Wehikuł czasu. (Podział godzin: klasa IV 1 godz., klasa V 2 godz., klasa VI 1 godz.)

Wehikuł czasu Program nauczania historii i społeczeństwa dla drugiego etapu edukacyjnego (klasy IV VI szkoły podstawowej) przygotowany przez Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe (Podział godzin: klasa IV 1 godz., klasa V 2 godz., klasa VI 1 godz.) Spis treści 1. Reforma programowa a rola szkoły podstawowej... 2 2. Treści nauczania programu... 3 2.1. Ramowy podział treści nauczania w poszczególnych klasach... 4 2.2. Środki i pomoce dydaktyczne niezbędne dla realizacji treści programu... 4 3. Cele edukacyjne... 6 3.1. Cele kształcenia... 6 3.1.1. Wymagania ogólne... 6 3.1.2. Wymagania szczegółowe... 6 3.2. Cele wychowania... 12 4. Materiał nauczania... 12 5. Procedury osiągania celów... 27 6. Opis założonych osiągnięć ucznia... 29 6.1. Uczeń zna... 29 6.2. Uczeń rozumie... 29 6.3. Uczeń potrafi... 30 7. Ocenianie osiągnięć ucznia... 31 7.1. Kryteria wymagań ogólnych na poszczególne oceny z historii i społeczeństwa w klasach IV VI... 32 8. Ewaluacja... 36 8.1. Cele ewaluacji... 37 8.2. Kryteria ewaluacji... 37 8.3. Pytania kluczowe... 37 8.4. Metody zbierania danych... 37 8.5. Przykładowe ankiety dla uczniów... 37

1. Reforma programowa a rola szkoły podstawowej Zainicjowana 1 września 2009 r. reforma programowa jest odpowiedzią na problemy, z jakimi boryka się współczesna szkoła. Wśród nich na pierwszy plan wysuwają się coraz gorsze wyniki kształcenia, będące efektem niedostosowania poziomu wymagań do możliwości uczniów. Inny problem, szczególnie istotny z punktu widzenia obecności historii w szkole, to dotychczasowa konieczność dwukrotnego realizowania treści nauczania tego przedmiotu na poziomie II i III etapu kształcenia. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest pogłębiająca się niewiedza uczniów na temat czasów najnowszych, gdyż na realizację tego działu historii nauczycielowi często brakowało czasu. Konieczne stało się więc wprowadzenie zmian, które zapobiegną tym niekorzystnym zjawiskom. Nowy sposób nauczania na II etapie edukacyjnym ma nie tylko poprawić efekty kształcenia a tym samym zapewnić młodzieży dobry start w dorosłość ale też określić minimalny akceptowalny poziom wykształcenia. Temu drugiemu celowi służy sformułowanie w podstawie programowej wiadomości oraz umiejętności zdobywanych przez uczniów na kolejnych etapach edukacji w języku wymagań ogólnych i szczegółowych. Według autorów reformy edukacji rolą szkoły podstawowej jest wprowadzenie ucznia w świat wiedzy przy jednoczesnej dbałości o jego harmonijny rozwój intelektualny, etyczny, emocjonalny, społeczny i fizyczny. Zgodnie z przyjętymi założeniami kształcenie w szkole podstawowej powinno być tak zorganizowane, aby umożliwić uczniowi opanowanie podstaw wiedzy, gdyż zgodnie z zasadą kumulatywności będą one stanowić fundament, na którym oprze się proces kształcenia na kolejnych etapach edukacyjnych. Celem nauczania historii i społeczeństwa w szkole podstawowej jest więc zapoznanie ucznia z najważniejszymi zagadnieniami historycznymi oraz zagadnieniami dotyczącymi funkcjonowania społeczeństwa i państwa. Proces nauczania powinien przebiegać w inny sposób niż dotychczas. Zadaniem nauczyciela nie jest zarzucanie ucznia dziesiątkami dat, pojęć, postaci czy wydarzeń z przeszłości, które stłamszą jego naturalną ciekawość świata i przeszłości. Nauczyciel 2

ma być przewodnikiem, ma pomóc uczniowi wejść w rolę odkrywcy poszukującego wiedzy umożliwiającej zrozumienie otaczającej rzeczywistości w powiązaniu z historią, ma nauczyć dostrzegać związki przyczynowo-skutkowe między najważniejszymi wydarzeniami i procesami historycznymi, a także ukazać różnorodne przykłady wpływu przeszłości na współczesność. Jednocześnie praca nauczyciela powinna być ukierunkowana na kształtowanie konkretnych umiejętności i właściwych postaw. W tym kontekście szczególnie ważnym zadaniem jest przygotowanie ucznia do życia w społeczeństwie informacyjnym. Dlatego podczas prowadzonych zajęć nauczyciele muszą stwarzać warunki do nabywania umiejętności wyszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł, w szczególności z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych. Ponieważ środki społecznego przekazu odgrywają coraz większą rolę zarówno w życiu społecznym, jak i indywidualnym, nauczyciel powinien poświęcić dużo uwagi edukacji medialnej, czyli kształtowaniu umiejętności właściwego odbioru i wykorzystania mediów. Jednakże do zadań II etapu edukacyjnego należy nie tylko wyposażenie ucznia w bagaż niezbędnej wiedzy i koniecznych umiejętności. W procesie kształcenia ogólnego zadaniem szkoły podstawowej jest kształtowanie postaw sprzyjających dalszemu rozwojowi ucznia, zarówno w wymiarze indywidualnym (uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, kultura osobista, gotowość do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej), jak i społecznym (postawa obywatelska wyrażająca się w aktywności na forum klasy, szkoły i społeczności lokalnej, postawa poszanowania prawa, tradycji i kultury własnego narodu, a także innych kultur i tradycji, wrażliwość społeczna). Ponadto szkoła powinna podejmować wszelkie możliwe działania w celu zapobiegania przejawom dyskryminacji i nietolerancji, kształtując w uczniu postawę otwartości. 2. Treści nauczania programu Niniejszy program jest przeznaczony do nauczania przedmiotu historia i społeczeństwo w oparciu o podręczniki z serii Wehikuł czasu, autorstwa Tomasza Małkowskiego. 3

Zawarte w programie treści są zgodne z Podstawą programową kształcenia ogólnego, przygotowaną przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i ujętą w załączniku do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. Natomiast ich układ, jak też sposób i czas realizacji to propozycja Gdańskiego Wydawnictwa Oświatowego. Treści te zostały podzielone na zagadnienia będące jednocześnie tytułami kolejnych działów w podręcznikach serii Wehikuł czasu dla klas IV VI szkoły podstawowej. Ich realizacja odbywa się w trzyletnim cyklu, przy założeniu, że w klasach IV i VI uczniowie mają jedną godzinę historii i społeczeństwa tygodniowo, a w klasie V dwie godziny. Proponowana siatka godzin dla przedmiotu wynika z przekonania, że trudniejsze treści społeczne powinny być realizowane w klasie VI, kiedy rozwój psychofizyczny dziecka osiągnie poziom umożliwiający mu pełne zrozumienie złożoności omawianych na lekcjach zjawisk i procesów. 2.1. Ramowy podział treści nauczania w poszczególnych klasach Klasa IV Na tropie przeszłości Świat wokół mnie Starożytna Grecja Starożytny Rzym Polska Piastów Klasa V Polska i Litwa Blaski i cienie średniowiecza Czasy odrodzenia Lata świetności Polski Nieszczęsne Królestwo O wolną Polskę Stulecie wielkich przemian Dwie wojny światowe 4

