INSTYTUT FIZYKI JĄDROWEJ INSTITUTE OF NUCLEAR PHYSICS ИНСТИТУТ ЯДЕРНОЙ ФИЗИКИ RAPORT No 1481 INSTYTUT FIZYKI JĄDROWEJ im. Henryka w Krakowie RAPORT rocznr z reattzacp CENTRALNEGO PROGRAMU BADAŃ PODSTAWOWYCH Nr 01.09. pł BADANIA CZĄSTEK ELEMENTARNYCH I PROCESÓW JĄDROWYCH" a r«k 1989 Kraków,, styczeń 1990r.
INSTYTUT FIZYKI JĄDROWEJ im. Henryka Niewodniczańskiego w Krakowie RAPORT roczny z realizacji CENTRALNEGO PROGRAMU BADAŃ PODSTAWOWYCH Nr 01.09. Pt. BADANIA CZĄSTEK ELEMENTARNYCH I PROCESÓW JĄDROWYCH" za rok 1989 Kraków, styczeń 1990г.
IFJ Kraków,zam.23/90 80 egz.
Raport został opracowany w/g ггмюиеао wzoru raportu Ministerstwa Edukacji Narodowej. Wykonany został przez złożenie raportów cząstkowych przedstawionych na generalnym odbiorze tematów Prograau и dniu 28 listopada 1988r w IFJ. Dane statystyczne zostały opracowane przez Biuro Koordynacji CPBP 01.09. i Dział Planowania IFJ. Całość została złożona komputerowo przez Sekretarza Zespołu Koordynacyjnego, dr H. Wojciechowskiego.
SPIS TREŚCI 1. Synteza wyników realizacji Programu w 198Sr. str. 1 2. Trudności i opóźnienia 2 3. Rozwój naukowy realizatorów Programu 3 4. Wykorzystanie osiągniętych wyników w doskonaleniu procesu dydaktycznego 3 3. Propozycje dotyczące wykorzystania wyników 4 6. Współpraca z zagranicą 4 7. Wydatki, dewizowe 5 8. Wnioski dotyczące dalszej realizacji 5 9. Wybrane osiągnięcia poznawcze 7 10. Krótka charakterystyka przebiegu realizacji Programu w/g kolejnych pozycji aneksu 19S8r 19 11. Publikacje w roku 1988 73 12. Dane statystyczne Programu w 1988r. 131 13. Akceptacja Raportu 137
SYNTEZA WYNIKOM REALIZACJI PROGRAMU W ROKU 1989. Centralny Program Badań Podstawowych 01.09. pt. "Badania cząstek elementarnych i procesów jądrowych" jest programem ukierunkowanym na prowadzenie fundamentalnych badań poznawczych w dziedzinie szsroko rozumianej fizyki jądrowej. Program swym zasięgiem obejmuje badania prowadzone w całej Polsce, zarówno w instytutach badawczych jak i w wyższych uczelniach. Ze względu na bardzo szeroki zakres badań, jak i na zróżnicowanie charakteru jednostek prowadzących badania, Program jest realizowany w dwustopniowej koordynacji. Całość badań oraz prace własne koordynowane są przez Instytut Fizyki Jądrowej w Krakowie, prace prowadzone w uczelniach na terenie całego kraju koordynuje Instytut Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie natomiast prace prowadzone w Instytucie Problemów Jądrowych w świerku. Instytucie Energii Atomowej i Instytucie Chemii i Techniki Jądrowej w Warszawie koordynuje, Instytut Problemów Jądrowych. Badania w Programie prowadzone są w pięciu Podprogramach obejmujących różne dziedziny fizyki jądrowej.» Podprogram I obejmuje badania w dziedzinie fizyki jądrowej wysokich i skrajnie wysokich energii. Prowadzone są w nim prace, zarówno eksperymentalne, teoretyczne, jak i badania nad opracowywaniem nowej aparatury badawczej. Prace te realizowane są z reguły w bardzo szerokiej współpracy г ośrodkami zagranicznymi. Dostęp do zagranicznych ośrodków fizycy polscy apewniają sobie konstruując i wykonując aparaturę badawczą i oprzyrządowanie na najnowocześniejsze akceleratory wysokiej energii pracując* w CERN, RFN, USA i ZSRR. Dzięki takim zasadom współpracy z zagranicznymi ośrodkami polskie zespoły korzystają z wielkich akceleratorów praktycznie bez wkładów dewizowych, jakie płacą grupy badawcze z ihnych państw. Należy tutaj podkreślić, że zespoły polskie uczestniczą w budowie wielkich detektorów ZEUS i H7 na akceleratorze HERA w DESY w RFN, a także w budcswie ±.&qo. akceleratora, uczestniczyły w budowie i uruchomieniu wielкякята urządzenia detekcyjnego DELPHI na akcelerator LEP w СШН:. Detektor DELPHI został uruchoeiony i otrzymano pierwsze wyniki doświadczalne dotyczące parametrów rezonansu Z*. Strona polska zaprojektowała i wykonuje także tzw. monitor świetlności wiązki dla akceleratora HERA w DESY (unikalne urządzenie które ma szansę stać się standadowya» urządzeniem dla akceleratorów tego typu ). Wkład polskich zespołów w budowy systemów detekcyjnych i przygotowywanie eksperymentów na wielkich akceleratorach, finansowane w ramach CPBP 01.09., zapewnia im udział w czołowych eksperymentach rozpoczętych już w br. na LEP w CERN i rozpoczynających się w 1990r na akceleratorze HERA w DESY. Eksperymenty te dostarczać będą nowych danych 1 doświadczalnych w ciągu najbliższych 35 łat. Przetwarzanie, selekcja i interpretacja tych danych będzie prowadzona w Polsce i zagranicą.
