BAEL wymaga odnalezienia osób, które były względnione w co najmniej dwóch kolejnych kwartałach badania BAEL, a więc ograniczenie badanej poplacji do około 30% stan wyjściowego. Zastosowanie danych sbiektywnych jest możliwe począwszy od 2006 rok, ponieważ dopiero wtedy te pytania zostały wprowadzone do ankiety BAEL. Ze względ na konstrkcję ankiety, to podejście możliwia zbadanie wyłącznie przepływów rocznych. Jedno z pierwszych badań z wykorzystaniem metody IOA zostało przeprowadzone przez Sochę i Sztanderską 22, dla danych z Badania Aktywności Ekonomicznej Ldności Polski (BAEL), pochodzących z lat 1992-1998. Dokonali oni dekompozycji zjawiska na część cykliczną i strktralną oraz scharakteryzowali jego zróżnicowanie. W odniesieni do ldności wiejskiej podobne badanie z zastosowaniem metody IOA zostało przeprowadzone przez Wysockiego i Kołodziejczaka 23 dla danych pochodzących z lat 2003-2004, natomiast badanie na podstawie sbiektywnej klasyfikacji stan aktywności ekonomicznej przez Kołodziejczaka i Wysockiego 24 dla danych z lat 2006-2009. Metody pomiar stopy równowagi Bezrobocie równowagi można szacować metodami, których założenia zostały oparte na teorii krzywej Philipsa lb na hipotezie racjonalnych oczekiwań i netralności pieniądza 25, a więc NAIRU (Non-Accelerating Inflation Rate of Unemployment stopa nie powodjąca przyspieszenia wzrost cen) i NAWRU (Non-Accelerating Wage 16 M. Socha, U. Sztanderska, Strktralne podstawy op. cit. 17 Napływy/odpływy brtto są to napływy/odpływy do poszczególnych stanów aktywności ekonomicznej, które nie zostały pomniejszone o wielkość przepływ w kiernk odwrotnym (a więc łączne napływy/odpływy do/z zatrdnienia, lb stan bierności zawodowej). 18 Zob. E. Kwiatkowski, Strktralne determinanty natralnej stopy, Bank i Kredyt, nr 11-12/2002 (b). 19 Aktywność ekonomiczna ldności op. cit. 20 Zob. M. Socha, U. Sztanderska, Strktralne podstawy op. cit., F. Wysocki, W. Kołodziejczak, Aktywność ekonomiczna ldności wiejskiej w Polsce, Wyd. AR Poznań, 2007. 21 W. Kołodziejczak, F. Wysocki, Determinanty zmiany stan aktywności ekonomicznej ldności w Polsce, Metody ilościowe w badaniach ekonomicznych, Tom XIII/1, 2012. 22 M. Socha, U. Sztanderska, Strktralne podstawy op. cit. 23 F. Wysocki, W. Kołodziejczak, Aktywność ekonomiczna ldności op. cit. 24 W. Kołodziejczak, F. Wysocki, Determinanty zmiany stan op. cit. 25 M. Socha, U. Sztanderska, Strktralne podstawy op. cit.
