Wyrównanie różnic w zdrowiu (HEM) Closing the health gap (HEM) Witold Zatoński Centrum Onkologii-Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie
Zdrowie dorosłych Europa TRZECH PRĘDKOŚCI W II połowie XX wieku ogromny postęp/przyrost ZDROWIA, ale także rozwarstwienia i w przyroście/dostępie do zdrowia W. Zatoński, 211 1
Różnice / nierówności w zdrowiu pomiędzy: ę regionami krajami subregionami miastami / dzielnicami miast mieszkańcami terenów e miejskich i wiejskich kobietami i mężczyznami grupami ludności wg. czynników socjoekonomicznych / wykształcenie etc. W. Zatoński, 211 2
Region Europejski WHO Jednym z najważniejszych wyzwań zdrowia w Europie na początku XXI wieku jest nierówność / różnica w zdrowiu między zachodnią, środkową, a wschodnią częścią regionu europejskiego. One of the biggest challenges of Europe at the beginning of the XXI century is the wide eastwest gap in health; and cardiovascular diseases are the most important cause of this health gap. Grupa Krajów 1: kraje Europy zachodniej: UE15 (Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Portugalia, Hiszpania, Szwecja, Wlk. Bryt.), Cypr, Malta, Norwegia, Szwajcaria, Islandia, San Marino, Izrael. Grupa Krajów 2: kraje Europy centralnej i wschodniej: UE1 (Bułgaria, Czechy, Estonia, Węgry, Łotwa,, Litwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia), Chorwacja, Macedonia, Albania, Serbia, Bośnia i Herzegowina. Grupa Krajów 3: byłe kraje sowieckie: Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Gruzja, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Ukraina, Rosja, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan. W. Zatoński, 211 3
Oczekiwana długość życia w wybranych krajach 8 7 Szwecja Portugalia Polska Lata 6 5 Węgry Korea Płd. Rosja W połowie XX w. różnica długości życia 2-35 lat 4 Tunezja 3 1945 1955 1965 1975 1985 1995 25 Źródło: Zatoński W (ed.) with Mańczuk M, Sulkowska U, and the HEM Project team. Closing the health gap in European Union. Cancer Center and Institute of Oncology, Warsaw, 28. Available from: http://www.hem.waw.pl W. Zatoński, 211 4
Oczekiwana długość życia w wybranych krajach 8 7 6 Rosja Lata 5 4 3 1945 1955 1965 1975 1985 1995 25 Źródło: Zatoński W (ed.) with Mańczuk M, Sulkowska U, and the HEM Project team. Closing the health gap in European Union. Cancer Center and Institute of Oncology, Warsaw, 28. Available from: http://www.hem.waw.pl W. Zatoński, 211 5
Postęp w zdrowiu ma generalnie inne przyczyny/rytm u DZIECI i DOROS OS ŁYCHC Umieralność przed5rż r.ż Umieralność przed 65 r.ż. Progresses in controlling premature mortality Mortality before 5th year of life Mortality before 65th year of life W. Zatoński, 211 6
Odsetek zgonów przed 5 rokiem życia Polska vs. Anglia i Walia, obie płcie 45% 4% 35% 3% 25% 2% 15% 1% 5% % Anglia i Walia Polska 183 186 189 192 195 198 21 Wyrównanie różnicy wschód zachód w umieralności dzieci. W krajach Europy Wschodniej po II Wojnie Światowej wprowadzono obowiązkowe szczepienia ochronne / reguły sanitarnoepidemiologiczne, doprowadziło to do skokowej poprawy umieralności niemowląt i zagrożenia chorobami zakaźnymi. W Polsce tylko w okresie 195 (33%) do 1965 (11%) umieralność przed 5 r.ż. spadła o 22 punkty. Źródło: Zatoński W (ed.) with Mańczuk M, Sulkowska U, and the HEM Project team. Closing the health gap in European Union. Cancer Center and Institute of Oncology, Warsaw, 28. Available from: http://www.hem.waw.pl W. Zatoński, 211 7