Klasa VI Polska Rzeczpospolita Ludowa Polska dziś Społeczeństwo Problemy ludzkości 2.2. Środki i pomoce dydaktyczne niezbędne dla realizacji treści programu Prawidłowa realizacja programu nauczania wymaga wyposażenia ucznia w pakiet niezbędnych pomocy i środków dydaktycznych, które zapewnią skuteczne i właściwe opanowanie zawartych w niniejszym programie treści. Należą do nich: podręcznik*, zeszyt ćwiczeń*, atlas historyczny, teczka portfolio. Natomiast nauczyciel powinien posiadać niezbędną dokumentację (rozkład materiału, wymagania edukacyjne na poszczególne oceny, przedmiotowy system oceniania), a także zestaw pomocy dydaktycznych, w którego skład wchodzą: płyta CD z opowiadaniami*, scenariusze lekcji*, sprawdziany*, karty pracy*, zadania kontrolne*, mapy ścienne, plansze, plany, schematy, wykresy, ilustracje, materiały audio, wideo, sprzęt techniczny umożliwiający odtwarzanie materiałów zawartych na płycie CD oraz innych materiałów audio i wideo. * Publikacje Gdańskiego Wydawnictwa Oświatowego. 5

3. Cele edukacyjne 3.1. Cele kształcenia 3.1.1. Wymagania ogólne I. Chronologia historyczna. Uczeń posługuje się podstawowymi określeniami czasu historycznego: okres p.n.e., n.e., tysiąclecie, wiek, rok; przyporządkowuje fakty historyczne datom; oblicza upływ czasu między wydarzeniami historycznymi i umieszcza je na linii chronologicznej; dostrzega związki teraźniejszości z przeszłością. II. Analiza i interpretacja historyczna. Uczeń odpowiada na proste pytania postawione do tekstu źródłowego, planu, mapy, ilustracji; pozyskuje informacje z różnych źródeł oraz selekcjonuje je i porządkuje; stawia pytania dotyczące przyczyn i skutków analizowanych wydarzeń historycznych i współczesnych. III. Tworzenie narracji historycznej. Uczeń tworzy krótką wypowiedź o postaci i wydarzeniu historycznym, posługując się poznanymi pojęciami; przedstawia własne stanowisko i próbuje je uzasadnić. IV. Zainteresowanie problematyką społeczną. Uczeń ma nawyk dociekania w kontekście społecznym zadaje pytania dlaczego jest tak, jak jest? i czy mogłoby być inaczej? oraz próbuje odpowiedzieć na te pytania. V. Współdziałanie w sprawach publicznych. Uczeń współpracuje z innymi planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich. 3.1.2. Wymagania szczegółowe 1. Refleksja nad sobą i otoczeniem społecznym. Uczeń: 1) wyjaśnia, w czym wyraża się odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka; 2) podaje przykłady różnorodnych potrzeb człowieka oraz sposoby ich zaspokajania; 3) wyjaśnia znaczenie rodziny w życiu oraz wskazuje przykłady praw i obowiązków przysługujących poszczególnym członkom rodziny; 4) wyraża opinię na temat kultywowania tradycji i gromadzenia pamiątek rodzinnych; 5) charakteryzuje społeczność szkolną, z uwzględnieniem swoich praw i obowiązków; 6) podaje przykłady działań samorządu uczniowskiego w swojej szkole; 7) tłumaczy, odwołując się do przykładów, na czym polega postępowanie sprawiedliwe; 6

8) wyjaśnia, w czym przejawia się uprzejmość i tolerancja; 9) podaje przykłady konfliktów między ludźmi i proponuje sposoby ich rozwiązywania. 2. Mała ojczyzna. Uczeń: 1) opisuje swoją małą ojczyznę, uwzględniając tradycję historyczno-kulturową i problemy społeczno-gospodarcze; 2) zbiera informacje o rozmaitych formach upamiętniania postaci i wydarzeń z przeszłości małej ojczyzny; 3) wskazuje na planie miejscowości siedzibę władz lokalnych i na przykładach omawia zakres działań oraz sposoby powoływania władz. 3. Ojczyzna. Uczeń: 1) wymienia i tłumaczy znaczenie najważniejszych świąt narodowych, symboli państwowych i miejsc ważnych dla pamięci narodowej; 2) wskazuje na mapie i opisuje główne regiony Polski; 3) wymienia mniejszości narodowe i etniczne żyjące w Polsce i na wybranych przykładach opisuje ich kulturę i tradycje oraz wymienia miejsca największych skupisk Polaków na świecie. 4. Państwo. Uczeń: 1) wyjaśnia, w czym wyraża się demokratyczny charakter państwa polskiego, używając pojęć: wolne wybory, wolność słowa, wolne media, konstytucja; 2) wymienia organy władzy w Rzeczypospolitej Polskiej: parlament, prezydent, rząd, sądy i omawia najważniejszą funkcję każdego z tych organów w systemie politycznym; 3) podaje przykłady praw i obowiązków obywateli Rzeczypospolitej Polskiej; 4) omawia wybrane prawa dziecka i podaje, gdzie można się zwrócić, gdy są one łamane. 5. Społeczeństwo. Uczeń: 1) wyjaśnia znaczenie pracy w życiu człowieka i dostrzega jej społeczny podział; 2) opisuje różne grupy społeczne, wskazując ich role w społeczeństwie; 3) podaje przykłady ważnych problemów współczesnej Polski, korzystając z różnych źródeł informacji (od osób dorosłych, z prasy, radia, telewizji, internetu). 6. Wspólnota europejska. Uczeń opowiada o uczestnictwie Polski we wspólnocie europejskiej, używając pojęć: Unia Europejska, europejska solidarność, stosunki międzynarodowe, oraz rozpoznaje symbole unijne: flagę i hymn Unii Europejskiej (Oda do radości). 7

7. Problemy ludzkości. Uczeń: 1) wyjaśnia, co oznacza powiedzenie: świat stał się mniejszy i wskazuje przyczyny tego zjawiska; 2) opisuje i ocenia na przykładach wpływ techniki na środowisko naturalne i życie człowieka; 3) wymienia pożytki i niebezpieczeństwa korzystania z mediów elektronicznych; 4) opowiada o przejawach nędzy na świecie oraz formułuje własną opinię o działaniach pomocowych podejmowanych przez państwa lub organizacje pozarządowe; 5) wyjaśnia na przykładach przyczyny i następstwa konfliktów zbrojnych na świecie. 8. Historia jako dzieje. Uczeń: 1) odróżnia historię rozumianą jako dzieje, przeszłość od historii rozumianej jako opis dziejów przeszłości; 2) wyjaśnia, na czym polega praca historyka; 3) podaje przykłady różnych źródeł historycznych i wyjaśnia, dlaczego należy je chronić. 9. Fundamenty Europy. Uczeń: 1) wyjaśnia znaczenie wynalazku pisma dla wspólnoty ludzkiej; 2) opisuje życie w Atenach peryklejskich, używając pojęć: teatr, filozofia, bogowie olimpijscy (Zeus, Atena, Apollo), mity (Herakles, Odyseusz), olimpiada; 3) charakteryzuje osiągnięcia Rzymu, używając pojęć i terminów: prawo rzymskie, drogi, wodociągi; 4) opisuje narodziny chrześcijaństwa i jego rozpowszechnianie w czasach starożytnych. 10. Państwo polskie za Piastów. Uczeń: 1) opowiada legendy o Piaście i Popielu oraz Lechu, Czechu i Rusie, a także rozpoznaje cechy charakterystyczne legendy; 2) wskazuje na mapie Gniezno i państwo Mieszka I; 3) opisuje panowanie Mieszka I, umiejscawiając je w czasie i używając pojęć: plemię, gród, drużyna, książę; 4) opowiada historię zjazdu gnieźnieńskiego, uwzględniając postacie: św. Wojciecha, Bolesława Chrobrego i Ottona III; 5) wskazuje na mapie Kraków i państwo Kazimierza Wielkiego, umiejscawiając je w czasie; 8

