Medical & Health Sciences Review

e-issn 2450-1670 Volume 2 Issue 3 Medical & Health Sciences Review www.mhsr.pl

KOMITET NAUKOWY REDAKTOR NACZELNY: dr hab. Anna Lubkowska, prof. nadzw. PUM Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska ZASTĘPCA REDAKTORA NACZELNEGO: prof. dr hab. Beata Karakiewicz Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska KOMITET REDAKCYJNY: prof. Igor Bondarenko, North West Research Centre for Hygiene and Public Health, Rosja prof. Tomasz Burzykowski, Hasselt University, Belgia dr Mariano Chliz, University of Valencia, Hiszpania prof. Jürgen Deckert, Universität Würzburg, Niemcy prof. Nataliya Dorosh, National Medical University, Ukraina prof. dr hab. Olga Fedorciv, Tarnopolski Państwowy Uniwersytet Medyczny, Ukraina dr hab. Aleksandra Gaworska-Krzemińska, Gdański Uniwersytet Medyczny, Polska dr Marta Giezek, Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Szczecinie, Polska dr hab. prof. PUM Elżbieta Grochans, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska dr Anna Jurczak, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska dr Dzmitry Khvoryk, The Grodno State Medical University, Białoruś prof. dr hab. Kornelia Kędziora-Kornatowska, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum w Bydgoszczy, Polska prof. dr hab. Janis Kisis, Riga Stradins University, Łotwa prof. dr hab. Ludmila Klimackaya, Siberian State Aerospace University, Rosja prof. Jacek Kopeć MD PhD, School of Public Health UBC Vancouver, Kanada dr Nevenka Kregar Velikonja, Fakulteta za zdravstvene vede Novo mesto, Słowenia prof. dr. med. Thomas Küpper, Aachen Technical University, Niemcy prof. dr hab. Maria Laszczyńska, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska dr Andrey Lukyanov, University College Zealand, Dania prof. Michal Masternak, University of Central Florida Burnett School of Biomedical Sciences College of Medicine Orlando, USA mgr Marzena Mikla, Universidad de Murcia, Hiszpania dr Maria Ponto, Kingston University and St George's, Wielka Brytania prof Ullrich Preuss, Hessen Clinical Director; Psychiatric hospital in Herborn, Niemcy prof. dr hab. Mariusz Ratajczak, Uniwersytet Stanowy Louisville, USA dr hab. Agnieszka Samochowiec, Uniwersytet Szczeciński, Polska prof. dr hab. Jerzy Samochowiec, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska prof. dr hab. Ewa Stachowska, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska dr Loreta Strumylaitė, Lithuanian University of Health Sciences Kaunas, Litwa dr med. Andrzej Szpakow, Grodzieński Uniwersytet Państwowy im. Janki Kupały, Białoruś dr hab. prof. AWF Zbigniew Szyguła, Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie, Polska dr med. Marcus Tannheimer, German Army Hospital, Ulm, Niemcy prof. Hans Volker Ulmer, Facharzt für Physiologie, Inst. f. Sportwissenschaft, Niemcy prof. dr hab. Andrzej Wojtczak, Główny Inspektorat Sanitarny, Polska prof. Oksana Zayachkivska, National Medical University, Ukraina SEKRETARZ REDAKCJI: mgr Edyta Pelczar REDAKTORZY TECHNICZNI: mgr Anna Knyszyńska WYDAWCA: Instytut Rozwoju Nauk o Zdrowiu i Usług Medycznych ProLongaVita Adres Redakcji: Al. Wojska Polskiego 78/17, 70-482 Szczecin Adres nadsyłania prac: redakcja@mhsr.pl

2016;2(1) e-issn 2450-1670 Volume 2 Issue 1 Medical & Health Sciences Review www.mhsr.pl www.mhsr.pl Spis treści: Shpakou A., Agievets O.V., Kleszczewska E., Knas M., Huk-Wiliczuk E., Khvoryk N. Bronchial asthma in the cities of the belarusian - polish border: a study with virtual research teams 87 Marcin Hawrylak Wpływ masażu klasycznego leczniczego na zmniejszenie spastyczności kończyn dolnych u osób z mózgowym porażeniem dziecięcym 92 Joanna Kłossowska, Ewa Kleszczewska, Andrzej Szpakow, Małgorzata Knaś Solidarność międzypokoleniowa a wzajemne opinie o sobie ludzi młodych i seniorów 101 Małgorzata Sienkiewicz Innowacyjne metody leczenia wrastającego paznokcia w gabinetach podologicznych 108 Joanna Wyrostek, Sławomir Wyrostek, Małgorzata Michalczyk,Wanda Pilch Sposób żywienia i stan odżywienia judoków klasy mistrzowskiej 113 Ehssan Nissiaf Jassim Alobaidy, Bushra Faris Hasan Role of Physical Exercise in Chronic inflammation 119