Podprogram II obejmuje badania eksperymentalne, teoretyczne i aparaturowe w dziedzinie reakcji jądrowych średnich i niskich energii i struktury jądra atomowego. Badania w tym Podprogramie także prowadzone są w szerokiej współpracy z ośrodkami zagranicznymi ze względu na brak w kraju nowoczesnych akceleratorów. Zwiększanie udziału prac prowadzonych w Polsce możliwe będzie po pełnym zakończeniu budowy cyklotronu AIC144 w Krakowie i cyklotronu U 200 w Warszawie. Podprogram III obejmuje badania strukturalne prowadzone metodami spektroskopii jądrowej, fizyki neutronowej i magnetycznego rezonansu jądrowego. Jakkolwiek badania prowadzone w "tym Podprogramie mają w zasadzie charakter poznawczy to wyniki tych badań mogą mieć bezpośrednie zastosowanie w wielu dziedzinach gospodarki. W tym właśnie Podprogramie rozwijane są takie metody jak PIXE i PIGE oddające nieocenione usługi w badaniu składu pierwiastkowego próbek (dla medycyny, farmakologii, rolnictwa i ochrony środowiska), czy prace nad mi krotombgrafem MRJ (cio badań np. w medycynie i biologii). Prowadzone są także prace nad badaniem materiałów 2 grupy tzw. nadprzewodników. «Podprogram IV obejmuje prace w dziedzinie badania zjawisk chemicznych metodami fizyki jądrowej i prace w dziedzinie radiochemii. W tym Podprogramie prowadzone są, między innymi, prace nad wydzielaniem i opracowywaniem nowych metod wytwarzania radioizotopów dla przemysłu i' medycyny. W bieżącym roku zakończono pełnym sukcesem prace nad otrzymywaniem na cyklotronie U120 w Krakowie nowego preparatu, cytrynianu galu zawierającego izotop 67Sa, dla potrzeb diagnostyki nowotworowej. Preparat ten, po przeprowadzeniu szeregu testów, został dopuszczony przez Instytut Leków do rutynowego stosowania w klinikach. Podprogram V obejmuje prace z dziedziny fizyki i techniki akceleracji oraz. budowę w IFJ w Krakowie nowoczesnego cyklotronu izochronicznsgo AIC144E oraz modernizację starego cyklotronu U120 na cyklotron AIC144^.. Oba cyklotrony będą miały bardzo szerokie zastosowanie w badaniach podstawowych, w dziedzinie fizyki jądrowej jak i w produkcji izotopów i w terapii nowotworowej. W br. na cyklotronie AIC144E, na stanowisku próbnym, uzyskano wiązkę na wejściu do pierwszego deflektora o intensywności powyżej 1 ma, o rozmiarach poprzecznych 2 л 2.5 mm na promieniu ekstrakcji. Przeprowadzono wiązkę przez pierwsze segmenty systemu ekstrakcji. Wzbudzono oscylacje koherentne wiązki, która została w efekcie odchylona o 5 cm od końcowej orbity przy współczynniku wyprowadzenia około 757.. Straty fazowe w procesie akceleracji nie przekraczają 37..
W roku sprawozdawczym wszystkie tematy Programu były realizowane zgodnie z planem (na dzień 1 grudnia 1989r). Całkowita kwota przyznana przez MEN na realizację tematów wyniosła 6.500,min.zł (planowano 6.319,7 młn.zł.). TRUDNOSCI I OPÓŹNIENIA W REALIZACJI PROGRAMU. Do chwili przeprowadzenia generalnego odbioru prac Programu, tj. do dnia 6 grudnia 1989r, nie notuje się żadnych opóźnień w realizacji tematów Programu. Ze względu jednak na bardzo wysoką inflację i konieczność podniesienia plac w IFJ i IPJ (około 80% całej działalności IFJ i około 40% działalności IPJ jest finansowane z tego Programu) w instytutach tych musiano bardzo drastycznie ograniczyć zakupy aparatury i materiałów w br. Racjonalne wykorzystanie środków było bardzo utrudnione przez zbyt późne przekazywanie niezbędnych kwot do dyspozycji kierownictwa Programu. ROZWÓJ NAUKOWY REALIZATOROM PROGfMMJ. Pracownicy naukowi realizujący zadania Programu wykonali w roku sprawozdawczym szereg orginalnych prac które powiększą światowy dorobek nauki w formie wielu ważnych publikacji. Ul roku sprawozdawczym, w Programie, opublikowano łącznie 593 prace naukowe (w roku ubiegłym 657), w tym 3 monografie, 251 j( prac w czasopismach recenzowanych o zasięgu światowym <w roku i?. ubiegłym 2Л9), ukazały się 172 komunikaty w materiałach z t międzynarodowych konferencji i opublikowano 192 prace typu "inne" (patrz wykaz publikacji). WYKORZYSTANIE OSIĄGNIĘTYCH WYNIKÓW W DOSKONAL fntli PROCESU DYDAKTYCZNOWYCHOWAWCZESO. Badania prowadzone w Programie są w około 30"/. prowadzone w wyższych uczelniach kraju. Gwarantuje to dostęp do nowoczesnych metod badawczych i nowoczesnych ośrodków zagranicznych pracownikom tych uczelni realizującym zadania Programu. W realizacji zadań Programu biorą także udział studenci mając w ten sposób bezpośredni kontakt, już w czasie studiów, zarówno z nowoczesną aparaturą badawczą jak i z metodami prowadzenia badań naukowych. Szereg zakupionych w ramach Programu elementów aparatury i mikrokomputerów jest dostępne dla studentów uczelni w ramach zajęć dydaktycznych i ich udziału w realizacji zadań Programu. Trzeba tutaj podkreślić, że przyznawane wyższy» uczelniom w ramach Programu środki finansowe, są przeznaczane przede wszyskim na aparaturę, materiały i podzespoły gdyż, w odróżnieniu od IFJ i IPJ, płace pracowników uczelni są pokrywane z budżetu uczelni a nie z Programu.