Rate of Unemployment stopa nie powodjąca przyspieszenia wzrost płac). Modele stosowane w tych metodach wykorzystją zmienne rynkowe (m.in. wskaźnik inflacji, wydajność pracy, stopy procentowe i inne) 26. Poprawność szacnków dokonywanych przy ich życi warnkowana jest między innymi przez dokładność danych o płacach oraz inflacji, przyjęte założenia dotyczące oczekiwań i zachowań pracowników oraz niepewność co do wybor właściwego model ekonometrycznego i parametrów w równani inflacji 27. Ich zastosowanie jest zwykle ograniczone do danych agregatowych, ponieważ przeprowadzenie wiarygodnych szacnków NAIRU lb NAWRU dla grp ldności wyodrębnionych na podstawie wybranych cech jakościowych jest trdne. Szacnki NAIRU mogą być prowadzone również w oparci o modele oparte na założeniach krzywej Beveridge a (odwrotnej zależności między bezrobociem i liczbą wolnych miejsc pracy). Inne podejście polega na estymacji poziom NAIRCU (Non Accelerating Inflation Rate of Capacity Utilization stopa nie powodjąca przyspieszenia wzrost cen przy względnieni zdolności wytwórczych na poziomie prodkt potencjalnego), z zastosowaniem prawa Okna, jednak ze względ na trdności z określeniem estymatorów (zwłaszcza stopnia wykorzystania kapitał) ta metoda jest rzadko stosowana 28. Ze względ na brak możliwości przeprowadzenia obliczeń dla grp ldności wyodrębnionych na podstawie wybranych cech (np. miejsce zamieszkania), opisane wyżej metody nie znajdją bezpośredniego zastosowania w badaniach dotyczących ldności wiejskiej. Bezrobocie równowagi można również szacować na podstawie analizy wielkości i strktry przepływów między stanami aktywności ekonomicznej ldności (zatrdnieniem, bezrobociem i biernością zawodową). Przyjmje się, że bezrobocie równowagi występje, kiedy napływy i odpływy do innych stanów aktywności ekonomicznej są równe. Jak podają Socha i Sztanderska 29, do najważniejszych spośród metod wykorzystjących to założenie należą: metoda zaprezentowana w raporcie The Center for Economics Policy Research (CEPR) 30, metoda przedstawiona przez Gärtnera 31 oraz metoda opracowana przez Darby ego, Haltiwangera i Planta 32. Każde z opisanych podejść wymaga innego rozmienia natralnego. Metody obliczania NAIRU, NAWRU i NAIRCU akcentją wpływ zmiennych rynkowych, zwłaszcza cen, płac i wydajności na kształtowanie się poziom. Metody oparte na przepływach ldności między stanami aktywności ekonomicznej pozwalają na względnienie cech siły roboczej i obliczenie strktralnego w dowolnych przekrojach, ograniczonych jedynie dostępnością danych i wielkością próby 33. Wskazje to na przydatność metod opartych na przepływach do badania sytacji ldności wiejskiej. Natomiast metody NAIRU, NAWRU i NAIRCU, ze względ na brak możliwości zastosowania inaczej niż w skali całej gospodarki (np. kraj), mogą być pomocne jedynie do określenia poziom odniesienia, do którego będzie porównywana sytacja ldności wiejskiej. Analogicznie jak w przypadk metody IOA, szacowania poziom równowagi wśród ldności wiejskiej można dokonać na podstawie indywidalnych danych BAEL, wedłg obiektywnych lb sbiektywnych kryteriów klasyfikacji respondentów do grpy pracjących, bezrobotnych i biernych zawodowo (w kładzie kwartalnym lb rocznym) lb wedłg ich sbiektywnej oceny własnej sytacji na rynk pracy. Jedną z możliwych metod estymacji poziom równowagi ldności wiejskiej jest opracowana przez The Center for Economics Policy Research (CEPR) 34. Metoda ta polega na wyznaczeni stopy w równowadze wedłg wzor: * s z s h n gdzie: * stopa w równowadze, s = (EU + EN) / E stopa odpływ z zatrdnienia (łącznie do i bierności zawodowej), h = UE / U stopa odpływ z do zatrdnienia, z = (NU UN EN) / (E + U) demograficzny składnik, n procentowe zmiany zasobów siły roboczej w przyjętym okresie trwania próby, przy czym: E liczba pracjących na początk badanego okres, U liczba bezrobotnych na początk badanego okres, EU wielkość przepływ z zatrdnienia do w badanym okresie (liczba osób, które zmieniły stan z zatrdnionego na bezrobotnego), EN wielkość przepływ z grpy zatrdnionych do grpy biernych zawodowo, NU wielkość przepływ z grpy biernych zawodowo do grpy bezrobotnych, UN wielkość przepływ z grpy bezrobotnych do grpy biernych zawodowo, 26 J. Socha, W. Wojciechowski, Koncepcja NAIRU, dezinflacja a drga fala w Polsce, Bank i Kredyt, 2004. 27 M. Socha, U. Sztanderska, Strktralne podstawy op. cit. 28 M. Socha, U. Sztanderska, Strktralne podstawy op. cit. 29 M. Socha, U. Sztanderska, Strktralne podstawy op. cit. 30 Unemployment: Choices for op. cit. 31 M. Gärtner: A Primer in Eropean Macroeconomics. Prentice Hall, London, 1997. 32 M. Darby, J. Haltiwanger, M. Plant, Unemployment Rate Dynamics and Persistent Unemployment nder Rational Expectations, American Economic Review (75), nr 4, 1986. 33 M. Socha, U. Sztanderska, Strktralne podstawy op. cit. 34 Unemployment: Choices for op. cit.