2016;2(3): 87-91 e-issn 2450-1670 Volume 2 Issue 3 Medical & Health Sciences Review www.mhsr.pl www.mhsr.pl Original Paper Bronchial asthma in the cities of the belarusian - polish border: a study with virtual research teams Astma oskrzelowa w miastach białorusko-polskiego przygranicza: badanie wirtualnych zespołów naukowych Shpakou A.I *1(A-F), Agievets O.V. 2(A-F) Kleszczewska E. 3(B,D-F) Knas M. 3(B,D-F), Huk-Wiliczuk E. 4(B-F), Khvoryk N. 5(B,D-F) 1 Yanka Kupala State University of Grodno, Grodno, Belarus 2 The Belarusian State Medical University, Minsk, Belarus 3 E. Schepanik State School of Higher Professional Education, Suwałki, Poland 4 Józef Piłsudski University of Physical Education in Warsaw, Faculty of Physical Education and Sport in Biała Podlaska, Poland 5 Grodno State Medical University, Grodno, Belarus A koncepcja i przygotowanie projektu badań, B wykonanie analiz diagnostycznych, zbieranie danych, C analiza statystyczna, D interpretacja danych, E przygotowanie manuskryptu, F opracowanie piśmiennictwa, G pozyskanie funduszy. Autor do korespondencji: dr n. med. Andrei Shpakou, kierownik katedry Medycyny Sportowej i Rehabilitacji, Państwowy Uniwersytet im. Janka Kupała w Grodnie, Białoruś, 230023 Grodno, ul. E. Orzeszkowej 22, tel.: +375-297831034, e-mail: shpakofff@tut.by STRESZCZENIE Wstęp. e-science jest innowacyjną formą działalności naukowej, która zakłada jednoczesne badania w środowisku sieciowym w ośrodkach naukowych, odległych od siebie. Współpraca, wymiana doświadczeń i informacji, wspólne projekty mogą być z powodzeniem przeprowadzone w oparciu o e-science. Astma jest jednym z głównych problemów społecznych i na Białorusi, i w Polsce, który wymaga podjęcia odpowiednich środków wczesnego wykrywania i zapobiegania chorobie. Ta sytuacja sprawia, że konieczne jest prowadzenie międzynarodowych badan epidemiologicznych na ten temat. Cel pracy. Określenie częstości występowania astmy oskrzelowej i głównych objawów oddechowych u młodych dorosłych w Grodnie (Białoruś), Białymstoku i Białej Podlaskiej (Polska). Materiał i metody. Badania przeprowadzono w latach 2014-2015. Dane zebrano w ramach międzynarodowego, wieloośrodkowego badania astmy oskrzelowej dzieci i młodych dorosłych. Główną część badania zawiera odpowiedzi 1297 respondentów w wieku 17-30 lat z Grodna (Białoruś) oraz Białegostoku i Białej Podlaskiej (Polska). Wypełnione kwestionariusze zostały zebrane od 833 badanych na Białorusi i 464 w Polsce. Badanie zostało przeprowadzone przy pomocy tłumaczonych i walidowanych kwestionariuszy opracowanych na potrzeby światowych badań ECRHS II i ISAAC. Wyniki. Odsetek respondentów o wcześniej potwierdzonej przez lekarza astmie wynosił 2,88% badanych w Grodnie oraz 4,09% w Białymstoku i Białej Podlaskiej (p>0,1). Świszczący oddech i gwizdy w czasie ostatnich 12 miesięcy odnotowano u 8,04% młodych osób dorosłych na Białorusi i 7,97% w Polsce (p>0,1) i 21,7% i 15,5% (p<0,001) za całe życie. Spastyczne lub astmatyczne zapalenie oskrzeli stwierdzono u 5,04% i 5,17% badanych (p>0,1). Wskaźnik płeć żeńska okazał się czynnikiem determinującym niską częstość występowania świszczącego oddechu i astmy oskrzelowej. Wnioski. Występowanie astmy i głównych objawów oddechowych u młodych osób dorosłych w miastach przygranicznych Białorusi i Polski jest bardzo ważnym problemem regionalnym. Różnica w częstości ich występowania spowodowana jest wpływem czynników stylu życia, diety, zmian klimatu i innych. Bardzo niska częstość występowania astmy i możliwość wystąpienia nie do diagnozowania choroby w badanej populacji zasługuje na dalsze badania. Słowa kluczowe: wirtualny zespół badawczy, astma oskrzelowa, objawy oddechowe, młodzi dorośli, epidemiologia SUMMARY Introduction. e-science is an innovative form of scientific activity involving simultaneous research in separate scientific centers that are distant from each other but connected by a communications network. Asthma is a major social problem in Belarus and Poland. It is necessary to conduct international, standardized, randomized epidemiological studies on this disease. The purpose of the study was to determine the prevalence of bronchial asthma and respiratory symptoms in young adults in the cities near the Belarusian Polish border. Material and methods. The main part of the study focused on 1297 young adults, 17 30 years of age, from Grodno (n = 833) and from Białystok and Biała Podlaska (n = 464). The choice of research areas was based on an international research questionnaire. Results. Asthma was self-reported (asthma diagnosed by physicians) in 2.88% of subjects in Grodno and 4.09% of those in Poland (p > 0.1). Wheezing and whistling during the past 12 months was reported by 8.04% of young adults in Belarus and 7.97% in Poland (p > 0.1), and at any time in life by 21.7% and 15.5% (p < 0.001) respectively. Spastic (asthmatic) bronchitis was reported for 5.04% and 5.17% of respondents (p > 0.1). Female gender was shown to be a protective factor against wheezing and asthma. Conclusions. The differences in the prevalence of asthma and respiratory symptoms in young adults in the cities of the Belarusian Polish border is important regional problem. Given the low reported prevalence of asthma, the possibility of the disease being underdiagnosed in the surveyed population deserves further investigation. Key words: virtual research teams, bronchial asthma, respiratory symptoms, young adults, epidemiology Otrzymano: 31.08.2015, Zaakceptowano: 30.08.2016. Źródła finansowania: środki własne Autora

Shpakou A.I, Agievets O.V., Kleszczewska E., Knas M., Khvoryk N. Bronchial asthma in the cities of the belarusian - polish border: a study with virtual research teams Introduction A condition for the sustainable and stable development of border regions is the creation and implementation of rules of good practice in various areas of science. In 2014 2015, studies of the prevalence of bronchial asthma and its characteristic respiratory symptoms in young adults (age 17 30 years) were carried out at several universities on either side of the Belarusian Polish border. The main motivation for the study was data on the official low prevalence of bronchial asthma in the population of Belarus, in comparison with neighboring countries. The purpose of the present study was to determine the prevalence of bronchial asthma and major respiratory symptoms in young adults in Grodno (Belarus) and in Białystok and Biała Podlaska (Poland), conducting research using the e-science methodology and new communication technologies. Materials and methods The research was conducted in 2014 2015, and took into account the experience of the authors participating in an international research project entitled Diagnosis and prevention of allergic diseases of the respiratory system and skin through the use of population-based epidemiological studies. The web application LimeSurvey was used to conduct the electronic survey questionnaire (http:// edukacjainauka.pl/limesurvey/index.php/669294). The questionnaire employed questions selected from a standard questionnaire used in international research (ECRHS II: ISAAC) [1]. Each questionnaire was accompanied by an explanation of the purpose of the research. The research protocol was approved by the bioethical commissions of the partner universities in Poland and Belarus. The indicators investigated include verified medical diagnoses of bronchial asthma or of other diseases of the bronchi in the participants medical history, as well as the presence of respiratory symptoms that are characteristic of this disease (but lacking a diagnosis). We interviewed 1,297 students (372 male, 925 female) aged 17 25 years, of which 833 (272 male, 561 female) were in Grodno and 464 (100 and 364) were in Poland. All respondents were university students. The results obtained were evaluated using the χ2 test table with four fields and one degree of freedom. A value of p<0.05 was defined as statistically significant. Results Table 1 shows the results for the diagnosis of bronchial asthma and of certain diseases of the bronchi, as diagnosed by physicians, according to gender and location of respondent. Statistically significant differences are seen between the prevalence of bronchial asthma according to gender and place of residence. The diagnosis of bronchial asthma was observed more often among males than females, and this situation is typical for both groups of respondents in Belarus and Poland. 4.29 ± 1.1% of the respondents in Poland noted that they had received a diagnosis of the disease, with 2.29 5.89 being the 95% confidence interval (CI). Among those in Belarus, 2.88 ± 1.14% had been diagnosed (95% CI: 1.74 4.02; p < 0.05). Table 1. Frequency of bronchial asthma and of certain diseases of the bronchi, as diagnosed by physicians, according to gender and location of respondent. (Relative Frequencies and Their 95% CI in the Brackets). Grodno (n = 833) Białystok and Biała Podlaska (n = 464) % 95%CI Diagnosed disease Males (n = 272) %, 95%CI Females (n = 561) %, 95%CI Together %, 95%CI Males (n = 100) %, 95%CI Females (n = 364) %, 95%CI Together %, 95%CI Bronchial asthma 4.78 (2.24-7.32) 1.96 * (0.81 3.11) 2.88* (1.74 4.02) 6.0 (1.35 10.65) 3.57* (1.66 5.48) 4.29 (2.29 5.89) Chronic bronchitis 5.88 (3.08 8.68) 9.98 (7.5 12.46) 8.64 (6.73 10.55) 8.0 (2.68 13.32) 11.54 (8.26 14.82) 10.78 (7.96 13.6) Asthmatic bronchitis 4.78 (2.24 7.32) 5.17 (3.34 7.0) 5.04 (3.55 6.53) 2.0 (0.74 4.74) 6.04 (3.59 8.49) 5.17 (3.16 7.18) * Difference between genders (χ2 test) was statistically significant. 88