Umieralność niemowląt obie płcie, 28* 25: Belgia; 26: Dania, Niemcy, Rosja; 27: Włochy, Szwajcaria Luksemburg Islandia Szwecja Słowenia Grecja Finlandia Norwegia Czechy Portugalia Hiszpania Dania Włochy Cypr Francja Au str i a Niemcy Holandia Irlandia Szwajcaria Belgia Chorwacja Wlk. Bryt. Litwa Estonia Węgry Polska Słowacja Łotwa Malta Bułgaria Rosja Rumunia 2.2 2.5 2.5 2.6 2.7 2.7 2.7 2.8 3.3 3.3 3.4 3.5 35 3.5 3.6 3.7 3.7 3.8 3.8 3.9 4 4. 4.5 4.8 4.9 5. 5.6 5.6 6.2 6.7 8.1 8.6 1.2 11. Umieralność niemowląt (jednocyfrowa) i dzieci i (mniej niż 1%) w całym regionie dobrze kontrolowana 2 4 6 8 1 12 Współczynniki / 1, żyw ych urodzeń W. Zatoński, 211 8
Umieralność z powodu chorób zakaźnych i pasożytniczych obie płcie, +, 28* 25: Belgia; 26: Dania, Niemcy, Rosja; 27: Włochy, Szwajcaria Węgry Irlandia Słowenia Finlandia Islandia Austria Szw ajcaria Chorw acja Słow acja Grecja Polska Czechy Bułgaria Cypr Holandia Wlk. Bryt. Es tonia Włochy Nie m cy Malta Szw ecja Dania Francja Rum unia Norw egia His zpania Łotwa Litwa Belgia Luksemburg Portugalia Rosja 3.3 4.6 4.7 5.2 5.3 5.3 5.4 5.5 5.8 5.8 6.3 6.6 66 6.8 7.3 7.6 7.8 8.1 8.1 91 9.1 9.3 9.4 9.6 1.5 1.7 11. 11.2 11.5 14.8 15.3 16. 17.7 23.8 Kontrola chorób zakaźnych równie dobra we wschodniej jak i w zachodniej części UE. 5 1 15 2 25 Wsp. std. / 1, pop. W. Zatoński, 211 9
Oczekiwana długość życia i umieralność ogółem w Polsce, mężczyźni Współczynnik ki / 1, Umieralność ogółem, -14 Umieralność ogółem, 15+ 6 2 5 4 3 2 1 1957 1963 1969 1975 1981 1987 1993 Współczynnik ki / 1, 195 19 185 18 175 17 165 16 155 15 1957 1963 1969 1975 1981 1987 1993 Lata Oczek. dł. życia przy urodzeniu 68 56 66 64 62 6 58 56 54 52 5 195 1956 1962 1968 1974 198 1986 1992 Lata 55 54 53 52 51 Oczek. dł. życia w wieku 15 lat 5 195 1956 1962 1968 1974 198 1986 1992 W. Zatoński, 211 1
Trendy czasowe umieralności, mężczyźni, 15-59 lat Choroby ukł. krąż., 1959-199 3 Zgony / 1, 6 Nowotwory złośliwe płuca, 1959-199 Zgony / 1, 6 Urazy, 1986-1994 Zgony / 1, 25 5 Węgry 5 Rosja 2 Polska 4 4 Polska 15 3 3 1 Finalndia 2 UK 2 Polska 5 1 1 UK 1958 1966 1974 1982 199 1958 1966 1974 1982 199 1986 1988 199 1992 1994 W. Zatoński, 211 11
Umieralność ogółem w Finlandii, Polsce i Rosji, 1963-28 Wsp. std. / 1, Wsp. std. / 1, Wsp. std. / 1, 25 2 15 1 5 A 196 197 198 199 2 21 45 4 B Polska 35 19 3 25 2 15 1 5 196 197 198 199 2 21 3 25 2 15 1 5 C 12 Finlandia A Finlandia 1-19 2-64 Wsp. std. / 1, 8 6 4 2 196 197 198 199 2 21 Europa TRZECH RYTMÓW I PRĘDKOŚCI d i dorosłych 12 B Polska -19 1 2-64 zdrowia Rosja -19 196 197 198 199 2 21 Wsp. std. / 1, Ws sp. std. / 1, 8 6 4 2 18 16 14 12 1 8 6 196 197 198 199 2 21 W. Zatoński, 211 12 C Rosja 2-64 4 2 196 197 198 199 2 21
93% 93% 93% 92% 92% 92% 92% 92% 91% 91% 91% 91% 91% 9% 9% 9% 89% 89% 87% 87% 86% 86% 85% 85% 84% 83% 82% 77% Wzorzec przeżycia do 65 roku życia w UE i Rosji, 27* Kobiety Hiszpania Włochy Grecja Szw ecja Francja Austria Portugalia UE15 Finlandia Niem cy Irlandia Holandia Słowenia Belgia Luksemburg Wlk. Bryt. Czechy Dania Polska Słow acja UE1 Es tonia Bułgaria Rumunia Węgry Litwa Łotwa Rosja Szw ecja Holandia Włochy Irlandia Wlk. Bryt. UE15 His zpania Austria Nie m cy Grecja Luksemburg Belgia Dania Francja Portugalia Finlandia Słowenia Czechy Słow acja Polska UE1 Rum unia Bułgaria Węgry Es tonia Łotwa Litwa Ros ja Mężczyźni 88% 87% 87% 85% 85% 84% 84% 84% 84% 84% 83% 82% 82% 82% 81% 81% 79% 77% Różnica M/K UE15 Różnica między regionami/krajami Ponad 9% kobiet w Europie Zachodniej dożywa Słowenia 65 r.ż.; ż tylko 1 na 2 7% mężczyzn dożywa 7% 69% 65 lat w Rosji i 68% krajach bałtyckich, w Polsce 2 na 3. 46% 68% 65% 61% 57% 54% 1% 8% 6% 4% 4% 5% 6% 7% 8% 9% 1% * 24: Belgia; 26: Dania, Luksemburg, Portugalia, Rosja Źródło: Zatoński W (ed.), Mańczuk M, Sulkowska U, i zespół Projektu HEM. Closing the health gap in European Union. Centrum Onkologii-Instytut, Warszawa, 28. Dostępny na: http://www.hem.waw.pl W. Zatoński, 211 13
