Dostęp osób z uszkodzonym wzrokiem do przestrzeni publicznej Elżbieta Oleksiak Polski Związek Niewidomych Instytut Tyflologiczny
Dostęp osób z uszkodzonym wzrokiem do przestrzeni publicznej wymaga wiedzy: - o funkcjonalnym widzeniu tych osób - o tym jak ważne są pozostałe zmysły zwłaszcza słuch i wzrok - o zasadach projektowania uniwersalnego - o konkretnych wskazówkach wynikających z potrzeb osób niewidomych i słabowidzących
Funkcjonalne następstwa uszkodzenia narządu wzroku Widzenie prawidłowe Obniżona ostrość wzroku
Widzenie prawidłowe Mroczek w centralnym polu widzenia
Widzenie prawidłowe Mroczki rozsiane
Widzenie prawidłowe Zawężone pole widzenia, tzw. widzenie lunetowe
Zmysł słuchu Osoba trącąca wzrok traci 82% informacji płynących ze środowiska zewnętrznego, kolejnym telereceptorem, który odbiera informację na szeroką skalę jest słuch (jednakże jest to tylko 11% informacji) W czasie poruszania się osób niewidomych i słabowidzących zmysł słuchu pełni dominującą rolę przy: przemieszczaniu się wzdłuż krawężnika (ruch uliczny wyznacza kierunek marszu), lokalizacji przejścia dla pieszych, prawidłowym ustawieniu się oraz analizie ruchu ulicznego, lokalizacji przystanków komunikacji miejskiej i prawidłowym ustawieniu się, a następnie wejściu do pojazdu, lokalizacji konkretnych obiektów w przestrzeni miejskiej (wiat przystankowych, kiosków, wejść do budynków itp.).
Zmysł dotyku W poruszaniu się osób niewidomych i słabowidzących ważną rolę odgrywa także zmysł dotyku odbieranie wrażeń dotykowych za pomocą kończyn dolnych określenie rodzaju lub zmian w strukturze podłoża, odbieranie wrażeń dotykowych za pomocą kończyn górnych i białej laski, tzw. dotyk pośredni (właściwie używana biała laska jest przedłużeniem ręki) - odpowiednio wczesne wykrywanie przeszkód, dające czas na reakcję i zwiększające bezpieczeństwo.
Ocena i modyfikacja otoczenia Oceną otoczenia nazywamy proces systematycznej analizy miejsca i środowiska, w którym osoba ma funkcjonować Adaptacją otoczenia nazywamy proces wykorzystywania informacji uzyskanych w trakcie systematycznej oceny w celu wprowadzenia zmian lub modyfikacji w otoczeniu
Istotne czynniki brane pod uwagę przy ocenie i modyfikacji otoczenia Oświetlenie Kolor Kontrast Przestrzeń Wielkość Odległość Oznaczenia i napisy
Oświetlenie Najważniejszy czynnik przy ocenie i modyfikacji otoczenia Rodzaje: naturalne światło słoneczne, światło żarowe, światło jarzeniowe, światło mieszane, światło halogenowe Najważniejsze jest równomierne oświetlenie całego pomieszczenia (niwelowanie cieni, unikanie potrzeby adaptacji wzroku do różnego natężenia światła) Olśnienia rażącym światłem odbite, niekontrolowane światło w otoczeniu, które świeci bezpośrednio w oczy i powoduje bądź dyskomfort fizyczny, bądź pogarsza wyrazistość widzenia lub oba te wrażenia jednocześnie.
Źródło: Maureen A. Duffy, Wojciech Maj, Ocena i adaptacja miejsca pracy dla osób niewidomych i słabo widzących, [w:] A. Adamowicz-Hummel, H. Guzowska (red.), Poradnik pracodawcy osób niewidomych i słabowidzących, Aware Europe, Warszawa 2000.