Medical & Health Sciences Rewiev 2016;2(3): 87-91 Table 2 shows the data on the prevalence of respiratory symptoms that characterize bronchial asthma but that can be obscured under other diagnoses. Differences were seen in the incidence of major respiratory symptoms, depending on the place of residence of the respondents and on whether they reported phenomena such as a dry cough at night (other than from colds and infections), whistling breathing or wheezing ever. The relatively high incidence in the last 12 months of whistling breathing in the chest, and of dry cough at night (not associated with a cold or chest infection) was characteristic of bronchial asthma, as were as combinations of wheezing and whistling breathing in the chest, which may be associated with a higher prevalence of bronchial asthma than is diagnosed among the respondents. Table 2. Incidence of respiratory symptoms in some respondents. (Relative Frequencies and Their 95%CI in the Brackets). Respiratory symptoms apart from colds and infections Males (n = 272) %, 95%CI Grodno (n = 833) Białystok and Biała Podlaska (n = 464) Females (n = 561) %, 95%CI Together %, 95%CI Males (n = 100) %, 95%CI Females (n = 364) %, 95%CI Together %, 95%CI P-value* Dry cough at night (not associated with a cold or chest infection) 8.09 (4.85 11.33) 8.56 (6.24 10.88) 8.4 (6.52 10.28) 3.0 (-0.34 6.34) 2.2 (0.69 3.71) 2.37 (0.99 3.75) 0.01 Whistling breathing or wheezing ever 22.43 (17.47 27.39) 21.39 (18 24.78) 21.73 (18.93 24.53) 13.0* (6.41 19.59) 16.21* (12.42 20.0) 15.52 (12.23 18.81) 0.01 Dry cough at night (waking at night) over the past 12 months 3.31 (1.18 5.44) 6.24 (4.24 8.24) 5.28 (3.76 6.8) 3.0 (-0.34 6.34) 7.42 (4.73 10.11) 6.47 (4.23 8.71) 0.6 Congestion in the chest or bringing up phlegm or mucus (apart from colds and other infections) 4.4 (1.97 6.85) 6.60 (4.55+8.65) 5.88 (4.28 7.48) 5.0 (0.73 9.27) 10.44 (7.3 13.58) 9.27 (6.63 11.91) 0.01 Whistling breathing and wheezing in the chest over the last 12 months 6.62 (3.67 9.57) 8.73 (6.39 11.07) 8.04 (6.19 9.89) 9.0 (3.39 14.61) 7.69 (4.95 10.43) 7.97 (5.51 10.43) 0.9 * Differences between males and females (χ2 test) were statistically significant (p < 0.01). P-value* statistical significance level of chi2 test of differences between location of respondent 89

Shpakou A.I, Agievets O.V., Kleszczewska E., Knas M., Khvoryk N. Bronchial asthma in the cities of the belarusian - polish border: a study with virtual research teams Table 3 presents the results for the prevalence of respiratory symptoms among respondents with an established diagnosis of bronchial asthma, chronic bronchitis, or asthmatic bronchitis. The most frequent symptoms were pronounced breathing problems (cases of wheezing or whistling breathing ever or in the last 12 months), which are important in the diagnosis of asthmatic bronchitis. This points to a risk of bronchial asthma in individuals diagnosed with asthmatic bronchitis; the identification of wheezing and whistling breathing can be a prognostic indicator for the diagnosis of bronchial asthma. Our methodology involved the e-science-based web application LimeSurvey. e-science is defined as the use of modern information technologies for scientific cooperation without geographical borders. The term, proposed by John Taylor (1999), is used to describe research initiatives related to the implementation of computer technologies in modern scientific research. Nontraditional forms and methods of work, including in scientific activity, have arisen in conjunction with the development of society and technology, as well as with the emergence of innovative means of communication [9]. All of this allows us to go beyond the traditional forms of work and to more effectively Table 3. Proportion of respiratory symptoms among respondents diagnosed with respiratory pathology (%). Respiratory symptom, other than colds or infections (last 12 months) Dry cough at night (not associated with a cold or chest infection) Whistling breathing and wheezing ever Dry cough at night (waking at night) over the past 12 months Whistling breathing and wheezing in the chest over the last 12 months Only Bronchial asthma Chronic bronchitis Asthmatic bronchitis Belarus Poland Belarus Poland Belarus Poland 20,8 15,8 19,2 20,0 17,7 20,5 20,8 31,6 20,4 32,0 32,24 37,5 12,5 10,5 20,4 22,0 11,3 16,6 60,8 63,2 20,90 34,0 50,2 51,3 Discussion Epidemiological research in recent years along the Belarusian Polish border indicates that between 5% and 10% of the population suffer from bronchial asthma [2]. In Western Europe, the prevalence of asthma is, on average, about 16% [3]. For example, in Poland generally, the disease is seen in 7% 9% of the adolescent population [4,5]. The results of Phase III of the ISAAC project in Eastern Europe have shown that the prevalence of bronchial asthma among residents of Ukraine, Latvia, and Estonia are respectively 5.8%, 5.6%, and 4.0% [2,6,7]. Official statistics on the prevalence of bronchial asthma are mainly based on figures received by patients in the negotiability Health Organization, and it often happens that patients are seen and treated under different diagnoses [8]. This may indicate a gap between the actual data and reports of cases of diseases (0.5 1.0% in Belarus). carry out joint research both within the group and with other practitioners of the scientific and educational process. Despite the fact that the Internet brings together large human communities, it continues to rely on cooperation and constant communication in small groups. Such groups are essential for the creation of new knowledge, and where it is useful for the scientific community, they should disseminate their experience to other research groups, which can thus join ongoing activities, expanding their geographic scope. Modern technology was incorporated in this process by the creation of virtual teams - that is, groups of people working together, but separated from each other geographically, creating a specific project that exists outside of the specific organization [10]. On the basis of the virtual scientific team methodology, the epidemiological picture can be interpreted as the presence of bronchial asthma hiding under diagnoses 90

Medical & Health Sciences Rewiev 2016;2(3): 87-91 of asthmatic bronchitis [11, 12]. The next stage in verifying such a diagnosis should be the clinical assessment of bronchial reactivity using tests (spirometry, allergic skin tests, etc.). Conclusion Conducting research using the e-science methodology and new communication technologies not only allows spatial and temporal limitations to be overcome, but also enables areas of joint research activities to be expanded and optimized. The activities of virtual scientific teams of associates can serve as a basis for developing and implementing prevention programs and evaluating their effectiveness at regional and international levels. The level of diagnosis of asthma among young adults in Grodno is statistically significant lower than among their peers from the Polish border cities, while the characteristic frequency of respiratory symptoms is same. The low prevalence of asthma in Grodno can be attributed to underdiagnosis. If asthmatic bronchitis patients show symptoms such as asthma attacks or wheezing in the chest at night, the physician must be watchful for the signs of bronchial asthma. With the establishment of virtual scientific teams, there is a consolidation of educational and scientific centers that results in an increase in the efficiency and competitiveness of research. 52. 7. Glushkova A., Grjibovski A.: Prevalence and correlates of asthma among children in Central St. Petersburg, Russia: Cross-sectional study. Croat Med J 2008;49: 741 50. 8. Fedortsiv O., Brozek G.M., Luchyshyn N. et al.: Prevalence of childhood asthma, rhinitis, and eczema in the Ternopil region of Ukraine--results of BUPAS study. Adv Med Sci 2012;57(2): 282-9. 9. Adair J.: Zespoły - anatomia biznesu. Warszawa: Wydawnictwo Studio EMKA; 2001. 10. Wujec B.: Coaching wielokulturowych zespołów wirtualnych. W Coaching katalizator rozwoju organizacji. L. D. Czarkowska (red). Warszawa: Wydawnictwo New Dawn; 2011. 11. Gonzalez-Garcia M., Caballero A., Jaramillo C. et al.: Prevalence, risk factors and underdiagnosis of asthma and wheezing in adults 40 years and older: A populationbased study. J Asthma 2015;52(8): 823-30. 12. Brożek G.M., Farnik M., Lawson J. et al.: Underdiagnosis of childhood asthma: A comparison of survey estimates to clinical evaluation. Int J Occup Med Environ Health 2013;26(6): 900-9. References 1. Asher M.I., Montefort S., Bjorksten B. et al.: Worldwide time trends in the prevalence of symptoms of asthma, allergic rhinoconjunctivitis, and egzema in childhood: ISAAC Phases One and Three repeat multicountry cross-sectional surveys. Lancet 2006; Aug 26;368(9537): 733-43. 2. Kramer M.S., Matush L., Bogdanovich N. et al.: The low prevalence of allergic disease in Eastern Europe: are risk factors consistent with the hygiene hypothesis? Clin Exp Allergy 2009 May;39(5): 708-16. 3. Pearce N., Ait-Khaled N., Beasley R. et al.: Worldwide trends in the prevalence of asthma symptoms: phase III of the International Study of Asthma and Allergies in Childhood (ISAAC). Thorax 2007;62: 758 66. 4. Zejda J.E., Kowalska M.: Risk factors for asthma in school children results of a seven-year follow-up. Cent Eur J Public Health 2003 Sep;11(3): 149-54. 5. Samoliński B., Raciborski F., Lipiec A. et al.: Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce (ECAP) [in Polish] Alergologia Polska - Polish Journal of Allergology 2014;1(1): 10-8. 6. Kudzyte J., Griska E., Bojarskas J.: Time trends in the prevalence of asthma and allergy among 6-7-year-old children. Results from ISAAC phase I and III studies in Kaunas, Lithuania. Medicina (Kaunas) 2008;44(12): 944-91