Transformacja kardiologiczna w Europie W. Zatoński, 211 14
Umieralność z powodu chorób układu krążenia w wybranych krajach, mężczyźni w wieku 45-64 lat, 1968-28 16. / 1, po op. Std. wsp 14 12 1 8 6 Rosja Finlandia Bułgaria Wlk. Bryt. Norwegia Grecja, Bułgaria, etc.: kultura śródziemnomorska najniższe ryzyko CV w 197 r. Finlandia: wyrównanie różnicy 4 Case Rosji 2 Holandia Francja Grecja 1967 1973 1979 1985 1991 1997 23 29 W. Zatoński, 211 15
Umieralność z powodu chorób układu krążenia, 45-64 16 14 Finlandia Polska Rosja 16 A B C 16 14 14 12 12 12 Mężczyźni 1 1 1 8 8 Mężczyźni 8 Mężczyźni 6 6 6 4 Kobiety 4 Kobiety 4 Kobiety 2 2 2 1948 1958 1968 1978 1988 1998 28 1948 1958 1968 1978 1988 1998 28 1948 1958 1968 1978 1988 1998 28 Źródło: Zatoński W. IEA World Congress of Epidemilogy; Edinburgh, Scotland 7-11 August 211 W. Zatoński, 211 16
12 11 Umieralność z powodu chorób układu krążenia, ą wiek 45-64 Finlandia 1 Mężczyźni 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Historycznie w zachorowalności i umieralności na choroby układu krążenia w Europie M ż ź i obserwowane były znaczące różnice między północą a południem (Studium siedmiu krajów). Kobiety 1948 1958 1968 1978 1988 1998 28 Źródło: Zatoński W. IEA World Congress of Epidemilogy; Edinburgh, Scotland 7-11 August 211 Po II Wojnie Światowej obserwowano wzrost umieralności na CVD w północnej Europie. Na początku lat 7-8-tych np. w Finlandii czy Wielkiej Brytanii umieralność z powodu CVD osiągnęła najwyższy poziom kiedykolwiek notowany w Europie. Niespodziewanie, po 197 r. zachorowalność i umieralność na CVD zaczęła znacząco spadać w krajach zachodnich. Ten trend jest nadal obserwowany na początku XXI wieku. Zgony przed 65 r.ż. z powodu CVD stają się rzadkością. W. Zatoński, 211 17
UK 1959-27: Mężczyźni i Kobiety Umieralność z powodu chorób układu krążenia, 45-64 8 671.5 / 1, means 27% vasc. death at ages 45-64 7 6 Mężczyźni 5 4 288 / 1, means 13% vasc. death at ages 45-64 3 2 Kobiety 18.4 / 1, means 15% vasc. death at ages 45-64 1 1948 1958 1968 1978 1988 1998 28 45-64 65.4 / 1, means 5% vasc. death at ages Źródło: Richard Peto, CTSU, Univeristy of Oxford, UK W. Zatoński, 211 18
MODEL IMPACT: Wyjaśnienie spadku liczby zgonów z powodu chorób wieńcowych serca, Anglia i Walia 1981-2 Zgony zapo obieżone w 2 roku 2 1-1 -2-3 -4-5 -6-7 -8 Czynniki ryzyka-pogorszenie +12.4% Czynniki ryzyka-polepszenie -7.6% Leczenie -41.8% 1981 rok 2 Czynniki ryzyka-58.2% Palenie -48.1% Nadciśnienie BP -9.5% Dieta/Chol. -9.6% Inne +9.% Leczenie -41.8% Zawały -7.7% Prewencja wtórna ogółem -11.2% Niewydolność serca - 12.6% Inne -1.3% Źródło: Unal B, Critchley JA, Capewell S. Explaining the decline in coronary heart disease mortality in England and Wales between 1981 and 2. Circulation. 24 Mar 9;19(9):111-7. Epub 24 Mar 1. W. Zatoński, 211 19
Umieralność z powodu chorób układu krążenia, mężczyźni w wieku 45-64, 1963-199 199 / 1, tandaryzowane Wsp. st 12 1 8 6 4 2 1961 1971 1981 1991 W odróżnieniu od Europy Zachodniej, w Europie Wschodniej w latach 7. i 8. umieralność z powodu CVD nadal rosła (badanie MONICA). We wszystkich krajach Europy Wschodniej transformacja CVD została ł przesunięta w czasie. Finlandia Polska Źródło: Zatoński W. IEA World Congress of Epidemilogy; Edinburgh, Scotland 7-11 August 211 W. Zatoński, 211 2