6) opowiada o panowaniu Kazimierza Wielkiego, z uwzględnieniem powstania Akademii Krakowskiej i uczty u Wierzynka. 11. Mnisi. Uczeń: 1) opisuje klasztor średniowieczny i tryb życia mnichów, używając pojęć: zakon, reguła, ubóstwo; 2) charakteryzuje postać św. Franciszka z Asyżu. 12. Rycerze. Uczeń: 1) charakteryzuje zamek średniowieczny i jego mieszkańców; 2) opisuje charakterystyczne cechy wzoru osobowego średniowiecznego rycerza. 13. Mieszczanie. Uczeń: 1) opisuje miasto średniowieczne, używając pojęć: kupiec, rzemieślnik, cech, burmistrz, samorząd miejski, rynek, mury miejskie; 2) porównuje warunki życia w mieście średniowiecznym i współczesnym. 14. Chłopi. Uczeń: 1) opisuje warunki życia na wsi średniowiecznej; 2) porównuje życie chłopa z życiem rycerza i mieszczanina. 15. Odkrycie Nowego Świata. Uczeń: 1) umieszcza Krzysztofa Kolumba i jego pierwszą odkrywczą wyprawę w czasie i w przestrzeni; 2) opisuje odkrycie Krzysztofa Kolumba, używając pojęć: karawela, Nowy Świat, Indianie, broń palna; 3) wymienia następstwa wypraw odkrywczych dla Europy i dla Ameryki. 16. Mikołaj Kopernik i jego odkrycie. Uczeń: 1) opowiada o życiu Mikołaja Kopernika, używając pojęć: uczony, astronom, odkrycie naukowe; 2) opisuje i umieszcza w czasie odkrycie Mikołaja Kopernika, wyjaśniając, co znaczy powiedzenie: Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię. 17. Jadwiga i Jagiełło. Uczeń: 1) wskazuje na mapie Wielkie Księstwo Litewskie; 2) wyjaśnia przyczyny unii polsko-litewskiej; 9

3) charakteryzuje osobę Jadwigi i wymienia jej zasługi dla kultury polskiej; 4) opowiada o przyczynach i skutkach bitwy pod Grunwaldem. 18. Dwór Jagiellonów. Uczeń opisuje życie dworskie na Wawelu w okresie panowania Zygmuntów, używając pojęć: dwór, paziowie, komnata, arras. 19. Polski szlachcic. Uczeń: 1) charakteryzuje obowiązki szlachcica wobec państwa, używając pojęć: sejm, sejmik, pospolite ruszenie; 2) opisuje działalność gospodarczą polskiej szlachty, używając pojęć: folwark, pańszczyzna, kmiecie, spichlerz, spław rzeczny Wisłą do Gdańska. 20. Rzeczpospolita Obojga Narodów. Uczeń: 1) wyjaśnia, na czym polegała unia lubelska, i wskazuje na mapie Rzeczpospolitą Obojga Narodów; 2) opisuje, w jaki sposób dokonywano wyboru króla, używając pojęć: elekcja, pole elekcyjne, koronacja. 21. Rzeczpospolita w XVII w. Uczeń: 1) sytuuje w czasie i omawia wydarzenia potopu szwedzkiego, z uwzględnieniem obrony Częstochowy i postaci Stefana Czarnieckiego; 2) sytuuje w czasie i opisuje wyprawę wiedeńską Jana III Sobieskiego, używając pojęć: oblężenie, odsiecz, sułtan, husaria. 22. Upadek I Rzeczypospolitej. Uczeń: 1) podaje przykłady naprawy państwa polskiego za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, z uwzględnieniem Konstytucji 3 maja; 2) omawia i sytuuje w czasie wydarzenia powstania kościuszkowskiego, używając pojęć: naczelnik powstania, przysięga Kościuszki, kosynierzy; 3) wyjaśnia, w jakich okolicznościach doszło do upadku państwa polskiego, podaje datę III rozbioru. 23. Formy walki o niepodległość. Uczeń: 1) umiejscawia w czasie powstanie listopadowe i powstanie styczniowe; 2) wymienia cele walki powstańców oraz przykłady represji zastosowanych wobec społeczeństwa po przegranych powstaniach; 3) omawia, na wybranym przykładzie, walkę o język polski w nauczaniu; 10

4) zbiera z różnych źródeł informacje o zasługach dla rozwoju kultury polskiej: Jana Matejki, Stanisława Moniuszki, Henryka Sienkiewicza i Stanisława Wyspiańskiego. 24. Życie na emigracji. Uczeń: 1) wskazuje na mapie państwa, które przyjęły najwięcej emigrantów z ziem polskich; 2) rozróżnia emigrację polityczną i zarobkową; 3) zbiera z różnych źródeł informacje o zasługach dla kultury polskiej: Fryderyka Chopina, Adama Mickiewicza, Marii Skłodowskiej-Curie, Heleny Modrzejewskiej. 25. Miasto przemysłowe. Uczeń: 1) opowiada o rozwoju uprzemysłowienia w XIX w., używając pojęć: maszyna parowa, kolej żelazna, statek parowy, silnik elektryczny, telegraf, fabryka; 2) wskazuje na mapie najbardziej uprzemysłowione miasta na ziemiach polskich; 3) rozróżnia rzemieślnicze i fabryczne (maszynowe) formy produkcji; 4) opisuje warunki pracy w XIX-wiecznej fabryce. 26. Odrodzenie państwa polskiego. Uczeń: 1) wskazuje na mapie granice II Rzeczypospolitej oraz wymienia jej sąsiadów; 2) wymienia czynniki decydujące o odzyskaniu niepodległości przez Polskę; 3) zbiera informacje o zasługach dla państwa polskiego Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego. 27. Polska w okresie II wojny światowej. Uczeń: 1) wskazuje na mapie państwa, które dokonały agresji na Polskę; 2) podaje charakterystyczne cechy polityki Stalina i Hitlera wobec własnych społeczeństw i państw podbitych; 3) charakteryzuje życie ludności na okupowanych terytoriach Polski, z uwzględnieniem losów ludności żydowskiej; 4) omawia formy oporu społeczeństwa wobec okupantów; 5) opisuje postawę ludności cywilnej i żołnierzy powstańczej Warszawy. 28. Polska Rzeczpospolita Ludowa. Uczeń: 1) wskazuje na mapie granice Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i wymienia jej sąsiadów; 2) opowiada o Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, używając pojęć: odbudowa zniszczeń wojennych, awans społeczny i likwidacja analfabetyzmu, planowanie centralne, zależność od ZSRR, dyktatura partii komunistycznej, cenzura, opozycja demokratyczna. 11