2016;2(3): 92-100 e-issn 2450-1670 Volume 2 Issue 3 Medical & Health Sciences Review www.mhsr.pl www.mhsr.pl Original Paper Wpływ masażu klasycznego leczniczego na zmniejszenie spastyczności kończyn dolnych u osób z mózgowym porażeniem dziecięcym The Influence of conventional therapeutic massage for decreasing the muscular spasticity of bottom limbs among people with cerebral palsy Marcin Hawrylak *1,2(A-F) 1 Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy Nr 1 dla Dzieci Niepełnosprawnych Ruchowo w Policach 2 Zachodniopomorskie Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawiczego w Szczecinie A koncepcja i przygotowanie projektu badań, B wykonanie analiz diagnostycznych, zbieranie danych, C analiza statystyczna, D interpretacja danych, E przygotowanie manuskryptu, F opracowanie piśmiennictwa, G pozyskanie funduszy. Autor do korespondencji: mgr Marcin Hawrylak, Kompleks Rehabilitacyjny SOSW Nr 1 DNR, ul. Korczaka 41, 72-010 Police, e-mail: hawrylak@poczta.onet.pl STRESZCZENIE Wstęp. Mózgowe porażenie dziecięce jest obecnie jedną z najczęściej występujących niepełnosprawności wśród dzieci zarówno na świecie jak i w Polsce. Przyczyn tego stanu rzeczy jest wiele. Wynikają one zarówno z powodu czynników środowiskowych jak i genetycznych. Zadaniem kompleksowej rehabilitacji, w której nieodłącznym elementem są odpowiednio dobrane zabiegi z zakresu fizykoterapii w połączeniu z kinezyterapią, jest odpowiednie stymulowanie od najwcześniejszych lat życia dziecka, po to aby nie dopuścić do powstania i utrwalenia nieprawidłowych wzorców ruchowych, przykurczy mięśniowych i zniekształceń kostno-stawowych wynikających głównie z powodu, towarzyszącej MPD, spastyczności. Cel pracy. Celem pracy było określenie wpływu masażu klasycznego leczniczego na efekt zmniejszenia spastyczności w kończynach dolnych u pacjentów z rozpoznanym mózgowym porażeniem dziecięcym a wyrażający się w zmianie zakresu ruchu oraz temperatury powierzchni skóry. Materiał i metody. Badaniem objęto 30 uczniów Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego Nr 1 dla Dzieci Niepełnosprawnych Ruchowo w Policach ze stwierdzonym mózgowym porażeniu dziecięcym z obustronnym niedowładem połowiczym i kurczowym. W grupie badanej przeprowadzono zabieg masażu klasycznego leczniczego. U badanych przeprowadzono badanie goniometrem przed i po zabiegu wybranych zakresów ruchu w kończynach dolnych oraz pomiar temperatury wybranych obszarów w kończynach dolnych przed, bezpośrednio po zabiegu, 5 minut i 10 minut po zabiegu. Wyniki. W wyniku dokonanych pomiarów obu kończyn dolnych przed i po zabiegu masażu klasycznego leczniczego stwierdzono, że nastąpiło: 1. zwiększenie zakresu ruchu, w badanych stawach w kończynach dolnych, bezpośrednio po wykonanym zabiegu. 2. podwyższenie temperatury, w badanych obszarach kończyn dolnych, szczególnie bezpośrednio po wykonanym zabiegu. Wnioski. Na podstawie analizy wyników badań przeprowadzonych na uczniach SOSW Nr 1 dla Dzieci Niepełnosprawnych Ruchowo w Policach dowiedziono, że przeprowadzony zabieg z zakresu ciepłolecznictwa - masaż klasyczny leczniczy, powoduje zwiększenie zakresu ruchu oraz podwyższenie temperatury w kończynach dolnych nawet po pojedynczym wykonanym zabiegu, czego wymiernym efektem jest zmniejszenie spastyczności mięśni. Słowa kluczowe: mózgowe porażenie dziecięce, masaż klasyczny leczniczy, spastyczność. SUMMARY Background. Cerebral Palsy is one of the most common disabilities occurring in children both in Poland and the World. The aetiology is ambiguous. The causes results from the environmental as well as genetic factors. The aim of comprehensive rehabilitation, in which an integral part are appropriately selected treatments of physiotherapy combined with kinesitherapy, is adequate stimulation from the earliest years of a child s life. They are used in order to prevent the emergence and consolidation of abnormal movement patterns, muscle spasms and osteoarticular distortions, which mainly result from the accompanying MPD spasticity. Objective. The purpose of this work was to describe the influence of conventional therapeutic massage for decreasing the muscular spasticity of bottom limbs in patients with infantile cerebral palsy, being expressed in the change of both movement range and skin surface area temperature. Materials and methods. Group of 30 students (with infantile cerebral palsy) of Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy Nr 1 dla Dzieci Niepełnosprawnych Ruchowo w Policach were included in the research. They were subjected to the treatments in conventional massage. 10 minutes before and after the treatment a chosen scope movement and a temperature of the chosen parts of lower limbs were measured with the help of a goniometer. Results. According to the lower limbs measurements before and after the treatments in conventional massage it was stated that: 1. the movement range in lower limbs increased directly after the treatment. 2. the temperature of lower limbs raised, particularly after the treatment. Conclusions. According to the analysis of the results in students of Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy Nr 1 dla Dzieci Niepełnosprawnych Ruchowo w Policach proved that treatments in thermotherapy and conventional massage have a positive effect in increasing the movement range and raising the temperature of lower limbs, with the notable effect of decreasing the muscular spasticity, even after a single treatment. Key words: cerebral palsy, conventional therapeutic massage, muscular spasticity Otrzymano: 16.02.2016, Zaakceptowano: 07.06.2016. Źródła finansowania: środki własne Autora