Umieralność z powodu chorób układu krążenia, Polska, grupa wieku 45-64 9 8 7 6 5 4 3 2 1 1948 1968 1988 28 Mężczyźni Kobiety Demokracja jest zdrowsza W Polsce wzrost umieralności z powodu CVD zakończył się w 199 r. Wraz transformacją społeczno-gospodarczą rozpoczęła się faza spadku u obu płci, we wszystkich grupach wieku, na terenach wiejskich i miejskich, u lepiej i gorzej wykształconych mieszkańców. Źródło: Zatoński W. IEA World Congress of Epidemilogy; Edinburgh, Scotland 7-11 August 211 W. Zatoński, 211 21
Spożycie olejów roślinnych w Polsce* i UE15** kg/osob./ro ok 25 2 15 1 5 UE15 Polska Wzrost spożycia olejów roślinnych w Polsce W 22 roku spożycie olejów roślinnych doszło do średniego poziomu w krajach EU15 196 1967 1974 1981 1988 1995 22 * Dane Instytutu Żywności i Żywienia ** dane FAO Źródło: Zatoński W (ed.) with Mańczuk M, Sulkowska U, and the HEM Project team. Closing the health gap in European Union. Cancer Center and Institute of Oncology, Warsaw, 28. Available from: http://www.hem.waw.pl W. Zatoński, 211 22
2 Spożycie oleju roślinnego w Polsce, 197-2 (kg/osobę/rok) Stabilność i spójność tego 18 zjawiska zdają się potwierdzać 16 hipotezę, że najważniejszą przyczyną była dramatyczna zmiana diety 14 spowodowana wprowadzeniem 12 gospodarki rynkowej (Zatoński i in., 1998). 1 8 Kluczowym elementem wydaje się być wyraźny wzrost spożycia oleju 6 rzepakowego i sojowego, co wiąże 4 się z uzupełnieniem niedoboru 2 kwasów tłuszczowych omega-3 w polskiej diecie (Zatoński & Willett, 25; Zatoński et al., 27). 197 1975 198 1985 199 1995 2 Źródło: Zatoński W. IEA World Congress of Epidemilogy; Edinburgh, Scotland 7-11 August 211, based on data from National Food and Nutrition Institute W. Zatoński, 211 23
Stosunek kwasów tłuszczowych wielonienasyconych do nasyconych w Polsce, 195-1999 1999.6.5 4.4 Stosunek.3.2.1 195 196 197 198 199 2 Źródło: Zatoński W. IEA World Congress of Epidemilogy; Edinburgh, Scotland 7-11 August 211, based on data from National Food and Nutrition Institute W. Zatoński, 211 24
Źródło: Zatoński W, et al. (1998) BMJ; 316: 147-151 W. Zatoński, 211 25
Niezbędne czynniki pokarmowe niezbędne ę nienasycone kwasy tłuszczowe kwas linolowy kwas α-linolenowy (ALA) The global availability of n-3 fatty acids W. Zatoński, 211 26
iczba zgonów MODEL IMPACT:Wyjaśnienie spadku liczby zgonów z powodu chorób wieńcowych serca w Polsce, 1991-25 -5-1 -15 Czynniki ryzyka: -54% Leczenie: -37% Czynniki ryzyka-54% Dieta/Chol. -39% Palenie -11% / Male -15% Aktywność fizyczna -1% Nadciśnienie % Cukrzyca +2% BMI +4% LiLeczenie Leczenie -37% -2-25 26,22 mniej zgonów w 25 Niewyjaśnione: -1% -3 1991 rok 25 Zawały-12% Prewencja wtórna-7% Niewydolność serca-5% Nadciśnienie -2% Inne-12% Źródło: Bandosz P, O Flaherty M, Drygas W, Koziarek J, Wyrzykowski B, Rutkowski M, Bennett K, Opolski G, Zdrojewski T, Capewell S. Explaining the decline in coronary heart disease mortality in Poland between 1991 and 25. Eur Heart J. 21;31 (Abstract Suppl.), 167 W. Zatoński, 211 27
Umieralność z powodu chorób układu krążenia, wiek 45-64, Polska i Finlandia, 1963-27 Mężczyźni Kobiety 12 4 Rozbieżność trendów 35 1 umieralności z 3 powodu CVD na 8 777 257 wschodzie i 25 zachodzie Europy 6 4 2 483 438 248 1961 1973 1985 1997 29 2 15 1 5 15 Polska Finlandia Polska Finlandia 58 126 1961 1973 1985 1997 29 Źródło: Zatoński W (ed.) with Mańczuk M, Sulkowska U, and the HEM Project team. Closing the health gap in European Union. Cancer Center and Institute of Oncology, Warsaw, 28. Available from: http://www.hem.waw.pl Powrót do normalnej transformacji CVD w centralnej Europie po 1991 r. W. Zatoński, 211 28