Olśnienia i odblaski
Kolor Należy posługiwać się nim, aby zwiększyć bezpieczeństwo fizyczne, ułatwić wykonywanie czynności oraz funkcjonowanie w środowisku Najlepiej widoczne są kolory jaskrawe (lepiej odbijają światło), dobrze nasycone Należy stosować jednolite kolory, unikać wzorów Ściany, podłogi powinno się pokrywać powierzchniami matowymi Na percepcję kolorów może mieć wpływ oświetlenie słabe światło może spowodować rozjaśnienie niektórych kolorów, a silne może niektóre kolory zintensyfikować
Kolor może dawać sygnały związane z bezpieczeństwem: Informacja o zmianie, np. powierzchni, poziomu Ostrzeżenie o potencjalnym niebezpieczeństwie, np. na schodach, przy przeszklonych drzwiach Kodowanie informacji - stosowanie określonego koloru w celu ułatwienia lokalizacji lub identyfikacji obiektu, np. oznaczenia korytarzy na każdym poziomie mają inną kolorystykę Pomoc przy ocenie głębi, np. przy zmianie wysokości podłoża
Kolor żółty System wzrokowy człowieka nie jest jednakowo wrażliwy na wszystkie rodzaje promieni świetlnych, widzialne promienie świetlne mieszczą się w zakresie od 380nm do 780nm (długość fali determinuje kolor) Najlepiej widzialny jest kolor żółty, ponieważ znajduje się w środku zakresu światła widzialnego (550nm) Żółta barwa pełni rolę sygnału ostrzegawczego
Źródło: www.digital-photography.pl
Kontrast To najważniejszy element, który należy wziąć pod uwagę w połączeniu z efektami oświetlenia i spostrzegania barw To umiejętność wykrywania różnic między obszarami ciemnymi i jasnymi Zwiększenie kontrastu między tłem a obiektem jest najprostszym i najbardziej skutecznym rodzajem modyfikacji otoczenia
Największy kontrast daje zestawienie kolorów: biały i czarny oraz żółty i czarny Kontrast można uzyskać przez zestawienie jaśniejszych i ciemniejszych powierzchni, zestawienia dwóch lub więcej kolorów, zestawienia powierzchni o różnej wielkości Na te same elementy powinno się stosować te same oznaczenia kontrastowe
Przestrzeń, wielkość i odległość Przy modyfikacji otoczenia bardzo istotne jest uporządkowanie przestrzeni i konsekwentne stosowanie schematu ustawienia pewnych obiektów w przestrzeni Im większy jest obiekt, tym lepiej zazwyczaj jest widoczny dla osoby słabowidzącej
Projektowanie uniwersalne projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, aby były użyteczne dla wszystkich w możliwie największym stopniu bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania. Projektowanie uniwersalne nie wyklucza możliwości zapewnienia dodatkowych udogodnień dla szczególnych grup osób z niepełnosprawnościami jeżeli jest to potrzebne.
Oznaczenia dotykowe, kontrastowe i napisy Znaki i napisy powinny znajdować się na poziomie oczu (tj. 1,4 1,7 m) Należy stosować litery o prostym kroju (bez kursywy), czcionką bezszeryfową (Arial, Tahoma) na matowym, kontrastowym tle, wysokości minimum 10 cm Oznaczenia dotykowe (np. napisy brajlowskie lub oznaczenia wypukłe) należy umieszczać na wysokości 1,4 1,7 m
Przygotowywanie materiałów tekstowych dla osób słabowidzących (druki urzędowe, menu) Tekst powinien być wydrukowany z wykorzystaniem najsilniejszego kontrastu czarne litery na jasnym lub jasne na czarnym tle. Tło bez wzorów, jednolite. Należy stosować czcionki bezszeryfowe, np. Arial, Tahoma, wielkości 16-18 punktów. Nie powinno się stosować SAMYCH WIELKICH LITER, kursywy, podkreśleń, czcionek ozdobnych, tekst nie powinien być r o z s t r z e l o n y. Aby wyróżnić fragment tekstu można stosować pogrubienie.
Nie należy gęsto umieszczać liter w tekście. Odległość między wierszami tekstu (interlinia) powinna wynosić co najmniej 25-30% wielkości czcionki. Papier powinien być matowy, nie prześwitujący. Te same informacje powinno się udostępniać w powiększonym druku oraz w brajlu, tak aby osoby niewidome także miały do nich dostęp.