UE wielkość przepływ z grpy bezrobotnych do grpy zatrdnionych. Jeżeli *>, to bezrobocie rzeczywiste () prawdopodobnie będzie wzrastać, ponieważ nie osiągnęło jeszcze poziom wynikającego z oddziaływania czynników strktralnych na rynk pracy (niedostosowania popyt i podaży pracy); jeżeli *<, to bezrobocie rzeczywiste jest wyższe niż wynikające z czynników strktralnych, a różnica może być w przybliżeni tożsamiana z bezrobociem spowodowanym zbyt wolnym wzrostem gospodarczym (a więc prawdopodobnie możliwe jest zbliżenie wartości do poziom * poprzez pobdzanie koninktry na rynk dóbr i słg). Ponieważ dział frykcyjnego i instytcjonalnego w bezroboci równowagi nie przekracza zwykle kilk procent, a jednocześnie jest trdny do oszacowania, w prowadzonych badaniach przyjmje się, że stopa natralnego (równowagi) stanowi najbliższe przybliżenie stopy strktralnego w szerszym znaczeni 35. Tym samym prawnione jest założenie, że różnica pomiędzy bezrobociem rzeczywistym i strktralnym określa w przybliżeni poziom kształtowanego przez czynniki koninktralne (a więc bezrobocie koninktralne lb inaczej bezrobocie typ keynesowskiego). Oszacowanie dział równowagi i cyklicznego w bezroboci rzeczywistym pozwala na formłowanie wniosków dotyczących polityki państwa w zakresie zmniejszania skali występjącego rzeczywistego i dążenia do pełnego zatrdnienia 36. Analiza zmian wartości tych wskaźników dokonana dla poszczególnych grp ldności wyodrębnionych z zasobów pracy lb dla poszczególnych rynków możliwia natomiast określenie przyczyn występowania niekorzystnych zjawisk oraz zaproponowanie kiernków działań zaradczych. Przykładowe formy prezentacji wyników Badanie metodą przepływów oraz szacowanie równowagi przeprowadzane na podstawie danych indywidalnych BAEL możliwia opisanie sytacji różnych grp ldności, wyodrębnionych ze względ na wybrane cechy, takie jak np.: wiek, płeć, wykształcenie, klasę (wielkość) miejscowości zamieszkania, województwo zamieszkania, związek z rolnictwem itd. W zasadzie ograniczeniem jest tylko to, czy dana cecha została względniona w ankiecie BAEL oraz czy w badanym okresie zostało przebadanych dość osób, aby zapewnić wiarygodność zyskanych wyników. Zakres czasowy badania, poza kwestiami merytorycznymi jest zależniony od możliwości pozyskania danych indywidalnych BAEL. W tabeli 1 przedstawiono przykładowe zestawienie wyników badania przeprowadzonego przez Kołodziejczaka i Wysockiego 37. Zaprezentowane wyniki zyskano jako średnie z poszczególnych kwartałów okres obejmjącego lata 2006-2009. Oczywiście było możliwe również zamieszczenie wyników dla poszczególnych lat lb kwartałów, jednak przyjęcie dłższego okres pozwala na zwiększenie liczebności próby, co jest wskazane zwłaszcza ze względ na dość zaawansowany podział badanej zbiorowości i konstrkcję ankiety BAEL (w przypadk krótszych okresów może się okazać, że poszczególne podgrpy ldności nie są dość liczne dla przeprowadzenia obliczeń). W tabeli 1 zawarte są dane dotyczące stopy rzeczywistego i stopy w równowadze oraz ich wzajemne relacje. Wartość tej relacji poniżej 100% świadczy o istnieni pewnego poziom koninktralnego w bezroboci rzeczywistym, wartości równe 100% i wyższe informją, że całe bezrobocie rzeczywiste ma charakter strktralny. Stopy przepływów dostarczają informacji na temat płynności siły roboczej. Natomiast przeciętna dłgość trwania informje pośrednio o strktralnym lb innym charakterze im ta dłgość jest większa, tym bardziej prawdopodobne jest istotne znaczenie czynników strktralnych. Dopiero łączne rozpatrywanie relacji rzeczywistego do równowagi, stóp przepływów i dłgości trwania pozwala na wiarygodne wnioskowanie. Należy zaznaczyć, że wszelkie obliczenia mogą być obarczone pewnym błędem, wynikającym z konstrkcji ankiety BAEL. Ponieważ znaczna część próby zmienia się w