Umieralność z powodu chorób układu krążenia, wybrane kraje, 1959-28 9 8 Mężczyźni, 45-64 1992 199 4 35 Kobiety, 45-64 Wsp. stand / 1, 7 6 5 4 3 199 Wsp. stand / 1, 3 25 2 15 199 199 1993 2 1 Polska Węgry Czechy 1958 1968 1978 1988 1998 28 Polska: roczny spadek od 199: 3.6% Czechy.: roczny spadek od 199: 4.4% 4% Węgry: roczny spadek od 1992: 2.5% 1 5 Polska Węgry Czechy 1958 1968 1978 1988 1998 28 Polska: roczny spadek od 199: 4.5% Czechy.: roczny spadek od 199: 4.6% Węgry: roczny spadek od 1993: 3.5% Źródło: Zatoński W (ed.) with Mańczuk M, Sulkowska U, and the HEM Project team. Closing the health gap in European Union. Cancer Center and Institute of Oncology, Warsaw, 28. Available from: http://www.hem.waw.pl W. Zatoński, 211 29
MODEL IMPACT - SPADEK UMIERALNOŚCI CHD Anglia i Walia 1 Polska 2 Czechy 3 Finlandia 4 Czynniki ryzyka -58% Czynniki ryzyka -54% Czynniki ryzyka -58% Czynniki ryzyka -53% Palenie -48% Dieta / Chol. -1% Obesity +4% Aktywność fizyczna +4% Nadciśnienie -1% Palenie -11% Dieta / Chol. -39% Obesity +4% Aktywność fizyczna -1% Nadciśnienie % Palenie -8% Dieta / Chol. -41% Obesity +1% Aktywność fizyczna Nadciśnienie -15% Palenie -9% Dieta / Chol. -37% Obesity Aktywność fizyczna Nadciśnienie -8% Leczenie -42% Leczenie -37% Leczenie -41% Leczenie -23% Prewencja wtórna -11% Zawały -8% Niewydolność serca -13% Inne -1% Prewencja wtórna -7% Zawały -5% Niewydolność serca -12% Inne -12% Prewencja wtórna -11% Zawały -7% Niewydolność serca -13% Inne -1% Prewencja wtórna -8% Zawały -4% Niewydolność serca -2% Inne -1% Niewyjaśnione % Niewyjaśnione -1% Niewyjaśnione -2% Niewyjaśnione -24% Źródło: 1 Unal B, Critchley JA, Capewell S. Explaining the decline in coronary heart disease mortality in England and Wales between 1981 and 2. Circulation. 24 Mar 9;19(9):111-7. Epub 24 Mar 1. 2 Bandosz P, O Flaherty M, Drygas W, Koziarek J, Wyrzykowski B, Rutkowski M, Bennett K, Opolski G, Zdrojewski T, Capewell S. Explaining the decline in coronary heart disease mortality in Poland between 1991 and 25. Eur Heart J. 21;31 (Abstract Suppl.), 167 3 Brythans J, Lanska V, Cifkova R, Flaherty M, Critchley J, Capewell S. Explaining the decline in coronary heart disease mortality in the Czech Republic between 1985 and 27. EUROPREVENT, Prague, 5.5.21 4 Laatikainen T, et al. Explaining the Decline in Coronary Heart Disease Mortality in Finland between 1982 and 1997. Am. J. Epidemiol. 25;162:764-773 Table prepared by W. Zatoński W. Zatoński, 211 3
Umieralność z powodu chorób układu krążenia, 45-64 lat 16 A Finlandia B Polska C 16 16 Rosja 14 14 14 12 12 12 1 1 1 8 8 Mężczyźni 8 Mężczyźni Mężczyźni 6 6 6 4 4 Kobiety 4 Kobiety 2 Kobiety 2 2 1948 1958 1968 1978 1988 1998 28 1948 1958 1968 1978 1988 1998 28 1948 1958 1968 1978 1988 1998 28 Źródło: Zatoński W. IEA World Congress of Epidemilogy; Edinburgh, Scotland 7-11 August 211 W. Zatoński, 211 31
Umieralność z powodu chorób układu krążenia, 45-64 lat Rosja 16 W Rosji, na Ukrainie i w innych krajach 15 byłego Związku Radzieckiego po 1991 r. 14 wystąpił ogromny wzrost i fluktuacje 13 12 umieralności. Wydaje się, że nadużywanie alkoholu w 9 Mężczyźni Rosji doprowadziło d nie tylko do wzrostu 8 7 typowych problemów zdrowotnych związanych z alkoholem (marskość wątroby, 6 5 a zwłaszcza wypadki, samobójstwa, 4 zabójstwa i inne przyczyny zewnętrzne), ale Kobiety 3 także do ogromnego g dodatkowego 2 (alkoholowego) wzrostu umieralności z 1 powodu non-mi acute IHD" (ICD-1 I24), 1948 1958 1968 1978 1988 1998 28 (Lancet 27/6/29). 11 1 Źródło: Zatoński W. IEA World Congress of Epidemilogy; Edinburgh, Scotland 7-11 August 211 W. Zatoński, 211 32