29. Solidarność i powstanie III Rzeczypospolitej. Uczeń: 1) wskazuje na mapie III Rzeczpospolitą i jej sąsiadów; 2) opisuje powstanie i działania Solidarności, używając określeń: strajk, walka bez przemocy, stan wojenny, Okrągły Stół; 3) wyjaśnia, jakie najważniejsze zmiany zaszły w Polsce w 1989 r. 3.2. Cele wychowania 1. Rozbudzanie zainteresowań przeszłością, zarówno w wymiarze krajowym, jak i dotyczącym małej ojczyzny. 2. Rozwijanie poczucia przynależności do rodziny, społeczności lokalnej, grupy etnicznej, narodu i państwa, a także społeczności europejskiej. 3. Kształtowanie postawy szacunku i przywiązania do własnego państwa i kultury rodzimej, przy jednoczesnym poszanowaniu innych kultur i tradycji. 4. Dostarczanie wzorców osobowych z przeszłości, wprowadzanie ucznia w świat wartości ogólnoludzkich, sprzyjających wychowaniu prawego człowieka i aktywnego, świadomego swych praw i obowiązków obywatela. 5. Kształtowanie postawy szacunku dla pracy ludzkiej i jej efektów, umiejętności dostrzegania jej znaczenia dla stabilnego rozwoju społeczeństw i państw. 6. Kształtowanie poczucia odpowiedzialności za środowisko przyrodnicze oraz pomoc w zrozumieniu jego znaczenia w życiu jednostkowym i społecznym. 7. Rozwijanie poczucia odpowiedzialności za siebie, rodzinę, szkołę, region, ojczyznę. 4. Materiał nauczania Temat Co to jest historia? Zagadnienia KLASA IV NA TROPIE PRZESZŁOŚCI Świat się zmienia. Czym jest historia i po co się jej uczymy. Realizacja treści nauczania ujętych w podstawie programowej w formie wymagań szczegółowych. Uczeń: 8.1) odróżnia historię rozumianą jako dzieje, przeszłość od historii 12

Jak poznajemy przeszłość? Jak mierzymy czas? Po co nam mapy historyczne? Moja rodzina Moje miejsce na ziemi Ojczyzna małych ojczyzn Polska w Europie Źródła historyczne. Metody pracy historyków. Archeologia a historia. Początek historii. Jak i po co mierzymy czas? Mapa geograficzna a mapa historyczna. Czego się można dowiedzieć z mapy historycznej? ŚWIAT WOKÓŁ MNIE Pojęcie rodziny. Historia mojej rodziny. Drzewo genealogiczne. Mała ojczyzna i jej historia. Tworzenie portfolio o własnej miejscowości. Regiony Polski. Święta i zwyczaje. Język, dialekt, gwara. Nazwa państwa. Sąsiedzi Polski. Flaga, godło i hymn. Unia Europejska. Polska w UE. rozumianej jako opis dziejów przeszłości. 8.2) wyjaśnia, na czym polega praca historyka; 8.3) podaje przykłady różnych źródeł historycznych i wyjaśnia, dlaczego należy je chronić. 9.1) wyjaśnia znaczenie wynalazku pisma dla wspólnoty ludzkiej. Treści realizowane w ramach wymagań ogólnych, ujętych w podstawie programowej w punkcie II. Analiza i interpretacja historyczna. 1.4) wyraża opinię na temat kultywowania tradycji i gromadzenia pamiątek rodzinnych. 2.1) opisuje swoją małą ojczyznę, uwzględniając tradycję historyczno-kulturową; 2.2) zbiera informacje o rozmaitych formach upamiętniania postaci i wydarzeń z przeszłości małej ojczyzny. 3.2) wskazuje na mapie i opisuje główne regiony Polski. 3.1) wymienia i tłumaczy znaczenie symboli państwowych; 6. opowiada o uczestnictwie Polski we wspólnocie europejskiej oraz 13

Piękny i dobry W co wierzyli Grecy? W cieniu Akropolu Dzień w teatrze Igrzyska ku chwale Zeusa Dom, szkoła i nauczyciel z rózgą W Wiecznym Mieście Prawo, woda i rzymskie lody Chleba i igrzysk! Jak powstało chrześcijaństwo? Zanim powstała Polska STAROŻYTNA GRECJA Ojczyzna demokracji. Życie codzienne w Atenach. Bogowie i mitologia grecka. Architektura Aten. Filozofia. Sokrates. Starożytny teatr grecki. Tragedia i komedia. Starożytne igrzyska olimpijskie. STAROŻYTNY RZYM Imperium Rzymskie. Życie codzienne w starożytnym Rzymie. Architektura starożytnego Rzymu. Rzymskie drogi. Rzymskie prawo. Termy i akwedukty. Uczty. Cyrk i amfiteatr. Gladiatorzy. Religia Rzymian. Jezus Chrystus i początki chrześcijaństwa. POLSKA PIASTÓW Legendy: o Lechu, Czechu i Rusie, o Popielu i o Piaście. Legenda a historia. rozpoznaje symbol unijny flagę; 29.1) wskazuje na mapie III Rzeczpospolitą i jej sąsiadów. 9.2) opisuje życie w Atenach peryklejskich, używając pojęć: teatr, filozofia, bogowie olimpijscy (Zeus, Atena, Apollo), mity (Herakles, Odyseusz), olimpiada. 9.3) charakteryzuje osiągnięcia Rzymu, używając pojęć i terminów: prawo rzymskie, drogi, wodociągi. 9.4) opisuje narodziny chrześcijaństwa i jego rozpowszechnianie w czasach starożytnych. 10.1) opowiada legendy o Piaście i Popielu oraz Lechu, Czechu i Rusie, a także rozpoznaje cechy charakterystyczne legendy. 14

W państwie Mieszka I Chrzest Polski Pierwszy król Polski Polska pierwszych Piastów Śląsk Henryka Brodatego Król Kazimierz Wielki W Polsce Kazimierza Wielkiego Krzyżacy Państwo Polan przed przyjęciem chrztu. Przyczyny i skutki przyjęcia chrztu. Bolesław Chrobry, św. Wojciech, Otton III. Zjazd gnieźnieński. Życie codzienne w Polsce X i XI w. Przemiany XIII w. na przykładzie Śląska. Św. Jadwiga śląska. Średniowieczna medycyna. Zjednoczenie Polski. Dokonania Kazimierza Wielkiego. Utworzenie uniwersytetu w Krakowie. Uczta u Wierzynka. XIV-wieczny Kraków. Życie codzienne w ówczesnej Polsce. KLASA V POLSKA I LITWA Początki zakonu. Sprowadzenie Krzyżaków nad Wisłę. Potęga państwa zakonnego w XIV w. 10.2) wskazuje na mapie Gniezno i państwo Mieszka I; 10.3) opisuje panowanie Mieszka I, umiejscawiając je w czasie i używając pojęć: plemię, gród, drużyna, książę. 10.4) opowiada historię zjazdu gnieźnieńskiego, uwzględniając postacie: św. Wojciecha, Bolesława Chrobrego i Ottona III. 10.5) wskazuje na mapie Kraków i państwo Kazimierza Wielkiego, umiejscawiając je w czasie; 10.6) opowiada o panowaniu Kazimierza Wielkiego, z uwzględnieniem powstania Akademii Krakowskiej i uczty u Wierzynka. 17.1) wskazuje na mapie Wielkie Księstwo Litewskie; 17.2) wyjaśnia przyczyny unii polsko-litewskiej; 15