Schody, progi i poręcze Wszystkie zmiany wysokości podłoża (progi, schody) powinno się oznakować ostrzegawczym, kontrastowym kolorem Oznaczenia schodów: wypukły, kontrastowy pas (optymalnie żółty) szerokości minimum 50 cm w odległości 50 cm przed pierwszym i za ostatnim stopniem, na krawędzi pierwszego i ostatniego stopnia kontrastowy pas szerokości min. 8 cm na płaszczyźnie pionowej i poziomej stopnia Oznaczenia poręczy: kontrastowe poręcze na tle ściany
Windy Oznaczenia drzwi wind: kontrastowy pas szerokości 10-15 cm wokół drzwi (obramowanie drzwi), na wysokości oczu (1,4-1,7 m) kontrastowy pas szerokości ok. 10-15 cm Oznaczenia kontrastowe i brajlowskie przycisków windy
Szklane powierzchnie Oznaczenia szklanych powierzchni: na wysokości oczu (1,4-1,7 m), kontrastowy pas szerokości ok. 10-15 cm, kontrastowy pas szerokości 10-15 cm wokół drzwi (obramowanie drzwi)
Definicje przyjęte: - ścieżka dotykowa składająca się z pasa prowadzącego i pól uwagi - pas ostrzegawczy zbiór elementów wypukłych ułożnych w linii prostej i umieszczonych w poziomie posadzki umożliwiających ich postrzeganie przez dotyk
Prawidłowe oznakowanie przejścia dla pieszych Dopuszczamy dwa sposoby oznaczania przejścia dla pieszych Bezpośrednio wzdłuż krawędzi krawężnika przy przejściu dla pieszych powinien być ułożony pas ostrzegawczy szerokości 80 100 cm, połączony z odpowiednim pasem prowadzący W odległości 50 cm od krawędzi jezdni na całej szerokości przejścia powinien być ułożony pas ostrzegawczy o szerokości 50-60 cm także połączony z pasem prowadzącym. Dotykowy, kontrastowy pas powinien: być odporny na ścieranie, dobrze wyczuwalny zarówno stopami, jak i białą laską, wyróżniać się dźwiękowo przy użyciu białej laski, być w intensywnym, jednolitym kolorze. Niezbędnym elementem prawidłowo oznaczonego przejścia jest sygnalizacja dźwiękowa.
Sygnalizacja dźwiękowa na przejściach dla pieszych Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 7 września 2015 roku (Dz. U. poz. 1314) w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczenia na drogach.
Zgodnie z Rozporządzeniem, na przejściach dla pieszych osoby z niepełnosprawnością wzroku powinny usłyszeć następujące dźwięki: dźwięk światła zielonego (podstawowy) o tempie marszobiegu; zdecydowanie niezalecana jest mowa ludzka; dźwięk światła zielonego mrugającego ten sam dźwięk o 2 razy szybszym tempie i powtarzaniu; dźwięk światła czerwonego (pomocniczy) ten sam dźwięk w tempie 2 razy wolniejszym, niż przy świetle zielonym; uzupełniające komunikaty słowne np. Uwaga! Awaria sygnalizacji. lub Uwaga! Przycisk.
Niewidomi mogą też spotkać: sygnalizatory wibracyjne, które emitują takie same sygnały, co dźwiękowe, ale w postaci drgań na obudowie urządzenia; Schemat przejścia w brajlu, np. start, ścieżka rowerowa, pas ruchu, wysepka, pas ruchu, koniec
Czego oczekują osoby z dysfunkcją wzroku na przejściu udźwiękowionym? Dźwięk sygnalizacyjny powinien przeprowadzić niewidomego przez całe przejście w danym kierunku i powinien być dobrze słyszalny na jezdni i przyległym chodniku z przodu lub też z tyłu, a nie z boku, W przypadku przejść dla pieszych przedzielonych pasem rozdziału lub spocznikiem, na których występują niezależne fazy sygnalizacji świetlnej, powinny być zainstalowane sygnalizatory dźwiękowe z różnymi typami dźwięku dla każdej części, PZN rekomenduje możliwość zdalnego włączania sygnalizacji dźwiękowej za pomocą przycisku na pilocie rozwiązanie to umożliwi korzystanie z udźwiękowienia wtedy, kiedy zachodzi realna potrzeba osoby niewidzącej oraz zmniejszy uciążliwości związane z hałasem na skrzyżowaniach.
Prawidłowe oznakowanie przystanku komunikacji miejskiej Od krawędzi peronu przystankowego tramwajowego lub autobusowego powinny znaleźć się powierzchnie 10-15 cm żółta, 10-15 cm czarna, 30 cm powierzchnia szara antypoślizgowa, 40 50 cm wzdłuż całej długości peronu pas ostrzegawczy (powierzchnia wypukła).
Prawidłowe oznakowanie peronu Przy krawędzi peronu (patrząc od strony torów) należy umieścić pas żółty o szerokości 10 cm (może następować po nim nim pas czarny o szerokości 10 cm wzdłuż całej krawędzi) W odległości 75 cm, 1m lub 1,5 m od krawędzi peronu drugi pas kontrastowy o szerokości 10-20 cm Bezpośrednio przy drugim pasie kontrastowym ostrzegawczy pas dotykowy o szerokości 40-60 Drugi pas kontrastowy można zastapić pasem ostrzegawczym.