Umieralność z powodu chorób układu krążenia w Rosji, 198-26, 45-64 lat 15 Over 5% (112,625) of Enterprises Privatized 1 Gorbatchov s anti alcohol campaign May 1985; (decreases 25%) Mass Privatization begins Male 5 Female USSR collapses 98 Russian Financial Crisis (Per capita GDP drops 3%) 1978 1983 1988 1993 1998 23 28 Adaptacja: John Powles W. Zatoński, 211 33
Adult Working Age Mortality Rates (per 1, populatio on) 9 1 6 7 8 Mass Privatization and Adult Mortality Rates Total of 112,625 Stateowned Enterprises Privatized (over 5%) Mass Privatization begins Belarus and Russia 98 Russian Financial Crisis (Per Capita GDP drops 3%) Total of 644 State-owned Total of 644 State-owned Enterprises Privatized Privatization (less reversal 1%) Privatized (less 1%) (re-nationalization) 5 1989 1992 1995 1998 21 Year Russia Belarus Data Source: WHO European Health for All Database 27 Adaptacja: John Powles W. Zatoński, 211 34
Numerous epidemiologic analytical studies point at vodka binge drinking as the key reason for the observed changes. For example: Russia, destructive ti consumption of alcohol and all-cause mortality at ages 15-34, 35-54 and 55-74 Lancet 29; 373: 221 W. Zatoński, 211 35
Lancet 29; 373: 221 Relative risk, men drinking 5-6 B / week vs. <.5B / week B=.5 litre bottle of vodka (2 UK shots) 2.1 x liver cancer 3. x non-mi acute IHD 3.5 x upper aerodigestive cancer 3.33 x pneumonia 4.1 x respiratory TB 6.2 x liver disease 6.7 x pancreatic disease 7.7 x ill-specified disease (e.g. RR=1 for lung & for stomach cancer) W. Zatoński, 211 36
Leon D, at al. Alcohol-induced damage to heart muscle rather than atherosclerosis may drive the association of circulatory disease with hazardous in Russia. IEA World Congress of Epidemiology, i Edinburgh, Scotland 7-9 August, 211 Cohort study - Iżewsko * Misclassification IHD RR 3, * non-atherosclerotic disease * lipid profile not atherosclerotic in country profile non-atherosclerotic hazardous drinking diminish arteriosclerosis risk RR,35 * Sudden cardiac death / myocardiopathic alcohol related nonarteriosclerotic disease / alcohol poisoning / heart stress W. Zatoński, 211 37
Umieralność z powodu chorób układu krążenia w Europie w 197 i 28 r. u mężczyzn, 45-64 lat Finlandia Czechy Wlk. Bryt. Luksemburg Irlandia Węgry Belgia Austria UE1 Słowenia Holandia Polska UE15 Dania Rumunia Włochy Szwecja Portugalia Bułgaria Hiszpania Francja Grecja 276 197 361 337 688 662 634 629 579 544 535 516 57 494 49 476 465 465 411 411 49 399 934 Bułgaria Rumunia Węgry UE1 Polska Czechy Finlandia Grecja Słowenia Wlk. Bryt. Belgia Irlandia Dania UE15 Luksemburg Austria Szwecja Hiszpaniai Portugalia Holandia Włochy Francja 174 17 162 161 156 152 148 142 139 136 129 125 12 28 243 222 28 324 437 497 566 55 687 Zmiana wzoru kardiowascularnej umieralności w Europie 2 4 6 8 1 Współczynniki / 1, 2 4 6 8 Współczynniki / 1, W. Zatoński, 211 38
Umieralność z powodu chorób układu krążenia w Europie w 197 i 28 r. u kobiet, 45-64 lat 197 28 Rumunia 332 Bułgaria 237 Irlandia 326 Rumunia 217 Węgry 33 Węgry 178 Finlandia 33 UE1 16 Bułgaria 292 Polska 125 Czechy 289 Czechy 12 UE1 28 Belgia 67 Luksemburg 265 Wlk. Bryt. 65 Wlk. Bryt. 259 Grecja 65 Słowenia 254 Dania 63 Polska 231 Luksemburg 63 Portugalia 231 Finlandia 59 Belgia 219 Słowenia 56 Austria 214 Irlandia 56 Włochy 21 Holandia 53 UE15 22 UE15 53 Hiszpania 191 Szwecja 52 Dania 173 Austria 5 Holandia 162 Portugalia 5 Grecja 155 Włochy 43 Szwecja 152 Hiszpania 39 Francja 139 Francja 38 5 1 15 2 25 3 35 Współczynniki / 1, 5 1 15 2 25 Współczynniki / 1, W. Zatoński, 211 39