Unia Polski z Litwą Przyczyny i następstwa unii. Królowa Jadwiga. 17.3) charakteryzuje osobę Jadwigi i wymienia jej zasługi dla kultury polskiej. Wielka wojna z Krzyżakami Jakie życie jest najdoskonalsze? O rycerzach i zamkach W średniowiecznym mieście Najliczniejszy stan Mądrość całego świata Średniowieczne rozrywki Przyczyny i skutki wojny. Bitwa pod Grunwaldem. BLASKI I CIENIE ŚREDNIOWIECZA Mnisi. Życie w klasztorze. Św. Franciszek z Asyżu. Rycerze. Życie na zamku. Zawisza Czarny jako wzór średniowiecznego rycerza. Mieszczanie. Średniowieczne miasto. Życie w mieście w średniowieczu i dziś. Chłopi. Średniowieczna wieś. Warunki życia chłopów a warunki życia rycerzy i mieszczan. Szkoły w średniowiecznej Polsce. Akademia Krakowska. Turnieje rycerskie. Polowania. Misteria. 17.4) opowiada o przyczynach i skutkach bitwy pod Grunwaldem. 11.1) opisuje klasztor średniowieczny i tryb życia mnichów, używając pojęć: zakon, reguła, ubóstwo; 11.2) charakteryzuje postać św. Franciszka z Asyżu. 12.1) charakteryzuje zamek średniowieczny i jego mieszkańców; 12.2) opisuje charakterystyczne cechy wzoru osobowego średniowiecznego rycerza. 13.1) opisuje miasto średniowieczne, używając pojęć: kupiec, rzemieślnik, cech, burmistrz, samorząd miejski, rynek, mury miejskie; 13.2) porównuje warunki życia w mieście średniowiecznym i współczesnym. 14.1) opisuje warunki życia na wsi średniowiecznej; 14.2) porównuje życie chłopa z życiem rycerza i mieszczanina. 16

Jestem człowiekiem Dzieci odrodzenia Ziemia! Ziemia! Wstrzymał Słońce CZASY ODRODZENIA Renesans we Włoszech. Wychowanie dzieci w czasach renesansu. Krzysztof Kolumb. Odkrycie Ameryki oraz jego skutki dla Europy i Ameryki. Mikołaj Kopernik i jego odkrycie. LATA ŚWIETNOŚCI POLSKI 15.1) umieszcza Krzysztofa Kolumba i jego pierwszą odkrywczą wyprawę w czasie i w przestrzeni; 15.2) opisuje odkrycie Krzysztofa Kolumba, używając pojęć: karawela, Nowy Świat, Indianie, broń palna; 15.3) wymienia następstwa wypraw odkrywczych dla Europy i dla Ameryki. 16.1) opowiada o życiu Mikołaja Kopernika, używając pojęć: uczony, astronom, odkrycie naukowe; 16.2) opisuje i umieszcza w czasie odkrycie Mikołaja Kopernika, wyjaśniając, co znaczy powiedzenie: Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię. Polska złotego wieku Kultura polska XVI w. 18. opisuje życie dworskie Na dworze Jagiellonów Życie dworskie na Wawelu na Wawelu w okresie w czasach panowania Zygmuntów, zygmuntowskich. używając pojęć: dwór, paziowie, komnata, arras. Szlachcic na zagrodzie Spichlerz Europy Szlachta, jej życie i obowiązki wobec państwa. Sejm, sejmiki, pospolite ruszenie. Działalność gospodarcza szlachty. 19.1) charakteryzuje obowiązki szlachcica wobec państwa, używając pojęć: sejm, sejmik, pospolite ruszenie. 19.2) opisuje działalność gospodarczą polskiej 17

Wspólna Rzeczpospolita Rola Gdańska. Unia lubelska i jej skutki. Tolerancja religijna. szlachty, używając pojęć: folwark, pańszczyzna, kmiecie, spichlerz, spław rzeczny Wisłą do Gdańska. 20.1) wyjaśnia, na czym polegała unia lubelska i wskazuje na mapie Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Król z wyboru Zasady wyboru króla. 20.2) opisuje, w jaki sposób dokonywano wyboru króla, używając pojęć: elekcja, pole elekcyjne, koronacja. NIESZCZĘSNE KRÓLESTWO Potop Najazd szwedzki w 1655 r. Złota wolność Zwycięzca spod Wiednia Czasy saskie Rodzina i szkoła Ostatni król Polski Skutki potopu dla Rzeczypospolitej. Magnateria. Słabości ustroju Rzeczypospolitej. Liberum veto. Sarmatyzm. Jan III Sobieski. Odsiecz wiedeńska. Polska w czasach saskich. Życie codzienne w Polsce XVII i XVIII w. Szkoła i wychowanie w XVIII w. Oświecenie. Stanisław August Poniatowski. 21.1) sytuuje w czasie i omawia wydarzenia potopu szwedzkiego, z uwzględnieniem obrony Częstochowy i postaci Stefana Czarnieckiego. 19.1) charakteryzuje obowiązki szlachcica wobec państwa, używając pojęć: sejm, sejmik. 21.2) sytuuje w czasie i opisuje wyprawę wiedeńską Jana III Sobieskiego, używając pojęć: oblężenie, odsiecz, sułtan, husaria. 22.1) podaje przykłady naprawy państwa polskiego 18

Upadek Rzeczypospolitej Jeszcze nie umarła... Pod berłem cara Powstanie listopadowe W kraju i na emigracji Próby naprawy państwa. I i II rozbiór. Komisja Edukacji Narodowej. Konstytucja 3 maja. Insurekcja kościuszkowska. III rozbiór Polski. O WOLNĄ POLSKĘ Legiony Polskie we Włoszech. Historia polskiego hymnu narodowego. Królestwo Polskie. Fryderyk Chopin. Przyczyny i przebieg powstania. Carskie represje po upadku powstania. Wielka Emigracja. Romantyzm. Adam Mickiewicz. Fryderyk Chopin. za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, z uwzględnieniem Konstytucji 3 maja. 22.2) omawia i sytuuje w czasie wydarzenia powstania kościuszkowskiego, używając pojęć: naczelnik powstania, przysięga Kościuszki, kosynierzy; 22.3) wyjaśnia, w jakich okolicznościach doszło do upadku państwa polskiego, podaje datę III rozbioru. 3.1) wymienia i tłumaczy znaczenie symboli państwowych. 24.3) zbiera z różnych źródeł informacje o zasługach Fryderyka Chopina dla kultury polskiej. 23.1) umiejscawia w czasie powstanie listopadowe; 23.2) wymienia cele walki powstańców. 23.2) wymienia przykłady represji zastosowanych wobec społeczeństwa po przegranym powstaniu; 24.1) wskazuje na mapie państwa, które przyjęły najwięcej emigrantów z ziem polskich; 24.2) rozróżnia emigrację polityczną i zarobkową; 24.3) zbiera z różnych źródeł informacje 19

Powstanie styczniowe, rusyfikacja i germanizacja Dla pokrzepienia serc Wynalazki XIX w. W przemysłowym mieście Powstanie styczniowe. Rusyfikacja. Germanizacja. Kultura polska drugiej połowy XIX i początków XX w. Stanisław Moniuszko, Maria Skłodowska-Curie, Jan Matejko, Helena Modrzejewska, Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz, Stanisław Wyspiański. Pozytywizm. STULECIE WIELKICH PRZEMIAN Rewolucja przemysłowa. Główne odkrycia i wynalazki. Łódź miastem przemysłowym. Warsztat rzemieślniczy a fabryka. Warunki pracy w XIX-wiecznej fabryce. Medycyna w XIX w. o zasługach Fryderyka Chopina i Adama Mickiewicza dla kultury polskiej. 23.1) umiejscawia w czasie powstanie styczniowe; 23.2) wymienia cele walki powstańców oraz przykłady represji zastosowanych wobec społeczeństwa po przegranym powstaniu; 23.3) omawia, na wybranym przykładzie, walkę o język polski w nauczaniu. 23.4) i 24.3) zbiera z różnych źródeł informacje o zasługach dla rozwoju kultury polskiej: Jana Matejki, Heleny Modrzejewskiej, Stanisława Moniuszki, Henryka Sienkiewicza i Stanisława Wyspiańskiego. 25.1) opowiada o rozwoju uprzemysłowienia w XIX w., używając pojęć: maszyna parowa, kolej żelazna, statek parowy, silnik elektryczny, telegraf, fabryka. 25.2) wskazuje na mapie najbardziej uprzemysłowione miasta na ziemiach polskich; 25.3) rozróżnia rzemieślnicze i fabryczne (maszynowe) formy produkcji; 20