Plany plastyczne, makiety miast Wewnątrz budynku, przy wejściu do budynku, na peron (lub na danym piętrze) powinno się przewidzieć montaż planów plastycznych danej kondygnacji (lub wybranych fragmentów obiektu) wraz z legendą. Plany plastyczne mogą być umieszczone na postumentach (preferowane przez Polski Związek Niewidomych) lub na ścianie (dopuszczalne przez Polski Związek Niewidomych). W wielu miastach można znaleźć makiety z zaznaczonymi najważniejszymi zabytkami.
Szlaki komunikacyjne
Łazienki
Dostępność dóbr kultury W Polsce i na świecie zbiory muzealne udostępnia się w następujący sposób: wybrane eksponaty pozwala się poznawać dotykiem (w rękawiczkach lub bez) z pomocą wyszkolonego personelu muzeum, tworzy się repliki eksponatów, które bez problemu mogą być dotykane.
Ogrody Wiele ogrodów tworzy ścieżki dydaktyczne z myślą o osobach niewidomych, gdzie w trakcie zwiedzania z przewodnikiem można dotykać roślin, wąchać je, podchodzić bliżej, aby przyjrzeć im się z bliska.
Kino, teatr, galerie Audiodeskrypcja to technika umożliwiająca osobom z niepełnosprawnością wzroku korzystać z takich dóbr kultury jak kino, teatr czy malarstwo. Audiodeskrypcja to stosowanie dodatkowych opisów słownych, które umożliwiają osobom niewidomym i słabowidzącym odbiór treści wizualnych. Audiodeskrypcję w kinie i teatrze stosuje się w przerwach pomiędzy dialogami, opisując takie elementy jak: scenografia, czy krajobraz, barwy, światło kostiumy, wygląd aktorów, język ciała, wyraz twarzy. Nie przekazuje ona jednak motywów ani zamiarów bohaterów.
W polskich kinach i teatrach, audiodeskrypcja realizowana jest na żywo, czyli lektor na bieżąco komentuje sytuację na ekranie lub scenie. Osoby potrzebujące dodatkowego opisu mają na uszach słuchawki. Dzięki temu osoby niewidome i słabowidzące mogą wspólnie z osobami widzącymi oglądać film, czy też sztukę teatralną. Nowym sposobem na szersze zastosowanie tej techniki jest wykorzystanie syntezatora mowy i programów służących do wyświetlania napisów w filmach. Dzięki temu dostęp do kinematografii dla osób z uszkodzonym wzrokiem jest większy. Ta metoda udostępnia również filmy zagraniczne. Audiodeskrypcja malarstwa przy dodatkowym dostępie do modeli/schematów obrazów umożliwia dostęp osobom niewidomym także do tego obszaru sztuki.
Dostępność stron internetowych Aby osoby niewidome i słabowidzące nie były wykluczone z życia społecznego, strony internetowe instytucji użyteczności publicznej muszą być dostosowane do ich potrzeb. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 12.04.2012 r.: 19. W systemie teleinformatycznym podmiotu realizującego zadania publiczne służące prezentacji zasobów informacji należy zapewnić spełnienie przez ten system wymagań Web Content Accessibility Guidelines (WCAG 2.0), z uwzględnieniem poziomu AA, określonych w załączniku nr 4 do rozporządzania.
Dostępność serwisów internetowych polega na tym, aby umieszczane na stronach www dokumenty tekstowe były tekstami, a nie elektronicznymi fotografiami tekstu oraz by informacje przedstawiane w postaci graficznej posiadały równocześnie alternatywny opis tekstowy. Każda funkcja na stronie musi być dostępna nie tylko za pomocą myszy, ale także klawiatury. Informacja musi być eksponowana tak, aby każdy mógł ja odczytać, aby serwisy instytucji publicznych nie zamieniały się w serwisy reklamowe. Musi być możliwość zmiany wielkości czcionki oraz koloru tła.
Projekt realizowany jest przez Urząd Miasta st. Warszawy w partnerstwie z Instytutem Tyflologicznym Polskiego Związku Niewidomych oraz Fundacją Szansa dla Niewidomych Warszawa 2015-2016
Zadania zrealizowane przez IT PZN w ramach Projektu Projekt polega na stworzeniu aplikacji do telefonów dotykowych i połączeniu jej działania z obikonowanymi miejscami w Warszawie. PZN uczestniczy w projekcie poprzez udział w testowaniu kolejnych pilotaży aplikacji Virtualna Warszawa. Wdrożenie obejmuje nawigację w różnych miejscach w Warszawie. Szkolimy osoby z dysfunkcja wzroku w posługiwaniu się telefonem dotykowym i aplikacja.
Dziękuję za uwagę