Znaczne różnice w stanie zdrowia między krajami największe wyzwanie dla Europy W. Zatoński, 211 4
HEM projekt badawczy 24-28 (nr 23121) ( ) Cel: Identyfikacja i analiza luki w przedwczesnej, możliwej do uniknięcia umieralności, pomiędzy krajami UE15 a nowymi krajami członkowskimi UE1 oraz określenie w jakim zakresie luka ta jest spowodowana różnymi przyczynami zgonów i czynnikami i ryzyka. Wschodnia część UE: nowe kraje członkowskie UE z centralnej i wschodniej Europy - Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Węgry (UE1) Zachodnia część ę UE: tak zwana stara UE Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy (UE15) Raport końcowy jest dostępny na stronie projektu: www.hem.waw.pl W. Zatoński, 211 41
Nadumieralność dorosłych w Europie Centralno-Wschodniej W. Zatoński, 211 42
Oczekiwana długość życia w wieku 2 lat, 28* 64.9 64.9 64.6 63.7 63.7 63.6 63.6 63.6 63. 62.9 62.9 62.9 62.8 62.7 62.4 62.3 61. 6.8 6.6 6.1 59.6 59. 58.8 58.4 58.3 58.3 58. 54.44 Kobiety Francja Holandia Hiszpania Szwecja Włochy Włochy Austria Hiszpania Luksemb Luksemb UE15 Irlandia Finlandia Wlk. Bryt. Szwecja UE15 Irlandia Austria Słowenia Grecja Holandia Francja Niemcy Niemcy Portugali Finlandia Grecja Belgia Wlk. Bryt. Portugali Belgia Dania Dania Słowenia Czechy Czechy Polska Polska Estonia UE1 UE1 Słowacja Słowacja Rumunia Węgry Bułgaria Łotwa Węgry Rumunia Estonia Litwa Łotwa Bułgaria Litwa Rosja Rosja 41.9 Mężczyźni 61.2 59.6 59.3 58.8 58.8 58.7 58.4 58.4 58.4 58.2 58.1 57.8 57. 56.8 56.7 56.6 56.2 54.6 52.1 51.6 51.2 51.1 51. 5.7 49.5 48. 47.1 7 65 6 55 5 45 4 4 45 5 55 6 65 7 25: Belgia; 26: Dania, Niemcy, Rosja; 27: Włochy W. Zatoński, 211 43
MODEL DEKOMPOZYCJI WG POLLARDA Różnica w oczekiwanej długości życia pomiędzy UE1 i UE15, 28 Nadumieralność mężczyzn ż wg grup wieku Grupa wieku Różnica w oczekiwanej długości życia (lata) + 7.15 % 1% -19.47 (7%) 2-44 1.2 (14%) 45-64 3.22 (45%) 65+ 2.43 (34%) 2-64 4.24 (59%) Ponad 6% różnic w stanie zdrowia pomiędzy wschodem i zachodem Europy u mężczyzn wynika z różnic w umieralności ś i między 2 a 64 rokiem życia Źródło: Zatoński W (ed.) with Mańczuk M, Sulkowska U, and the HEM Project team. Closing the health gap in European Union. Cancer Center and Institute of Oncology, Warsaw, 28. Available from: http://www.hem.waw.pl W. Zatoński, 211 44
MODEL DEKOMPOZYCJI WG POLLARDA Różnica w oczekiwanej długości życia pomiędzy UE1 i UE15, 28 Nadumieralność kobiet według grup wieku Różnica w Grupa wieku oczekiwanej długości życia (lata) + 435 4.35 % 1% Prawie 9% różnic w stanie zdrowia pomiędzy wschodem i zachodem Europy u kobiet wynika z różnic w umieralności po 45 roku życia -19.33 (8%) 2-44.24 (6%) 45-64 1.18 (27%) 65+ 2.59 (6%) 45+ 3.77 (87%) Źródło: Zatoński W (ed.) with Mańczuk M, Sulkowska U, and the HEM Project team. Closing the health gap in European Union. Cancer Center and Institute of Oncology, Warsaw, 28. Available from: http://www.hem.waw.pl W. Zatoński, 211 45