Żyć w XIX w. Niepodległe państwo Walka o granice Polska między wojnami W II Rzeczypospolitej Wybuch II wojny światowej Powszechny obowiązek szkolny. Fotografia, kino, rower. Nowożytne igrzyska olimpijskie. DWIE WOJNY ŚWIATOWE I wojna światowa. Odzyskanie niepodległości przez Polskę. Józef Piłsudski. Roman Dmowski. Walki o Lwów. Wojna polsko-radziecka. Kształtowanie się granicy z Niemcami. Sąsiedzi Polski. Skutki zaborów. Warszawa w okresie międzywojennym. Gospodarka II Rzeczypospolitej. Szkoła w II Rzeczypospolitej. Nauka i kultura. Sport. Transport. Rozrywka. III Rzesza. Związek Radziecki. Kampania wrześniowa. 25.4) opisuje warunki pracy w XIX-wiecznej fabryce. 26.2) wymienia czynniki decydujące o odzyskaniu niepodległości przez Polskę; 26.3) zbiera informacje o zasługach dla państwa polskiego Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego. 26.1) wymienia sąsiadów II Rzeczypospolitej. 27.1) wskazuje na mapie państwa, które dokonały agresji na Polskę; 27.2) podaje charakterystyczne cechy polityki Stalina i Hitlera wobec własnych społeczeństw. 21

Dwie okupacje Powstanie warszawskie Komuniści u władzy Czasy stalinowskie Podział kraju. Polityka okupantów. Życie ludności. Formy oporu społeczeństwa. Polskie Państwo Podziemne. Zagłada Żydów. Okoliczności wybuchu i przebieg walk. Postawy ludności cywilnej i żołnierzy. Walka polskiego żołnierza na frontach II wojny światowej. Ustalenie powojennych granic Polski. KLASA VI POLSKA RZECZPOSPOLITA LUDOWA Koniec wojny. Nowe granice. Sąsiedzi Polski. Odbudowa zniszczeń. Przemiany społeczne. Zależność od ZSRR. Stalinizm. Dyktatura partii komunistycznej. Gospodarka PRL. 27.2) podaje charakterystyczne cechy polityki Stalina i Hitlera wobec państw podbitych; 27.3) charakteryzuje życie ludności na okupowanych terytoriach Polski, z uwzględnieniem losów ludności żydowskiej; 27.4) omawia formy oporu społeczeństwa wobec okupantów. 27.4) omawia formy oporu społeczeństwa wobec okupanta; 27.5) opisuje postawę ludności cywilnej i żołnierzy powstańczej Warszawy. 28.1) wskazuje na mapie granice Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i wymienia jej sąsiadów; 28.2) opowiada o Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, używając pojęć: odbudowa zniszczeń wojennych, awans społeczny i likwidacja analfabetyzmu, planowanie centralne, zależność od ZSRR, dyktatura partii komunistycznej, cenzura. 28.2) opowiada o Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, używając pojęć: dyktatura partii komunistycznej, cenzura. 22

Jak zbudować socjalizm? Dzieciństwo w PRL Solidarność Walka komunistów z przeciwnikami politycznymi. Rok 1956. Polska codzienność w latach 1956 1980. Grudzień 1970. Szkoła. Rozrywki i sposoby spędzania wolnego czasu. Opozycja demokratyczna. Sierpień 1980 r. Powstanie i metody działania Solidarności. Stan wojenny. III Rzeczpospolita Przełom 1989 r. Okrągły Stół. Zmiana ustroju. Jesień Narodów. 28.2) opowiada o Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, używając pojęcia: opozycja demokratyczna; 29.2) opisuje powstanie i działania Solidarności, używając określeń: strajk, walka bez przemocy, stan wojenny. 29.2) opisuje powstanie i działania Solidarności, używając określenia: Okrągły Stół; 29.3) wyjaśnia, jakie najważniejsze zmiany zaszły w Polsce w 1989 r. Rzeczpospolita Polska POLSKA DZIŚ Granice, ustrój i konstytucja państwa. Demokratyczny charakter państwa. Prawa i obowiązki obywateli. 4.1) wyjaśnia, w czym wyraża się demokratyczny charakter państwa polskiego, używając pojęć: wolne wybory, wolność słowa, wolne media, konstytucja; 4.3) podaje przykłady praw i obowiązków obywateli Rzeczypospolitej Polskiej; 29.1) wskazuje na mapie III Rzeczpospolitą i jej sąsiadów. 23

Kto rządzi Polską? To, co nas łączy Nie tylko Polacy Polacy na świecie Główne organy władzy w Polsce. Flaga, godło, hymn. Święta państwowe (narodowe) i miejsca pamięci narodowej. Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce, ich kultura i tradycje Główne skupiska Polaków na emigracji. Życie na emigracji. 4.2) wymienia organy władzy w Rzeczypospolitej Polskiej: parlament, prezydent, rząd, sądy i omawia najważniejszą funkcję każdego z tych organów w systemie politycznym. 3.1) wymienia i tłumaczy znaczenie najważniejszych świąt narodowych, symboli państwowych i miejsc ważnych dla pamięci narodowej. 3.3) wymienia mniejszości narodowe i etniczne żyjące w Polsce i na wybranych przykładach opisuje ich kulturę i tradycje. 3.3) wymienia miejsca największych skupisk Polaków na świecie; 24.2) rozróżnia emigrację polityczną i zarobkową. JA, TY, MY CZYLI SPOŁECZEŃSTWO Nikt nie jest samotną wyspą Odmienność każdego człowieka i jego potrzeby. Społeczeństwo i grupy społeczne. Problemy społeczne w dzisiejszej Polsce. 1.1) wyjaśnia, w czym wyraża się odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka; 1.2) podaje przykłady różnorodnych potrzeb człowieka oraz sposoby ich zaspokajania; 5.2) opisuje różne grupy społeczne, wskazując ich role w społeczeństwie; 5.3) podaje przykłady ważnych problemów współczesnej Polski, korzystając z różnych źródeł informacji (od osób 24

Każdy człowiek ma prawo Żyć w rodzinie Moja szkoła Co wiem o mojej małej ojczyźnie? Prawa człowieka. Prawa dziecka. Instytucje i organizacje broniące praw człowieka i dziecka. Znaczenie rodziny. Rodzinne pamiątki i tradycje. Prawa i obowiązki jej członków. Społeczność szkolna. Prawa i obowiązki uczniów. Samorząd uczniowski. Zakres działań i sposoby powoływania władz lokalnych. Siedziba władz na planie miejscowości. Historia, ważne postacie i wydarzenia oraz kultura małej ojczyzny. Problemy społeczno-gospodarcze małej ojczyzny. Portfolio. dorosłych, z prasy, radia, telewizji, internetu). 4.4) omawia wybrane prawa dziecka i podaje, gdzie można się zwrócić, gdy są one łamane. 1.3) wyjaśnia znaczenie rodziny w życiu oraz wskazuje przykłady praw i obowiązków przysługujących poszczególnym członkom rodziny; 1.4) wyraża opinię na temat kultywowania tradycji i gromadzenia pamiątek rodzinnych. 1.5) charakteryzuje społeczność szkolną, z uwzględnieniem swoich praw i obowiązków; 1.6) podaje przykłady działań samorządu uczniowskiego w swojej szkole. 2.1) opisuje swoją małą ojczyznę, uwzględniając tradycję historyczno-kulturową i problemy społeczno-gospodarcze; 2.2) zbiera informacje o rozmaitych formach upamiętniania postaci i wydarzeń z przeszłości małej ojczyzny; 2.3) wskazuje na planie miejscowości siedzibę władz lokalnych i na przykładach omawia zakres działań oraz 25