Marcin Hawrylak Wpływ masażu klasycznego leczniczego na zmniejszenie spastyczności kończyn dolnych u osób z mózgowym porażeniem dziecięcym WSTĘP Mózgowe porażenie dziecięce (MPD) jest niepełnosprawnością, która ze względu na swoją specyfikę powoduje u dzieci, a w następstwie także u dorosłych, szereg różnego rodzaju ograniczeń, głównie motorycznych co ma duże znaczenie dla poziomu życia osoby niepełnosprawnej [36]. Szeroki wachlarz różnorodnych objawów klinicznych powoduje konieczność ciągłej, wieloletniej i żmudnej opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym. Dodatkowo istnieje także potrzeba stałego usprawniania, które powinno towarzyszyć osobom z MPD przez całe życie. Z pewnością stawia to przed rodzinami tych dzieci wiele wyzwań oraz problemów także finansowych [10]. Maria Borkowska podaje następującą definicję MPD: Mózgowe porażenie dziecięce jest to zbiorcze pojęcie obejmujące trwałe, lecz zmieniające się na przestrzeni lat, różnorodne zaburzenia napięcia mięśni, czynności ruchowych i postawy wywołanych uszkodzeniem struktur mózgu, regulujących dowolne czynności człowieka [6]. Dziecięce porażenie mózgowe jest obecnie jedną z najczęściej występujących niepełnosprawności wśród dzieci. Znajduje się w czołówce pod względem występowania zaburzeń ruchowych u dzieci w wieku rozwojowym [6,24]. Według badań demograficznych liczba przypadków MPD w Polsce wynosi orientacyjnie 2-3 promile, co oznacza od dwojga do trojga przypadków na każde 1000 żywo narodzonych dzieci a więc w rzeczywistości około 1200-2000 osób dotkniętych MPD rocznie [5,6,13]. Na świecie częstotliwość występowania MPD waha się od 1,5 do nawet 5,2 promila populacji dziecięcej [18]. Na terenie Polski badania nad epidemiologią MPD były przeprowadzone w Poznaniu i Zielonej Górze, gdzie wyniki zapadalności oscylowały się wokół wartości średnio 2,17 promila (dla obu miast) na 1000 żywo urodzonych [5]. Jeśli chodzi o problemy funkcjonalne to w przypadku mózgowego porażenia dziecięcego najbardziej zaburzona pod względem funkcjonalności jest motoryka a w konsekwencji lokomocja dziecka [9,13,18]. Do tego dochodzi: spastyka kończyn, ruchy mimowolne, zaburzenia zborności ruchowej i równowagi [18, 28]. Długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej lub leżącej przez dziecko z MPD powoduje, wraz ze wzmożonym wzorcem zgięciowym, zwiększenie przykurczów zgięciowoprzywiedzeniowych szczególnie w kończynach dolnych pogłębiając i tak już ograniczony zakres ruchu [13]. Dlatego też podstawowym celem postępowania rehabilitacyjnego z dziećmi z MPD jest umożliwienie im jak najbardziej samodzielnego funkcjonowania w dorosłym życiu poprzez naukę chodu [9,28]. Jednym z pierwszoplanowych objawów klinicznych występujących w MPD jest wzmożone napięcie mięśni (hipertonia) oraz zaburzenia czynności ruchowych. Do objawów tych dołącza się opóźnienie w rozwoju i nieprawidłowe wykonywanie ruchów co, pomimo nie postępowania uszkodzeń w mózgu, niestety postępuje widocznie odróżniając dziecko niepełnosprawne od zdrowego rówieśnika [6,22]. Spastyczność jest głównym i bodajże najważniejszym objawem klinicznym w mózgowym porażeniu dziecięcym. Wynika ona z zaburzenia czynności ośrodkowego układu nerwowego i jest charakterystyczna dla wielu chorób neurologicznych. Wynikające z niej zaburzenie motoryczności ma zasadniczy wpływ na lokomocję u dziecka [11,14,21,22,30]. W obrazie klinicznym powstaje długotrwałe ograniczenie zakresu ruchu za którym postępują przykurcze mięśniowo-ścięgniste oraz deformacje stawowo-kostne (przykurcz torebki stawowej, zaburzenia gry stawowej, zaburzenia wzrostu i budowy kości). Podczas kinezyterapii spastyczność objawia się zwiększonym oporem podczas wykonywania ruchu biernego kończyny przez terapeutę (zwłaszcza przy szybkim ruchu). Jest to charakterystyczna wrażliwość na wydłużanie i rozciąganie mięśni u osób z MPD. Opór ten może nagle ustąpić podczas biernego rozciągania co zwane jest często objawem scyzorykowym [11,14,21,22,27,30,37]. Spastyczność powoduje występowania błędnego koła zależności, w którym wzmożone napięcie mięśniowe powoduje zaburzenie ruchu. Niemożność wykonania prawidłowego ruchu powoduje z kolei nasilenie zmian w patologicznym kurczowym napięciu mięśni [23,27]. Dlatego też leczenie oraz usprawnianie dziecka z MPD ze wzmożoną spastycznością nie jest proste i powoduje szereg trudności, przed którymi staje terapeuta w procesie usprawniania [22]. Zmniejszenie spastyczności nie powinno przebiegać w oderwaniu od usprawniania funkcji poszczególnych kończyn. Zmniejszenie napięcia mięśni dla samego efektu obniżenia napięcia, w tym przypadku, nie ma większego sensu. Za tym efektem musi pójść usprawnianie ruchowe (kinezyterapia), która utrwali ten efekt i wykorzysta go w celu usamodzielnienia dziecka z MPD [11]. W usprawnianiu spastyczności oprócz kinezyterapii posłużyć się można także zabiegami z zakresu fizykoterapii, w tym hydroterapią, elektroterapią, magnetoterapią, krioterapią i światłolecznictwem. Szczególnie istotne w oddziaływaniu na wzmożone napięcie mięśniowe mają zabiegi wchodzące w skład termoterapii, w czym prym wiodą zabiegi wodolecznicze oraz masaż leczniczy [11,12,14,22,37]. Zabiegi ciepłolecznicze z zakresu termoterapii mają szerokie zastosowanie w usprawnianiu dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym zwłaszcza w zakresie leczenia spastyczności mięśni w kończynach zarówno górnych jak i dolnych. Zasadnicze znaczenie ma głównie usprawnianie kończyn dolnych, gdyż od nich zależy możliwość samodzielnej lokomocji dziecka [12,34]. 93