kolejnych ankietach, może wystąpić pewien wpływ czynnika losowego a przedstawiony sposób interpretacji wyników stanowi proszczenie. Aby prawidłowo zinterpretować wyniki, konieczne jest względnienie zarówno specyfiki badanych obszarów, sytacji gospodarczej i jej determinant, otoczenia prawnego i instytcjonalnego, charakterystyki społecznokltrowej oraz wiel innych, adekwatnych do potrzeb danego badania. W tabeli 2 zaprezentowano przykładowy kład prezentacji wyników badania prowadzonego w przekroj województw. Również w tym przypadk wyniki są średnione dla wszystkich kwartałów okres od 2006 do 2009 rok. Pomimo tego, dalsza dekompozycja badanej zbiorowości (np. próba obliczenia wartości w kładzie takim jak w tabeli 1, ale oddzielnie dla poszczególnych województw) napotyka na barierę liczebności próby. W skrajnych wypadkach do poszczególnych grp zmniejszają się wtedy do kilknast osób, co w oczywisty sposób implikje brak zasadnienia dla prowadzenia takich obliczeń. Możliwe jest także zaprezentowanie wyników obliczeń dla krótszych okresów (kwartalnych lb rocznych), jednak w tym wypadk należy zwrócić wagę na ograniczenie możliwości dekompozycji badanej zbiorowości na mniejsze grpy. Z drgiej jednak strony, takie podejście łatwia kazanie zmian wartości badanych wskaźników. Jest to również ważne ze względ na możliwość śledzenia przebieg krzywych stopy rzeczywistego i strktralnego (równowagi) w dłższym okresie czas (rys. 2) oraz porównywanie ich ze zmianami wskaźników gospodarczych, np. stopy inflacji lb stopy wzrost PKB. Dzięki tem można wnioskować o wzajemnych zależnościach występjących np. pomiędzy bezrobociem a koninktrą gospodarczą, barierami egzogenicznymi i innymi potencjalnymi determinantami badanych zjawisk. 35 M. Socha, U. Sztanderska, Strktralne podstawy op. cit. 36 E. Kwiatkowski, Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, Wyd. Nak. PWN, Warszawa, 2002 (a). 37 W. Kołodziejczak, F. Wysocki, Identyfikacja charakter w Polsce w latach 2006-2009, Gospodarka Narodowa, 9/2013, Wyd. SGH, Warszawa, 2013 (a).
Tabela 1. Charakterystyka zjawiska w wybranych grpach ldności w Polsce w latach 2006-2009 (wartości średnie) Relacja napływów równowagi do odpływów z Badana zbiorowość w równowadze do rzeczywistego [BAEL] [%]* rzeczywistego [%] [CEPR] [%] [%] [%] Przeciętna dłgość trwania [kwartały] Polska ogółem 12,8 13,3 96,5 4,0 21,3 3,3 Płeć mężczyźni 11,3 12,1 93,4 3,8 6,7 3,2 kobiety 14,8 14,7 100,4 4,2 18,4 3,5 Wiek 18-19 12,9 41,0 31,5 15,3 5,9 3,0 20-24 18,9 25,4 74,4 10,4 20,7 2,5 25-29 15,3 14,4 106,1 5,7 26,9 2,6 30-34 12,9 10,9 117,8 4,0 28,1 2,8 35-39 11,9 10,3 115,3 3,3 26,6 3,2 40-44 12,3 10,6 115,2 3,0 22,4 3,6 45-49 13,5 12,1 112,1 2,8 19,9 4,4 50-54 13,8 13,4 103,2 2,7 17,6 4,8 55-59 14,9 12,9 115,0 2,5 15,1 5,1 60-64 12,8 9,5 134,1 1,9 11,6 5,5 65 lat i więcej 11,3 2,0 561,1 0,5 2,1 3,8 Wykształcenie wyższe, w tym ze stopniem nakowym 5,7 8,2 69,6 3,0 27,0 2,4 policealne i średnie zawodowe 10,5 11,0 95,1 3,6 22,8 3,1 średnie ogólnokształcące 13,7 14,4 94,9 4,8 20,0 3,0 zasadnicze zawodowe 21,6 16,6 129,6 4,6 22,0 3,6 gimnazjm, podstawowe, niepełne podstawowe 25,5 23,8 107,1 5,2 16,1 4,5 i bez wykształcenia Klasa miejscowości [liczba mieszkańców] 100000 i więcej 10,9 10,5 103,7 3,4 23,6 3,1 50000-99999 13,8 14,7 93,7 4,5 22,4 3,3 20000-49999 15,4 14,7 105,0 4,5 20,8 3,3 10000-19999 15,6 15,1 103,8 4,7 21,4 3,3 5000-9999 15,3 16,2 94,4 4,9 22,5 3,3 2000-4999 17,2 18,5 92,9 4,4 17,9 4,3 1999 i mniej 42,3 23,7 178,3 5,6 10,8 5,7 wieś 12,2 13,4 91,0 3,9 20,5 3,4 Źródło: W. Kołodziejczak, F. Wysocki, Identyfikacja charakter w Polsce w latach 2006-2009, Gospodarka Narodowa, 9/2013, Wyd. SGH, Warszawa, 2013 (a). * obliczono na podstawie indywidalnych, srowych danych BAEL, jako dział bezrobotnych w grpie osób aktywnych zawodowo.