PROPOZYCJE DOTYCZĄCE WYKORZYSTANIA WYNIKÓW. Badania prowadzone w _ Programie są badaniami ściśle skoordynowanymi г badaniami światowymi prowadzonymi w tej dziedzinie nauki. Wyniki badań, w formie publikacji i innych opracowań, stanowią polski wkład w światowy dorobek nauki. Prace te stają się w znacznej mierze podstawą do prowadzenia nowych badań nad odkrywaniem fundamentalnych praw przyrody. Szereg uzyskanych wyników i opracowanych metod badawczych może mieć szerokie natychmiastowe zastosowanie w innych badaniach Jak i w gospodarce narodowej. Do nich zaliczyć należy wspomniane badania strukturalne których zastosowanie w gospodarce może być prawie natychmiastowe. Zależne Jest ono od przejęcia tych metod i wyników przez przemysł lub inne instytuty techniczne w celu ich dalszego stosowania (np.pixe, PIGE, minitomograf i inne). Prace prowadzone np. w Podprogramie IV zaowocowały już wdrożeniem do medycyny nowego preparatu do diagnostyki nowotworowej zawierającego izotop WSPÓŁPRACA Z ZAGRANICA. Prowadzenie badań naukowych w ogóle, a badań w takiej dziedzinie jak fizyka jądrowa w szczególności, nie jest możliwe bez ścisłej współpracy międzynarodowej. Badania te muszą być ściśle skoordynowane z badaniami prowadzonymi w świecie. Ze względu na ogromny koszt eksploatacji wielkich akceleratorów cząstek, tylko nieliczne kraje mogą sobie pozwolić na ich budowę. Prace na takich urządzeniach prowadzone są więc przez zespoły międzynarodowe, przy czym poszczególne kraje bądź partycypują finansowo w ich budowie i eksploatacji, bądź dają wkład, tak jak polskie zespoły, w formie pracy i wykonywania aparatury badawczej dla eksperymentów na tych akceleratorach. Tak postawiona współpraca nie wymagała, jak dotąd, od zespołów polskich nakładów dewizowych i zapewniała im udział w prowadzonych pracach badawczych. Współpraca z zagranicą ma be.rdzo różny charakter, od wymiany informacji, wspólnego opracowywania wyników pomiarów i dostępu do wielkich szybkich komputerów, do dostarczania przez stronę polską wykonanej w' kraju aparatury i oprzyrządowania oraz wspólnego prowadzenia eksperymentów. W takiej sytuacji trudno jest rozdzielić nakłady na badania prowadzone we współpracy z zagranicą od tych, które są prowadzone głównie siłami zespołów polskich. Przy opracowywaniu tabeli "współpraca z zagranicą" przyjęto więc, tak jak w roku ubiegłym, że w tych Podprogramach w których badań bez współpracy międzynarodowej nie można prowadzić w ogóle, pełne nakłady na tematy można zaliczyć na konto nakładów na współpracę. Tak jest w Podprogramie I, obejmującym fizykę wysokich energii i cząstek elementarnych. W innych podprogramach te nakłady
będą odpowiednio mniejsze. Podprogramie III 40%, Podprogramie V około 5%. W Podprogramie II około 607., w Podprogramie IV t5v. i w Konieczność utrzymania współpracy zagranicznej na minimalnym ale koniecznym poziomie, wymaga, aby nakłady na Program były rewaloryzowane w większym niż dotychczas stopniu. WYDATKI DEWIZOWE. W roku sprawozdawczym Program uzyskał przydział 250.000, * która to kwota została wydana na zakupy aparatury, podzespołów i materiałów niedostępnych na rynku krajowym. WNIOSKI DOTYCZĄCE DALSZEJ REALIZACJI PROGRAMU. Dotychczasowy przebieg prac Programu, zgodny z olartem pomimo wielu trudności realizacyjnvcrt, usassdn; & potrzeoe K I dalszego koontunucwania. konieczna jest jeanał tor^itf systemu. finansowania w celu konidenscwar^i з 1 ai*i nowo narastającej w Polsce inflacji. Jak dotychc::a =, pr:':ntiwi r.c dof inansowani a powyżej kwot plsnowanyc" w ćneisacn nie kompensują inflacji nawet w minimalnym stopniu. Wyniki osiągnięte w Programie w ' з* и fcie^c.t (utrzymanie się liczby publikacji w czasopi sssci o ś>wi =.now *. zasięgu na ubiegłorocznym poziomie) iwi&dcs<5 o b?rd:o co: <. r zaawansowani u wszystkich tematów Programu pomiiro! drastycznego spadku wartości przyznana:! 1 :"' nai :fd.., Uzasadnia roku l 90 to konieczność dalszej koontynuacji zeća a także w latach następnych.? aar sw
CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH NAUKOWYCH OSIĄGNIĘĆ POZNAWCZYCH.