Bez pracy nie ma kołaczy Relacje między ludźmi Zjednoczona Europa Konflikty zbrojne Świat stał się mniejszy Rola pracy w życiu człowieka. Historia pracy. Społeczny podział pracy. Postępowanie sprawiedliwe. Uprzejmość i tolerancja. Przykłady konfliktów między ludźmi i sposoby ich rozwiązywania. DZISIEJSZY ŚWIAT Historia i cele Unii Europejskiej. Symbole unijne. Polska w UE. Problemy stojące przed Unią. Przykłady dzisiejszych konfliktów zbrojnych, ich przyczyny i skutki. Globalny przepływ informacji. Łatwość podróżowania. Rozwój technologii. Wpływ techniki na środowisko naturalne i życie człowieka. Nędza i bogactwo na świecie. sposoby powoływania władz. 5.1) wyjaśnia znaczenie pracy w życiu człowieka i dostrzega jej społeczny podział. 1.7) tłumaczy, odwołując się do przykładów, na czym polega postępowanie sprawiedliwe; 1.8) wyjaśnia, w czym przejawia się uprzejmość i tolerancja; 1.9) podaje przykłady konfliktów między ludźmi i proponuje sposoby ich rozwiązywania. 6. opowiada o uczestnictwie Polski we wspólnocie europejskiej, używając pojęć: Unia Europejska, europejska solidarność, stosunki międzynarodowe, oraz rozpoznaje symbole unijne: flagę i hymn Unii Europejskiej (Oda do radości). 7.5) wyjaśnia na przykładach przyczyny i następstwa konfliktów zbrojnych na świecie. 7.1) wyjaśnia, co oznacza powiedzenie: świat stał się mniejszy i wskazuje przyczyny tego zjawiska; 7.2) opisuje i ocenia na przykładach wpływ techniki na życie człowieka; 7.4) opowiada o przejawach nędzy na świecie oraz 26

Wirtualny świat Czy warto pomagać? Internet. Cyberprzemoc i jak się przed nią bronić. Korzyści i niebezpieczeństwa mediów elektronicznych. formułuje własną opinię o działaniach pomocowych podejmowanych przez państwa lub organizacje pozarządowe. 7.2) opisuje i ocenia na przykładach wpływ techniki na środowisko naturalne i życie człowieka; 7.3) wymienia pożytki i niebezpieczeństwa korzystania z mediów elektronicznych. 5. Procedury osiągania celów Osiągnięcie zakładanych celów nauczania wymaga od nauczyciela podawania treści w sposób atrakcyjny, z wykorzystaniem wielu różnorodnych metod i technik nauczania, tak by w maksymalnym stopniu zainteresować ucznia i zachęcić go do nauki. Do najczęściej stosowanych i zalecanych metod nauczania należą m.in.: opowiadanie, opis, rozmowa nauczająca, praca pod kierunkiem (z podręcznikiem, zeszytem ćwiczeń, kartą pracy, tekstem źródłowym, ilustracją, mapą), burza mózgów, metaplan, mapa mentalna, drzewo decyzyjne, dyskusja, debata za i przeciw, analiza SWOT, ranking diamentowy, kula śniegowa, techniki dramowe, 27

gry dydaktyczne, portfolio. Pracując z zespołem klasowym, nauczyciel powinien pamiętać, że w jego skład wchodzą osoby o różnym stopniu rozwoju intelektualnego, wynikającego nie tylko z wieku, ale przede wszystkim z indywidualnych możliwości i predyspozycji umysłowych. Dlatego niezwykle ważny jest dobór metod, które pozwolą zindywidualizować proces nauczania, zarówno pod kątem pracy z uczniem zdolnym, jak i uczniem mającym trudności w nauce. Stosowanie wymienionych metod ma na celu nie tylko przekazanie wiedzy, ale też umożliwianie uczniom nabywania i doskonalenia umiejętności ponadprzedmiotowych takich, jak: czytanie rozumiane zarówno jako prosta czynność, jak i umiejętność rozumienia, wykorzystywania i przetwarzania tekstów w zakresie umożliwiającym zdobywanie wiedzy, rozwój emocjonalny, intelektualny i moralny oraz uczestnictwo w życiu społeczeństwa, myślenie naukowe rozumiane jako formułowanie wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących społeczeństwa, komunikowanie się w języku ojczystym, posługiwanie się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, w tym także w celu wyszukiwania i korzystania z informacji, uczenie się jako sposób zaspokajania naturalnej ciekawości świata, odkrywania swoich zainteresowań i przygotowania do dalszej edukacji, praca zespołowa. Nauczyciel powinien zachęcać uczniów nie tylko do poznawania treści programowych przedmiotu historia i społeczeństwo, ale także do aktywności pozalekcyjnej i pozaszkolnej. Okazją ku temu będzie m.in.: organizacja wystaw i gazetek związanych z tematyką historyczną i społeczną, udział w konkursach i olimpiadach, działalność kółka historycznego, udział w zajęciach lub warsztatach organizowanych przez instytucje wspierające działalność dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą szkoły (muzea, biblioteki, Instytut Pamięci Narodowej, jednostki samorządu terytorialnego, policję, sądy), 28

czynne poznawanie regionu (lekcje w terenie, odwiedzanie miejsc pamięci narodowej, wycieczki krajoznawcze). 6. Opis założonych osiągnięć ucznia Osiągnięcia ucznia w procesie nauczania na II etapie edukacyjnym są efektem realizacji zapisów w Podstawie programowej kształcenia ogólnego. Zawierają one zestaw niezbędnej wiedzy i koniecznych umiejętności, które uczeń powinien opanować w ciągu trzyletniej nauki w klasach IV VI. 6.1. Uczeń zna: Zasady ustalania wieku i połowy wieku dla danego wydarzenia historycznego, zasady pracy ze źródłami historycznymi oraz z mapą. Główne osiągnięcia cywilizacyjne starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu. Najważniejsze daty, postacie i wydarzenia związane z historią małej ojczyzny, Polski i Europy od średniowiecza do współczesności. Polaków zasłużonych dla rozwoju kultury w różnych dziedzinach. Najważniejsze wydarzenia z historii własnej rodziny. Symbole państwowe oraz symbole Unii Europejskiej, rocznice narodowe i miejsca pamięci. Najważniejsze regiony Polski oraz sąsiadów Rzeczypospolitej Polskiej. Najważniejsze cechy ustroju państwa polskiego. Organy władzy w Rzeczypospolitej Polskiej i ich zadania. Organy władzy w samorządzie terytorialnym i ich zadania. Prawa i obowiązki obywatela, prawa człowieka, prawa ucznia. Główne problemy społeczne i gospodarcze małej ojczyzny i państwa. 6.2. Uczeń rozumie: Związki przyczynowo-skutkowe zachodzące między wydarzeniami i procesami historycznymi. Najważniejsze pojęcia związane z historią małej ojczyzny, Polski i Europy od średniowiecza do współczesności. 29