Medical & Health Sciences Rewiev 2016;2(3): 92-100 Masaż leczniczy należy do najstarszej, a przy tym jednej z najbardziej popularnych terapii. Na ustrój pacjenta oddziaływuje wykorzystując bodziec mechaniczny dając reakcje zarówno miejscową jak i ogólną w zależności od formy zastosowanego masażu [1,4,7,19,25,26,29,31,33]. Masaż wykorzystuje energię mechaniczną (czynnik fizykalny), która stymulując odpowiednie receptory (w tym mechanoreceptory i termoreceptory) powoduje określone reakcje ze strony organizmu dzięki działaniu bodźców aferentnych i eferentnych [7]. Vickers & Zollman podają, że masaż terapeutyczny to: manipulacja na tkankach miękkich ciała przynosząca uogólnioną poprawę zdrowia. Z kolei Kassolik masaż określa jako: sprężyste odkształcanie tkanek, dające możliwość świadomego korygowania rozkładu sił mechanicznych w żywym organizmie [1,20]. Pawelec określa zaś masaż jako: zespół różnych zabiegów manualnych oddziaływujący w sposób mechaniczny na czynny aparat ruchu, a także w postaci zmian odruchowy wpływający na układ krążenia, nerwowy i wewnątrzwydzielniczy [31]. Masaż jest sposobem komunikacji terapeuty poprzez dotyk ze swoim pacjentem, dzięki czemu dzieci z MPD mogą kompensować niedobory w zakresie wrażeń sensorycznych, które w związku z nieprawidłowym rozwojem psychoruchowym są niedostateczne i manifestują się w różnorodnych zaburzeniach takich jak: poczucie ciała w przestrzeni, orientacji przestrzennej, schematu własnego ciała, braku bodźców czuciowych (niedobór bodźców eksteroceptywnych ze skóry i prioprioreceptywnych z mięśni) [7,12,14,15,17]. Oddziaływanie masażu wpływa przede wszystkim na naczynia krwionośne: rozszerza tętniczki, uaktywnia naczynia włosowate powodując zwiększony przepływ krwi do wszystkich tkanek związanych z masowanym obszarem ciała. Krew dzięki temu sprawniej rozprowadza tlen i substancje odżywcze po organizmie. Masaż ułatwia także odpływ krwi żylnej a w układzie limfatycznym powoduje lepszą resorpcję płynu śródtkankowego zmniejszając potencjalne obrzęki w obrębie ustroju. Masaż powoduje też polepszenie sprężystości tkanek oraz normalizuje nadmierne napięcie mięśniowe poprzez poprawę ukrwienia a także rozluźnia powięź oraz pobudza trofikę tkanek w obrębie skóry i tkanek podskórnych (tkanki łącznej i mięśniowej). W obrębie stawów pobudza produkcje mazi stawowej i wpływa na poprawę zakresu ruchu. Działania powyższe przyczyniają się do powstania u pacjenta efektu przeciwbólowego po zastosowaniu bodźca jakim jest masaż oraz powrotu do tzw. homeostazy organizmu [1,4,7,20,33]. Normalizacja napięcia mięśniowego, także spastycznego, u pacjenta wynika z efektu termicznego masażu, który powoduje podwyższenie temperatury masowanych tkanek. Masaż działa też na receptory czucia głębokiego co powoduje podwyższenie lub obniżenie napięcia mięśniowego w zależności od zastosowanego bodźca, techniki i chwytu [2,7,31]. Pod wpływem masażu na skórze pojawia się odczyn zwany rumieniem, który rozwija się etapowo, wpierw obejmując tkanki powierzchowne a następnie tkanki głębiej położone powodując silne przekrwienie [1]. Masaż leczniczy wpływa bardzo silnie na centralny układ nerwowy, co powoduje oddziaływanie na drodze odruchowej na inne narządy i układy organizmu a także na regulacje napięcia psychicznego u masowanego [1,29,31]. Masaż działa stymulująca na rozwój całego organizmu. Badania dr Saula Durhama z Północnej Karoliny w USA dowodzą, że dzieci przedwcześnie urodzone, pod wpływem delikatnego masażu osiągnęły o 50% większą długość ciała niż nie stymulowane w ten sposób dzieci [16]. Podobne spostrzeżenia mają w swoich artykułach Frączek i Jedwabińska co do skuteczności masażu Shantala na rozwój dziecka we wczesnym etapie życia [15,17]. Masaż leczniczy najczęściej kojarzony jest z masażem klasycznym. Jednak w zakres masażu leczniczego wchodzą także masaże specjalistyczne (takie jak np.: limfatyczny, segmentarny, punktowy), masaże w środowisku wodnym i masaże przyrządowe (np. pneumatyczny, wibracyjny, ultradźwiękowy) [25]. Masaż leczniczy u podstaw, którego leży masaż klasyczny, szczególnie zalecany jest w schorzeniach układu ruchu, przy wzmożonym napięciu mięśni, ograniczeniu zakresu ruchu i związanej z tym bolesności [26,33]. Podstawowymi technikami masażu klasycznego, poza odpowiednim ułożeniem zapewniającym bezpieczną, wygodną i rozluźniającą mięśnie pozycją ciała, są techniki: głaskania, rozcierania, ugniatania, oklepywania, wibracji i wstrząsania. W skład poszczególnych technik masażu klasycznego wchodzą chwyty, które w sposób ukierunkowany oddziaływają na tkankę masowaną w celu wywołania określonych zmian, także leczniczych [3,32]. Masażysta, dzięki umiejętności posługiwania się diagnozą lekarską, anamnezą (badaniem podmiotowym i przedmiotowym), opracowuje zindywidualizowaną dla danego pacjenta metodykę wykonania masażu leczniczego na podstawie umiejętnego zastosowania technik i chwytów masażu klasycznego [20]. Masaż klasyczny leczniczy jest. stałym elementem programu rehabilitacji w Kompleksie Rehabilitacyjnym Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego Nr 1 dla Dzieci Niepełnosprawnych w Policach. Stanowi on doskonałą terapię z zakresu ciepłolecznictwa, gdyż pod wpływem działania bodźca mechanicznego rozszerzają się naczynia krwionośne co powoduje podniesienie temperatury tkanek położonych powierzchniowo, oddziaływanie konsensualne na inne obszary ciała nie objęte masażem oraz zmniejszenie napięcia mięśniowego [1,31]. W ramach 94

Marcin Hawrylak Wpływ masażu klasycznego leczniczego na zmniejszenie spastyczności kończyn dolnych u osób z mózgowym porażeniem dziecięcym zajęć rewalidacyjnych uczniowie Ośrodka korzystają z ręcznych masaży leczniczych, które poprzedzają zazwyczaj kinezyterapię. Celem pracy było określenie wpływu masażu klasycznego leczniczego z zakresu ciepłolecznictwa, na efekt zmniejszenia spastyczności w kończynach dolnych u pacjentów z rozpoznanym mózgowym porażeniem dziecięcym a wyrażający się w zmianie zakresu ruchu oraz temperatury powierzchni skóry. MATERIAŁ I METODY Grupa badana wynosiła 30 osób ze stwierdzonym mózgowym porażeniem dziecięcym. Wszyscy badani wykazywali objaw spastyczności, zlokalizowanej szczególnie w kończynach dolnych. Spastyczność oceniono na potrzeby tej pracy na podstawie skali Ashworth. Jest to pięciostopniowa subiektywna skala służąca do oceny stopnia nasilenia spastyczności i polega na ocenie oporu jaki stawia objęta spastycznością kończyna podczas wykonywania przez terapeutę ruchu biernego [12,21,22,27]. Z ryciny 1 wynika, że najwięcej badanych oceniono na 3 stopień spastyczności według skali Ashworth (50%), a następnie najliczniejszy jest 2 stopień (30%). Najmniej zaś badanych jest ocenionych na 4 stopień (20%) i brak badanych z 1 stopniem w skali Ashworth (0%). Na podstawie badań stwierdzono, że wiek badanych mieści się w przedziale od 10 do 23 roku życia. Średnia wieku wynosi 18,27 lat. Wśród badanych było 47% mężczyzn i 53% kobiet. Wszystkich badanych sklasyfikowano według klasyfikacji dla mózgowego porażenia dziecięcego wg T. Ingrama. Badani reprezentują najcięższą postać mózgowego porażenia dziecięcego tzn. obustronny niedowład połowiczy - łac. hemipareza bilateralis (53%) oraz obustronny niedowład kurczowy łac. dipareza spastica (47%). Scharakteryzowano także badanych pod kątem ich lokomocji i możliwości samodzielnego poruszania się. Na rycinie 2 można zauważyć, że najwięcej badanych porusza się na tradycyjnym wózku inwalidzkim bo aż 44% badanych, samodzielnie porusza się 23%, następnie za pomocą wózka elektrycznego (20%) oraz kul (10%), najmniej zaś przy pomocy chodzika (3%). Rycina 2. Charakterystyka sposobu lokomocji badanych. Źródło: opracowanie własne Rycina 1. Ocena badanych według skali Ashworth. Źródło: opracowanie własne Badani są/byli uczniami Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego Nr 1 dla Dzieci Niepełnosprawnych Ruchowo im. Marii Grzegorzewskiej w Policach i uczęszczali do wszystkich typów szkół mieszczących się w Ośrodku w roku szkolnym 2012/2013. Na przeprowadzenie badań uzyskano pisemną zgodę dyrektora placówki oraz pisemną zgodę każdego z badanych uczniów. Badań dokonano w gabinecie masażu w Kompleksie Rehabilitacyjnym w okresie od września 2012 do lutego 2013 roku. Badania przeprowadzone zostały w czasie trwania zajęć rewalidacyjnych odbywających się w ramach lekcji szkolnych w godzinach od 8.00 do 15.20. Wybrana grupa badana miała wykonany na obie kończyny dolne masaż klasyczny leczniczy zgodnie ze skierowaniem lekarskim. Badania, dotyczące masażu klasycznego leczniczego, przeprowadzone zostały na wybranej grupie 30 badanych, w wyniku czego uzyskano n=60 wyników dla każdej kończyny po zabiegu masażu. Przed rozpoczęciem masażu klasycznego leczniczego pacjent miał zmierzony pomiar średniej temperatury na obszarze przedniej i tylnej strony uda oraz przedniej i tylnej strony podudzia bezdotykowo pirometrem Sonel DIT-130 działającym na podczerwień wynik był uśredniony przez aparat. Pomiar temperatury został powtórzony bezpośrednio po zakończeniu zabiegu, a także po 5 i 10 minutach po zabiegu. Przed rozpoczęciem masażu klasycznego leczniczego u wszystkich pacjentów został zmierzony pomiar zakresu ruchu (zgięcie/wyprost) w stawie biodrowym, 95