OSIĄGNIĘCIA С Р В Р 01.09. Temat: I.1.1.01. Tytuł: Autorzy: Placówka: "Badanie niestatystycznych fluktuacji <intermitencji) w zderzeniach wysokoenergetycznych hadronów i jąder z jądrami" R. Hołyński, A. Jurak, A. 01szewski, M. Szarska, A. Trгирек, В. Wilczyńska, W. Walter, B. Wosiek i K. Woźniak. Instytut Fizyki Jądrowej, Kraków. Istotnym osiągnięciem jest stwierdzenie występowania niestatystycznych korelacji typu intermitencji w zderzeniach wysokoenergetycznych protonów i jąder z jądrami emulsji. W odd:i. =ił yivaniach protonów o energii 200 i S<'0 GeV, js.aer 160 o ent?""qii 60 i 200 Ge'v'/n i jąaer 32S o enerau 2 1."'.' t.er ; emulsji pr:eprowac:ono analizę f lui;tuscj i дгыоьс: wanych cząstek w zmiennych pseudorapi oi tv i w ić.cie o' vmo italnym metodą momentów f at ton ainvc^. Stwierdzano w/scęaowame niestatystycsnych korelacji typu intermi tenc.1. Korelacje te są słabsze w oddziaływaniach jąaro jądro ni: w hmjfoi'jąćro f ca nie potwierdza hipotezy с icn :«u::t.. j. isnif piszmy kwarkowo gluonowsj. Publikacje: 1. Fh/s.Rev.Lett. 62 (1989) 73 2. Raoort IFJ Nr 1456/PH.
CPBP 01.09 Temat: 1.2.2.01 Tytuł: Badanie i ntermi tenc j i w wieiorodne.i produncji haflronów Autorzy: A. Bi<?.jas, W. Czv:. A. Dvreł., i.. F: ał iowei. i, J. Wosiek Placówka Instytut Fizyki Uniwersytetu Jagiel1ońsLieco, Kraków. Istotnym osi^gnięciei, jest zbadanie kilku alternatywnvc" mechanizmów powstawana intermitenc.ii i podanie propozycji nowych pomiarów rozrteniających między nimi. up is,=j.j.:.if;: з: '....... ; _....:. i n t e r f i. i t ; : ;! w ' _'. т. _ v.. r i. ; G «. : ; : :"......... (.;=:.; : JCD oraz * _ : * ; I.EJC i:'.:*,.чва:! :'._.. v r.: : f.! i_.r t:'! : : ';.;i ; iił(;.i:':; rlt.e. Sage 1 'uje się t s : " cn i i w ość zjiy.c. С~ЗГГ> e +?. *..; 11 = du:\'tr. fldt.tuac;!. t. Fhv;. :; aiders t 19Э 3 ) Z. =r; r :.TC.: FJU13 '2?, TFJU ts/ss, Tpj Li Z. А с tu hvscs гjlanica S20 (ICE; 1? 63? 4. Pnysici. Letters ВГЗО 'Л^'89) 149 5. L. Vat. Hove Pestcnritt tworld Scientific,
OSIĄGNIĘCIA CPBP 01.09 Temat: 1.1.3.01 Temat: "Poznanie własności reakcji hadronów i leptonów z Autorzy: Placówka; M. Arneodo, J. Nassalski i A. Sandacz. Instytut Problemów Jądrowych, Świerk, CERN, Genewa. W ramach współpracy NMC (New Mu.on Collaboration) laboratoriów skupionych w CERN zmierzono stosunek funkcji struktury protonu i neutronu w niezoadanym dotychczas obszarze bardzo małej wartości zmiennej Fsynmanna <X < 0.007). Wynikają stąd wnioski o ograniczeniu liczby generacji neutrin i o rozkładzie kwarków "d" i "u". Publikacje! 1. M. Arneodo, J. Nassalski, A. Sandacz et al. CERN preoirint EP89/73, 1989, 2. J. Nassalski, Europhysics Conf. on High Energy Physics, Madrid. Septemoer ó13, 19Э9. 10
OSIĄGNIĘCIA CPBP 01.09 Temat 1.3.1.01 1.3.2.01 I.3.3.Ol Tytuł: Autorzy: Placówka: "Budowa składowych detektora DELPHI, udział w jego uruchomieniu i otrzymanie pierwszych wyników fizycznych". DEPLHI Collaboration. Instytut Fizyki Jądrowej w Krakowie, Instytut Problemów Jądrowych, Świerk, Instytut Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, we współpracy z laboratoriami uczestniczącymi w projekcie* DELPHI. Zakończono pomyślnie prace konstrukcyjne, montażowe i testowanie detektora wewnętrznego eksperymentu DELPHI. Detektor został ustawiony na przecięciu się wiązki elektronów i pozytonów. Otrzymane wstępne wyniki odnośnie formacji bozonu pośredniego Z* wraz z wynikani pozostałych eksperymentów w LEP dają bardzo dobrą zgodność z przewidywaniami modelu standadowego i przebiegu przekroju czynnego ze zmianą energii. Wyniki te pozwalają takżestwierdzić, że liczba lekkich neutrin <*<45GeV) wynosi 3.2+0.2. Publikacje: 1. P. Aarmio et e.1. CERNEP/89.