Znaczenie kultury starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu jako filarów cywilizacji zachodniej. Związki historyczne Polski z Europą począwszy od średniowiecza do czasów współczesnych. Pojęcia tożsamości regionalnej i narodowej. Na czym polega demokratyczny charakter państwa. Czym jest społeczeństwo i na jakich zasadach funkcjonuje. Rolę pracy w życiu człowieka. Wagę tolerancji, poszanowania kultury i dorobku innych narodów dla budowy pokojowej egzystencji w Europie. Korzyści i zagrożenia związane z wykorzystywaniem mediów elektronicznych. 6.3. Uczeń potrafi: Analizować i interpretować różne materiały źródłowe: teksty, ilustracje, plany, mapy oraz odpowiadać na proste pytania do nich. Umiejscawiać omawiane wydarzenia i procesy w czasie i w przestrzeni. Dostrzegać związki między przeszłością a teraźniejszością. Wskazywać najważniejsze cechy różnych procesów historycznych, wymieniać ich przyczyny i skutki, wyciągać z nich wnioski. Opowiadać o postaciach i wydarzeniach historycznych, charakteryzować je i oceniać. Opowiadać o życiu codziennym, wychowaniu i edukacji od czasów starożytnych do współczesnych. Wymienić członków własnej rodziny oraz ich prawa i obowiązki. Opisać region, w którym żyje. Scharakteryzować ustrój polityczny państwa polskiego. Dostrzegać odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka. Scharakteryzować społeczność szkolną, regionalną i państwową oraz różnorodne relacje zachodzące między jej członkami. Formułować pytania i problemy związane ze zjawiskami zachodzącymi w przeszłości, a także ze zjawiskami zachodzącymi w środowisku szkolnym i lokalnym. Wykorzystywać literaturę naukową i popularnonaukową do realizacji stawianych na lekcjach problemów oraz pogłębiania wiedzy. 30

Formułować własną opinię, dyskutować, uwzględniać argumenty za i przeciw, dostrzegać złożoność problemów. Samodzielnie poszukiwać informacji za pomocą dostępnych środków komunikacji. Prezentować efekty swojej pracy z wykorzystaniem różnorodnych metod (mapy, wykresy, szkice, prace plastyczne). Prezentować ustnie oraz pisemnie swoje przemyślenia i wyniki samodzielnej pracy. Samodzielnie rozwiązywać postawiony problem bądź współdziałać w grupie w celu jego rozwiązania. 7. Ocenianie osiągnięć ucznia Stopień realizacji podstawy programowej dotyczącej przedmiotu historia i społeczeństwo nauczyciel sprawdza, oceniając dwa aspekty działalności uczniów. Pierwszy to postępy ucznia wynikające ze zdobytej wiedzy i umiejętności. Uczeń dowiaduje się, w jakim stopniu opanował wiadomości i umiejętności, a nauczyciel uzyskuje informacje o efektywności stosowanych metod pracy. W wypadku takiego oceniania uczeń uzyskuje stopnie za: umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji, krótkie odpowiedzi ustne, prace domowe, sprawdziany, testy rozwiązywane w ramach programu Lepsza szkoła*, przygotowującego do sprawdzianu po klasie VI, prace manualne (rysunki, komiksy, kolaże itp.), teczki portfolio, referaty. Drugi aspekt dotyczy emocji i postaw ucznia. Formułując ocenę, nauczyciel powinien brać pod uwagę zaangażowanie na lekcji, samodzielność, pomysłowość, oryginalne podejście ucznia do postawionego przed nim problemu, aktywność w realizacji zadań na terenie szkoły i poza nią oraz odpowiedzialność za przyjęte zobowiązania. * Lepsza szkoła to projekt opracowany i realizowany przez Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, obejmujący II i III etap edukacyjny. Jego celem jest dostarczenie nauczycielom narzędzi 31

służących do weryfikacji wiedzy uczniów i badania efektywności nauczania. Uczniom zaś umożliwia przygotowanie się do egzaminów zewnętrznych, kończących trzyletni cykl nauczania na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum. 7.1. Kryteria wymagań ogólnych na poszczególne oceny z historii i społeczeństwa w klasach IV VI Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który: nie opanował treści zawartych w podstawie programowej, ma poważne braki w podstawowych wiadomościach, nie opanował umiejętności związanych z myśleniem historycznym i stosowaniem treści historycznych i społecznych nawet w stopniu minimalnym, nie rozumie prostych związków między faktami historycznymi, nie zna podstawowych reguł i zasad rządzących życiem politycznym, społecznym i gospodarczym, nie potrafi odtworzyć istotnych elementów materiału opracowywanego na lekcjach, nie potrafi zbudować prostej wypowiedzi na zadany temat, nie wykonuje zadań realizowanych przez zespół klasowy, jest bierny, nie przejawia zainteresowania treściami przedmiotu ani chęci przyswajania wiadomości i współpracy z nauczycielem. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: opanował treści konieczne, ale jego wiedza jest fragmentaryczna, ma braki w podstawowych wiadomościach i umiejętnościach, lecz z pomocą nauczyciela potrafi je w dłuższym czasie nadrobić, przy pomocy nauczyciela wyjaśnia znaczenie podstawowych pojęć z zakresu historii i wiedzy o społeczeństwie, zna główne postacie historyczne, zna prosty podział źródeł historycznych, rozumie prosty tekst źródłowy, ma ogólną orientację w posługiwaniu się osią czasu, przyporządkowuje datę wiekowi, zna daty roczne przełomowych wydarzeń, 32

odczytuje podstawowe dane kartograficzne, wskazuje na mapie wybrane państwa i regiony, umie nazwać poznane epoki oraz przedstawić ich ramy chronologiczne, okazuje szacunek symbolom państwowym, zachowuje się godnie w czasie obchodów świąt i uroczystości państwowych, zna podstawowe dokumenty prawne regulujące życie społeczeństwa i państwa, dostrzega i rozpoznaje podstawowe reguły i procedury demokratyczne w państwie, zna rodzaje potrzeb człowieka, wymienia poznane grupy społeczne, posługuje się podręcznikiem, wykonuje typowe zadania teoretyczne i praktyczne o niewielkim stopniu trudności, ma trudności ze zbudowaniem poprawnej wypowiedzi, zachowuje na lekcji bierną postawę, ale wykazuje chęć współpracy i, odpowiednio motywowany, jest w stanie przy pomocy nauczyciela wykonać proste polecenia. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: posiada kompetencje określone na ocenę dopuszczającą, opanował minimum wiadomości i umiejętności przewidzianych w podstawie programowej, z niewielkimi trudnościami posługuje się terminologią poznaną na lekcjach, dostrzega podstawowe związki przyczynowo-skutkowe pomiędzy faktami historycznymi, wyciąga proste wnioski z otrzymanych informacji, dostrzega rolę głównych postaci historycznych w ważnych wydarzeniach, rozróżnia podstawowe typy źródeł informacji historycznej, pod kierunkiem nauczyciela gromadzi, porządkuje i wykorzystuje informacje z różnych źródeł, podejmuje próby analizy i interpretacji tekstu źródłowego, z niewielką pomocą nauczyciela umiejscawia wydarzenia w czasie (taśma chronologiczna), szereguje poznane wydarzenia w czasie, z niewielką pomocą nauczyciela umiejscawia wydarzenia w przestrzeni (mapa), podaje podstawowe cechy odróżniające epoki: starożytną, średniowieczną i nowożytną, 33