I 2006 II 2006 III 2006 IV 2006 I 2007 II 2007 III 2007 IV 2007 I 2008 II 2008 III 2008 IV 2008 I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009 % Tabela 2. Charakterystyka aktywności ekonomicznej ldności wiejskiej (wartości średnie z lat 2006-2009) Wyszczególnienie Współczynnik aktywności zawodowej BAEL (%) Wskaźnik zatrdnienia BAEL (%) rzeczywistego BAEL (%) równowagi CEPR (%) Relacja równowagi do rzeczywistego (%) Polska 51,3 44,4 13,4 12,2 91,0 Dolnośląskie 49,7 41,2 17,0 17,6 103,2 Kjawsko-pomorskie 51,9 43,2 16,8 18,5 110,0 Lbelskie 53,5 48,0 10,2 5,6 54,8 Lbskie 51,2 41,4 19,1 23,2 121,7 Łódzkie 52,6 47,2 10,3 9,8 94,8 Małopolskie 50,9 46,7 8,2 6,1 74,9 Mazowieckie 53,7 47,6 11,4 9,9 86,3 Opolskie 49,5 42,6 13,9 14,4 103,5 Podkarpackie 50,4 42,6 15,6 9,2 58,8 Podlaskie 49,9 44,8 10,1 11,1 110,6 Pomorskie 50,7 42,7 15,6 18,5 118,6 Śląskie 44,7 40,0 10,4 9,2 88,7 Świętokrzyskie 53,7 46,8 13,0 10,5 81,0 Warmińsko-mazrskie 50,0 39,8 20,4 28,0 137,3 Wielkopolskie 52,8 47,0 10,9 10,2 93,5 Zachodniopomorskie 48,9 37,5 23,1 23,8 103,2 Źródło: W. Kołodziejczak, F. Wysocki, Charakter w Polsce i na wsi w przekroj województw w latach 2006-2009, Wieś i Rolnictwo, kwartalnik, Nr 3 (160), 2013 (b). 20 18 16 14 12 10 8 6 Polska wieś * Polska * wieś Rys. 2. Bezrobocie rzeczywiste i bezrobocie równowagi w Polsce ogółem oraz na wsi w latach 2006-2009 bezrobocie rzeczywiste, * - bezrobocie równowagi (CEPR) Źródło: Jak w tabeli 2. Podsmowanie Przedstawione w artykle metody analizy wielkości i stóp przepływów oraz szacowania równowagi należą do grpy dynamicznych metod badania aktywności ekonomicznej ldności. Dzięki tem, że są oparte na danych jednostkowych, czyli obserwacji zmian stan aktywności ekonomicznej poszczególnych respondentów ankiety BAEL można je stosować dla różnych grp ldności, wyodrębnionych na podstawie różnych kryteriów (wiek, płeć, wykształcenie, miejsce zamieszkania, związek z rolnictwem, przeszłość zawodowa itd.). Można również stosować te kryteria łącznie w dowolnych kombinacjach (np. można zbadać sytację kobiet z wykształceniem zawodowym, związanych z rolnictwem). Sprawia to, że opisane metody nadają się bardzo dobrze do badania sytacji ldności wiejskiej. Poprzez obliczenie stóp przepływów i poziom równowagi dla poszczególnych, wyodrębnionych
ze względ na wybrane cechy grp ldności wiejskiej, zbadanie zmian ich wartości w czasie oraz porównanie z wynikami zyskanymi dla innych grp ldności (np. mieszkańców miast) można przeprowadzić wnioskowanie dotyczące determinant zmiany stan aktywności ekonomicznej oraz charakter (strktralnego lb koninktralnego) występjącego. Taka informacja jest niezbędna, aby prawidłowo dobrać metody przeciwdziałania negatywnym zjawiskom zachodzącym na rynk pracy i możliwia skteczniejsze poszkiwanie rozwiązań mających na cel poprawę sytacji zawodowej i ekonomicznej