OSIĄGNIĘCIA CPBP 01.09 Temat: II.la.2.02 Tytuł: Opis reakcji trójciaiowych przy użyciu realistycznych potencjałów wymiany melonowej Autorzy: H. Witała, W. Glockie, T. Cornelius Placówka: Instytut Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, Ruhr Universitat Bochum, RFN. Istotnym osiągnięciem jest opracowanie metod numerycznych oraz programu komputerowego umożliwiającego rozwiązanie równań Faddeev'a z realistycznymi potencjałami opartymi na wymianie mezonów. Dzięki temu uzyskano pierwszy raz na świecie możliwość weryfikowania takich potencjałów jak np. potencjał boński względnie paryski poprzez porównanie obserwabli doświadczalnych uzyskanych w reakcjach trójciałowych z przewidywaniami uzyskanymi przez dokładne rozwiązanie równań Faddeev'a (bez stosowania jakichkolwiek przybliżeń). Opis. osiągnięcia; Oddziaływania w procesech г trzema cząbtkarci w kanale wyjściowym są bardzo ие;пг. Dzięki nim można DB.óat oddziaływania silne, w tym zachowanie potencjałów oddziai /wania nukleonnukleon рога tsw. powłoką energetyczną. Do tej pory nie istniała możliwość Badania potencjaiow realistycznych typu potencjał bonski wzgl. par~=ki wobec Ьггки по:', i wesel rozwiązania odpowiednich równań dla stanów rozoroszeni owych. Jedynie dla stanów związar^cn można cvi o dok ł<sdru policzyć przewidywania modelowe, сгу:: tak naprawom, jedynie energię Wiązania jądra trytu i jego własności w stanie podstawowym. Podjęto prace nad rozwiązaniem teco złożonego zagadnienia dla stanów rozproszeniowych. Dzięki rozpracowaniu odpowitomch metod numerycznych oraz opracowaniu orogrsmu obi ICZ eruoweco możliwe jest uzyskanie przewidywań teoretvcrnycn, które mogą b^ć porównane z wvni Ł sai doświadczalnymi. Są to rozkiady kątowe, zdolności analizujące, transfftr polaryzacji. Obliczenia te są bsrdro złożone wymacają stosowania największych istniejącycn Komputerów t\ou wektorowego. W oparciu o ten program przeprowadzono wie> obliczeń dla różnych grup eksperymentalnych n= cały/ti swiscis. Program rozwiązujący dokładnie równanie Faddeev'a z potencjałami realistycznymi jesz jedynym tęga rodzaju na świeci e. Prace opublikowano w: 1. FewBody Systems, Buppl. 2(1987) 555. 2. FewBody Systems 3(1983) 123. 3. Phys. Rev. Lett. 61(1988) 1565. 12
4, J. Phys. В: Nuci. : "h/<=. 14(1983) L229. 5. Fewbody Systems =(1988)39. a. IV Int. 5ymp. Me sen and Liant Nvciei. be: h у no Ca September 5 10, 1i.s, Contribui^'j pagers, p. I;.? 7. Phyx. Rev. C39<19t V 384. 3. Nuci. Phys. A491('. c?89) 157. 9. Nuci. Pnys. A496'lv39) 446. 10.FewBody S/stems о(1989) 79. 13
OSIĄGNIĘCIA СРВР О1.О9 Tematy: II.2.2.Ol i O2 Tytuł: Analiza struktury rotacyjnych pasm superzdeformowanych w jądrach atomowych z obszaru A150 Autorzy: W. Nazarewicz, Z. Szymanski Placówka: Instytut Fizyki Politechiki Warszawskiej Instytut Fizyki Teoretycznej Uniwersytetu Warszawskiego Istotnym. osiągnięciem jest wyjaśnienie struktury superzdeformowanych pasm rotacyjnych znalezionych ostatnio w obsz ar z e masowym A150. Opis osiągnięcia: W 198ó r. odkryto pierwsze pasmo superzdeformowane w jądrze 152Dy. Od tego czasu znaleziono jur kilkanaście takich struktur w izotopach Sd, 7b i Dy. Okazało się, że i doświadczalne momenty Dezwlsdności ps.sm supersdeformowanych zależą silnie od iiczdy protonów i neutronów. Omawiane prace naszych autorów pokazują, ze dane doświadczalne można zinterpretować w spsób konsystentny przv pomocv modelu WoodsaSaxons 2 siłami typu pairing. Stwierdzono, ze jąaro 152E mazna traktować JSK:O super:deformowany układ podwójnie magiczny. Pokazano, ze nadprzewodnictwo jądrowe może odgrywać znaczącą rolę w obecności dużych deformacji i momentów pędu. Zasugerowano szereg nowych efektów (np. wystąpienie szczególnie nieko leżących pasm rotacyjnych w izotopach Sm i Eu),które są obecnie w stadium weryfikacji doświadczalnej. Prace ooubli kowano w: 1. Phys. Lett. B225U989) 208. 