Medical & Health Sciences Rewiev 2016;2(3): 92-100 kolanowym i skokowym przy pomocy goniometru zarówno prawej jak i lewej kończyny. Pomiar został także powtórzony bezpośrednio po zakończeniu zabiegu. Pomiar goniometrem został wykonany zgodnie z obowiązującymi zasadami [35]. Uzyskane dane z badań pirometrem, goniometrem opracowane zostały w arkuszu kalkulacyjnym programu Microsoft Office Excel 2003. Metodyka wykonania masażu klasycznego leczniczego Masaż klasyczny leczniczy został wykonany przez terapeutę (autora pracy) w czasie 20 minut na każdą kończynę w gabinecie masażu o temperaturze pomieszczenia ok. 22 C. Masaż ręczny był wykonany przez 10 minut na tylną stronę kończyny dolnej a następnie przez 10 minut na przednią stronę kończyny dolnej z wykorzystaniem technik masażu klasycznego: głaskanie, rozcieranie, ugniatanie (w tym także uciski) i wstrząsanie. Na mięśnie spastyczne masaż został przeprowadzony (głównie grupa tylna mięśni kończyn dolnych) za pomocą chwytów i siły bodźca o działaniu rozluźniającym, na mięśnie rozciągnięte zaś, antagonistyczne do spastycznych (głównie grupa przednia mięśni kończyn dolnych), o działaniu pobudzającym. Środkiem poślizgowym była oliwka kosmetyczna produkcji firmy Ziaja. WYNIKI Przeprowadzono badania przedmiotowe polegające na pomiarze zakresu ruchu w kończynach dolnych w wybranych stawach przed i po zabiegu masażu klasycznego. Pomiaru dokonano goniometrem (z zaokrągleniem wyników do 5 ): - w st. biodrowym (wyprost/zgięcie), - w st. kolanowym (wyprost/zgięcie), - w stawie skokowym (wyprost grzbietowy / zgięcie podeszwowe stopy). Wartości ujemne oznaczają ile brakuje w stopniach do pozycji zerowej (w przypadku wyprostu w st. kolanowym). Dokonano wyliczenia średnich wartości poszczególnych zakresów ruchu przed i po wykonaniu masażu klasycznego u wybranej grupy badanej (n=60 wyników dla obu kończyn dolnych). Analizujące wartości zamieszczone w tabeli 1 można zaobserwować poprawę w każdym badanym zakresie ruchu od 1 do 11. Największą wartość poprawy odnotowano w zgięciu w stawie kolanowym (11 ) i zgięciu w stawie biodrowym (7 ). Najmniejsze wartości poprawy odnotowano w wyproście w stawie biodrowym (1 ) i zgięciu podeszwowym w stawie skokowym (2 ). Ilustruje to także rycina 3. Tabela 1. Porównanie różnicy średniego pomiaru zakresu ruchu do normy (masaż klasyczny). Masaż klasyczny n=60 wyników Wyprost w st. biodrowym Zgięcie w st. biodrowym Wyprost w st. kolanowym Zgięcie w st. kolanowym Wyprost grzbietowy stopy Norma Średnia wartość zakresu ruchu w stopniach Przed zabiegiem Po zabiegu Różnica 15 1 2 1 125 64 71 7 0-15 -10 5 130 71 82 11 20 7 10 3 Zgięcie 45 5 7 2 Rycina 3. Ocena wpływu masażu klasycznego na zakres ruchomości w badanych stawach. Źródło: opracowanie własne W wyniku przeprowadzonych badań przedmiotowych wybranych zakresów ruchu przed i po zabiegach masażu klasycznego leczniczego w kończynie dolnej za pomocą goniometru stwierdzono, że we wszystkich zakresach nastąpiła poprawa. Najmniejsza poprawa nastąpiła w zakresach ruchu w stawie skokowym ze względu na zaawansowanie zmian strukturalnych w stopach u badanych. Przeprowadzono badania przedmiotowe polegające na pomiarze temperatury w kończynach dolnych w wybranych obszarach przed i po zabiegu masażu klasycznego 96

Marcin Hawrylak Wpływ masażu klasycznego leczniczego na zmniejszenie spastyczności kończyn dolnych u osób z mózgowym porażeniem dziecięcym leczniczego. Pomiaru dokonano pirometrem Sonel DIT-130 wynik był uśredniony przez aparat. Przed rozpoczęciem każdego z w/w zabiegów pacjent miał zmierzony pomiar średniej temperatury na: - obszarze tylnej/przedniej strony uda, - obszarze tylnej/przedniej strony podudzia, Pomiar temperatury został powtórzony bezpośrednio po zakończeniu zabiegu, a także po 5 i 10 minutach po zabiegu. Pacjent w tym czasie oczekiwał w pozycji leżącej tyłem. Po zastosowaniu na wybranej grupie badanej (n=60 wyników dla obu kończyn dolnych) masażu klasycznego wyniki pomiaru temperatury wykazały duży wzrost we wszystkich badanych obszarach. Po 5 minutach nastąpił niewielki spadek temperatury szczególnie po stronie przedniej uda i podudzia i trochę większy na obszarze tylnim. Po 10 minutach temperatura przedniego i tylniego obszaru uda oraz przedniego i tylniego obszaru podudzia wyrównały się powyżej wartości wyjściowej temperatury (tabela 2). Tabela 2. Wskazania średniego pomiaru temperatury po zabiegu masażu klasycznego w wybranych obszarach. n=60 temperatura przed zabiegiem temperatura bezpośrednio po zabiegu masaż klasyczny leczniczy Obszar tylniej strony uda Obszar tylniej strony podudzia Obszar przedniej strony uda Obszar przedniej strony podudzia 30,51 29,56 30,77 30,46 32,5 31,83 32,89 31,70 temperatura po 5 min 31,74 30,65 32,25 31,17 temperatura po 10 min 31,83 30,65 31,81 30,65 Wykres po 10 minutach od wykonania masażu klasycznego wykazuje utrzymywanie się temperatury na wyższym poziomie niż temperatura wyjściowa. Najmniej na obszarze przedniej strony podudzia z powodu małej ilości tkanki mięśniowej (rycina 4). Rycina 4. Średni pomiar temperatury ( C) obszarów przed i po zabiegu masażu klasycznego. Źródło: opracowanie własne W wyniku przeprowadzonych badań przedmiotowych pomiaru temperatury na wybranych obszarach kończyny dolnej przed, bezpośrednio po, 5 minut po i 10 minut po zabiegu masażu klasycznego leczniczego za pomocą pirometru stwierdzono wzrost temperatury ciała we wszystkich badanych obszarach ciała. Średni przyrost temperatury z pomiarów ze wszystkich obszarów bezpośrednio po masażu klasycznym wynosi 1,92 C (tabela 3). Tabela 3. Średnia różnica w temperaturze po zabiegu masażu klasycznego w wybranych obszarach. n=60 różnica bezpośrednio po zabiegu Obszar tylniej strony uda masaż klasyczny leczniczy Obszar tylniej strony podudzia Obszar przedniej strony uda Obszar przedniej strony podudzia Średnia ogółem 2,03 2,27 2,12 1,24 1,92 różnica po 5 min 1,23 1,09 1,48 0,70 1,13 różnica po 10 min 1,32 1,09 1,05 0,19 0,91 97