MODEL DEKOMPOZYCJI WG POLLARDA Różnica w oczekiwanej długości życia pomiędzy UE1 i UE15, 28 Nadumieralność mężczyzn wg grup chorobowych Grupa wieku Ogółem (+) % CVD 3.83 54% Nowotwory.95 13% Urazy 1.16 16% Choroby zakaźne.4 % Inne 1.17 16% Razem 7.15 1% Choroby układu krążenia wyjaśniają 54% różnic w stanie zdrowia Urazy wyjaśniają 16% różnic w stanie zdrowia Źródło: Zatoński W (ed.) with Mańczuk M, Sulkowska U, and the HEM Project team. Closing the health gap in European Union. Cancer Center and Institute of Oncology, Warsaw, 28. Available from: http://www.hem.waw.pl W. Zatoński, 211 46
MODEL DEKOMPOZYCJI WG POLLARDA Różnica w oczekiwanej długości życia y pomiędzyę UE1 i UE15, 28 Nadumieralność kobiet wg grup chorobowych Grupa wieku Ogółem (+) % 2-64 CVD 3.72 86%.64 (45%) Nowotwory.44 1%.36 (25%) Urazy.22 5%.13 Choroby zakaźne -.4-1%.1 Inne. %.28 Razem 4.35 1% 1.42 Przeważająca rola chorób układu krążenia - wyjaśniają ponad 8% różnic w stanie zdrowia Wśród młodych i w średnim wieku kobiet ważną rolę odgrywają nowotwory wyjaśniają 25% różnic w stanie zdrowia Źródło: Zatoński W (ed.) with Mańczuk M, Sulkowska U, and the HEM Project team. Closing the health gap in European Union. Cancer Center and Institute of Oncology, Warsaw, 28. Available from: http://www.hem.waw.pl W. Zatoński, 211 47
MODEL DEKOMPOZYCJI WG POLLARDA Analiza HEM Udział tytoniu i alkoholu w różnicy w oczekiwanej długości życia między Polską i UE15, 22 Różnica przypisana do tytoniu Grupa wieku Różnica w oczekiwanej długości życia (lata) Różnica przypisana do tytoniu (lata) Mężczyźni % Grupa wieku Różnica przypisana do alkoholu Różnica w oczekiwanej długości życia (lata Różnica przypisana do alkoholu (lata) 35-64 3.8 1.75 46% 2-64 4.15 1.2 25% Grupa wieku Różnica w oczekiwanej długości życia (lata) Różnica przypisana do tytoniu (lata) % Kobiety Grupa wieku Różnica w oczekiwanej długości życia (lata) Różnica przypisan a do alkoholu (lata) 35-64 1.38.3 22% 2-64 1.44.7 5% % % Rola tytoniu: U mężczyzn ę wyjaśnia prawie połowę różnic w stanie zdrowia U kobiet wyjaśnia ponad 2% różnic w stanie zdrowia Rola alkoholu: U mężczyzn wyjaśnia ¼ różnic w stanie zdrowia U kobiet wyjaśnia tylko 5% różnic w stanie zdrowia W. Zatoński, 211 48
Liczba lekarzy na 1, mieszkańców Liczba łóżek szpitalnych na 1, mieszkańców 199 W okresie największych różnic zdrowia w 199 roku było: FSE* EME** Dwa razy więcej lekarzy we 4.7 2.5 wschodniej Europie niż w zachodniej Lekarzy na 1, mieszkańców 11 8 Więcej łóżek ó k szpitalnych we wschodniej Europie niż w zachodniej * Former socialist economies (Byłe kraje socjalistyczne) ** Established market economies (Kraje o rozwiniętej gospodarce rynkowej) Źródło: Feachem R. Health decline in eastern Europe. Nature. 1994;367:313-314 W. Zatoński, 211 49
Czy różnice w zdrowiu się zmniejszają? W. Zatoński, 211 5
Zmiana prawdopodobieństwa zgonu i PKB na osobę (US$), 199 vs 28* Zmiana prawdopodobieństwa zgonu, mężczyźni, wiek 2-64 Zmiana PKB wyrażonego przez parytet siły nabywczej (US$), 199 vs 28 Zdrowie też można TWORZYC (budować) EU15-6.4-8.6 EU5: Czechy, Węgry, Polska, 162% Słowacja, Słowenia (7,617$ -> 19,983$) EU15 13% (17,748$ -> 36,51$) -1.4 EU2: Bułgaria, Rumunia 162% (4,78$ -> 12,524$). EU3: Łotwa, Litwa, Estonia 224% (5,654$ -> 18,337)$ 1.9 Rosja 92% (9,448$ -> 18,157$) 15 1 5-5 -1 % 5% 1% 15% 2% 25% Punkty procentowe * 25: Belgia; 26: Dania, Niemcy, Rosja; 27: Włochy Źródło: Penn World Tables ver 7.; Dla Łotwy i Litwy dane dla 1993 r. W. Zatoński, 211 51
Średnia oczekiwana długość życia w Polsce i w Rosji 1989-22 73 Mężczyźni 8 Kobiety 71 69 78 dłu ugość życia 67 65 63 61 11.5 dłu ugość życia 76 74 6.8 59 57 72 55 1989 1991 1993 1995 1997 1999 21 23 rok 7 1989 1991 1993 1995 1997 1999 21 23 rok Polska Rosja Polska Rosja W. Zatoński, 211 52