mieszkańców wsi. Zarówno tradycyjne podejście do badania rynk pracy dostępnego dla ldności wiejskiej, jak również metody analizy dynamicznej, dostarczają wartościowych informacji. Zatem zastosowanie metod dynamicznych nie może skłaniać do całkowitego odejścia od tradycyjnego sposob przeprowadzania badań. Wydaje się, że najlepsze i najbardziej pełne wyniki można zyskać poprzez połączenie analizy tradycyjnej z analizą dynamiczną. Obydwa podejścia nie są, w odniesieni do obszarów wiejskich, wobec siebie konkrencyjne ale komplementarne. Literatra Aktywność ekonomiczna ldności Polski w latach 2003-2007, GUS, Warszawa, 2009. Darby M., Haltiwanger J., Plant M., Unemployment Rate Dynamics and Persistent Unemployment nder Rational Expectations, American Economic Review (75), nr 4, 1986. Frenkel I., Rosner A., Ldność i wiejski rynek pracy w Polsce, [w:] Rynki wiejskie: ziemia, kapitał, praca. IRWiR PAN. Warszawa, 2001. Gärtner M., A Primer in Eropean Macroeconomics. Prentice Hall, London, 1997. Kołodziejczak W., Wysocki F., Determinanty zmiany stan aktywności ekonomicznej ldności w Polsce, Metody ilościowe w badaniach ekonomicznych, Tom XIII/1, 2012. Kołodziejczak W., Wysocki F., Identyfikacja charakter w Polsce w latach 2006-2009, Gospodarka Narodowa, 9/2013, Wyd. SGH, Warszawa, 2013 (a). Kołodziejczak W., Wysocki F., Charakter w Polsce i na wsi w przekroj województw w latach 2006-2009, Wieś i Rolnictwo, kwartalnik, Nr 3 (160), 2013 (b). Kryńska E., Propozycje dotyczące wykorzystania analizy polityki gospodarczej, w tym polityki rynk pracy do prognozowania popyt na pracę, [w:] Prognozowanie popyt na pracę. Elementy metodologii, Stdia i Materiały, t. II, RCSS, Warszawa, 1999. Kwiatkowski E., Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, Wyd. Nak. PWN, Warszawa, 2002 (a). Kwiatkowski E., Strktralne determinanty natralnej stopy, Bank i Kredyt, nr 11-12/2002 (b). Malina A., Przestrzenno-czasowa analiza rynk pracy w Polsce i krajach Unii Eropejskiej, Wyd. Uniwersytet Ekonomicznego w Krakowie, Kraków, 2008. Socha J., Wojciechowski W., Koncepcja NAIRU, dezinflacja a drga fala w Polsce, Bank i Kredyt, 2004. Socha M., Sztanderska U., Strktralne podstawy w Polsce, Wyd. Nak. PWN, Warszawa, 2002. Sosnowska B., Cechy wiejskiego rynk pracy w okresie transformacji strojowej w Polsce, Rch Prawniczy, Ekonomiczny i Społeczny, Zeszyt 1., 2002. Unemployment: Choices for Erope, CEPR London, 1995. Ustawia o przeciwdziałani bezroboci i instytcjach rynk pracy, Dz.U.2004.99.1001 ze zm. Witkowski J., Wiejski rynek pracy w Polsce. Co nas czeka?, [w:] Przyszłość pracy w XXI w., (red.) St. Borkowska, IPiSS, Warszawa, 2004. Wysocki F., Kołodziejczak W., Aktywność ekonomiczna ldności wiejskiej w Polsce, Wyd. AR Poznań, 2007. Zgilczyński W., Rynek pracy na wsi, Stdia BAS, Nr 4 (24) 2010, www.bas.sejm.gov.pl, dostęp: 25-09-2013.