2. Nuci. Phys. A503(19B9) 285. 3. Europnys. News, 11stopadgrudzien 19Э9. 4. "Heavy Ions in Nuclear and Atomic Phvsics" (Adam Hilger, Bristol, 1989), p. 275. 14
OSIĄGNIĘCIA CPBP 01.09 Temat; II.1.3.01 Tytuł i Autorzy: "Poznanie mechanizmów reakcji jądrowych wywołanych przez hadrony i ciężkie Jony" K. Czerski, U. Garuska, H. Hoang, A. Korman, В. Mariański, A. liarcinkowski, J. Rond i o i B. Zwięgliński. Plaówka: Instytut Problemów Jądrowych, Świerk. Zbadano mechanism nieelastycznego oddziaływania neutronów o energiach.poniżej 30 MeV z izotopami niklu, selenu i wolframu. Wykonano pomiary krzywych wzbudzenia oraz rozkładówfca.towycni widm nukleonów emitowanych w wyniku nieelastycznego oddziaływania szybkich neutronów z iądrami 58,óONi, 74,76,77,7SSe i 184W. W analizie teoretycznej wprowadzono kwantowomechaniczny oois procesów oośrednich preequilidrium. Zbadano efekty izotopowe oraz wzbudzenie gigantycznego rezonansu dipolowego w kanałach wejściowym i wyjściowym. Publikacje: 1. Z.Phys. A334 <1989> 285, 2. Nucl.Phys. A5O1 (1989) 1, 3. Acta Phys.Pol. 20 (1989) 627. 15
OSIĄGNIĘCIA CPBP 01.09 Temat: III.lb.2.05 Tytuł: Badanie oddziaływania między atomami domieszek w rozcieńczonych stopach metali Autorzv: Z. Inciot, K. Królas, M. Sternif Placówka: Instytut Firyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków. Zakończone zostały pomiary energii oddziaływania między dwoma przyciągającymi lub odpychającymi się atomami domieszek и rozcieńczonych stopach metali szlachetnych. Zaproponowano model opisujący to oddziaływanie..;t;. r,is'. ок.. i :ао.!г;ог. г г к. or o1 = _.. * \аг^п^.сч т 1 " łó
OSIĄGNIĘCIA CPBP 01.09 Temat: IV.1.1.01 Tytuł: "Opracowanie i wdrożenie produkcji radiof armaceutyku z 67Ga" Autorzy: P. Grychoweki, J. Kwaśniak, J. Mi kuł ski, E. Ochab i T. Petryna. Placówka: Instytut Fizyki Jądrowej, Kraków, Osiągnięciem jest opracowanie rutynowej metody otrzymywania i wydzielania radionukl idu 676a w formie cytrynianu o wysokiej czystości izotopowej, chemicznej i radiochemicznej. Izotop ó7sa jt=st stosowan> w Diagnostyce nowotworów tłenetmiękkich. Izotop ten тоге być otrzymywany w reakcjacn ó7zn <p, n) 67Ga lub 66Zn <d, n) 67Ga. Krakowski cvkiotror» U120 pozwala na wykorzystanie tej drugiej reakcji. Stosowana.1=51 tarcr.3, z cynku naturalnego. Wydzielenie raoionuklidu po reakcji jest przeprowadzane ekstrakcyjme przy pomocy eteru i z opr opу1 owego. Przydatność biologiczna preparatu została вргакогопа na zwierzętach doświadczalnych. Jakość sreparat'i badana w niezależnych 1 atsoratori ach COPiDl, Swiert 1 Instytut brużlic/ w Warszawie; została oceniana bardzo wysoko. Na tej podstawie Instytut LekĆK dopuścił prep&rat do rucynoweoo stosowania w k'x ini kach. Cytrynian galu jest pierwszym radiof armacejtyki ero cyklotronowym wyprodukowanym w Polsce i тогь być podstawą istotnego postępu w diagnostyce nowotworów płuc i mózgu. Publikacje: 1. Rapot IFJ Nr 1380/C.