Medical & Health Sciences Rewiev 2016;2(3): 92-100 DYSKUSJA Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że wykonanie masażu klasycznego leczniczego wpływa na efekt zmniejszenia spastyczności w kończynach dolnych u osób z mózgowym porażeniem dziecięcym już po pojedynczym zabiegu. Dowiedziono także w wyniku przeprowadzonych badań, że na zwiększenie zakresu ruchu po zabiegu wpływ ma metodyka tego zabiegu związana z obszarem ciała, na który działanie miał zabieg a przede wszystkim efekt podwyższenia temperatury ciała w obszarach objętych zabiegiem i długość utrzymywania się tego termicznego efektu po zabiegu. W aspekcie wpływu masażu klasycznego leczniczego na zmniejszenie spastyczności mięśni masowanych można przytoczyć szereg publikacji, które potwierdzają spostrzeżenia wynikające z tej pracy. Wśród autorów publikacji należy wymienić przede wszystkim Adamczyk-Bujniewicz i Kubackiego [1], którzy stwierdzili że na efekt rozluźnienia mięśni ma wpływ podwyższenie temperatury tkanek (według ich badań odnotowali podwyższenie temperatury o 0,5 C) w miejscu wykonania masażu. Potwierdza to spostrzeżenia autora tej pracy, że na efekt podwyższenia temperatury podczas zabiegu masażu ma wpływ tarcie jakie wywołuje ręka masażysty na powierzchni skóry masowanego co powoduje w efekcie podwyższenie temperatury (według autora tej pracy średnio o 1,92 C) dające się wyczuć poprzez palpacyjną ocenę masowanych tkanek a wzrokowo poprzez wystąpienie odczynu spowodowanego przekrwieniem skóry. W badaniach Adamczyk-Bujniewicz i Kubackiego [1] po zabiegu masażu nastąpił wzrost temperatury o 0,5 C w okolicy masowanych tkanek. Największy wzrost temperatury odnotowano bezpośrednio po zabiegu a powrót do stanu wyjściowego nastąpił po czasie dłuższym niż 15 min w wyniku zaniku reakcji odczynowej. Badania wykazały także, że przyrost odczynu pozabiegowego ma we wszystkich badanych obszarach charakter liniowy co jest tożsame z wynikami tej pracy. Podobne wyniki wg. Adamczyk-Bujniewicz i Kubackiego [1] miał zespół pod kierunkiem Saulicza, który stwierdził że po masażu kończyn dolnych nastąpił wzrost temperatury o 0,96 C, zaś angielski badacz Drust stwierdził podwyższenie temperatury skóry w minutę po masażu od 2 C do 3 C. Pozostali autorzy publikacji również potwierdzają tezę o pozytywnym wpływie masażu klasycznego na zmniejszenie nadmiernego napięcia mięśni, w tym także mięśni spastycznych. W swoim artykule Pawelec [31] podaje, że masaż powoduje normalizacje napięcia mięśniowego co jest związane z podwyższeniem temperatury w tkankach masowanych o 1,5-1,8 C. Podobnie twierdzi też Podgórski cytowany w pracy Adamczyk-Bujniewicz i Kubackiego [1]. Pawelec zwraca też uwagę, że uzyskanie pożądanych reakcji organizmu jest możliwe poprzez odpowiedni dobór technik i chwytów w masażu oraz poprzez takie parametry jak: czas trwania masażu, siłę bodźca oraz tempo masażu. Opinia ta jest tożsama ze zdaniem autora pracy, że poprzez sprężyste odkształcanie tkanek z wykorzystaniem zasady warstwowości i zgodnie z prawem tensegracji, działając w sposób przemyślany i zgodny z metodyką na mięśnie spastyczne i ich antagonisty, można uzyskać efekt rozluźnienia nadmiernie napiętych mięśni pobudzając jednocześnie mięśnie rozciągnięte i osłabione. Należy przy tym stosować odpowiednio dobrane, zgodnie z ich specyfiką i działaniem, techniki masażu klasycznego oraz chwyty i siłę bodźca. Andrzejewski, Kassolik i wsp. [2,4] podają, że zadaniem masażu jest przede wszystkim normalizacja napięcia spoczynkowego mięśni oraz redukowanie dyskomfortu związanego ze zwiększonym napięciem mięśniowym. Masaż także powoduje łagodzenie bólu i działa relaksująco na pacjenta. Mizgier [26] wespół z powyższymi autorami (Andrzejewski i Kassolik) potwierdza tą tezę (o normalizacji wzmożonego napięcia spoczynkowego mięśni) podając jednocześnie także możliwość zastosowania masażu przy ograniczeniu ruchomości w stawach i związanej z tym bolesności. Ciejka, Kowacka i wsp. [7] również informują, że poprzez zastosowanie masażu można zmienić napięcie tonusu mięśniowego. Dziedzic i Straburzyńska-Lupa [12] zalecają ponadto, w celu stymulacji eksteroreceptorów, stosowanie ogólnego masażu rozluźniającego na spastyczne mięśnie, szczotkowanie odpowiedniego dermatonu oraz oklepywanie mięśni antagonistycznych do spastycznych. Podobnego zdania w swoim artykule są Franek A. i Franek E. [14]. W masażu bardzo ważna jest także stymulacja dotykowa, opisana przez dr Saula Durhama, a która daje bardzo pozytywne wyniki szczególnie w przypadku stymulacji wcześniaków [16]. Podobny pogląd podzielają Frączek [15] oraz Jedwabińska [17]. Sumując dotychczasowe rozważania można stwierdzić, że wykorzystując efekt zmniejszenia spastyczności poprzez zastosowanie masażu klasycznego leczniczego, można wpłynąć na przebieg oddziaływania rehabilitacyjnego podczas kompleksowego działania ukierunkowanego na usprawnienie dziecka z MPD, a w efekcie uzyskanie samodzielności w lokomocji. W działaniu tym, zabieg masażu klasycznego, poprzedzać powinien kinezyterapię zarówno tradycyjną jak i z zakresu metod specjalnych. Ważne przy tym jest, aby wykorzystywany w terapii zabieg były postrzegany pozytywnie przez pacjenta co przyczynia się do aktywnego udziału dziecka z MPD w procesie rehabilitacji. Problem niepełnosprawności dziecka z MPD stanowi oprócz osobistego problemu także problem społeczny. Dziecko, z powodu swoich ograniczeń, nie jest w stanie pełnić ról społecznych - funkcjonować w grupie rówieśniczej, kształcić się a także usamodzielnić zawodowo 98