OSIĄSNIĘCIA CPBP 01.09 Temat: IV.1.3.04 Tytuł: "Badanie struktur krystalicznych i magnetycznych и amorficsnym i krystalicznym stanie skupienia oraz w układach dyspersyjnych" Autorzy: Placówka: A. Szytuła, H. PtasiewiczBąk, J. Leciejeąwicz i W. Bażela. Instytut Chemii i Techniki Jądrowej, Warszawa. W wyniku badań wyznaczono nisznene dotychczas struktury krystaliczne i magnetyczne związków mi ędzymetal icznycfi zawierających кггет, kobalt i pierwiastki ziem rzadkich. Wykonano prace teoretyczne, w wyniku których opracowano metodę opisu uoorzad kowani a atomowego w wie.1 oskł adni kowych systemach amorficznych. i>j obliczeniach tych uwzględniono korelacje dwui wieloskładnikowe. Wykonano rómież badania metodą moescbau.srowską nad charakterem uporządkowania magnetycznego ultradrobnych cząstek tlenków żelasa w szerokim zakresie temperatur. Publikacje: 1. J. of Magnetism and Magnetic Materials, 80, 1989. 2. XII European Crystal I oaraf i с Meeting, Moscow, 1989, "Collected Abstracts" V. 3 (1989) 440. IS
KROTKA CHARAKTERYSTYKA PRZE3IEbU EEALIZACH РЬОБРАМЦ W/ KOLEJNYCH POZYCJI ANEKSU DO PLANH KOORDYNACYJNEGO Nft ROK 1988 (Skrót DD sv;tid..iu gr.;oy t?."i':,c:ne' О:ПАС;, jedno:tt:ę kooro/nu.ącą tacanin " r.e_ ąruoie/ PODPRPSRAH I. BADANIA WŁASNOŚCI I WEWNĘTRZNEJ STRUKTUPY CZĄSTEK ELEMENTARNYCH I MECHANIZMÓW ICH ODDZIAŁYWANIA W REAKCJACH JĄDROWYCH WYSOKICH I SKRAJNIE WYSOKICH ENERGII. Badania eksperymentalne. Grupa tematyczna! I. 1.1. IFJ, Kierownik grupys Prof.dr hab. Л. Bartke. Temat: I.1.1.01. Wykonawca: doc.dr hab. W. Wolter. И ramach współpracy KLM między IFJ w Krakowie a Uniwersytetami Stanów Luizjana i Minnesota w USA analizowane dane z ekspsrymentu EMU07 w CEPN г Е808 w Brookhaven. Analizę momentów faktorialnych, poprawionych na kształt rozkładu jednocząstkoweeso, przeprowadzono w zmiennej pseucorr.pidi ty e. tal;:e w owuwymi arowej przestrzeni pseudor api di ty i keta anymutalneco. W obu przypadkach zaobserwowano potęgowy wzrost momentów dla wąskich Drzedziałow, charakterystyczny ala intermitincji, Silniejszy efekt występuje w przypadku analiz, dwuwymiarowej dla zderzeń jądro jądro. Co więcej, fluktuacje typu "intermittency" są bardziej widoczne w odds iaływamacn proton j^dro niż jądro jądro. We współpracy JACEE poszukiwana cząstek zawierających ciężkie kwarki. W komorze emulsyjnej tago eksperymentu zaobserwowano produkcję i rozpad pary mezonów Б. Analiza przyoadku wskaruj', z& jeden г mezonów rozpada się z przejściem bu. tłumionym w modelu standardowym. w 1 konsekwencji element VIJL>"' itiitciarz у Kabu^ashiMoskawy.низ i być rózr.y за zera. Temats 1.1.1.02. Wykonawca: Prof.dr hab. A. Eskreys. kontynuowane by:a analiza uanych z następujących i NA22: Badacie odd z i <r. i у wan тг+, }:> i p z p i jaorami Al przy pecr.ie cada.ących cząstet 250 ^s'j/c ar:v u: Iurope.'sk;eJO 5per пголэ'.'ч 1. Hvbr'dow'ao w CE.F^ie, Is. 1 слс
Na35: Рту сотое kcicr at'i,ner owej i w.a EeV, r. i 100 Gev'/n огг: Г2Е о епэг;: ; '100 SeV/n : *а'с:аш ; rdrciwffi!. Prowaozono or z eg ląd * : i iiiuw z koisory strimerowej w ceiu wy.rvcia rcroadńw neutralnycn crąstei duwnych. D=:;ccb.ir;c ta :e pooranti dc krotności гтз:апэ г niepełną wvda.'noicia '.riocers 1 obcięciem NtQwvm. WA59: Kontynuowano analizę oddziaływań neutrin i arityneufin z jsaranii Ne w dure.i europejskiej Komorze pęcherzykowej БЕЬС. Zorcani zowsr.o w czerwcu зг. w Krakowie robocze spotkanie taj mi sdzynarodowej wsoołpracy. E665r Uczestniczono w badaniach oddziaływań wysdk energetycznych mi ortow tpęd 600 3eV/c/ z protonami, defterопали i jądrami us w NAL w USA. Rozpoczęto ocsr'aco'.jv'wani e w Krakowie danycr, czyskanven w ci erwsz ^/ri stapie eksperyment Li dotyczącycn pomiarów i rekonstrukcji сг:увас1о«obserwowanych w komorze spektrometru E645. ZEUS: Prowadzono przygotowania do daaania OQCZIaivwan e^ z сго'сог.вж; na akceleratorze HERA w DESV. v. r.r a ton i & skinstliswanc i Drzygotowano ac testom ns wiąice ^ę^riasi element.cw iticnitora swietiności lemat: I.l.l.'io. Wykonawca: Ргоf.dr hab. K. Rybicki. r3'tynuow'anu (r.ęazvna^ooows współpracę przv ekce^ymentacn: NA 32s Ansiiowanc aana eksperymentalne z lat 1^35, : Зь i ;acano wiasności cząstek "uroczych". Crystal Ball: Kontynuowano analizę naświetlań z i at 19Э~ cl6 j wyznaczono ::w. oarametr Micneis dla rozpadu :ŚW. Jt 1 ": 'tuens. jego wsriosc wynosi "По = 0.6 л ±0.С>6 jest :ооапг z mociej. SIT stad ar ci owym. Zmierzone sorjęąme dzsewięzj j meronow co kanału gammagaitima. Wyznaczono częstość; di*iu ooł Ie~t onowvc" kanałów rozpadu itiazonu B. NA36: Analizowane dane геыапе w latacri l^s" S&. Gtr:vmaro pierwsie wyniki dotyczące rozkładu energii poprzecznej ora: produkcji lambda zero w oddzi aływamacf! jądrojąarc, wykorzystując komorę projekcji czasowej. DELPHI: Zainstalowano i uruchomiono detenor wykonany w Krakowie. Kontynuowano budowę pudeł ervtowven. Otrzymano pierwsre wyniki dotyczące parafnetraw rezonansu ^". 20
H 1:.!а> one:".''о :. з ~.<е '." ''. > a» or / f ~~^ь era; i o'i~.'\j' c; * О"" vc: r.r Grupa tematyczna: 1.1.2. IF UJ, Kierownik grupy: Prof.dr nab. А.К. W^óblewski. Temat: I.ł.2.Oł Wykonawca: doc. dr hab, O. Kisielewska Zadań.e realizowane w oparciu, a dane doswi ;c:;il..c. v '.с. aysponuje międzynarodowa wsooi p'.'c. WA 1'Г.. >. are сз г'.е.'. т oddr i ał vwani г шегопом r+ i К* ar ^^ D J гпгге:; li/.?.. J protonami i jąciraiti riots, i i. LITI mum.,«r; r ;.:.c. r i = rozkładów rapidity саг BSOL ;С'Г:^::П*; eras'.. r,#i jijcw;.:. produkowanycn w ced: i г! v>?.r. i acn ^'+ о глгонг^. j pnswitlywanisitii «ddy tywn_?cc *oaei и К.ча: пн j:r ;.; r.rl^i : modelu partoncwsqd. Badania oddziaływań K*. ir+. D Г Drcrosmi ::.::= ^r;.... produkcji rezop.ónsćii mezonewych ura; jsnsan. sn t;r=:ł;;.. Szczególnie interesujące wyniki u/ysłano na '.e,et *.. :. э; t i ntermi ttency) w anc: i aiyweniarh hidrsnjjsro, " = "._ ".... L są. więi5i'e riiż w zcer^eniach js:roj^jrs з,.si 1. ".: '. e+s. Temat: 1.1.2.02 Wykonawca* Prof, dr hab. Z. Strugć>l=.Ki ; der re 1 "*: ас г riacronj aarc ns bsz'.e innzr.az_: _.: E =." i ac cna'"=v.t.ery = T.:'r procesu emisji I'cit':.,: ur= = "'C c r '.=.". si" is."a "eutro^sw i рг;ерг;иааго:':3 ^.с~ jfaiiis. Cei em uivs^snia dalszych inforviarji с згсс ЕГ:Э ; : = laar ~n jcjdro "wyssl eke jonowano na zdjęcucr. ; ечт i> =е'.::>'. ' przygac': i, w ktćryc"i w zderzeniem Lici^enc" z.; ='.; : _ ;_= Stii,. wytwarzane są tylko meson F i C. p r.cjcjr te c ; =.. ocscerr.s.' anai.:ie firycinej. Op r =c:wc! ю ponadto.tiatciię oacanaa е>; = ;гг гае" ". Г. = ; :.' z: : r. biard" r i :.;:i?q r i i 'laororjad'q. iinvi'.h josm5gr::ainvcfi ora: ог2йр'"о1и*;:зг1о 'zae^^::;.:;. rehor str '.ikcje aparatur" przeg i ądowooonn =< c^ej «Temat: 1.1.2.03 Wykonawca: doc. dr hab. A. Tomaszewski I'cntyrc.iowana nadanie oddsi sł vwan cr= = ~e 3.sr«c:.ic owa'ii a kosmi сгп?со w rabach e.sp_r c ~r.z,_. '".~,PI. пс 'tir'te^ie.ł eksdarymentć.iл' z jc»jier::.ri; \'.\ ; 1 t. I i iz ^ SfnilCenCWSt:"! СГ J J "ГТ1'"ГГ. ZT.^I I' t>zl : { u.tii e"z or.. t;", ccdliśł^wif ^^ = J = :t":». r~ i" ~..